Να διαβάζουμε μεταφρασμένη λογοτεχνία, παρά τα μαργαριτάρια;

Υπάρχει στο Φέισμπουκ μια ομάδα, όπου είμαι μέλος, που λέγεται Μεταφραστές στα πρόθυρα νευρικής κρίσης. Μέλη της βέβαια δεν είναι μονάχα μεταφραστές, και οι περισσότερες αναρτήσεις της αλιεύουν (ή ανακυκλώνουν) αστεία μεταφραστικά λάθη σε επιγραφές, υποτίτλους, ιστοσελίδες, κυρίως από μεταφραστήρια. Συχνά αντλώ υλικό για τα σαββατιάτικα μεζεδάκια από την ομάδα αυτή.

Περιστασιακά, στην ομάδα συζητιούνται και μεταφραστικά προβλήματα, αναζητιούνται λύσεις για αποδόσεις  όρων (από τα αγγλικά συνήθως) ή επισημαίνονται μεταφραστικά λάθη σε λογοτεχνικές μεταφράσεις. Μια τέτοια ανάρτηση  που έγινε τις προάλλες μου δίνει το θέμα του σημερινού άρθρου. Σε αυτήν, ο κ. Γιώργος Πολυχρόνης επισημαίνει τέσσερα χοντρά μεταφραστικά λάθη σε παλιότερες (αλλά όχι πολύ παλιές) μεταφράσεις έργων του Μπαλζάκ. Πέρα όμως από την επισήμανση των κωμικοτραγικών λαθών, έγινε και μια  ευρύτερη  συζήτηση, με το  ερώτημα που βλέπετε  στον τίτλο του άρθρου.

Το ένα μυθιστόρημα του Μπαλζάκ είναι οι Χαμένες ψευδαισθήσεις (Illusions perdues), που ήρθε τα τελευταία χρόνια στην επικαιρότητα επειδή γυρίστηκε η σχετική ταινία.  Δεν βλέπω πολύ κινηματογράφο, αλλά επιδίωξα να τη δω, μια και το μυθιστόρημα αυτό είναι από τα αγαπημένα μου του Μπαλζάκ -και τη βρήκα πολύ πειστική, με τους ηθοποιούς να ταιριάζουν,  νομίζω, πολύ καλά στους χαρακτήρες των  ηρώων του Μπαλζάκ. Κατά σύμπτωση, στο ιστολόγιο  έχω αφιερώσει ένα άρθρο στο μυθιστόρημα αυτό, όπου αναφέρομαι στη  μετάφραση του Μπάμπη Λυκούδη  (εκδ. Εξάντας) και λέω: «Η μετάφραση του Λυκούδη δεν είναι κακή -είναι καλή, αλλά τα έχει τα χρονάκια της και φαίνεται πως δεν την έχει δει δεύτερο μάτι. Βρήκα κάμποσα σημεία που ήθελα να τα κοιτάξω να δω πώς είναι στο πρωτότυπο, και μερικά που τα κοίταξα και βρήκα πως ο μεταφραστής έχει αστοχήσει. Ήθελα να γράψω ένα σημείωμα, μετά βαρέθηκα. Στο κάτω κάτω, σε 770 σελίδες από κείμενο που κοντεύει να κλείσει 200 χρόνια όλο και κάποια λάθη θα βρεθούν, μακάρι να τόχει μεταφράσει κι ο Θεός ο ίδιος. Από κάτι δείγματα που είδα, ίσως είναι καλύτερη η μετάφραση του Κώστα Σφήκα, που είναι σε δύο τόμους και που την απέρριψα γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο. Ο Σφήκας δεν ήταν μεταφραστής, σκηνοθέτης ήταν κυρίως, και τη μετάφραση αυτή (που της έχει δώσει τον τίτλο Χαμένα όνειρα) τη δούλευε, λένε, δέκα χρόνια».

Τα λάθη που επισημαίνει ο κ. Πολυχρόνης δεν αφορούν τη μετάφραση του Λυκούδη, ούτε του Σφήκα, αλλά μιαν άλλη, των εκδόσεων  Κάκτος, του 1989. Δεν την έχω στα χέρια μου, αλλά ο κ. Π. φρόντισε  να παραθέσει φωτογραφίες με τα δύο επίμαχα αποσπάσματα:

Στο πρώτο, ο Balzac χαρακτηρίζει Silène, Σειληνό, δύσμορφο ή άχαρο, τον  τυπογράφο φίλο του Λυσιέν. Ο μεταφραστής χαμπάρι δεν παίρνει, μπερδεύει το Silène με το silence και μεταφράζει… σιωπή!

 

Advertisement

Ντεμοντέ

Η λέξη  του τίτλου ήρθε στην επικαιρότητα τις προάλλες, όταν χρησιμοποιήθηκε σε μια προεκλογική αντιπαράθεση -διότι, παρά το αποτέλεσμα των εκλογών της 21ης  Μαΐου, θα κάνουμε και πάλι εκλογές σε είκοσι μέρες, και βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο.

Τη λέξη τη χρησιμοποίησε ο Άδωνις Γεωργιάδης, ο οποίος, απευθυνόμενος στον Θανάση Θεοχαρόπουλο του ΣΥΡΙΖΑ, που επισήμαινε  το πρόβλημα της  προστασίας της πρώτης κατοικίας από πλειστηριασμούς, είπε ότι «αυτά είναι ντεμοντέ». Εδώ το οπτικοακουστικό στιγμιότυπο:

Οπότε, σήμερα θα λεξιλογήσουμε για αυτή τη λέξη, που κάπως αναπάντεχα κέρδισε το δεκαπεντάλεπτο της δημοσιότητας που δικαιούται.

Σύμφωνα με τα λεξικά, ντεμοντέ είναι κάτι που είναι κατασκευασμένο σύμφωνα με τη μόδα παλαιότερης εποχής, ας  πούμε ένα φόρεμα ή έπιπλα, και κατ’ επέκταση ντεμοντέ είναι όποιος ντύνεται με ντεμοντέ ρούχα. Πιο  μεταφορικά, είναι ντεμοντέ αυτός που δεν ακολουθεί τα σύγχρονα ιδεολογικά και πνευματικά ρεύματα ή που δεν είναι σύμφωνος με αυτά. Και προφανώς με αυτή την έννοια χαρακτήρισε ο κ. Γεωργιάδης ντεμοντέ την προστασία πρώτης κατοικίας ή τα επιχειρήματα του ΣΥΡΙΖΑ ή και τους συριζαίους γενικά, όχι ότι ντύνονται με παρωχημένο γούστο.

Ανέφερα τη  λέξη επίτηδες, για να δούμε και ένα αμιγώς ελληνικό συνώνυμο: παρωχημένος,  που μάλλον για ιδέες θα  το χρησιμοποιήσουμε, όχι για ρούχα ή έπιπλα, που θα τα πούμε ίσως παλιομοδίτικα ή ξεπερασμένα. (Βέβαια, το «παλιομοδίτικος» δεν είναι αμιγώς ελληνικής προέλευσης).

Αντίθετο του ντεμοντέ είναι ο μοντέρνος, από μια άποψη, είναι όμως και ο μοδάτος, που είναι μέσα στη μόδα.

Ο ντεμοντέ είναι βέβαια δάνειο από τα γαλλικά, démodé, μετοχή του ρήματος démoder, με το στερητικό dé και το mode, που θα το δούμε πιο κάτω. Να πούμε ότι τέτοιες γαλλικές μετοχές έχουμε μερικές ακόμα στα λεξικά μας και στη γλώσσα μας. Ο ντεφορμέ, ας πούμε, είναι  πολύ διαδεδομένος όρος, αλλά και καναδυό ακόμα ακούγονται, πχ ντεζαμπιγιέ, ντεγκραντέ, ντεκλασέ ίσως (στο «ντεκλαρέ» το ντε- δεν είναι στερητικό).

Μαθήματα Γαλλικών με τον Ζορζ Μπρασένς

Εντάξει, κάπως βαρύγδουπος ο τίτλος, σκέφτηκα όμως  αυτό το άρθρο για να συνδυάσω δυο αγάπες του ιστολογίου. Από τη μια τη Φρασεολογία, στην  οποία έχω αφιερώσει πολλά άρθρα (και το βιβλίο μου Λόγια του αέρα) και από την άλλη τον αγαπημένο μου Ζορζ Μπρασένς, που συχνά έχω βάλει τραγούδια του -κάποτε μάλιστα αφιέρωσα και άρθρα σε αυτά (εδώ η σχετική ετικέτα).

Ο συνδυασμός είναι απλός: Θα βάλω γαλλικές ιδιωματικές εκφράσεις που εμφανίζονται σε τραγούδια του Μπρασένς και θα πω δυο λόγια για την κάθε  ιδιωματική έκφραση.

Φυσικά, εδώ υπάρχει ένας κίνδυνος. Τα περισσότερα τραγούδια γράφτηκαν στις  δεκαετίες 1950-1970, έχουν δηλαδή περάσει 50-70 χρόνια από τότε, οπότε αυτές οι εκφράσεις μπορεί να  είναι (και μερικές σίγουρα είναι) παλιωμένες, όπως παλιωμένες θα είναι και οι εκφράσεις που θα συναντήσει όποιος διαβάζει όχι Παπαδιαμάντη αλλά ακόμα και το Τρίτο στεφάνι του Ταχτσή (το αναφέρω επειδή είναι γεμάτο από τέτοιες εκφράσεις).

Με αυτό το δυσκλαίμηρο κατά νου, ξεκινάμε.

1. Στο τραγούδι Le pornographe, ακούμε τον Μπρασένς να λέει (κάπου στο 0.50):

En m’retrouvant seul sous mon toit
Dans ma psyché j’me montre au doigt
Et m’crie: » Va t’faire, homme incorrec’
Voir par les Grecs »

Η  έκφραση είναι aller se faire voir par les Grecs, συνήθως στην προστακτική, va te faire voir par les Grecs  (ή… chez les Grecs) και είπα να ξεκινήσουμε από αυτήν για λόγους, ας πούμε, εθνικής υπερηφανείας. Είναι έκφραση βίαιης αποπομπής, κάτι ανάμεσα στο «πήγαινε στο διάολο» και στο «άντε γαμήσου», και δη από τους Έλληνες, υπαινιγμός στην παιδεραστική φήμη των αρχαίων ημών προγόνων.

H έκφραση υπάρχει και χωρίς το par les Grecs, σκέτο Va te faire voir. Υπάρχει και «εξευγενισμένη» μορφή της, Aller se faire considérer par les Hellènes. Σε συλλογή γαλλικών εκφράσεων του 2009 υπάρχει η σημείωση: L’expression aller se faire voir chez les Grecs ne sert guère à l’amitié franco-hellène. (Η έκφραση δεν εξυπηρετεί καθόλου την ελληνογαλλική φιλία).

2. Στο τραγούδι Une jolie fleur ακούμε μια στροφή που σήμερα μπορεί και να τη λέγαμε σεξιστική (στο 1.20 περίπου):

Μεζεδάκια από το Κορωπί

Μια και σήμερα είναι η παραμονή των Χριστουγέννων, θα περίμενε κανείς πως ο τίτλος του σαββατιάτικου πολυσυλλεκτικού μας άρθρου θα ήταν κάτι σαν «Μεζεδάκια της παραμονής». Προχτές ωστόσο προστέθηκε στην πιατέλα μας ένα αριστούργημα που δίκαια οικειοποιείται τον τίτλο, μια υπερπαραγωγή κοτσάνας, που αν ήταν κινηματογραφική ταινία θα είχε τίτλο Ζαμέ στο Κορωπί.

Εννοώ βέβαια τις δηλώσεις που πραγματοποίησε στις Βρυξέλλες ο κ. Μιχάλης Δημητρακόπουλος, δικηγόρος της Εύας Καϊλή, στις οποίες ακούγεται να σκοτώνει διαδοχικά πρώτα τη γαλλική και μετά την αγγλική γλώσσα. Ακούστε τον:

Μαντάμ Eva Kaili ετ ενοσάν, λέει. Ελ ν’ α ζαμέ ετέ Κορωπί.

Και συνεχίζοντας στα αγγλικά, σι ιζ άινοσεντ.

Βεβαίως, η Καϊλή είναι γυναίκα, οπότε αν είναι αθώα στα γαλλικά είναι innocente, που προφέρεται ινοσάν-τ. Και αν ποτέ δεν δωροδοκήθηκε, elle n’a jamais été corrompue, κορομπύ.

Όσο για το άινοσεντ, ίσως προέρχεται από το I no cent.

Το αστείο είναι ότι σε προηγούμενες δηλώσεις του ο κ. Δημητρακόπουλος είχε πει ότι ευτυχώς ξέρει Γαλλικά κι έτσι θα μπορέσει να αντεπεξέλθει -ή κάτι ανάλογο. Το περίεργο, πάλι, είναι για ποιο λόγο δεν άφησε τις δηλώσεις στον Βρυξελλιώτη συνάδελφό του.

Ας ελπίσουμε όμως η νομική κατάρτιση του κ. συνηγόρου να είναι καλύτερη από τη γαλλομάθειά του.

* Και συνεχίζουμε με μια υπέροχη περίληψη ταινίας στο ερτφλιξ («Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ»).

«Η Καταρίνα Μπλουμ νεαρή, ελκυστική, έξυπνη, ευαίσθητη – ερωτεύεται σε ένα καρναβαλικό πάρτι έναν νεαρό ριζοσπάστη παραβάτη του νόμου που διαφεύγει από την αστυνομία. Η σύντομη σχέση της με έναν κυνηγημένο άνδρα την φέρνει υπό αστυνομική παρακολούθηση και την καθιστά το σκληρά εκμεταλλευόμενο αντικείμενο φτηνού εντυπωσιασμού των εφημερίδων. Παρουσιάζεται στα πρωτοσέλιδα μιας καθημερινής εφημερίδας μεγάλης πόλης, παρουσιάζεται ως πόρνη, άθεη, συμπαθής κομμουνίστρια, γίνεται στόχος ανώνυμων τηλεφωνημάτων και επιστολών, η ακεραιότητα των σεξουαλικών προαγωγών είναι τόσο βαθιά που ξεπερνά ακόμη και τη θέλησή της να επιβιώσει, που πυροβολεί τον προσβλητικό δημοσιογράφο.»

Υπογλώσσια σφηνάκια Νο 5

Υπογλώσσια είναι τα φάρμακα που παίρνουμε για την καρδιά, για να μην πάθουμε καρδιακή προσβολή (επειδή μας διαβάζει κι η μαμά μου διευκρινίζω πως ο πληθυντικός είναι της περιγραφής, όχι πραγματικός). Ακόμα, ένα κλισέ σε κάποιους αντρικούς ή αθλητικούς ιστότοπους, όταν βγάζουν καμιά με μπικίνι, είναι «ετοιμάστε τα υπογλώσσια».

Υπογλώσσια όμως είναι και μια ομάδα γλωσσικών ενδιαφερόντων στο Φέισμπουκ, που φτιάχτηκε στα τέλη του 2017 και στην οποία συμμετέχω.

Σφηνάκια είναι βέβαια οι μικρές δόσεις ποτού, όμως έτσι έχω αποκαλέσει και τα σύντομα άρθρα. Με τη διαφορά ότι σπανίως βάζω σύντομα άρθρα, οπότε δεν θα το θυμάστε. Στα Υπογλώσσια ομως γράφω πότε-πότε σύντομα σημειώματα, που δεν βολεύει πάντοτε να τα εντάξω σε κάποιο άρθρο.

Κι έτσι, το σημερινό άρθρο είναι μια συλλογή από μικρά κείμενά μου από τα Υπογλώσσια, με γλωσσικό δηλαδή ενδιαφέρον, που δεν (θυμάμαι να) τα έχω δημοσιεύσει εδώ στο ιστολόγιο. Κάποια άλλα σχόλια που κάνω εκεί, τα μεταφέρω στα σαββατιάτικα μεζεδάκια, αλλά αυτά εδώ δεν θυμάμαι να τα έχω μεταφέρει σε μεζεδοάρθρα μας, οπότε δεν θα τα έχετε δει, εκτός αν συμμετέχετε και στα Υπογλώσσια. Τα σφηνάκια μοιάζουν αρκετά με τα μεζεδάκια, αλλά διαφέρουν κιόλας σε κάποια σημεία.

Με αυτόν τον τυποποιημένο πρόλογο έχω ήδη δημοσιεύσει τέσσερα άρθρα στο ιστολόγιο, ένα τον Φλεβάρη του 2019, άλλο ένα τον Οκτώβριο του 2019, το τρίτο τον Μάιο του 2020 και το τέταρτο τον Σεπτέμβριο του 2020. Τελειώνοντας εκείνο το παλιό άρθρο είχα υποσχεθεί (ή απειλήσει) ότι Σε τρία τέρμινα, που θα έχω μαζέψει κι αλλα, θα σερβίρω άλλον έναν γύρο! Σημερα λοιπόν δημοσιεύω το πέμπτο άρθρο της σειράς αυτής. ‘Εχω επικαιροποιήσει κάποια στοιχεία και κάνω και προσθήκες σε αγκύλες ή όχι.

Θα μου πείτε, πέρασαν δυο χρόνια από την προηγούμενη δημοσίευση. Δίκιο έχετε, το είχα αμελήσει. Οπότε, υπόσχομαι το έκτο άρθρο με σφηνάκια να μην αργήσει τόσο.

* Λανσάρω στα ελληνικά

Σε πρόσφατη ανάρτηση, ο διαχειριστοκράτωρ μας [ο Θανάσης Αναγνωστόπουλος] ζήτησε ιδέες για να αποδοθεί «στα ελληνικά ελληνικά» η φράση «λανσάρω ένα προϊόν» δηλ. ζήτησε έναν μονολεκτικό αυτόχθονα όρο για το ρήμα «λανσάρω» και πρότεινε το «καθελκύω» που δεν έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από την ομηγυρη.

Αλλά ούτε κάποια άλλη πρόταση φάνηκε πειστική παρά το ότι διατυπώθηκαν πολλές προτάσεις. Όμως το «λανσάρω» δεν είναι μόνο «προωθω», δεν είναι μόνο «κυκλοφορώ». Είναι κάτι που συνδυάζει και τις δύο έννοιες (και όχι μόνο), πράγμα που μας δείχνει ξεκάθαρα ότι το συγκεκριμένο δάνειο πλούτισε την ελληνική γλώσσα.

Και τα περισσότερα δάνεια έτσι λειτουργούν, είναι πηγη πλούτου για τη γλώσσα που τα δέχεται. Γι’ αυτό άλλωστε και η γλώσσα με το πλουσιότερο λεξιλόγιο, η αγγλική, ποτέ δεν έπαψε να δανείζεται αφειδώς, τόσο από το ελληνικό, όσο και από το λατινικό, το γαλλικό ή το γερμανικό ταμείο. Το καλό αρνί βυζαίνει δυο μανάδες, λέει η παροιμία, κι έτσι ο Άγγλος μπορεί να πει και ethnic και national.

Eμείς πάλι, εννοώ τη νέα ελληνική, έχουμε χάσει τη δυνατότητα για λόγιο δανεισμό από το λατινικό ταμείο. Παλιότερες γλωσσικές ποικιλίες της ελληνικής την είχαν αυτή τη δυνατότητα -και ο Πορφυρογέννητος έγραφε π.χ. «τοὺς ἄρχοντας τοῦ τάγματος τῶν ἐξσκουβίτων, οἷον τοποτηρητὰς, σκρίβωνας, τὸν χαρτουλάριον, δρακοναρίους, σκευοφόρους, σιγνοφόρους, σενάτορας, πρωτομανδάτορας καὶ μανδάτορας». Όμως σήμερα, σχεδόν μόνο λαϊκός δανεισμός υπάρχει, στη λόγια γλώσσα έχουμε πιο πολύ μεταφραστικά δάνεια. Και ακόμα κι όταν δανειστούμε μια λόγια λέξη, δυσκολευόμαστε να φτιάξουμε σύνθετα και παράγωγά της. Οι βυζαντινοί δεν είχαν πρόβλημα να πλάσουν το θαυμάσιο υβρίδιο «σιγνοφόρος» (λατινογενές το πρώτο συνθετικό, σίγνον η σημαία), έπλαθαν τη λέξη και πήγαιναν να διοικήσουν την αυτοκρατορία τους.

* Γιαούρτι ελληνικού τύπου ονόματι Οίκος, με ελληνικά γράμματα, πεζά για να φαίνεται η διαφορά, και με μια σιρκονφλεξοειδή περισπωμένη να χαρούν λίγο οι παρ’ ημίν πολυτονιάται.

[Θα άξιζε ακόμα και άρθρο για τα ελληνοφανή γιαούρτια που κυκλοφορούν στην Εσπερία. Η Νεστλέ έχει το Yaos, με την ελληνική κατάληξη -os και με κυκλαδικές εκκλησίες πάνω στη συσκευασία]

* Τι είναι ο ήμελλος;

Ο Στέφανος Ήμελλος είναι ακαδημαϊκός (=μέλος της Ακαδημίας Αθηνών) με έργο κυρίως λαογραφικό. Ο ηθοποιός Δημήτρης Ήμελλος ίσως είναι συγγενής του, πιθανώς γιος του. Το σπάνιο επώνυμο Ήμελλος εντοπίζεται στη Νάξο.

Τα επώνυμα τα ορθογραφούμε με μεγάλο βαθμό ελευθερίας διότι «μας ανήκουν». Έτσι κάποιος μπορεί να επιλέξει να γράφεται Ζαββός για να ξεχωρίσει από τον ζαβό και κάποιος να κρατήσει τη γραφή Καμμένος ακόμα κι αν ξέρει ότι η σχολική ορθογραφία τη μετοχή τη γράφει «καμένος». Το επώνυμο Πικραμμένος ίσως γράφτηκε έτσι για να διαφοροποιηθεί από τη μετοχή, και φυσικά δεν θα το θεωρήσουμε ανορθόγραφο, ενώ θα θεωρήσουμε ανορθόγραφη τη μετοχή, αν κάποιος γράψει «η καρδιά μου είναι πικραμμένη».

50 -άζ

Τις προάλλες, εκεί που συζητούσαμε για χρώματα, ο φίλος μας ο Σταύρος, χαριτολογώντας, είπε ότι αναγνωρίζει καμιά δεκαριά βασικά χρώματα μονάχα και όχι αποχρώσεις με δυσδιάκριτες διαφορές μεταξύ τους όπως βεραμάν, γκρενά, σομόν, τιρκουάζ ή… ντεμπραγιάζ.

Κι αυτό μου έδωσε την ιδέα να μαζέψουμε στο σημερινό άρθρο τις λέξεις που έχουν μπει στο ελληνικό λεξιλόγιο και έχουν την κατάληξη -άζ.

Στη συντριπτική πλειοψηφία (ή πλειονότητα, αν είστε από την άλλη φράξια) πρόκειται για δάνεια από τη γαλλική γλώσσα που αντιστοιχούν σε γαλλικές λέξεις με το επίθημα -age, με το οποίο φτιάχνονται ουσιαστικά από άλλα ουσιαστικά ή από ρήματα, και δηλώνουν συχνά σκοπό ή αποτέλεσμα, σε κάποια αντιστοιχία με το αγγλικό -ing. Και ένας χρήσιμος κανόνας για όσους μαθαίνουν γαλλικά είναι ότι όλες οι λέξεις με το επίθημα -age είναι αρσενικού γένους (προσοχή όμως γιατί μπορεί μια λέξη να τελειώνει σε -age αλλά να μην έχει το επίθημα, π.χ. page, η σελίδα, που είναι θηλυκού γένους).

Υπάρχουν όμως και λέξεις ελληνικές σε -άζ που προκύπτουν με άλλο τρόπο. Για παράδειγμα, το τιρκουάζ του παραδείγματος του Σταύρου είναι πάλι γαλλικό δάνειο αλλά από το γαλλ. turquoise, όχι από λέξη σε -age. Όσες λοιπόν λέξεις δεν προέρχονται από λέξη σε -age τις σημειώνω με αστερίσκο και δηλώνω από πού προέρχονται.

Κάποιοι συνηθίζουν τις λέξεις αυτές (ή, κάποιες από αυτές τις λέξεις) να τις προφέρουν με παχύ ζ, όπως προφέρονται στα γαλλικά -θυμάμαι μια γνωστή δημοσιογράφο (αν προκληθώ, θα την κατονομάσω) να προφέρει «μοντάge», που εμένα μου φαίνεται αστείο και εξεζητημένο. Στα ελληνικά, προφέρουμε ελληνικά!

Καταγράφω 50 λέξεις που έχουν λεξικογραφηθεί, στο ΛΚΝ ή στον Μπαμπινιώτη, καθώς και μερικές δικές σας προτάσεις σε ένα άρθρο που είχαμε βάλει πρόπερσι με 666 λέξεις γαλλικής προέλευσης. Το Αντίστροφο λεξικό έχει 62 λέξεις σε -άζ αλλά καταγράφει και μερικές πολύ σπάνιες (π.χ. πεϊζάζ, ρενσάζ).

Αξιοπρόσεκτο είναι πως οι περισσότερες από αυτές τις λέξεις δεν έχουν εξελληνισμένο τύπο σε -άζι. Βρίσκει κανείς βέβαια γκαράζι ή αμπραγιάζι και μερικά ακόμα, αλλά σπάνια. Πράγματι, οι περισσότερες λέξεις του ΛΚΝ σε -άζι είναι τουρκικής προέλευσης (αγιάζι, μαράζι κτλ.) και μόνο δύο γαλλικές: γκάζι και γρανάζι, που όμως δεν έχουν τύπους «γκαζ» (εντάξει, υπάρχει, αλλά πολύ σπάνια) ή ανγκρανάζ (διότι το γρανάζι προέρχεται από το engranage). Δηλαδή, οι γαλλικές λέξεις έμειναν σε γενικές γραμμές ασυμμόρφωτες και δεν έδωσαν προσαρμοσμένους τύπους σε συχνότητα που να λεξικογραφείται -στον κατάλογο που ακολουθεί μόνο το «σενάζι» είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.

Σε λόγιο εξελληνισμό έχουμε το «εμβαλλάγιον», που το έχουμε συζητήσει και παλιότερα στην ορολογία των φαρμακοποιών.

Όπως είπα, με αστερίσκο σημειώνω στον κατάλογο τις λέξεις που δεν προέρχονται από επίθημα -age ή και που δεν έχουν γαλλική προέλευση (πιάζ, τζαζ) ενώ μια ειδική περίπτωση είναι το σπικάζ, που φτιάχτηκε στα ελληνικά, από το αγγλ. speak και το επίθημα -άζ ως αυτονομημένο πλέον. Δεν υπάρχει λέξη speakage στα γαλλικά, ενώ ο αγγλικός όρος είναι voice-over. Αν ξέρετε άλλη τέτοια περίπτωση, πολύ θα με ενδιαφέρει.

Ιδού λοιπόν οι 50 λέξεις σε -άζ. Συμπληρώστε ελεύθερα, μήπως και φτάσουμε τις 100.

1. αβαντάζ
2. αμπαλάζ
3. αμπραγιάζ
4. αρμπιτράζ
5. βερνισάζ
6. βιράζ
7. βολτάζ
8. γκαράζ
9. εταλονάζ
10. καμουφλάζ
11. καμποτάζ
12. κολάζ
13. κορσάζ
14. μακιγιάζ
15. μασάζ
16. μιξάζ
17. μοντάζ
18. μπαράζ
19. μποϊκοτάζ
20. μπρικολάζ
21. ντεκαπάζ
22. ντεκουπάζ
23. ντεμακιγιάζ
24. ντεμαράζ
25. ντεμπραγιάζ
26. ντρενάζ
27. πατινάζ
28. πετρογκάζ * από πετρο- + γαλλ. gaz
29. πιάζ * από τουρκ. piyaz
30. πλαζ * από γαλλ. plage, αντιδάνειο, όχι με επίθημα
31. πλακάζ
32. πορτ-μπαγκάζ
33. ρεπεσάζ
34. ρεπορτάζ
35. ροντάζ
36. σακ βουαγιάζ
37. σαμποτάζ
38. σενάζ(ι)
39. σπικάζ
40. τατουάζ
41. τζαζ * από αγγλ. jazz
42. τιράζ
43. τιρκουάζ * από γαλλ. turquoise
44. τονάζ
45. τριάζ
46. υδρομασάζ
47. φραμπουάζ
48. φωνομοντάζ
49. φωτομοντάζ
50. φωτορεπορτάζ

Κάποιες από τις λέξεις του καταλόγου απηχούν παλιότερες εποχές κυριαρχίας της γαλλοφωνίας και σήμερα υποχωρούν μπροστά στους αγγλικούς όρους, όπως το εταλονάζ που είναι όρος της φωτογραφικής. Θυμάμαι άλλωστε κι έναν διάλογο σε πρωινάδικο, με μία νεαρή που σπούδαζε makeup artist.

Πώς το λένε στα ελληνικά αυτό που σπουδάζεις; ρώτησε η παρουσιάστρια. Μακιγιάζ, απάντησε εκείνη. Και είχε δίκιο.

Κλεινουμε με το κατάλληλο για την περίσταση τραγούδι.

Ξαναδιάβασα τον Κόμη Μοντεχρίστο

Ή ίσως τώρα τον διάβασα κανονικά, διότι την πρώτη φορά που είχα διαβάσει το μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Δουμά (πατρός) ήταν πριν από πολλά πολλά χρόνια, από μια εφηβική έκδοση, ασφαλώς αγρίως συντομευμένη, καμιά τρακοσαριά σελίδες. Τα τελευταία χρόνια βγήκαν δυο δίτομες εκδόσεις του κλασικού αυτού ρομαντικού μυθιστορήματος, η μια από την Εστία και η άλλη από τον Gutenberg. Για καιρό τις ζαχάρωνα, όμως ήταν ακριβούτσικες και, το κυριότερο, με τρόμαζε η έκταση του έργου, πάνω από 1100 σελίδες στους δυο τόμους.

Πριν από κανα εξάμηνο ομως σ’ ένα από τα παλαιοβιβλιοπωλικά περίπτερα στην Αθήνα πέτυχα την έκδοση της Εστίας κοψοχρονιά και την αγόρασα -αυτό είναι το πλεονέκτημα των κλασικών βιβλίων, δεν έχουν επικαιρότητα. Κι έτσι κάποια στιγμή άρχισα να το διαβάζω, και το τελείωσα προχτές.

Η έκδοση της Εστίας, σε δυο τόμους μεγάλου σχήματος μέσα σε χαρτονένια θήκη, είναι σε μετάφραση της Σοφίας Αυγερινού και με εισαγωγή, σημειώσεις και επίμετρο του Θόδωρου Κατσικάρου. Ο Κατσικάρος είναι σημαντικός μελετητής του Δουμά, που έχει κάνει διδακτορικό στον συγγραφέα και το επίμετρό του για την τύχη του έργου του Δουμά στην Ελλάδα αξίζει πολύ.

Θα το έχετε διαβάσει το βιβλίο, είτε σε ακέραια έκδοση είτε σε εφηβική ή σε διασκευή, οποτε θα ξέρετε την υπόθεση, αλλά δεν βλάφτει να τη διηγηθούμε. Τον Φεβρουάριο του 1815, ο 19χρονος Εδμόνδος Νταντές, ένας πολλά υποσχόμενος ναυτικός, υποπλοίαρχος του Φαραώ (που εκτελεί χρέη πλοιάρχου, διότι ο πλοιαρχος πέθανε στο ταξίδι), επιστρέφει στην πατρίδα του τη Μασσαλία για να παντρευτεί την αγαπημένη του Μερσέντες, μια όμορφη Καταλανή. Στο μεταξύ, εκτελώντας εντολή του μακαρίτη πλοιάρχου, έχουν περάσει από το νησί Έλβα, οπου βρίσκεται εξόριστος ο Ναπολέων και έχουν παραλάβει ένα γράμμα.

Όμως ο Νταντές έχει εχθρούς, τον Ντανγκλά, τον λογιστή του πλοίου, και τον Φερνάνδο Μοντέγο, έναν Καταλανό ψαρά που επίσης αγαπά τη Μερσέντες. Γράφουν στις αρχές και τον παρουσιάζουν για ένθερμο βοναπαρτιστή. Κι έτσι, τη μέρα των γάμων του, ο Νταντές συλλαμβάνεται. Ο αντιεισαγγελέας Βιλφόρ που αναλαμβάνει την υπόθεση αντιλαμβάνεται γρήγορα πως ο Νταντές είναι αμέτοχος, όταν όμως βλέπει ότι το ένοχο γράμμα του Βοναπάρτη απευθύνεται, κατά σατανική σύμπτωση, στον ίδιο τον πατέρα του (διότι ενώ ο αντιεισαγγελέας είναι πειθήνιος λειτουργός του βασιλικού καθεστώτος ο πατέρας του παραμένει πιστός στον έκπτωτο Ναπολέοντα) και όταν διαπιστωνει ότι ο Νταντές έχει διαβάσει το όνομα του παραλήπτη, φοβάται ότι αν αυτό αποκαλυφθεί θα έχει καταστροφικές συνέπειες για την καριέρα του, κι έτσι, για να μην κινδυνέψει, κλείνει τον Νταντές στο φοβερό φρούριο του Ιφ, σε ένα νησί έξω από τη Μασσαλία, παρουσιάζοντάς τον για φοβερά επικίνδυνο βοναπαρτιστή.

Μπατίρηδες επί μακρόν

Mε την ευκαιρία που ήρθαν προχτές εν πομπή και παρατάξει τα πρώτα Ραφάλ που αγοράσαμε από τη Γαλλία, ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν έγραψε το εξής τουίτ για να ευχαριστήσει τους καλούς του πελάτες: Σ’ ευχαριστώ αγαπητέ Κυριάκο για την εμπιστοσύνη προς τη Γαλλία και προς το κόσμημα της αεροναυπηγικής της βιομηχανίας, την εμπιστοσύνη προς την Ευρώπη της άμυνας που έχουμε αρχίσει να οικοδομούμε. (Merci cher Kyriákos pour cette confiance envers la France et son fleuron de l’aéronautique, envers l’Europe de la défense que nous sommes en train de bâtir).

Σε μια παρέα στο Φέισμπουκ, μια φίλη είχε βάλει σε κύκλο το bâtir, και σχολίασε χαριτολογώντας: Μπατίρης με την αγορά των Ραφάλ, λέει (κι αυτή τη λέξη από εμάς την πήρανε). Είπα κι εγώ για το τρένο (en train de…), είπε ένας άλλος για το τρένο των μπατίρηδων, γελάσαμε. Δικαιούται να γελάει όποιος πληρώνει τον λογαριασμό.

Βέβαια, εδώ έχουμε απλή ηχητική ομοιότητα. Καμιά σχέση δεν έχει το γαλλικό bâtir (χτίζω, οικοδομώ) με τον δικό μας μπατίρη. Μπορεί να μπατιρίσουμε οικοδομώντας την Ευρώπη της άμυνας και βοηθώντας τη γαλλική πολεμική βιομηχανία, αλλά αυτό δεν θα οφείλεται στην ετυμολογία.

Αλλά, μια και τ’ αναφέραμε, κι αφού έχουμε αφιερώσει φυσικά άρθρο για τα λεξιλογικά των Ραφάλ, ας πούμε μερικά ακόμα πράγματα για αυτά τα δυο μπατίρ του λογοπαιγνίου.

Το ελληνικό μπατίρ, ο μπατίρης εννοώ, είναι βέβαια δάνειο τουρκικό. Μπατίρης είναι ο φτωχός, ο αδέκαρος (και αφού χρησιμοποίησα αυτή τη λέξη, συνειδητοποιώ ότι δεκάρες δεν υπάρχουν εδώ και δεκαετίες, διότι είχαν πρακτικά χαθεί από την κυκλοφορία καμιά τριανταριά χρόνια πριν καταργηθεί επίσημα η δραχμή).

Ο μπατίρης, λένε τα λεξικά, σχηματίστηκε υποχωρητικά από το ρήμα «μπατίρω» (αν και σήμερα μάλλον μπατιρίζω είναι το ρήμα), το οποίο είναι δάνειο από το τουρκικό ρήμα batmak/batırmak, που η βασική του σημασία είναι «βυθίζομαι, βουλιάζω» αλλά και «δύω» (στα τούρκικα batı είναι η δύση, όπως θα έχετε προσέξει από τις αναφορές σε Batι Trakya, Δυτική Θράκη). Το τουρκικό ρήμα έχει πάει και τη σημασία «χρεοκοπώ», όπως και κάμποσες άλλες που δεν μας ενδιαφέρουν.

Ο δανεισμός πρέπει να έγινε από το ρήμα -απ’ όσο ξέρω δεν υπάρχει στα τουρκικά λέξη batιr με τη σημασία «μπατίρης, φτωχός».

Από το ίδιο τουρκικό ρήμα έχουμε κι άλλη μια λέξη στα ελληνικά, το ρήμα μπατάρω, το οποίο κράτησε την κυριολεξία του τουρκικού ρήματος, «βυθίζομαι, βουλιάζω». Πράγματι, το πλοίο που μπατάρει βυθίζεται, αλλά και ο μπατίρης βυθισμένος είναι, στα χρέη.

Ίσως είμαι επηρεασμένος από τα τραγούδια, αλλά νομίζω πως ο μπατίρης έχει μια χροιά συμπάθειας (και πιο πολύ βέβαια το μπατιράκι, όπως στο τραγούδι της Βουγιουκλάκη, τυχαίες είναι οι δυο ρίμες, δεν θα πω «Δικό σας συνάδελφοι»). Να ακούσουμε τον μπατίρη τον Λουκά (μουσική-τραγούδι Γρηγ. Μπιθικώτσης, στίχοι Κώστας Βίρβος) ως ιντερμέτζο:

Μεζεδάκια τ’ Αϊ-Γιαννιού

Για την ακρίβεια, τα μεζεδάκια τα λέω έτσι επειδή τα γράφω ανήμερα τ’ Αϊ-Γιαννιού, αν και το άρθρο δημοσιεύεται, και το διαβάζετε, την επόμενη μέρα -διότι, όπως λέει μια παροιμία, «Κάθε μέρα τ’ Αϊ-Γιαννιού θα ‘ναι;»

Δεν θα είναι πάρα πολλά τα σημερινά μας μεζεδάκια, διότι το προηγούμενο άρθρο, που μας έκανε ποδαρικό στη μεζεδοχρονιά, το είχαμε δημοσιεύσει τη Δευτέρα -άρα, το περιθώριο για αλίευση νέων ευρημάτων ήταν περιορισμένο.

Πάντως, η βδομάδα που μας πέρασε ήταν η εβδομάδα που όλοι ευχηθήκαμε καλή χρονιά. Καθώς είμαστε γλωσσικό ιστολόγιο, πρόσεξα ότι η Ευγενία Μανωλίδου ευχήθηκε (στο Instagram) όχι μόνο στα νέα ελληνικά αλλά και σε μια γλωσσική ποικιλία που χαρακτηρίστηκε από πολλούς «αρχαία ελληνικά».

Έγραψε: Εὐετηρίαν εὐχόμεθα ὑμᾶς, ἀλύπως βίου!

Πράγματι, ευετηρία σημαίνει «χρονιά με καλή σοδειά», μπερεκέτια που λέμε. Αλλά η φράση δεν στέκει στα αρχαία ελληνικά. Καταρχάς, εύχομαι στα αρχαία σήμαινε «υπόσχομαι επίσημα, προσεύχομαι στους θεούς». Εδώ θα περιμέναμε ένα ρήμα σε ευκτική. Όμως δεν είναι μόνο αυτό το κουσούρι της φρασούλας αυτής.

Στο «υμάς» υπάρχει ασυνταξία. Αν είναι έμμεσο αντικείμενο στο ευχόμεθα, θα έπρεπε να βρίσκεται σε δοτική,  «υμίν». Προφανώς η συντάκτρια παρασύρθηκε από τα νεοελληνικά, όπου λέμε «σας ευχόμαστε…»

Και σαν να μην έφτανε αυτό, τα «αλύπως» και «βίου» συντακτικά δεν κολλάνε πουθενά. Λέξεις πεταμένες στο χαρτί.

Αν σε ένα φρασίδιο πέντε λέξεων υπάρχουν τόσα πολλά και τόσο σοβαρά ψεγάδια, φανταστείτε τι θα γινόταν αν επιχειρούσε να γράψει μια εκτενέστερη ή πιο σύνθετη φράση. Επιμένω επειδή η κ. Μανωλίδου είναι διευθύντρια σχολής όπου διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά και μάλιστα σε μικρά παιδιά. Αν είναι να τους διδάσκει αυτό το περίεργο ιδίωμα, που είναι μασκαρεμένα νέα ελληνικά, σαν να φορέσουμε χλαμύδες πάνω από τα παντελόνια μας (και μάλιστα χωρίς να βγάλουμε το ρολόι από το χέρι), ας το πει τουλάχιστον -κι ας τους χρεώνει λιγότερο.

* Kι ένα ορθογραφικό από σουπεράκι της ΕΡΤ.

Πολλά τα /o/, μπερδεύεται κανείς.

* Κι άλλο ένα με πρωτοχρονιάτικες ευχές, και ειδικότερα για μια πρωτοχρονιάτικη ανάρτηση.

Όπως διαβάζω, συγκινεί και πάλι ο Βασίλης Βασιλικός. Όχι ο συγγραφέας, αλλά ο καθηγητής καρδιολογίας, που είχε διασωληνωθεί παλιότερα και που τώρα δημοσίευσε την εξής πρωτοχρονιάτικη ανάρτηση:

Αντι για τις συνηθισμενες ευχες-ευχαριστιες-στερεοτυπα θα δανειστω τους στιχους του Οδυσσεα Ελυτη (αμφισβητειται η κυριοτητα) που μου εστειλε ο φιλος μου Θανασης για την Πρωτοχρονια:

iel, μια καινούργια προσωπική αντωνυμία

Μια καινούργια προσωπική αντωνυμία στη γαλλική γλώσσα, διευκρινίζω. Το θέμα συζητιέται αρκετά στη Γαλλία (δυο φορές τις τελευταίες μέρες άκουσα εκπομπές στο γαλλικό ραδιόφωνο αφιερωμένες σε αυτό το θέμα), αν και φυσικά δεν βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, που είναι μονίμως κατειλημμένη από τις ειδήσεις της πανδημίας και τις επικείμενες προεδρικές εκλογές (τον Απρίλιο θα γίνουν).

Το ιστολόγιό μας ενδιαφέρεται φυσικά για τη γλώσσα και αφού δεν έτυχε να δω σε ελληνικό μέσο να αναφέρεται καθόλου το θέμα, σκέφτηκα να γράψω το σημερινό άρθρο, εν είδει ανταπόκρισης, έστω κι αν στις μέρες μας η γαλλοφωνία έχει υποχωρήσει αισθητά.

Λοιπόν, ανακοινώθηκε πριν από μερικές μέρες ότι στην επιγραμμική (ονλάιν που θα έλεγε ο κ. Μπαμπινιώτης) έκδοση του διάσημου λεξικού Robert, προστέθηκε ένα νέο λήμμα, το iel, μια νέα προσωπική αντωνυμία. Έβαλα το λινκ, ας δούμε και το λήμμα:

Πρόκειται λοιπόν για προσωπική αντωνυμία, στο τρίτο ενικό (iel) και το τρίτο πληθυντικό (ielles) πρόσωπο, που χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ένα πρόσωπο ανεξάρτητα από το γένος του [ή: από το φύλο του]. Το λεξικό προσδιορίζει ότι η χρήση είναι σπάνια.

Θυμίζω ότι στα γαλλικά έχουμε στο τρίτο πρόσωπο ενικού τον τύπο il (αυτός) για το αρσενικό γένος και τον τύπο elle (αυτή) για το θηλυκό, ils και elles αντίστοιχα στον πληθυντικό. Άρα, το iel εμφανίζεται σαν συγχώνευση των δύο τύπων.

Το αντίστοιχο λήμμα του γαλλικού Βικιλεξικού δίνει περισσότερες πληροφορίες. Σημειώνει ότι ο όρος χρησιμοποιείται ιδίως για να δηλωθεί ένα πρόσωπο που δεν εντάσσεται σε καθορισμένη ταυτότητα φύλου ή που το γένος του δεν είναι γνωστό. Το λεξικό δίνει και παραθέματα από λογοτεχνικά έργα, το παλαιότερο από τα οποία χρονολογείται από το 2014:

….les jours où iels n’avaient pas l’occasion de parler un peu, juste tous les deux, iel se sentait vide. — (Carina Rozenfeld, La Symphonie des abysses, Robert Laffont, 2014, livre 1)

Ο τύπος iel προφέρεται ιελ, αλλά μονοσύλλαβο, ακούστε τα ηχητικά αποσπάσματα στο λεξικό -αποδίδεται \jɛl\ στο φωνητικό αλφάβητο, που είναι ημίφωνο, κάτι σαν ελαφρύ γιελ.

Ζορζ Μπρασένς, 100 χρόνια

To 1956 στο θέατρο Μπομπινό

Προχτές συμπληρώθηκαν τα 100 χρόνια από τη γέννηση του αγαπημένου τραγουδοποιού Ζορζ Μπρασένς. Ο Μπρασένς γεννήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1921 στη Σετ, μικρή παραλιακή πόλη της νότιας Γαλλίας (Sète, αν και τότε που γεννήθηκε ο Μπρασένς γραφόταν Cette) και πέθανε μόλις 60 χρονών, κατά σύμπτωση ίδια εποχή, στις 29 Οκτωβρίου 1981.

Ο Μπρασένς άφησε κληρονομιά περισσότερα από 200 τραγούδια, τα περισσότερα σε δικούς του στίχους -στη Γαλλία, άλλωστε, θεωρείται ποιητής- που ακόμα ακούγονται ευρέως και που έχουν γνωρίσει αμέτρητες επανεκτελέσεις και μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες. Πολλά όμως τραγούδια του έχουν μεταφραστεί και ως ποιήματα, χωρίς δηλαδή αυτές οι μεταφράσεις να τραγουδιστούν.

Ένα βιογραφικό άρθρο για τον Μπρασένς, με πολύ υλικό, μπορείτε να βρείτε εδώ.

Αγαπώ πολύ τον Μπρασένς και έχω γράψει αρκετά άρθρα γι’ αυτόν στο ιστολόγιο (βλ. κατάλογο στο τέλος). Για το σημερινό άρθρο διάλεξα να βάλω τραγούδια του μεταφρασμένα στα ελληνικά, είτε τραγουδισμένα είτε όχι.

Και ξεκινάω από το σήμα κατατεθέν, θα λέγαμε, του Μπρασένς, που είναι κατά τη γνώμη μου η Κακή φήμη, La mauvaise réputation.

Tο ακούμε εδώ σε ζωντανή εκτέλεση

Γιαννιώτικα μεζεδάκια

Στην αρχή σκεφτόμουν να τα πω διακεκαυμένα μεζεδάκια ή μεζεδάκια του καύσωνα ή κάτι άλλο τέλος πάντων που να εκφράζει τα σαραντάρια που βασανίζουν πολλούς, ιδίως όσους έχουν απομείνει στα αστικά κέντρα.

Χτες το πρωί όμως μαθεύτηκε το χρυσό μετάλλιο του κωπηλάτη Στέφανου Ντούσκου, ενός σεμνού αθλητή που χωρίς τυμπανοκρουσίες και χωρίς ν’ απασχολεί τους προβολείς των μέσων ενημέρωσης κατάφερε να πάρει την πρώτη θέση, και μάλιστα με ολυμπιακό ρεκόρ, στο μονό σκιφ ανδρών -οπότε, προς τιμήν του χρυσού ολυμπιονίκη, τα σημερινά μεζεδάκια βαφτίζονται γιαννιώτικα, αφού ο Ντούσκος είναι αθλητής του Ν.Ο.Ιωαννίνων και συνεχίζει τη μεγάλη παράδοση που έχουν, λόγω και της λίμνης, τα Γιάννενα στην κωπηλασία.

Να θυμίσω και το ωραίο δοξαστικό τετράστιχο που σκάρωσε χτες ο φίλος μας ο ΓΤ:

Το ποτήρι υψώνω μπρούσκο
για τον Στέφανο τον Ντούσκο
Είν’ αμέτρητοι οι κόποι
για να πας καλά στην κώπη

Όσο για το αγωνισμα του Στέφανου, που τον στεφάνωσε, λέγεται «σκιφ», ενώ στα αγγλικά λέγεται scull (και όχι skull, που είναι το κρανίο). Εμείς θα το πήραμε από τα γαλλικά, όπου είναι skiff, λέξη αγγλικής προέλευσης μάλιστα.

* Kαι ξεκινάμε με μια ανακάλυψη των δαιμόνιων ντετέκτιβ που κατάφεραν να σπάσουν τους μυστικούς κωδικούς συνεννόησης της συμμορίας των κακοποιών που ανατίναζαν ΑΤΜ.

Λοιπόν, Bro θα πει «αδελφέ» -ποιος να το φανταζόταν!

Μια απορία που έχω στο ίδιο θέμα, είναι τι σημαίνει «τράπερ» και ποια η σχέση του με τον ράπερ. Αλλά αυτό θα μου το πείτε εσείς.

* Συνεχίζω με μιαν άλλη απορία, όχι δική μου ή μάλλον όχι μόνο δική μου.

Ο φίλος μας ο Νίκος Νικολάου, που τόσα άρθρα έχει γράψει για το ιστολόγιο, παρέπεμψε σε μένα και στη συλλογική σοφία του ιστολογίου την εξής απορία:

Πότε και από ποιούς επινοήθηκε το «ούνα φάτσα ούνα ράτσα»;

Κατ’ αρχάς, επινοήθηκε από ιταλούς, ή από έλληνες ως ψευδοϊταλισμός; Η ομοιοκαταληξία δεν ισχύει στα στάνταρ ιταλικά (faccia razza), αν και δεν ξέρω τι συμβαίνει με τις διαλέκτους. Συνήθως λένε στο διαδίκτυο πως η φράση είναι άγνωστη στην Ιταλία, αν και βρίσκω αρκετές περιπτώσεις και una faccia una razza και  stessa faccia stessa razza, ώστε να αμφιβάλλω. Και το «μία φάτσα μία ράτσα» στα ελληνικά ακουγόταν παλαιότερα.

Και πότε; Βλέπω αρκετές φορές τον ισχυρισμό πως επινοήθηκε ως Μουσολινική προπαγάνδα προς τα Δωδεκάνησα, ακόμα και από ιστορικούς· αλλά τεκμήρια δεν βλέπω, και δεν βρήκαμε στο Google Books αναφορές πριν τη δεκαετία του 60.

Αν ξέρεις τίποτα παραπάνω, ευπρόσδεκτο· ή και αν θα μπορούσες να θέσεις το ζήτημα στο αναγνωστικό σου κοινό…

Ομολογώ ότι, αν και έψαξα λίγο, δεν βρηκα παλαιότερες του 1960 αναφορές του «ούνα φάτσα ούνα ράτσα», αν και θυμάμαι π.χ. τον παππού μου να το λέει.

Οπότε, ελπίζω η συλλογική σοφία του ιστολογίου να κάνει (για μιαν ακόμα φορά) το θαύμα της.

* Aν σας ζητήσουν να αναφέρετε ένα παράδειγμα τυπογραφικού λάθους που δεν το πιάνει ο κορέκτορας, και δεν έχετε κανένα πρόχειρο, ιδού ένα φρέσκο:

Ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας, μιλώντας στον ΑΝΤ1, έκανε λόγο για ένα ακόμη ακραίο καιρικό φαινόμενο, σημειώνοντας ότι η κλιματική αλλαγή έχει γίνει κλιματική απειλεί.

Το κουνέλι και η μπουκάλα

Ποια σχέση έχουν οι δυο λέξεις του τίτλου; Όση κι ο φάντης με το ρετσινόλαδο, από μια άποψη -δηλαδή καμία. Εμφανίζονται ωστόσο σε δυο εκφράσεις, διαφορετικών γλωσσών, που έχουν παραπλήσια σημασία.

Στο γνωστό τραγούδι του Les copains d’abord, ο Μπρασένς τραγουδάει, μεταξύ άλλων, για τη βάρκα που είχε με τα φιλαράκια του:

Au rendez-vous des bons copains
Y avait pas souvent de lapins
Quand l’un d’entre eux manquait a bord
C’est qu’il était mort

Κατά λέξη αυτό μεταφράζεται:

Στο ραντεβού της παρέας
σπανίως υπήρχαν κουνέλια
Όταν κάποιος έλειπε από τη βάρκα
σήμαινε πως είχε πεθάνει

Κουνέλια; Ποια κουνέλια;

Ποιος κάνει σαμποτάζ;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag, αλλά έχω επίσης αντλήσει υλικό από ένα άρθρο του 2015 στο ιστολόγιο. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. Στην εδώ δημοσίευση προσθέτω κάτι λίγα.

Ποιος κάνει σαμποτάζ;

Αν ρωτήσετε τον πρωθυπουργό μας, σαμποτάζ κάνει, και μάλιστα υγειονομικό, η αντιπολίτευση, και ιδίως ο ΣΥΡΙΖΑ -έτσι τουλάχιστον υποστήριξε σε συνέντευξη που έδωσε την Κυριακή στην Καθημερινή: «Υπήρξε ένα ουσιαστικό σαμποτάζ. Υγειονομικό σαμποτάζ, με μόνο σκοπό την αποκόμιση πολιτικού οφέλους – το οποίο τελικά απ’ ό,τι φαίνεται δεν ήρθε κιόλας – από κόμματα της αντιπολίτευσης, ξεκινώντας από την αξιωματική αντιπολίτευση», ανέφερε.

Παρακολουθώ αρκετά την πολιτική κίνηση σε διάφορες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και ομολογώ πως δεν έχω αντιληφθεί άλλον ηγέτη χώρας να απευθύνει μια τόσο βαριά κατηγορία απέναντι στην αξιωματική του αντιπολίτευση, χωρίς ταυτόχρονα να αναγνωρίζει κανένα φταίξιμο στη δική του πολιτική για τους κάθε άλλο παρά υποδειγματικούς χειρισμούς της πανδημικής κρίσης γενικά και των εμβολιασμών ειδικότερα. Δίκαια νομίζω ο Ανδρέας Ξανθός χαρακτήρισε άθλιο και τοξικό τον ισχυρισμό.

Αλλά αυτά θα τα έχετε διαβάσει σε άλλες σελίδες. Εμείς εδώ, ως γνωστόν, λεξιλογούμε, οπότε έχει ενδιαφέρον να λεξιλογήσουμε για το σαμποτάζ, που έγινε για μια-δυο μέρες λέξη της επικαιρότητας.