Δέκα αγγλικές λέξεις…..

Όταν ανοίξω το google στο κινητό μου, μου προτείνει να διαβάσω διάφορα άρθρα που ο αλγόριθμος έκρινε πως είναι πιθανό να μ’ ενδιαφέρουν. Κι έτσι, προχτές μού εμφάνισε ένα άρθρο με τον τίτλο «Δέκα αγγλικές λέξεις που έχουν ελληνικές ρίζες«.

Μόνο δέκα; θα πείτε. Ασφαλώς είναι πολύ πολύ περισσότερες, αν και όχι τόσες όσες τις θέλουν μερικοί. Το περίεργο όμως στο άρθρο αυτό ήταν πως οι περισσότερες από τις δέκα λέξεις δεν έχουν ελληνική ρίζα. Κι όταν είδα ότι το άρθρο αυτό αναδημοσιεύτηκε και σ’ άλλους ιστότοπους, σκέφτηκα πως ίσως αξίζει ένα αρθράκι ανασκευής. Ίσως, λέμε.

Ειναι τόσο σύντομο το άρθρο που μας δίνει την αφορμή για το σημερινό σημείωμα, που το αναδημοσιεύω ολόκληρο.

Είναι γεγονός πως το ελληνικό λεξιλόγιο έχει δανείσει πολλές λέξεις σε άλλες γλώσσες, κυρίως στα αγγλικά. Κάποιες από αγγλικές λέξεις που ακούμε ή χρησιμοποιούμε συχνά, δεν γνωρίζαμε καν ότι έχουν ελληνικές ρίζες.

Δείτε δέκα παραδείγματα:

1. Disaster (καταστροφή) = από το δυσοίωνος + αστήρ
2. Double (διπλός) = από το διπλούς – διπλός.
3. Mentor (μέντορας) = από το μέντωρ.
4. Mother (μητέρα) = από το μήτερ, μάτηρ, μήτηρ.
5. Pause (παύση) = από το παύση
6. Restaurant (εστιατόριο) = από το ρά + ίσταμαι = έφαγα και στηλώθηκα
7. Space (διάστημα) = από το σπίζω = εκτείνω διαρκώς
8. Exit (έξοδος) = από το έξιτε = εξέλθετε
9. Turbo (πολύ δυνατό) = από το τύρβη = κυκλική ταραχώδης κίνηση
10. Sponsor (υποστηρίζω οικονομικά) = από το σπένδω = προσφέρω (σπονδή).

Aυτό είναι όλο κι όλο το άρθρο, καμιά εκατοστή λέξεις. Για την ανασκευή και τον σχολιασμό του θα χρειαστούμε περισσότερες.

Ας πάρουμε μία προς μία τις λέξεις του δεκαλόγου και ας δούμε αν αληθεύει η ετυμολογία τους. Θα χρησιμοποιήσω δυο πηγές που θεωρούνται έγκυρες, το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη και τον ιστότοπο etymonline.com.

Άρες, μάρες, Κουναδάρες (άρθρο του Άγγελου Χανιώτη, σχολιασμός, επακόλουθα)

Θα αναδημοσιεύσω σήμερα ένα άρθρο του ιστορικού Άγγελου Χανιώτη, στο οποίο γίνεται δριμεία κριτική σε μια ομιλία περί ελληνικής γλώσσας, που είχε εκφωνήσει το 2019 ο ακαδημαϊκός κ. Αντώνης Κουνάδης, ως απερχόμενος τότε πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στις αρχές του χρόνου. Ο λόγος που το αναδημοσιεύω σήμερα είναι διπλός. Αφενός με τον κ. Κουνάδη και τις απόψεις του για τη γλώσσα έχουμε ασχοληθεί πολλές φορές στο ιστολόγιο, και μάλιστα έχουμε ήδη αφιερώσει δύο άρθρα στη συγκεκριμένη ομιλία του κ. Κουνάδη. Αφετέρου, διαβάζω ότι ο κ. Κουνάδης έχει στείλει εξώδικο στον κ. Χανιώτη, ζητώντας του να ανακαλέσει, οπότε η υπόθεση δεν έχει λήξει.

Για όσους δεν τον γνωρίζουν, ο κ. Αντώνης Κουνάδης, γεννημένος το 1937, ήταν στα νιάτα του δισκοβόλος και μάλιστα πολύ καλός· είχε πάρει χρυσά μετάλλια σε πανελλήνιους και βαλκανικούς αγώνες και για μια περίοδο είχε την πέμπτη επίδοση στον κόσμο. Διετέλεσε και πρόεδρος του ΣΕΓΑΣ επί δικτατορίας, από τον Φεβρουάριο του 1973 έως το 1974. Αργότερα έγινε καθηγητής στη σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ και μετά ακαδημαϊκός, από το 1999, στην τάξη των Θετικών Επιστημών (Εφηρμοσμένων Θετικών Επιστημών: Στατικής- Δυναμικής, Ανάλυσης- Έρευνας των Τεχνικών Κατασκευών). 

Αναμφισβήτητα πλούσια και ζηλευτή σταδιοδρομία. Το περίεργο είναι ότι οι παρεμβάσεις του κ. Κουνάδη ως ακαδημαϊκού δεν αφορούν το πεδίο της ανάλυσης-έρευνας των τεχνικών κατασκευών, στο οποίο είναι ειδικός, αλλά την ελληνική γλώσσα. Και όταν εξελέγη Πρόεδρος της Ακαδημίας (με ετήσια θητεία), αφιέρωσε στην ελληνική γλώσσα τη διάλεξη που έδωσε ως απερχόμενος Πρόεδρος: «Η καταγωγή της ελληνικής γλώσσης, προφορικής και γραπτής»

Στη διάλεξη αυτή, ο κ. Κουνάδης, όχι για πρώτη φορά, υποστήριξε θέσεις που έρχονται σε ευθεία αντίθεση με την επιστήμη της Γλωσσολογίας. Το πλήρες κείμενο το βρίσκετε εδώ και για πρόγευση βάζω την πρώτη πρόταση της εισαγωγής:

Ἡ προβληθεῖσα τὸν 18ο αἰώνα ἄποψη ὅτι ἡ Ἑλληνικὴ γλώσσα ἀνήκει στὴν Ἰνδοευρωπαϊκὴ οἰκογένεια γλωσσῶν, καθὼς καὶ ἡ ἄποψη ὅτι τὸ Ἑλληνικὸ ἀλφάβητο εἶναι Φοινικοσημιτικῆς προελεύσεως, ἀπετέλεσαν ἀντικείμενα συνεχιζομένων μέχρι σήμερα ἐντόνων συζητήσεων καὶ ἀμφισβητήσεων.

Λίγες μέρες μετά τη διάλεξη εκείνη του κ. Κουνάδη είχαμε δημοσιεύσει εκτενές άρθρο στο ιστολόγιο όπου αντικρούαμε αρκετά σημεία της (στο άρθρο είχε συμβάλει καθοριστικά ο φίλος μας ο Άγγελος), ενώ αρκετούς μήνες αργότερα δημοσιεύσαμε και δεύτερο άρθρο εστιασμένο σε έναν αναληθή ισχυρισμό του κ. Κουνάδη από την ίδια διάλεξη.

Και μετά από αυτόν τον πρόλογο, παραθέτω το άρθρο του Άγγ. Χανιώτη, όπως δημοσιεύτηκε τον Γενάρη στο τχ. 135 του περιοδικού Athens Review of Books, συνοδευόμενο από τη φωτογραφία (και λεζάντα) που ακολουθεί:

Αντώνιος Κουνάδης, σωτήρ του έθνους και της γλώσσης: τις ίδιες απόψεις, και με το ίδιο «επιστημονικό» ήθος, διακινεί είτε ως διορισμένος πρόεδρος του ΣΕΓΑΣ από τη Δικτατορία είτε ως Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών.

Άρες, μάρες, Κουναδάρες

Την 14η Ιανουαρίου 2019 κάποιος πολιτικός μηχανικός έδωσε διάλεξη για την καταγωγή της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού αλφαβήτου. Ο ερασιτέχνης γλωσσολόγος συμπέρανε ότι το αρχαίο ελληνικό αλφάβητο δεν προέρχεται από το φοινικικό, αλλά αποτελεί αυτόχθον δημιούργημα και προϋπήρχε του Τρωικού Πολέμου, και ότι οι γλωσσολογικές έρευνες που τοποθετούν την ελληνική γλώσσα στην οικογένεια των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών είναι αμφισβητήσιμες. Χρειάζεται σχολιασμό η επίδειξη ημιμάθειας από έναν πολιτικό μηχανικό, όταν το διαδίκτυο βρίθει από περισπούδαστες διατριβές ακαλλιέργητων ελληναράδων; Ναι, χρειάζεται, όταν ομιλητής είναι ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, η ομιλία του γίνεται σε πανηγυρική συνεδρία της και το πόνημά του δημοσιεύεται στο επίσημο όργανο του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος της χώρας. Δράστης ήταν ο κ. Αντώνης Κουνάδης.

Και πάλι για τον Ισοκράτη και τους «μετέχοντες της ημετέρας παιδείας»

Δυο ρητά του αρχαίου ρήτορα Ισοκράτη εμφανίζονται τακτικά στη δημόσια συζήτηση. Το ένα είναι το «απόφευγμα», όπως τα λέμε εδώ στο ιστολόγιο, για τη «δημοκρατία που αυτοκαταστρέφεται», για το οποίο έχουμε επανειλημμένα γράψει -σας παραπέμπω σε παλιότερο άρθρο μας.

Το άλλο είναι το απόσπασμα από τον Πανηγυρικό περί ελληνικής παιδείας. Ήρθε και πάλι στην επικαιρότητα, επειδή το ανέφερε ο αποπεμφθείς από τη Νέα Δημοκρατία βουλευτής Κώστας Μπογδάνος, αντιπρόεδρος πλέον του ακροδεξιού κόμματος Εθνική Δημιουργία (που έχει ιδρύσει μαζί με τον Θάνο Τζήμερο και τον Φαήλο Κρανιδιώτη), στην πρόσφατη συζήτηση του νομοσχεδίου για την ανώτατη παιδεία.

Εκεί είπε, ανάμεσα σε άλλα:

Πουθενά δεν δηλώνει ο μεγάλος ρήτωρ ότι όποιος παίρνει ελληνική παιδεία γίνεται αυτομάτως Έλληνας· ας παύσουν λοιπόν ορισμένοι, συμπεριλαμβανομένου και του λογογράφου του κ. πρωθυπουργού, να χρησιμοποιούν το «της ημετέρας παιδείας μετέχοντες», το οποίο ως φράση δεν υπάρχει και πουθενά στο πρωτότυπο, για να μας πείσουν ότι Έλληνας δήθεν γίνεσαι με λίγα χρόνια σε ένα ελληνικό σχολείο … Αν κάποιοι λοιπόν φιλοδοξούν να λύσουν το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδος με Αφρικανούς ή με Πακιστανούς ας βρουν άλλο πρόσχημα, όχι τον Ισοκράτη. Αυτά, από έναν τριτοδεσμίτη.

Αναφέρεται στον λογογράφο του πρωθυπουργού, αλλά, στη συγκεκριμένη τουλάχιστον συζήτηση ο κ. Μητσοτάκης δεν φαίνεται να επικαλέστηκε τη ρήση του Ισοκράτη. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό να την έχει χρησιμοποιήσει πρόσφατα σε άλλη ευκαιρία. Και πράγματι είναι σωστό αυτό που λέει ο κ. Μπογδάνος ότι η φράση «της ημετέρας παιδείας μετέχοντες» δεν υπάρχει «πουθενά στο πρωτότυπο», αλλά απλώς για δημιουργία εντυπώσεων το λέει, διότι ο Ισοκράτης έλεγε «περί ημετέρας παιδεύσεως». Δεν είναι Κώστας, είναι Κωνσταντίνος.

Εσείς χρησιμοποιείτε ελληνικό ερωτηματικό;

Πριν από ένα μήνα και κάτι, ένας φίλος μού έστειλε λινκ προς ένα άρθρο, ζητώντας μου να σχολιάσω. Τις μέρες εκείνες ταξίδευα, οπότε το κράτησα στα υπόψη. Χτες το θυμήθηκα, οπότε το σημερινό άρθρο.

Το άρθρο έχει τίτλο «Ο «θάνατος» του ελληνικού ερωτηματικού» και υπογράφεται από τον δημοσιογράφο Λευτέρη Θεοδωρακόπουλο. Μετά την ανάπτυξη του θέματος από τον αρθρογράφο, την οποία και θα παραθέσω, ακολουθούν οι γνώμες κάποιων ειδικών, που μπορείτε να τις διαβάσετε.

Γράφει ο αρθρογράφος:

Στα social media η πλειονότητα των χρηστών όταν θέλει να απευθύνει ερώτηση χρησιμοποιεί το λατινικό σύμβολο «?» και όχι την άνω τελεία και το κόμμα «;».

Αυτό φαίνεται να ξεπετάχτηκε από τις οθόνες και το συναντάμε σε πινακίδες καταστημάτων, σε καταλόγους που διανέμονται να χρησιμοποιείται το «?».

Αυτό που τρομάζει δε είναι ότι το συναντάμε σε εφημερίδες ή ακόμη και στους τίτλους των ζωντανών εκπομπών.

Στο Newsbomb.gr θέτουμε το θέμα καθότι το θεωρούμε ιδιαιτέρως σοβαρό. Το να κακοποιούμε από μόνοι μας τη γλώσσα μας, είναι τάση αυτοκτονική για το DNA μας.

Ειδικοί παραθέτουν την δική τους άποψη για το φαινόμενο που αθόρυβα «σβήνει» το ελληνικό ερωτηματικό από την καθημερινότητα μας.

Άλλωστε οι λέξεις φέρουν εννοιολογικό περιεχόμενο και, ειδικά στην περίπτωση της ελληνικής γλώσσας, δεν αποτελούν μόνον απότοκο σκέψεων και ειρμών αλλά προάγουν την διανόηση όσο τις ομιλείς. Είναι η μοναδική γλώσσα στον κόσμο που ερμηνευτικά αναλύεται ακόμη και σε βαθμό συλλαβής. Ο άνθρωπος διαθέτει ασφαλώς πολλούς τρόπους ή, πιο σωστά, μεθόδους έκφρασης. Ο γλωσσικός τρόπος είναι ο πλέον ολοκληρωμένος και το ερωτηματικό ως σημείο στίξης αποτελεί έναν σημαντικότατο άξονα στην απόδοση της ελληνικής γλώσσας καθώς μεταφέρει τόνους μουσικότητας, απορίας κ.α.

Ακολουθούν οι απόψεις των ειδικών…

Ο αρθρογράφος κάνει μια σωστή διαπίστωση, ότι η χρήση του ελληνικού ερωτηματικού [;] έχει υποχωρήσει, καταρχάς στο Διαδίκτυο αλλά και, σε μικρότερο βαθμό, στην τηλεόραση και στις εφημερίδες και ότι στη θέση του χρησιμοποιείται το λατινικό ερωτηματικό [?].

Ωστόσο, η σωστή αυτή διαπίστωση ακολουθείται από απίθανους, αστήρικτους, αντιεπιστημονικούς ισχυρισμούς και εντυπωσιακά λογικά άλματα. Για παράδειγμα, το ότι η χρήση του λατινικού ερωτηματικού είναι «κακοποίηση της γλώσσας μας» είναι ήδη ένα αυθαίρετο συμπέρασμα που το προβάλλει ο αρθρογράφος χωρίς να το τεκμηριώνει -αλλά το άλμα της αυθαιρεσίας αρχίζει να διεκδικεί ολυμπιακό μετάλλιο όταν μας λέει ότι αυτό είναι τάση «αυτοκτονική για το DNA μας». Μάλλον εκτός από το ελληνικό ερωτηματικό απειλείται επίσης η κατεξοχήν ελληνική αρετή του μέτρου.

Και αυτό δεν είναι παρά η αρχή. Ακολουθεί μια παράγραφος παρμένη κατευθείαν από τα ιερά βιβλία της ελληναράδικης παραγλωσσολογίας, ας πούμε με την ελληνική γλώσσα που είναι «η μοναδική στον κόσμο που ερμηνευτικά αναλύεται ακόμα και σε βαθμό συλλαβής». Αναρωτιέμαι τι έχει στο μυαλό του ο αρθρογράφος όταν γράφει μια τέτοια σαπουνόφουσκα, τι θα μας έλεγε αν του ζητούσαμε να μας δώσει ένα παράδειγμα. Υποθέτω ότι θα μας έλεγε ότι π.χ. η λέξη «γεωμετρία» προέρχεται από το «γη» και το «μετρώ», δηλαδή απλώς την ετυμολογική διαφάνεια. Το ίδιο ισχύει και για τον ισχυρισμό ότι οι λέξεις (ειδικά της ελληνικής, μάλιστα) προάγουν τη διανόηση όταν τις ομιλείς.

Τέλος, ενώ πράγματι το ερωτηματικό είναι σημαντικό σημείο στίξης, «καθώς μεταφέρει τόνους μουσικότητας, απορίας κτλ.», ο αρθρογράφος δεν μας εξηγεί για ποιο λόγο δεν μεταφέρονται οι ίδιοι τόνοι αν αντί του ; χρησιμοποιηθεί το ?

Και οι τέσσερις ειδικοί (ομολογώ πως δεν τους γνώριζα) που εκφράζουν τη γνώμη τους μετά την εισήγηση του αρθρογράφου πλειοδοτούν σε θρήνους για την παρακμή της γλώσσας, την υποτιθέμενη λεξιπενία, την κατάργηση του πολυτονικού, τα γκρίκλις, τις δάνειες λέξεις, όλο το ρεπερτόριο δηλαδή της παραγλωσσολογίας. Δεν θα σχολιάσω σήμερα τις απόψεις αυτές, που τις έχουμε άλλωστε επανειλημμένα συζητήσει στο ιστολόγιο, αλλά θα ξεχωρίσω την πρώτη παράγραφο της τοποθέτησης του συγγραφέα Πέτρου Κασιμάτη:

Το ελληνικό ερωτηματικό κατάντησε ένας εθνικός λυγμός. Εκεί που ήταν το σύμβολο της αμφισβήτησης. Το θεμελιώδες ερώτημα. Το κόμμα με την τελεία σαν κορώνα από πάνω του. Ήταν και είναι το σύμβολο της απορίας. Της καχυποψίας, αν θέλετε. Σίγουρα της αμφισβήτησης. Της δίψας για γνώση. Το απαραίτητο εργαλείο της τέχνης της εκμαίευσης -μιας τεχνικής που ανέδειξε ο Σωκράτης και την υπερύψωσε σε τέχνη.

Και πάλι, ο κ. Κασιμάτης μοιάζει να πιστεύει ότι μόνο το συγκεκριμένο σύμβολο ; [το κόμμα με την τελεία σαν κορόνα από πάνω του] μπορεί να εκφράσει απορία, καχυποψία, αμφισβήτηση, δίψα για γνώση και ότι το ? δεν μεταφέρει αυτές τις αποχρώσεις.

Αλλά, το πιο σημαντικό: όταν ο Σωκράτης ανέδειξε και «υπερύψωσε σε τέχνη» την εκμαίευση, δεν υπήρχε το σύμβολο του ερωτηματικού, το κόμμα με την τελεία από πάνω του! Ο Σωκράτης βέβαια δεν άφησε τίποτα γραμμένο, αλλά όταν ο Πλάτωνας έγραφε «τι τηνικάδε αφίξαι, ω Κρίτων;» δεν έβαζε κόμμα με τελεία σαν κορόνα από πάνω του στο τέλος της πρότασης. Για την ακρίβεια δεν έγραφε τίποτε, ενώ φυσικά τις λέξεις τις έγραφε ενωμένες.

Ερωτηματικό, ως σημείο στίξης, δεν υπάρχει ούτε στα ελληνικά ούτε στα λατινικά της αρχαιότητας. Ούτε στην κλασική εποχή, ούτε στους μεγάλους γραμματικούς της ελληνιστικής εποχής. Αυτοί πράγματι εισηγήθηκαν πολλά σημεία στίξης (κυρίως για να ξεχωρίζουν τις λέξεις που ήταν ενωμένες) αλλά όχι το ερωτηματικό.

Το ερωτηματικό ήρθε πολύ αργότερα, τόσο στα ελληνικά όσο και στα λατινικά. Πότε; Τον 8ο αιώνα μ.Χ., θα βρείτε στη Βικιπαίδεια ή στο ενδιαφέρον άρθρο του φίλου μας Nίκου Νικολάου. Πηγή της χρονολόγησης αυτής είναι το βιβλίο του Έντουαρντ Τόμσον An Introduction to Greek and Latin Palaiography,. Μπορείτε να το βρείτε ονλάιν, είναι πολύ ενδιαφέρον, παρόλο που τα έχει τα χρονάκια του (εκδόθηκε το 1912) αλλά η αλήθεια είναι πως ο συγγραφέας είναι ιδιαίτερα λακωνικός για το ερωτηματικό. Για το ελληνικό λέει, απλώς, στη σελ. 60, The mark of interrogation also first appears about the eighth or the ninth century.

Είμαι σχεδόν βέβαιος πως θα υπάρχουν ελληνικές πηγές που γράφουν περισσότερα για την ιστορία του ερωτηματικού, κι ελπίζω πως στα σχόλιά σας θα αναφέρετε κάτι. Εγώ πάντως συζήτησα με έναν καλό φίλο που ξέρει από βυζαντινές επιγραφές, ο οποίος μου είπε ότι σε επιγραφές πχ του 13ου αιώνα υπάρχουν ερωτήσεις (σπανίως βέβαια) χωρίς να σημειώνεται ερωτηματικό. Δηλαδή δεν επικράτησε αμέσως το νέο σημείο στίξης.

Πάντως, για να γυρίσουμε στους θρήνους για τον «θάνατο» του ελληνικού ερωτηματικού, και μόνο η διαπίστωση πως η απουσία του δεν εμπόδισε τους αρχαίους μας προγόνους να γράψουν τα αθάνατα έργα τους, μας δείχνει ότι τίποτα δεν θα πάθουμε, ούτε εμείς ούτε η γλώσσα, αν σιγά σιγά αντικατασταθεί από το λατινικό.

Είναι βέβαια αλήθεια ότι υπάρχει τάση αντικατάστασης του ελληνικού ερωτηματικού από το λατινικό. Πόσο εκτεταμένη είναι αυτή η τάση, δεν μπορώ να το πω. Προσωπικά, χρησιμοποιώ σχεδόν πάντοτε (ή πάντοτε) το ελληνικό ερωτηματικό, ακόμα και όταν γράφω από το κινητό.

Το κοινό του ιστολογίου δεν είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα ίσως, αλλά από περιέργεια μέτρησα τα σχόλια ενός πρόσφατου μεζεδοάρθρου μας και το σκορ ήταν 56 ελληνικά ερωτηματικά και 2 λατινικά (το ένα σε παράθεμα από το Τουίτερ). Είπα όμως ότι δεν είμαστε αντιπροσωπευτικό δείγμα. Δεν αμφιβάλλω ότι οι νεότεροι θα χρησιμοποιούν πολύ περισσότερο το ?, μεταξύ άλλων και για τεχνικούς λόγους.

Διότι βέβαια σε πολλά πληκτρολόγια κινητών συσκευών το σύμβολο του λατινικού ερωτηματικού είναι πιο εύκολα προσπελάσιμο από το σύμβολο του ελληνικού ερωτηματικού, παρά το γεγονός ότι το σύμβολο ; υπάρχει και στο σύστημα συμβόλων στίξης του λατινικού αλφαβήτου, όπου όπως ξέρετε έχει τη θέση της άνω τελείας.

Θα υπάρχουν κι άλλοι λόγοι για τη χρήση του λατινικού ερωτηματικού. Κάποιος μου έλεγε ότι είναι πιο ευδιάκριτο από το ελληνικό. Περιμένω στα σχόλιά σας να μου πείτε, αν χρησιμοποιείτε λατινικό ερωτηματικό, εννοώ όταν γράφετε με το ελληνικό αλφάβητο, για ποιο λόγο το προτιμάτε.

Πάντως, αν κάποιοι ανησυχούν για τα σημεία στίξης, θα περίμενα να έχουν αντιδράσει για την εξαφάνιση όχι του ερωτηματικού, αλλά της άνω τελείας. Διοτι η άνω τελεία (που την είχαν οι αλεξανδρινοί γραμματικοί) πραγματικά απειλείται με εξαφάνιση χωρίς να αντικατασταθεί από κάτι άλλο. Και η εξαφάνισή της αυτή δεν οφείλεται μόνο στο ότι οι χρήστες της ελληνικής τη βρίσκουν περιττή (διότι ασφαλώς υπάρχει και αυτή η τάση), αλλά και στο ότι θέλει πολύ κόπο να χρησιμοποιήσεις άνω τελεία σε επεξεργαστές κειμένου, ενώ σε κινητές συσκευές μπορεί να είναι και εντελώς αδύνατο.

Το βλέπω και στον εαυτό μου. Όταν γράφω στο Word, έχω ένα μάκρο που μου βγάζει πολύ εύκολα την άνω τελεία, κι έτσι στα βιβλία μου τη χρησιμοποιώ αρκετά. Όταν όμως γράφω στον μπράουζερ, π.χ. αυτά εδώ τα άρθρα, όπου για να βάλω άνω τελεία πρέπει να κάνω κόπο (insert symbol κτλ.), τότε δεν τη χρησιμοποιώ παρά μόνο σε έκτακτες περιστάσεις. Και βέβαια στο κινητό δεν τη χρησιμοποιώ καθόλου.

Βέβαια, και στα αγγλικά που τεχνικό πρόβλημα δεν υπάρχει, η χρήση της άνω τελείας (δηλαδή του semicolon, ; ) στη βρετανική λογοτεχνία έχει υποχωρήσει κατά 25% τις τελευταίες δεκαετίες. Οι Αμερικανοί έτσι κι αλλιώς δεν την πολυσυμπαθούσαν από παλιά.

Όμως στην άνω τελεία ίσως αφιερώσουμε άλλο άρθρο. Όσο για το ερωτηματικό, θα ήθελα να μου απαντούσατε, στα σχόλιά σας, αν χρησιμοποιείτε το λατινικό ερωτηματικό, και για ποιο λόγο, όπως και σε ποιο μέσο.

Τα δώδεκα ονόματα της θάλασσας και τα τρία κακά της μύρας μας

Η ανορθογραφία στο τέλος του τίτλου είναι εσκεμμένη, αλλά θα κάνετε λίγη υπομονή μέχρι να εξηγηθεί.

Εδώ και μερικές μέρες κυκλοφορεί στο ελληνικό Φέισμπουκ ένα κείμενο για τα «12 ονόματα της θάλασσας στα αρχαία ελληνικά». Ένα εντελώς ανόητο κείμενο, θα έπρεπε να προσθέσω, που όμως, επειδή χαϊδεύει τ’ αυτιά μας κι επειδή τις αναλήθειές του τις διατυπώνει με βεβαιότητα, κερδίζει αφειδώς επιδοκιμασίες και κοινοποιήσεις.Μου το έστειλαν τρεις-τέσσερις φίλοι -ο τελευταίος το είδε ν’ αναδημοσιεύεται σε μια ομάδα του Φέισμπουκ όπου συζητούν σκίπερ και πληρώματα τουριστικών σκαφών. Οπότε, αποφάσισα να αφιερώσω το σημερινό άρθρο σε μια προσπάθεια ανασκευής της θαλάσσιας μπαρούφας, αν και χωρίς μεγάλες ελπίδες για τη δύναμη πειθούς ενός μοναχικού άρθρου, ιδίως απέναντι σε ευχάριστα παραμύθια.

Και ξεκινάω με το επίμαχο κείμενο (διατηρώ ορθογραφία και σύνταξη):
Τα 12 ονόματα της θάλασσας ανάλογα με τους ανέμους.
Η ελληνική γλώσσα είναι οντως η γλώσσα του θεού.
Τα ονόματα της θάλασσας στην αρχαία Ελλάδα ανάλογα της καταστάσεώς της από την επίδραση του ανέμου στην επιφάνειά της.
* Με άνεμο 0 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Γαλήνη».

* Με άνεμο 1 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Αλσάλος».

* Με άνεμο 2 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν » Θάλαττα ή Θάλασσα».

Ασθενής και οδοιπόρος, ούτε ωδιπόρος, ούτε διπόρος!

Παρασκευή σήμερα, πολλοί νηστεύουν, ακόμα κι αν δεν κρατάνε τη Σαρακοστή. Οπότε, ταιριάζει να επαναλάβω ένα παλιό μου άρθρο, που όμως έχω κάμποσα χρόνια να το βάλω στο ιστολόγιο (τελευταία φορά ήταν το 2015).

Υπάρχει όμως κι άλλος λόγος που αποφάσισα την επαναδημοσίευση και όχι μόνο επειδή έχουμε Σαρακοστή. Την περασμένη Παρασκευή, ο Άδωνης Γεωργιάδης, που είχε πάει στη Θεσσαλονίκη για το προσυνέδριο του κόμματος, στάθηκε να φάει ένα πιτόγυρο και θεώρησε καλό να το ανεβάσει στο Φέισμπουκ.

Οπότε, σχολίασα κι εγώ χαριτολογώντας, ότι για κάποιον που πλασάρει ευσέβεια, είναι αμάρτημα να τρώει κρέα μέσα στη Σαρακοστή. Και πρόσθεσα: «Και μη μου πείτε «ασθενής και οδοιπόρος», διότι τώρα με τα αεροπλάνα σε μια ώρα είσαι στο σπίτι σου».

Τι ήταν να το γράψω; Μέσα στο πρώτο τρίωρο είχα ίσαμε δέκα απαντήσεις ότι «το σωστό είναι ωδιπόρος και σημαίνει την έγκυο» ή ότι «είναι μύθος το οδοιπόρος, κανονικά είναι ωδειπόρος» ή (σπανιότερα αυτό) «το σωστό είναι διπόρος και σημαίνει την έγκυο γυναίκα».

Σημειώστε ότι τα αντιρρητικά αυτά σχόλια προέρχονταν εξίσου από φίλους του Άδωνη και από αντιπάλους του -κάποιοι δηλ. μου έγραψαν «ρε αγράμματε συριζαίε, ωδειπόρος είναι το σωστό» ενώ κάποιοι άλλοι «όλα καλά και συμφωνώ μαζί σου, αλλά εγώ ξέρω ότι είναι ωδιπόρος και εννοεί την έγκυο».

Οπότε, βλέποντας πόσο μεγάλη απήχηση έχει ο μύθος, σκέφτομαι ότι δεν είναι άσκοπο να επαναλάβω αυτό το παλιό μου άρθρο. Όχι ότι τρέφω την αυταπάτη πως εγώ μόνος μου θα πάω κόντρα στο ποτάμι, αλλά κι ενας να πειστεί κακό δεν είναι.

Την παροιμιώδη φράση «ασθενής και οδοιπόρος αμαρτίαν ουκ έχει» την ξέρουμε όλοι μας. Εδώ και μερικά χρόνια κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο η άποψη ότι η φράση αυτή είναι παρεφθαρμένη ή χαλκευμένη, και ότι το σωστό είναι «ασθενής και διπόρος». Άλλοι έχουν προτείνει άλλες λέξεις αντί για τον οδοιπόρο: ωδιπόρος, ωδειπόρος, ωδυπόρος. Υποτίθεται πως όλες αυτές οι λέξεις (διπόρος, ωδιπόρος, ωδειπόρος κτλ.) σημαίνουν την εγκυμονούσα ή τη θηλάζουσα γυναίκα. Εγώ ισχυρίζομαι ότι όλες αυτές οι λέξεις είναι ανύπαρκτες και ότι βρισκόμαστε μπροστά σε έναν ακόμα μύθο.

Η φήμη για την ανύπαρκτη λέξη «διπόρος» προϋπήρχε, αλλά εμφανίστηκε στις στήλες των εφημερίδων πριν από καμιά δεκαπενταριά χρόνια. Συγκεκριμένα, τον Μάρτιο του 2006, η τότε υπουργός εξωτερικών κ. Μπακογιάννη βρισκόταν σε επίσκεψη στην Ουάσινγκτον· σε παραπολιτική στήλη εφημερίδας δημοσιεύτηκε ότι έφαγε φιλέτο σε κάποιο επίσημο γεύμα, αν και ήταν Σαρακοστή· ο σχολιογράφος πρόσθεσε τη γνωστή παροιμιώδη φράση «ασθενής και οδοιπόρος αμαρτίαν ουκ έχει».

Σε επόμενο φύλλο, ο σχολιογράφος της εφημερίδας πληροφόρησε τους αναγνώστες του ότι:

Η κυρία Λυδία Ιωαννίδου-Μουζάκα, δημοτική σύμβουλος Αθηναίων και επίκουρη καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής με πληροφορεί ότι η πραγματική φράση είναι “ασθενής και διπόρος αμαρτίαν ουκ έχει”, όπου “διπόρος” είναι η θηλάζουσα γυνή. Η παραφθορά, γράφει, έχει γίνει από τους παλιούς αγωγιάτες, εμπόρους και ταξιδιώτες που ταξίδευαν ημέρες πολλές με τα καραβάνια και έψαχναν για δικαιολογίες.

Η κυρία Ιωαννίδου-Μουζάκα, αν και καθηγήτρια Ιατρικής, δεν έκρινε αναγκαίο να παραθέσει πηγές που θα τεκμηρίωναν την άποψή της. Βέβαια, η άποψη δεν είναι δική της, κυκλοφορεί εδώ και πολλά χρόνια σε καφενειακό επίπεδο. Κάποιος τη θυμάται από έναν καθηγητή του στο γυμνάσιο, άλλος την έχει ακούσει από τον λοχαγό του στο στρατό, παράλλος από το κατηχητικό. Τώρα με το Διαδίκτυο, την έχω δει σε μερικά ιστολόγια, ενώ πριν από πέντε χρόνια που είχε πρωτοδημοσιευτεό αυτό το άρθρο, ο μακαρίτης πια Γιάννης Καλαμίτσης στον Real FΜ είχε επαναλάβει, με το έμπα της Σαρακοστής, ότι, τάχαμου, το σωστό είναι διπόρος.

Εγώ έχω πολύ σοβαρές αντιρρήσεις και πιστεύω πως πρόκειται για μύθο.

Καταρχήν (ή καταρχάς αν επιμένετε πολύ), λέξη «διπόρος» δεν υπάρχει. Όταν λέμε δεν υπάρχει, εννοούμε βέβαια ότι δεν τη βρίσκουμε στα λεξικά και στα σώματα της ελληνικής γραμματείας. Λέξη «διπόρος» λοιπόν δεν υπάρχει ούτε στα σύγχρονα λεξικά (Τριανταφυλλίδη, Μπαμπινιώτη), ούτε στου Δημητράκου που περιλαμβάνει και τις αρχαίες λέξεις, ούτε στο Λίντελ Σκοτ που είναι το λεξικό της αρχαίας, ούτε στο λεξικό του Λάμπε που έχει αποδελτιώσει πατερικά κείμενα, ούτε στο TLG που έχει όλα τα σωζόμενα κείμενα της αρχαίας γραμματείας. Δεν υπάρχει, τελεία και παύλα. Διότι, αν μια λόγια λέξη δεν βρίσκεται στα λεξικά, ούτε στο σώμα της αρχαίας γραμματείας, ούτε μαρτυρείται έμμεσα από μεταγενέστερους τύπους, πώς μάθαμε την ύπαρξή της; Μας πήρε τηλέφωνο ο Ιωάννης Χρυσόστομος και μας την είπε;

Όχι μόνο αυτό, αλλά δεν μπορεί να υπάρξει λέξη διπόρος, διότι στην ελληνική τα σύνθετα με το δι- ανεβάζουν τον τόνο. Αυτός που έχει δύο πτυχές είναι δίπτυχος, αυτός που έχει δύο πόδια είναι δίποδος, αυτός που έχει δύο χώρους είναι δίχωρος και ούτω καθεξής. Αυτός λοιπόν που έχει δύο πόρους είναι δίπορος, όχι διπόρος. Λέξη «δίπορος» μπορεί να υπάρξει, και υπάρχει.

Μα καλά, δεν θα μπορούσε να κατεβεί ο τόνος χάριν του μέτρου; θα ρωτήσετε. Δεν το βρίσκω τόσο πιθανό, αλλά, έτσι για χάρη της συζήτησης ας υποθέσουμε ότι ο τόνος κατέβηκε για κάποιο λόγο. Όμως, τι σημαίνει δίπορος; Η λέξη «δίπορος» εμφανίζεται μία και μοναδική φορά στο σύνολο της αρχαίας γραμματείας, στις Τρωάδες του Ευριπίδη: δίπορον κορυφάν ίσθμιον (στίχος 1097) και σημαίνει, προφανέστατα, την περιοχή που έχει δυο περάσματα. Πουθενά δεν βρήκα, παρ’ όλο που έψαξα με μεγάλη επιμέλεια, κάποιο χωρίο που να συνδέει τη λέξη δίπορος με τις θηλάζουσες γυναίκες!

Επομένως, η δήθεν σωστή φράση «ασθενής και διπόρος» είναι κατασκευασμένη εκ των υστέρων και έγινε από την επιθυμία να διορθωθεί η γνωστή σε όλους μας παροιμιώδης φράση. Και αφού η φράση είναι παροιμιώδης, ας δούμε τι λέει γι’ αυτήν ο Νικόλαος Πολίτης στο μνημειώδες έργο του. Είμαστε τυχεροί, γιατί τη φράση την έχει καταλογογραφήσει στο λήμμα ‘αμαρτία’ κι έτσι υπάρχει στο εκδομένο τμήμα του έργου του, που φτάνει έως την αρχή του γράμματος Ε, ενώ το υπόλοιπο μένει να σκονίζεται σε κάποια υπόγεια προς δόξαν του ελληνικού κράτους που δεν μπορούσε να διαθέσει για ένα έργο εθνικής σημασίας το ένα εκατοστό απ’ όσα φάγανε οι… επιχειρηματίες της ηλεκτρικής ενέργειας. Λοιπόν, ο Πολίτης (τον μεταφράζω σε νεότερα ελληνικά), αφού χαρακτηρίσει «κοινότατη» τη φράση, λέει:

Η παροιμία σημαίνει ότι επιτρέπεται να καταλύουν τη νηστεία, χωρίς να αμαρτήσουν, ο ασθενής, για θεραπεία της νόσου, και ο οδοιπόρος, λόγω της δυσχέρειας να προμηθευτεί τα αναγκαία.
Και συνεχίζει: Από την αρχαΐζουσα γλώσσα φαίνεται να είναι εκκλησιαστικό ρητό, αγνοώ όμως πόθεν ελήφθη.
Και προσθέτει: Η ορθόδοξη εκκλησία συγχωρεί την κατάλυση της νηστείας στους ασθενείς και στις λεχώνες: «Η νηστεία επενοήθη δια το σώμα ταπεινώσαι. Ει ουν το σώμα εν ταπεινώσει εστί και ασθενεία, οφείλει μεταλαβείν, καθώς βούλεται και δύναται βαστάσαι, τροφής και ποτού (Τιμόθεος Αλεξανδρείας).
Τέλος, παραθέτει μια ρώσικη παροιμία: Τον οδοιπόρο ο Θεός συγχωρεί.

Πράγματι, η φράση «ασθενής και οδοιπόρος αμαρτίαν ουκ έχει» δεν είναι αυθεντικά εκκλησιαστική, δεν υπάρχει σε πατερικό ή άλλο κείμενο. Πρόκειται για μεταγενέστερη παροιμιώδη φράση, απόσταγμα λαϊκής σοφίας παρόμοιο με τη ρώσικη παροιμία που δίνει ο Πολίτης. Άλλη παροιμιώδης φράση με «διπόρο» δεν υπήρξε ποτέ. Η εξαίρεση του οδοιπόρου από την υποχρέωση της νηστείας μπορεί να μην κατοχυρώνεται από την εκκλησία, βρήκε όμως ισχυρότατη απήχηση στη ζωή, αφού μέχρι αρκετά πρόσφατα τα χερσαία ταξίδια ήταν μακρόχρονες και δύσκολες υποθέσεις. Παρεμπιπτόντως, στο Ισλάμ οι ταξιδιώτες εξαιρούνται από την υποχρέωση της νηστείας.

Πάντως, τα εκκλησιαστικά κείμενα που βρήκα για το θέμα της νηστείας εξαιρούν μόνο τους ασθενείς (εκτός ει μη δι’ ασθένειαν σωματικήν εμποδίζοιτο, λέει ο 69ος αποστολικός κανόνας) και δεν κάνουν λόγο για άλλες εξαιρέσιμες κατηγορίες. Μάλιστα, στην πρώτη ομιλία «Περί νηστείας», ο Μέγας Βασίλειος ούτε τους ασθενείς εξαιρεί από την υποχρέωση της νηστείας, την οποία θεωρεί ευεργετική για την υγεία, αφού, όπως λέει, τη διατάζουν και οι γιατροί:  Καὶ μὴν τοῖς ἀσθενοῦσιν οὐχὶ βρωμάτων ποικιλίαν, ἀλλ’ ἀσιτίαν καὶ ἔνδειαν οἶδα τοὺς ἰατροὺς ἐπιτάσσοντας. Αλλά αυτό είναι, ας πούμε, προσωπική του άποψη. Την ίδια εποχή ο Ιωάννης Χρυσόστομος έγραφε λέει ότι κανείς λογικός άνθρωπος δεν θα κατηγορήσει κάποιον που εξαιτίας σωματικής ασθένειας δεν μπορεί να νηστέψει. Δεν ισχυρίζομαι ότι έχω αναδιφήσει το σύνολο των εκκλησιαστικών κειμένων, κάθε άλλο. Ωστόσο, δεν μπόρεσα να βρω κανένα χωρίο που να εξαιρεί ρητά τις θηλάζουσες από την υποχρέωση της νηστείας. Φαντάζομαι πως το θέμα θα ήταν ελαφρώς ταμπού για την εκκλησία και θα περνούσε στο ντούκου. Και το απόσπασμα που δίνει ο Νικόλαος Πολίτης δεν μου φαίνεται να κατονομάζει ρητά τις λεχώνες, εκτός κι αν η λοχεία θεωρείται ταπείνωση.

Αυτά για τον «διπόρο».

Επίσης, πρόσφατα (ξανα)κυκλοφόρησε στο Διαδίκτυο μια άλλη θεωρία, που δεν δέχεται τον «οδοιπόρο» αλλά υποστηρίζει ότι η τάχαμου σωστή λέξη είναι «ωδιπόρος». Η εκδοχή αυτή αναπτύσσεται σε άρθρο του αρχιμανδρίτη Γεωργίου Χρυσοστόμου, και πρόσφατα αναδημοσιεύτηκε σε αρκετούς θρησκευτικούς ιστότοπους και ιστολόγια (π.χ. εδώ). [Στο μεταξύ, ο αρχιμανδρίτης Χρυσοστόμου έχει πλέον γίνει μητροπολίτης Κίτρους και Κατερίνης].

Σύμφωνα με τον αρθρογράφο, όσοι λένε «ασθενής και οδοιπόρος» παρανοούν την έννοια της φράσης από άγνοια της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Ο κ. αρχιμανδρίτης, που ξέρει αρχαία, μας λέει ότι η σωστή λέξη είναι «ωδιπόρος». Το δεύτερο συνθετικό είναι το πράγματι πολύ κοινό -πόρος, ενώ για το α’ συνθετικό μας λέει:

H λέξη όμως «ωδι» προέρχεται από το ρήμα «ωδίνω», που έχει αρκετές σημασίες (κυριολεκτικά): Έχω ωδίνες, κοιλοπονώ, τίκτω, γεννώ, αλλά και (μεταφορικά) επιθυμώ πάρα πολύ να φάω, κάτι όπως η εγκυμονούσα, κάνω κάτι να τρέμει, σαν την ετοιμόγεννη γυναίκα (βλ. Aντιλεξικόν ή Oνομαστικόν της Nεοελληνικής Γλώσσης, εκδ. β’, Aθήναι 1990). Πόσες φορές λοιπόν έχουμε ακούσει ότι η έγκυος γυναίκα ζητά να φάει κάτι, για να μην «ρίξει» το παιδί, να μην αποβάλλει;

Η ανύπαρκτη λέξη «ωδιπόρος» έχει τα ίδια προβλήματα με την ανύπαρκτη λέξη «διπόρος». Πρώτον, δεν υπάρχει, δεν καταγράφεται πουθενά. Σε κανένα λεξικό, σε κανένα σύγγραμμα, σε καμιά επιγραφή. Δεύτερον, δεν θα μπορούσε να υπάρξει τέτοια λέξη. Ακόμα κι αν συνθέταν οι αρχαίοι μια λέξη από το «ωδίνω» και το «πόρος», η λέξη αυτή θα ήταν «ωδινοπόρος» (προσέξτε ότι υπάρχει στα αρχαία λέξη «ωδινολύτης»).

Τα τελευταία χρόνια έχω δει επίσης να «διορθώνουν» το «ασθενής και οδοιπόρος» υποστηρίζοντας ότι το «σωστό» είναι «ωδειπόρος». Και αυτή όμως η λέξη, ο ωδειπόρος, που δεν μας εξηγούν γιατί να σημαίνει την έγκυο γυναίκα και πώς ετυμολογείται, είναι εξίσου ανύπαρκτη. Δεν υπάρχει πουθενά, και κατά τη γνώμη μου δεν μπορεί να υπάρξει, αφού δεν βλέπω να είναι κανονικά σχηματισμένη.

Οπότε, τόσο τον ωδειπόρο όσο και τον ωδιπόρο πρέπει να τον στείλουμε στον κάλαθο των αχρήστων, παρέα με τον διπόρο, καθώς και με τον οιδιπόρο, τον ωδυπόρο, τον ωδοιπόρο, τον διφόρο και όλες τις άλλες παραλλαγές που σκαρφίζονται διάφοροι προσπαθώντας να αμφισβητήσουν το ολοφάνερο «οδοιπόρος».

Θα μου πείτε, γιατί να καταφύγει κανείς σε τέτοιες γλωσσικές ακροβασίες για να αμφισβητήσει μια τόσο γνωστή παροιμία; Εδώ υπάρχουν δύο εκδοχές. Η πρώτη, είναι αυτή που είχε εκθέσει ο φίλος Μπουκανιέρος σε σχόλιό του στο παλιότερο άρθρο. Δηλαδή, ότι οι λογιότατοι ενοχλούνται όταν υπάρχουν λόγιες εκφράσεις που τις χρησιμοποιεί ο πολύς λαός και τις καταλαβαίνει, διότι κάτι τέτοιο τούς δημιουργεί υπαρξιακό πρόβλημα. Οπότε, βάζουν τα δυνατά τους να ανακαλύψουν ή να κατασκευάσουν κάποιο λάθος στην κοινόχρηστη λόγια έκφραση, να την αποδείξουν σώνει και καλά λαθεμένη. Κάτι ανάλογο άλλωστε έχει γίνει πολλές φορές, π.χ. στο παν μέτρον άριστον, τους ασκούς του Αιόλου, τις καλένδες κτλ.

Πολύ οξυδερκής παρατήρηση αυτή -πιστεύω πως διατηρεί γενικά την αξία της, όμως στην προκείμενη περίπτωση δεν είναι ανάγκη να πάμε τόσο μακριά. Ο αρχιμανδρίτης αρθρογράφος το λέει καθαρά, υπάρχει σοβαρός λόγος που η φράση «ασθενής και οδοιπόρος» ενοχλεί: Aκόμη και εάν το κείμενο εννοούσε «οδοιπόρο» και όχι «ωδιπόρο», θα δικαιολογούνταν η κατάλυση μόνον στην περίπτωση που αυτός ο (τέλος πάντων) «οδοιπόρος» ήταν κάποιος που περπάτησε επί πολλές ώρες, κατάκοπος και εξαντλημένος από τις κακουχίες του ταξιδιού. Φτάνουμε όμως στο σημείο να απαλλάσσονται από τη νηστεία και όσοι πηγαίνουν μία εκδρομή. Δεν νηστεύουν με τη δικαιολογία ότι ταξίδεψαν. (η έμφαση δική του). Η εκκλησία δηλαδή δεν θέλει να επικαλούνται τη φράση κάποιοι και να «λουφάρουν», που θα λέγαμε στο στρατό, τη νηστεία. Βέβαια, η φράση «ασθενής και οδοιπόρος αμαρτίαν ουκ έχει» είναι έκφραση λαϊκής σοφίας, όχι θρησκευτικός κανόνας.

Σπεύδω να διευκρινίσω πως το δικό μου ενδιαφέρον δεν είναι θρησκευτικό, είναι φιλολογικό. Και φιλολογικά κρίνοντας, ανακεφαλαιώνω: Λέξη διπόρος ή ωδιπόρος δεν υπάρχει, η μόνη μορφή της παροιμίας είναι «ασθενής και οδοιπόρος αμαρτίαν ουκ έχει».

Λίγα ακόμα για την πιθανή προέλευση της φράσης. Είπα πιο πάνω ότι στο Ισλάμ οι ταξιδιώτες εξαιρούνται από την υποχρέωση της νηστείας. Συγκεκριμένα, όπως μου υπέδειξε πρόσφατα φίλος του ιστολογίου, το Κοράνι, στη σούρα 2, εδάφιο 184 λέει: Όποιος από σας είναι άρρωστος ή ταξιδεύει, να νηστέψει ίσο αριθμό ημερών άλλη φορά. Αλλά αν δεν μπορείτε να υπομείνετε τη νηστεία, υπάρχει η αντιστάθμιση να δώσετε τροφή σ’ έναν φτωχό. Θα μπορούσε λοιπόν μέσα στην Τουρκοκρατία, να διαμορφώθηκε η φράση «ασθενής και οδοιπόρος…» υπό την επήρεια της ισλαμικής διδασκαλίας, αν και τίποτα δεν αποκλείει τον ανεξάρτητο σχηματισμό -υπάρχει άλλωστε και η ρώσικη παροιμία που είδαμε πιο πάνω.

Όσο για τη συγκεκριμένη διατύπωση της παροιμίας, η μεν κατάληξη «αμαρτίαν ουκ έχει» είναι συχνή σε εκκλησιαστικά συμφραζόμενα, αλλά και η συνύπαρξη ασθένειας και οδοιπορίας στην ίδια φράση απαντά σε αρκετούς βυζαντινούς. Ας πούμε, στον Ιωάννη Καντακουζηνό διαβάζουμε κάποιοι έκαναν μια επίσκεψη «και γῆρας καὶ σωματικὴν ἀσθένειαν καὶ τοὺς πρὸς τὴν ὁδοιπορίαν πόνους παριδόντες», ενώ σε επιστολή του Νικ. Μυστικού ότι «καὶ οὐ δειλιῶμεν τὸ γῆρας οὔτε τὴν ἀσθένειαν οὔτε τὴν ἐκ τῆς ὁδοιπορίας ταλαιπωρίαν».

Κλείνοντας, παρακαλώ θερμά: Αν κάποιος από τους αγαπητούς αναγνώστες μπορεί να τεκμηριώσει ότι υπάρχει λέξη «διπόρος» ή «ωδιπόρος» ή «ωδειπόρος» ή κάποια παρεμφερής λέξη με τη σημασία της εγκύου ή της θηλάζουσας γυναίκας, τον παρακαλώ θερμά να με βγάλει από την πλάνη. Έως τότε όμως δικαιούμαι να θεωρώ μύθο τον διπόρο, τον ωδιπόρο και τον οιδιπόρο -και επαναλαμβάνω ότι «ασθενής και οδοιπόρος αμαρτία δεν έχει».

Aλλά θα επικαλεστώ και την αυθεντία. Την παροιμία «ασθενής και οδοιπόρος» στην πατροπαράδοτα γνωστή μορφή της την υποστηρίζει και ανώτατος εκκλησιαστικός, ο μητροπολίτης Ηλείας Γερμανός, ο οποίος σε άρθρο του αναφέρει, μεταξύ άλλων, τα εξής:

Μερικές φορές κάποιοι συνάνθρωποί μας, δια διαφόρους λόγους, δημιουργούν προβλήματα σε θέματα, που είναι σαφή και απλά, ώστε να προκαλείται σύγχυσις στην ζωή μας.

Έτσι τελευταίως εμφανίζονται κάποιοι θεολογικοφιλολογούντες, οι οποίοι ανεκάλυψαν τάχα ότι αυτό που λέει και κατανοεί ο λαός μας αιώνες τώρα δια την νηστείαν, ακολουθώντας την Κανονική παράδοσι των πατέρων μας, ότι δηλαδή «ασθενής και οδοιπόρος αμαρτίαν ουκ έχει», είναι τάχα λανθασμένον και ότι το ορθόν είναι να λέμε και να γράφωμε «ασθενής και ωδει(ι) πόρος (η διπόρος) αμαρτίαν ουκ έχει».

Και συνεχίζοντας ο σεβασμιότατος εκθέτει αναλυτικά και τεκμηριωμένα για ποιο λόγο η λαϊκή παροιμία αναφέρεται όντως στους οδοιπόρους: αφενός ότι οι λέξεις ωδειπόρος, ωδιπόρος κτλ. δεν υπάρχουν σε κανένα λεξικό, οπότε πώς τις πληροφορήθηκε ο λαός; και αφετέρου διότι η έννοια του οδοιπόρου είναι σύμφωνη και με τους ιερούς κανόνες και με την παράδοση της εκκλησίας (διαβάστε τα εδώ).

Οπότε, αν δεν πιστεύετε εμένα, πιστέψτε τον μητροπολίτη κ. Γερμανό: το σωστό είναι «Ασθενής και οδοιπόρος αμαρτίαν ουκ έχει»!

Δημόσια εκπαίδευση και τσαρλατάνοι

Συζητήθηκε πολύ, μέσα στο Σαββατοκύριακο, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η υπόθεση της «Ελληνικής Αγωγής». Το ιδιωτικό αυτό «εκπαιδευτήριο», που είναι συνδεδεμένο με τον υπουργό Άδωνη Γεωργιάδη και με την οικογένειά του, μας έχει απασχολήσει μερικές φορές στο ιστολόγιο, καθώς σε άρθρα και σχόλια έχουμε επικρίνει τις αντιεπιστημονικές και εθνικιστικές απόψεις και θεωρίες που διακινούνται στις παραδόσεις των μαθημάτων του αλλά και γενικά στη δημόσια παρουσία του, π.χ. στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ωστόσο, η πρόσφατη είδηση είναι άκρως ανησυχητική. Σύμφωνα με καταγγελία του εκπαιδευτικού Δ. Πολυχρονιάδη, που νομίζω πως δημοσιεύτηκε αρχικά στο tvxs, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής του υπουργείου Παιδείας, το οποίο είναι αρμόδιο για την έγκριση εφαρμογής προγραμμάτων στην εκπαίδευση, έχει εγκρίνει πολλά προγράμματα της «Ελληνικής Αγωγής» για χρήση τους στα δημόσια σχολεία της χώρας.

Αυτό άρχισε το προηγούμενο σχολικό έτος και συνεχίζεται και κατά το τρέχον, όπως δείχνει μια πολύ πρόσφατη απόφαση, που κυκλοφόρησε στο Τουίτερ και που τη βλέπετε στην εικόνα.

Η συγκεκριμένη απόφαση αφορά ένα μόνο από τα πολλά (κάπου 14) «εκπαιδευτικά προγράμματα» που φαίνεται να έχουν εγκριθεί.

Βλέπουμε ότι η συμμετοχή των μαθητών θα είναι προαιρετική και δωρεάν, ότι το πρόγραμμα υλοποιείται μετά από απόφαση του συλλόγου διδασκόντων και με σύμφωνη γνώμη της διεύθυνσης του σχολείου, και ότι προηγείται ενημέρωση των γονέων. Οι όροι αυτοί φαντάζομαι ότι είναι τυποποιημένοι για κάθε ιδιωτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα που εγκρίνεται.

Βέβαια, βλέπω μια αντίφαση: στην παράγραφο 3 γίνεται λόγος για (ενδεχόμενη) υλοποίηση του προγράμματος στον σχολικό χώρο, ενώ στην παράγραφο 5 ορίζεται ότι το πρόγραμμα υλοποιείται στους χώρους της Σχολής Ελληνική Αγωγή από εκπαιδευτές-παιδαγωγούς της Ε.Α. Εικάζω ότι η παρ. 3 είναι ο τυποποιημένος όρος που κακώς μεταφέρθηκε κόπι-πάστε και στη συγκεκριμένη απόφαση. Προσπερνάω επίσης την ασυνταξία της παραγράφου 5 («και να μην υπερβαίνει»).

Το πρόγραμμα είναι λοιπόν δωρεάν για τους μαθητές, αλλά προσφέρεται δωρεάν από την Ελληνική Αγωγή; Αυτό δεν ξεκαθαρίζεται στην απόφαση. Εάν όμως η Ελληνική Αγωγή πληρώνεται για τις υπηρεσίες που παρέχει, τότε δεν αποκλείω να υπάρχει σοβαρή παρανομία, διότι σύμφωνα με το άρθρο 70 παράγραφος 4 του ν. 4622/2019, οι υπουργοί «δεν επιτρέπεται να συνάπτουν οποιασδήποτε μορφής σύμβαση με το Δημόσιο ή άλλα νομικά πρόσωπα του Δημοσίου Τομέα, από την οποία γεννάται οποιοδήποτε όφελος υπέρ αυτών ή τρίτων. Η ως άνω απαγόρευση ισχύει και για συζύγους ή συμβιούντες κατά την έννοια του άρθρου 1 του ν. 4356/ 2015, καθώς και για τα προστατευόμενα τέκνα αυτών, για συμβάσεις που συνάπτονται με τον φορέα στον οποίο τα πρόσωπα του προηγούμενου εδαφίου ασκούν καθήκοντα, καθώς και με τους εποπτευόμενους από αυτόν φορείς του δημοσίου«.

Έχει άραγε 6 εκατομμύρια λέξεις η ελληνική γλώσσα;

Γινόταν στο Τουίτερ τις προάλλες μια συζήτηση για γλώσσες και λέξεις, και κάποια σχολιάστρια υποστήριξε:

Σκεφτείτε όμως ότι μια αγγλική λέξη έχει πολλές έννοιες (είναι πολύ φτωχή γλώσσα), αφού έχει 40.000 λήμματα ενώ η δική μας 6.000.000

Το ότι υπάρχουν λέξεις της αγγλικής (όπως και όλων των άλλων γλωσσών) που έχουν αποκτήσει πολλές σημασίες, για κάποιο λόγο θεωρείται σημάδι φτώχειας της γλώσσας, όπως βλέπετε. Το ίδιο πράγμα το είχε γράψει ειρωνικά ο φίλος Νίκος Λίγγρης, πριν από πολλά χρόνια, τότε που ο ακαδημαϊκός Κουνάδης είχε μιλήσει κι αυτός για 5 εκατομμύρια ελληνικές λέξεις (και οι δυο αριθμοί, 5 και 6 εκατομμύρια παίζουν στο ελληναράδικο στερέωμα). Έλεγε τότε ο Λίγγρης:

Επειδή νιώθω συντριβή, μήπως νομίσει κανείς ότι είμαι ένας από εκείνους που «δήθεν» ενδιαφέρονται για την ελληνική γλώσσα, για να αποδείξω το πραγματικό μου ενδιαφέρον είμαι διατεθειμένος να προσφέρω το καλύτερο επιχείρημα υπέρ του γνήσιου πλούτου της ελληνικής γλώσσας έναντι της αγγλικής (και όχι μόνο). Ορίστε, κύριοι, ανοίξτε ένα οποιοδήποτε αγγλοελληνικό λεξικό. Σε οποιαδήποτε αγγλική λέξη θέλετε. Κοιτάξτε πόσες ελληνικές λέξεις ακολουθούν τη μία αγγλική λέξη: Μία; Δύο; Συνήθως πολλές. Πάρτε, ας πούμε, την αγγλική λέξη flat. Πόσες ελληνικές λέξεις αντιστοιχούν στη μία αγγλική; Πάμπολλες.

ομαλός και επίπεδος, αναπεπταμένος, αβαθής, χθαμαλός, ρηχός, ξεφούσκωτος, ανιαρός, μονότονος, άτονος, υποτονικός, ενιαίος, αμετάβλητος, ξεθυμασμένος, σαφής, κατηγορηματικός, απερίφραστος, αποφορτισμένος, αλαμπής, άτοκος, διαμέρισμα, πεδιάδα, πλάτωμα, σιάδι, υπόδημα χωρίς τακούνι, ύφεση, εκτάδην, κατηγορηματικά, απερίφραστα, ξεκάθαρα κ.ά.​

Έχουμε όλες αυτές τις λέξεις όταν οι Άγγλοι προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους με μία. Χωρίς να υπολογίσουμε τους κλιτικούς τύπους, οι οποίοι ασκούν τον νου των νέων και τους κάνουν εξυπνότερους από τα παιδιά άλλων λαών από τα πρώτα κιόλας ψελλίσματα.

Ο Λίγγρης κορόιδευε αλλά η φίλη του Τουίτερ χρησιμοποιεί την πολυσημία των λέξεων για να τεκμηριώσει την άποψη ότι η αγγλική είναι φτωχιά γλώσσα με 40.000 μόνο λήμματα ενώ η ελληνική έχει εκατομμύρια.

Οπότε, δεν είναι ίσως περιττό να παραθέσω το σχετικό κεφάλαιο από το βιβλίο μου «Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα», ένα κεφάλαιο που δεν το έχω δημοσιεύσει στο ιστολόγιο, αν και πολλές φορές έχουμε συζητήσει το θέμα του πλήθους των ελληνικών λέξεων.

Έχει άραγε 5 εκατομμύρια λέξεις η ελληνική γλώσσα;

Συχνά-πυκνά, ακούμε να λένε για την ελληνική γλώσσα (την αρχαία, συνήθως) ότι είναι η πλουσιότερη απ’ όλες τις γλώσσες του κόσμου –και ως μέτρο του πλούτου αναφέρεται ο αριθμός των λέξεων της γλώσσας. Πόσες λέξεις έχει άραγε η ελληνική γλώσσα;

Οι γλωσσολόγοι που χτυπάνε καμπανάκι και άλλες λερναιότητες

Πριν από καμιά δεκαριά μέρες δημοσιεύτηκε στη βρετανική Γκάρντιαν ένα άρθρο της Έλενα Σμιθ στο οποίο παρουσιάζεται η εκστρατεία τού καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη εναντίον τού (κατ’ αυτόν) κατακλυσμού αγγλικών λέξεων που δέχεται η ελληνική γλώσσα.

Το άρθρο αυτό συζητήθηκε αρκετά στα κοινωνικά μέσα και αναδημοσιεύτηκε μεταφρασμένο από πολλούς ιστότοπους. Δεν έτυχε να το συζητήσουμε στο ιστολόγιο, κυρίως επειδή είχαμε ήδη συζητήσει την εκστρατεία αυτή λίγο πριν από τα Χριστούγεννα («Κινδυνεύει άραγε η ελληνική γλώσσα από τις ξένες λέξεις;«), κρίνοντας τις αυθεντικές απόψεις του κ. Μπαμπινιώτη και όχι τον τρόπο που εκφράστηκαν μέσα από ένα ξενόγλωσσο άρθρο, που ήταν και κάπως προχειρογραμμένο εδώ που τα λέμε (ας πούμε, χρησιμοποιούσε τον ίδιο όρο, Greenglish, για να περιγράψει αφενός αυτό που λέμε εμείς γκρίκλις, και αφετέρου τη χρήση αγγλισμών στην ελληνική γλώσσα).

Όπως όμως ήταν αναμενόμενο, το άρθρο της Γκάρντιαν έδωσε έναυσμα να γίνουν αρκετές συζητήσεις και να γραφτούν και άλλα άρθρα. Και ένα από αυτά, τα δευτερογενή άρθρα, θα συζητήσουμε σήμερα. Ένα ενυπόγραφο άρθρο που δημοσιεύτηκε την Κυριακή που μας πέρασε στο Πρώτο Θέμα και που είδα να αναδημοσιεύεται αρκετά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Το άρθρο, που το υπογράφει η Νεφέλη Λυγερού, είναι ένα ανακάτεμα από αλήθειες, μισές αλήθειες, πλάνες και ξεκάθαρα ψέματα, μερικά από τα οποία είναι παρμένα κατευθείαν από το Λερναίο κείμενο και τις παραφυάδες του. Ακόμα, παρουσιάζεται σαν μια συρραφή από παραγράφους λίγο-πολύ άσχετες η μία με την άλλη, ενώ και κάποιες παράγραφοι είναι συρραφές άσχετων προτάσεων. Έτσι, θα χρειαστεί να το παραθέσω ολόκληρο και να απαντήσω παράγραφο προς παράγραφο.

Κάποιοι θα πουν ότι κλέβω εκκλησία, δηλαδή ότι διαλέγω να απαντήσω σε έναν εύκολο αντίπαλο. Αλλά νομίζω ότι χρειάζεται απάντηση και ανασκευή σε ένα άρθρο που (όπως εκτιμώ) αναδημοσιεύτηκε αρκετά και που ανακατεύει αλήθειες και ψέματα. Διότι τα κομμάτια που αληθεύουν, εφόσον μάλιστα είναι ζωντανά στη μνήμη του αναγνώστη, δανείζουν κύρος και στα ψέματα.

Ξεκινάω λοιπόν. Το άρθρο το βρίσκετε εδώ (όποιος έχει καιρό για χάσιμο μπορεί να ρίξει μια ματιά και στα σχόλια των αναγνωστών). Εγω σχολιάζω παράγραφο προς παράγραφο. Βάζω τα δικά μου με πλάγια. Για να μην υπάρχει μπέρδεμα, σε ένα σημείο όπου το πρωτότυπο άρθρο έχει πλάγια (λόγια του Ελύτη) τα κάνω όρθια.

Προτάσσεται στο άρθρο μια σύνοψη, που αποτελεί το δίδαγμα που καλείται να αποκομίσει ο αναγνώστης -ή όποιος βαριέται ή δεν έχει την απαραίτητη συγκέντρωση για να διαβάσει όλο το άρθρο:

Οι σύγχρονοι Έλληνες χρησιμοποιούν μόλις 300 λέξεις στην καθημερινότητά τους από τον θησαυρό των 7 εκατομμυρίων που έχει η ελληνική γλώσσα –  Greeklish και ξενόφερτοι όροι διαβρώνουν και υποβαθμίζουν την ελληνική γλώσσα

Η πρώτη πρόταση περιλαμβάνει μια πλάνη (300 λέξεις) και ένα κατάφωρο ψέμα (7 εκατομμύρια). Η δεύτερη πρόταση, μια ακόμα αρκετά διαδεδομένη πλάνη. Έτσι, το ψέμα (7 εκατ.) που εισάγεται παρεμπιπτόντως αποκτά το κύρος δεδομένου, όπως θα λέγαμε π.χ. «από τους 52 νομούς που έχει η Ελλάδα» ή «από τις 50 πολιτείες των ΗΠΑ». Αλλά θα απαντήσω στα σημεία αυτά πιο κάτω.

Πρώτο Θέμα: Ο όρος «πανδημία» αναδείχθηκε σε λέξη του 2020 από το λεξικό Merriam–Webster. Ετσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα, όμως, δεν πρόκειται να χάσει ούτε και φέτος τα πρωτεία. Πρόκειται για μία λέξη με αρχαιοελληνική προέλευση (από το παν+δήμος), η οποία υιοθετήθηκε από όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες και συνολικά από 54 ακόμα, τις οποίες ομιλούν συνολικά περισσότερα από δύο δισεκατομμύρια άτομα.

Νίκος Σαραντάκος: Λίγα έχω να παρατηρήσω στην εισαγωγή. Επισημαίνω πάντως ότι λέξη του 2020 αναδείχτηκε ο όρος pandemic, όχι ο όρος «πανδημία».

ΠΘ: Η επιρροή της ελληνικής γλώσσας στην υφήλιο είναι γνωστή και αναγνωρισμένη, καθώς έχει αφήσει το ανεξίτηλο στίγμα της στην Ιστορία και στον παγκόσμιο πολιτισμό. Ο αμέτρητος πλούτος της αποτυπώνεται σε περίπου 7.000.000 λέξεις. Οπως έχει γράψει και ο Οδυσσέας Ελύτης, «Δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία ελληνική, όπως εξελίχθηκε από την αρχαία, που έφτασε να είναι το μεγάλο καμάρι μας και το μεγάλο μας στήριγμα… Τήν γλώσσαν μού έδωκαν ελληνικήν».

ΝΣ: Εδώ υπάρχει ένα κατάφωρο ψέμα σφηνωμένο ανάμεσα σε μια πομφόλυγα (πρώτη πρόταση) και σε ένα παράθεμα. Έτσι το ψέμα αποκτά κύρος. Διότι είναι χοντρό ψέμα ότι η ελληνική έχει «περίπου» 7 εκατ. λέξεις.Θα θυμάστε ότι στο Λερναίο κείμενο αναφέρεται ότι η ελληνική έχει 5 εκατ. λέξεις ενώ σε άλλες παραφυάδες δηλώνονται 6 εκατομμύρια. Προφανώς η κ. Λυγερού θέλησε να κάνει ρελάνς και να γράψει 7. Στην πραγματικότητα, οι λέξεις της αρχαίας ελληνικής που σώζονται είναι περίπου 200.000, ενω για την «όλη» ελληνική ο καθηγητής Χ. Χαραλαμπάκης έχει κάνει την εκτίμηση των 700.000 λέξεων -που τη βρίσκω γενναιόδωρη.

Περαιτέρω, το παράθεμα από τον Ελύτη είναι συρραφή. Η πρωτη πρόταση είναι από τον λόγο του στη Στοκχόλμη κατά την απονομή του Νόμπελ, ενώ η άλλη δεν είναι από το ίδιο κείμενο με παράλειψη κάποιου τμήματος, όπως δηλώνουν οι τρεις τελείες, αλλά από εντελώς άλλο, προγενέστερο, από το Άξιον Εστί! Και βέβαια, δεν έγραψε έτσι ο Ελύτης, δεν ήταν Κύπριος ούτε πίστευε στην οξυγόνωση του εγκεφάλου να ντιντινίζει νι παντού: Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική, έγραψε. Παρακαλείται η κ. Λυγερού να έρθει να πάρει τα τρία παραπανίσια νι που της έπεσαν.

ΠΘ: Ας σημειωθεί ότι τα 2/3 της αγγλικής γλώσσας αποτελούνται από λέξεις προερχόμενες από τις κλασικές γλώσσες (ελληνική και λατινική). Οι Ελληνες άλλωστε ήταν αυτοί που επινόησαν τα φωνήεντα. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται ότι δεν είναι μονάχα ο  διακεκριμένος καθηγητής Γλωσσολογίας, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Γεώργιος Μπαμπινιώτης που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον της. Στο πλευρό του συντάσσονται αρκετοί διακεκριμένοι γλωσσολόγοι, οι οποίοι διαβλέπουν ότι αυτή απειλείται από την εισβολή των ξένων λέξεων.

ΝΣ: Αυτή η παράγραφος αποτελεί συρραφή τριών άσχετων προτάσεων, που συνδέονται μεταξύ τους με το ζόρι και καταχρηστικά. Ο πρώτος ισχυρισμός, ότι τα 2/3 των λέξεων της αγγλικής, έχει ελληνική ή λατινική προέλευση, επαναλαμβάνεται συχνά αλλά δεν φαίνεται να αληθεύει. Σε ανάλυση των 80.000 λημμάτων του SOD βρέθηκαν: 28% λέξεις γαλλικής προέλευσης, 28% λατινικά, συμπεριλαμβανομένων των νεολατινικών, 25% γερμανικές γλώσσες, 5,3% ελληνικά. Άρα, δεν επιβεβαιώνεται ο ισχυρισμός για τα 2/3. Περαιτέρω, η από κοινού αναφορά ελληνικών και λατινικών κρύβει την πολύ μεγαλύτερη συμβολή της λατινικής.

Ότι οι Έλληνες επινόησαν τα φωνήεντα είναι ακριβές, αλλά άσχετο.

Ως προς την τρίτη πρόταση, ποιοι είναι άραγε οι «διακεκριμένοι γλωσσολόγοι» που κρούουν τον κώδωνα μαζί με τον Μπαμπινιώτη; Εγώ δεν έχω δει κανέναν άλλον, και ξέρω πολλούς γλωσσολόγους.

ΠΘ: Οι σύγχρονοι Ελληνες έχουν υποβαθμίσει αισθητά την ποιότητα της γλώσσας τους. Κοινώς, το καθημερινό λεξιλόγιο του μέσου Ελληνα έχει φτωχύνει, ενώ τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα στους κόλπους της νεολαίας. Εκεί γίνεται καθημερινή χρήση ξένων όρων, με αποτέλεσμα να μη χρησιμοποιούνται οι αντίστοιχοι ελληνικοί. Η ανθεκτικότητα που σηματοδότησε τη μακρά Ιστορία των Ελλήνων κινδυνεύει να διαβρωθεί από μια επίθεση αγγλικών όρων που κυριαρχούν τώρα στην καθημερινή ζωή.

ΝΣ: Ούτε ορίζεται τι σημαίνει «υποβάθμιση της ποιότητας της γλώσσας», ούτε αποδεικνύεται ότι το λεξιλόγιο του μέσου Έλληνα έχει φτωχύνει. Το μόνο τεκμήριο που παρέχεται είναι η (ας δεχτούμε ότι ισχύει) αυξημένη χρήση δάνειων όρων. Αλλά βέβαια, με τον δανεισμό το λεξιλόγιο πλουτίζει, δεν φτωχαίνει. Η αρθρογράφος δεν καταλαβαίνει ότι αντιφάσκει -ενώ μόλις υποστήριξε (έστω και με φουσκωμένα νούμερα) ότι χάρη στον δανεισμό πλουτίστηκε το λεξιλόγιο της αγγλικής γλώσσας, παραπονιέται ότι εξαιτίας του δανεισμού φτωχαίνει το λεξιλόγιο της ελληνικής!

ΠΘ: Πόσο μάλλον όταν στο Διαδίκτυο έχουν επικρατήσει τα λεγόμενα greeklish (ελληνικά γραμμένα με αγγλικούς χαρακτήρες). Κατά πολλούς γλωσσολόγους, η συνήθεια αυτή πλήττει ανεπανόρθωτα την ορθογραφία και κινδυνεύει να οδηγήσει στην απώλεια ή, τουλάχιστον, στην υποβάθμιση της ελληνικής γλώσσας. Ο έγκριτος «Guardian» αναρωτιέται σε δημοσίευμά του πώς είναι δυνατόν οι Ελληνες, που έχουν μία λέξη για τα πάντα, να τείνουν να απολέσουν αυτόν τον θησαυρό τους. Ούτε λίγο, ούτε πολύ αναγνωρίζουν την εισαγωγή ξενόφερτων στοιχείων στην καθημερινή ζωή, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τον εκβαρβαρισμό και την αλλοτρίωση της ελληνικής.

ΝΣ: Νάτοι πάλι οι πολλοί μεν αλλά μη κατονομαζόμενοι γλωσσολόγοι! Πόσο πολλοί είναι; Ο εξης ένας, ο Μπαμπινιώτης -ή μάλλον κανένας, διότι και ο Μπαμπινιώτης, που πράγματι έχει ταχθεί κατά των γκρίκλις, δεν μιλάει ούτε για «ανεπανόρθωτο» πλήγμα ούτε για «απώλεια».

Κι έπειτα, ποιοι αναγνωρίζουν την εισαγωγή ξενόφερτων στοιχείων; Οι γλωσσολόγοι; οι Έλληνες; η Γκάρντιαν; Η ασάφεια είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των γλωσσικών μύθων -να μη δηλώνεται καθαρά ποιος λέει και ποιος κάνει το κάθε τι.

ΠΘ: Τα «Συλλυπητήρια» έχουν αντικατασταθεί από το RIP. Αυτό είναι ένα μόνο από τα αμέτρητα παραδείγματα ότι οι Ελληνες έχουν πιο φτωχό λεξιλόγιο. Τουλάχιστον ένα 5% των αγγλικών λέξεων έχει ενσωματωθεί στην ελληνική γλώσσα. Αν και δεν φαίνεται ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό, σημαίνει ότι 3.000 αγγλικές λέξεις έχουν παρεισφρήσει στην ελληνική γλώσσα.

ΝΣ: Τρία πουλάκια κάθονται. Καταρχάς, τα «συλλυπητήρια» ΔΕΝ έχουν αντικατασταθεί από το RIP (Rest In Peace) όπως μπορεί να δει κανείς στο Φέισμπουκ όπου κάθε φορά που κάποιος αναγγέλλει τον θάνατο προσφιλούς του συγγενούς από κάτω βλέπουμε αμέτρητα «συλλυπητήρια» (κάποτε ειλικρινή, θερμά, από βάθους καρδίας κτλ.) και κανένα RIP. Kαι δεν μπορεί ο ένας όρος να αντικαταστήσει τον άλλον διότι χρησιμοποιούνται σε διαφορετική περίσταση -το RIP το γράφουν όταν αναγγέλλουν τον θάνατο κάποιου, και συνήθως κάποιου που δεν είναι συγγενής αλλά δημόσιο πρόσωπο, π.χ. ένας αγαπημένος καλλιτέχνης. Και δεν έχει αντικαταστήσει αλλά στέκει πλάι σε αντίστοιχους ελληνικούς όρους όπως «Αιωνία του η μνήμη», «Ας είναι ελαφρύ το χώμα» ή «Ας αναπαυθεί εν ειρήνη» (το κατά λέξη αντίστοιχο).

Kαι βέβαια, αυτο καθόλου δεν δείχνει ότι το λεξιλόγιο των Ελλήνων φτώχυνε -πώς μπορεί να φτωχαίνει όταν προστίθεται ένας όρος;

Όσο για το δεύτερο μισό της παραγράφου, δεν ξέρω τι νόημα βγάζετε εσείς. Η κ. Λυγερού φαίνεται να λέει ότι το 5% των αγγλικών λέξεων, δηλ. 3000 αγγλικές λέξεις έχουν «παρεισφρήσει» (λες και είναι κάτι αυτόχρημα κακό!) στην ελληνική γλώσσα. Πού βρήκε όμως ότι η αγγλική έχει μόνο 60.000 λέξεις; Δεν έχει δει το Oxford English Dictionary; Όσο για τον αριθμό των 3000, ομολογώ πως δεν ξέρω πόσα είναι τα αγγλικά δάνεια της ελληνικής, ουτε είναι εύκολο να τραβήξουμε τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο δάνειο και στον περιστασιακό αγγλισμό. Ας πούμε, τι είναι το «φέικ νιουζ»; Δάνειο ή αγγλισμός; Μάλλον δάνειο, πλέον. Για να γίνει σωστά αυτή η δουλειά, πρέπει να πάρουμε σώματα κειμένων. Δεν γίνεται στο πόδι.

Αν ομως ισχύει η πληροφορία της κ. Λυγερού ότι έχουμε 3.000 λέξεις αγγλικής προέλευσης, προς τι ο συναγερμός; Δεν μας είπε στην αρχή του άρθρου της ότι η ελληνική έχει 7 εκατομμύρια λέξεις; Τι ψυχή έχουν οι αγγλοφερμένες τρεις χιλιαδούλες; Αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 1/2000 του λεξιλογίου, δηλαδή σταγόνα στον ωκεανό. Δεν το λέτε και στον Μπαμπινιώτη, κυρία Λυγερού μας, να σταματήσει να σκίζει τα ρούχα του;

ΠΘ: Οι γλωσσολόγοι προειδοποιούν ότι με την πάροδο του χρόνου το ποσοστό των αγγλισμών θα αυξηθεί. Κι ενώ ο Κωνσταντίνος Καβάφης χρησιμοποιούσε στα έργα του περίπου 3.500 διαφορετικές λέξεις και ο Ελύτης σχεδόν 8.000 λέξεις, οι νεοέλληνες εμφανίζουν ιδιαίτερα αδύναμο λεξιλόγιο, με αποτέλεσμα πολλές λέξεις να περνάνε στη λήθη. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι κατά μέσον όρο κάποιοι χρησιμοποιούν μόνο 300 λέξεις στην καθημερινότητά τους!

ΝΣ: Νάτοι πάλι οι Ανώνυμοι Γλωσσολόγοι! Βέβαια, εδώ θα συμφωνήσω μαζί τους, ότι πράγματι στο κοντινό μέλλον αναμένεται να αυξηθεί το «ποσοστό των αγγλισμών» (ό,τι κι αν σημαίνει ο όρος). Ως προς το λεξιλόγιο του Καβάφη και του Ελύτη, δεν ξερω από ποια εργασία έχει αντλήσει τα στοιχεία της η κ. Λυγερού -αλλά δεν τα αμφισβητώ. Θα αμφισβητήσω όμως εντονότατα την ουρανομήκη μπαρούφα ότι «κάποιοι χρησιμοποιούν μόνο 300 λέξεις στην καθημερινότητά τους» -και μάλιστα «κατά μέσο όρο», που σημαίνει ότι αν ο ειδήμονας της παρέας έχει 500 λέξεις τότε ο σκράπας της παρέας θα έχει ίσως 100. Αλλά θα αφήσω να απαντήσει στην κ. Λυγερού ο κ. Μπαμπινιώτης, ο οποίος το 2008 είχε γράψει: «Ο νέος που κατηγορούμε για τις 500 λέξεις δεν είναι ο ίδιος αυτός που γράφει μια κανονική έκθεση στο σχολείο, που συναγωνίζεται χιλιάδες άλλων νέων στις εισαγωγικές εξετάσεις ή που εξετάζεται προφορικά σε διάφορα αντικείμενα, χρησιμοποιώντας πολύ περισσότερες, μερικές χιλιάδες εναλλασσόμενων λέξεων;»

ΠΘ: Παρά την πληθώρα των πτυχίων, οι νέοι πάσχουν από λεξιπενία και σημασιολογική ένδεια. Επιδεινώνεται δηλαδή μια κατάσταση του αλφαβητισμού και του εγγραμματισμού στον ελληνόφωνο κόσμο, τη στιγμή που η ελληνική γλώσσα έχει περίπου 100.000 ενεργές λέξεις και 300.000 σημασίες. Ενας μέσος Ελληνας, όμως, γνωρίζει μόνο λίγες χιλιάδες λέξεις.

ΝΣ: Αναπόδεικτες οι κατηγορίες για λεξιπενία και σημασιολογιή ένδεια, όπως και για επιδείνωση του αλφαβητισμού και του εγγραμματισμού. Αλλά σοκάρομαι βλέποντας την κ. Λυγερού να ξεφουσκώνει τη φούσκα των 7.000.000 λέξεων και να μας αφήνει  μόλις με 100.000 «ενεργές» λέξεις. Πού πήγαν οι 6.900.000 λέξεις μας; Πώς έγιναν «ανενεργές»;

Από την άλλη, μας λέει ότι «ο μέσος Έλληνας» γνωρίζει «λίγες χιλιάδες λέξεις» -μετράει και αυτούς που «χρησιμοποιούν μόνο 300»; Και πού βασίζεται ο αριθμός αυτός; Αν ισχύει ο ισχυρισμός της κ. Λυγερού, αυτό σημαίνει ότι αν δώσουμε σε έναν «μέσο Έλληνα» το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας, που έχει 75.000 λήμματα, ο μέσος Έλληνας θα γνωρίζει περίπου ένα λήμμα στα 15 του λεξικού; Ποιος το πιστεύει αυτό; (Δεν λέμε να χρησιμοποιεί τη λέξη, αλλά να τη γνωρίζει. Πολλοί δεν έχει χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν τη λέξη ‘αφαλάτωση’ αλλά ξέρουν τι σημαίνει).

ΠΘ: Υπάρχει και ο αντίλογος ότι η νεοελληνική δεν είναι αμιγής γλώσσα, με την έννοια ότι και στο απώτερο παρελθόν ενσωμάτωσε στον κορμό της έναν αριθμό τουρκικών λέξεων, κατά την περίοδο όπου η Ελλάδα τελούσε υπό την κατοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μπορεί άραγε η ελληνική γλώσσα να ανταποκριθεί στις νέες έννοιες, στα νέα αντικείμενα, στις νέες πραγματικότητες του 21ου αιώνα και μάλιστα με την αμεσότητα και την ταχύτητα που απαιτεί η ανάγκη επικοινωνίας σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης;

ΝΣ: Πάλι τρία πουλάκια κάθονται. Ποια γλώσσα είναι αμιγής; Από πού κι ως πού είναι «απώτερο» παρελθόν η Τουρκοκρατία; Μόλις τώρα γιορτάζουμε τα 200 χρόνια της επανάστασης -ενώ πολλές περιοχές της Ελλάδας ανήκαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία μέχρι το 1912. Και μόνο τα τουρκικά δάνεια καθιστούν «μη αμιγή» τη γλώσσα; Τα λατινικά, τα ιταλικά-βενετσιάνικα, τα σλάβικα, τα αλβανικά, τα γαλλικά δάνεια είναι εντάξει; Και σε τι «αντιλέγει» τάχα η ύπαρξη τουρκικών δανείων; Και τι σχέση έχει το πρώτο σκέλος της παραγράφου με το δεύτερο;

ΠΘ: Εκθεση της UNESCO προειδοποιεί ότι 2.500 χιλιάδες γλώσσες κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Υπάρχουν στη Γη περίπου 6.900 γλώσσες και κάθε δύο εβδομάδες πεθαίνει μία, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ. Οι γλώσσες που απειλούνται μιλιούνται κυρίως από μειονότητες στις ανεπτυγμένες χώρες της Βόρειας Αμερικής, της Ευρώπης και της Αυστραλίας. Το 1992 ένας εξέχων Αμερικανός γλωσσολόγος προέβλεψε ότι μέχρι το 2100 το 90% των γλωσσών του κόσμου θα έχει πάψει να υφίσταται. Η ελληνική γλώσσα δεν κινδυνεύει επ’ ουδενί με εξαφάνιση, αλλά αυξάνεται ο διεθνής προβληματισμός για το πόσο λαβωμένη θα τν βρει ο επόμενος αιώνας…

ΝΣ: Πάλι καλά που αναγνωρίζει η αρθρογράφος ότι δεν κινδυνεύει με εξαφάνιση η γλώσσα!

Νομίζω ότι από τον σημείο προς σημείο σχολιασμό καταδείχτηκαν τα ψέματα, οι μισές αλήθειες και οι πλάνες του άρθρου, ανάκατα, όπως είπα, με αλήθειες.

Σε περίπτωση που η κ. Λυγερού θέλει να απαντήσει, ευχαρίστως θα δημοσιεύσω την απάντησή της. Θα την παρακαλέσω, στην περίπτωση αυτή, να μας αναφέρει μερικούς ακόμα από τους πολλούς μη κατονομαζόμενους γλωσσολόγους που διαρκώς αναφέρει.

Θα περίμενα όμως να σχολιάσει το άρθρο της κ. Λυγερού και ο κ. Μπαμπινιώτης, ο οποίος, όπως έχουμε δει, έχει έντονη παρουσία στα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα και τις τελευταίες εβδομάδες έσπευσε να απαντήσει και στον φίλο Παντελή Μπουκάλα, και στον Τάκη Θεοδωρόπουλο, αλλά και στον Χριστόφορο Χαραλαμπάκη.

Θα περίμενα λοιπόν από τον κ. Μπαμπινιώτη να απαντήσει και να διαψεύσει τις λερναιότητες του άρθρου της κ. Λυγερού: Όχι, δεν έχει 7 εκατομμύρια λέξεις η ελληνική γλώσσα. Όχι, δεν χρησιμοποιούν 300 λέξεις κατά μέσο όρο οι Έλληνες ή έστω κάποιοι Έλληνες. Θα περίμενα, αλλά μου φαίνεται πως θα περιμένω πολύ..

Το ντοκιμαντέρ «Ο λόγος της γραφής»

Προχτές, το Σάββατο, προβλήθηκε από το κανάλι της Βουλής το 56ο επεισόδιο της σειράς ντοκιμαντέρ του Μιχάλη Αναστασίου «Ο λόγος της γραφής», που ήταν αφιερωμένο σε μένα.

Αν το χάσατε, και θέλετε να το δείτε σε μεγάλη οθόνη, κατά πάσα πιθανότητα θα προβληθεί ξανά στις 6 Φεβρουαρίου, δηλ. το μεθεπόμενο Σάββατο, την ίδια ώρα, δηλ. στις 4 μ.μ.

Όμως, εκτός από την εκδοχή που προβλήθηκε στην τηλεόραση, υπάρχει και μια κάπως εκτενέστερη έκδοση του ίδιου υλικού, long version που λέει και ο κ. Μπαμπινιώτης, η οποία έχει ανέβει στο Γιουτούμπ και μπορείτε επίσης να τη δείτε ανά πάσα στιγμή. Είναι αυτή εδώ:

Ο Άτλαντας του Γκας Πορτοκάλος

Κάτι ευτράπελο για σήμερα, αν και αρκετοί από εκείνους που το πλασάρουν το θεωρούν σοβαρό.

Εννοώ ένα κειμενάκι που κυκλοφορεί τις τελευταίες μέρες στο Διαδίκτυο. Ο τίτλος ποικίλλει, εδώ ας πούμε το βρήκα να τιτλοφορείται «Ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας» -ένας τίτλος, παρεμπιπτόντως, που όταν τον βλέπουμε πρέπει να γινόμαστε δύσπιστοι.

Παραθέτω το κείμενο:

Λέγεσαι Αμερική αλλά δεν λέγεσαι Αμερική, καθ ότι ο Αμέρικο Βεσπούτσι ήταν βαφτισμένος Όμηρος. Μικρόν τον φώναζαν Ομέρικο και παραποιήθηκε σε Αμέρικο.

Η συμπαθέστατη Γερμανία. Αυτοί αυτοαποκαλούνται Deutschland. Το πρώτο συνθετικό είναι το Deus δηλαδή Δίας, και το δεύτερο είναι land από την λέξη λας= πέτρα από όπου και το λατομείο. Τουτέστιν η Γερμανία είναι η χώρα του Δία.

Η φιλτάτη Αγγλία, εκείνο το British που προέρχεται από την λέξη Βρυτός δηλαδή παρθένος, ήταν η Αγγλία η χώρα με τις πολλές παρθένες. Από αυτού βγαίνει και το Αγγλικό virgin από όπου και η πολιτεία της Αμερικής Virginia προς τιμήν της Βασίλισσας που ήταν παρθένος.

Ιταλία, είναι ‘’εις άλω’’, εις την θάλασσαν, πιστεύω πως έχετε δεί πως μπαίνει η Ιταλία ορμητικά μέσα στην Μεσόγειο.

Ισπανία, οι ίδιοι λένε την πατρίδα τους Espana , και σωστά την αποκαλούν έτσι αφού η χώρα λόγω των πολλών βροχών έχει πολλά δάση και ήταν αφιερωμένη στον κακόμορφο Έλληνα θεό των δασών Πάνα. Εις τον Πάνα λοιπόν.

Αίγυπτος, είναι χαρακτηρισμένη έτσι επειδή βρίσκεται υπτίως του Αιγαίου. Εκεί θα βάλουμε έναν τοποτηρητή μιάς και θα ελέγχουμε και την διώρυγα του Διός. Οι Άραβες διαβάζουν από δεξιά προς αριστερά και το SUEZ διαβάζεται ως ΖΕΥΣ.

Η Ινδία, ο Δίας είχε έναν μονάκριβο αναγνωρισμένον γυιό που τον έλεγαν Ιν. Ο Ιν του Δία.

Λίγο πιο κεί είναι μία μεγάλη Κινεζική περιοχή που λέγεται Yunnan, δηλαδή Ιωνία.
Για πάμε και στην Ιαπωνία που εύκολα διαβάζεται ‘’η Άπω Ιωνία’’.

Ολόκληρη η Ήπειρος Ασία πήρε το όνομά της από τον αδελφό της Εκάβης Άσιο που σκότωσε στην Τροία ο Αίας ο Τελαμώνιος .

Και η Ευρώπη πήρε το όνομά της από την μεγαλομάτα Ευρώπη, κόρη του Αγήνορα και της Τηλεφάεσσας, εγγονής του Ποσειδώνα.

Ευρώπη ηταν η κόρη του Αγηνόρα, βασιλιά της Φοινίκης, Το όνομα της ίσως σημαίνει «ανοιχτομάτα» (ευρύς +ωψ) ή προέρχεται από την ακκαδική λέξη erebu(δύω).

Ήταν ένα όμορφο, νεαρό κορίτσι που μια μέρα βγήκε στην εξοχή να μαζέψει λουλούδια και εκεί συνάντησε τον Δία με την γνωστή αδυναμία στις όμορφες κοπέλες. Φυσικά, δε του πέρασε απαρατήρητη
Η Ελλάδα είναι μία παγκοσμιότητα γεωγραφική και ιστορική. Εμείς έχουμε την υποχρέωση να την γνωρίσουμε και να την αναγνωρίσουμε.

Πηγή: Διαδίκτυο 

Όταν η Ευγενία Μανωλίδου διαδίδει μύθους για τη γλώσσα προς άγραν μαθητών

Πριν από μια βδομάδα ακριβώς, η κ. Ευγενία Μανωλίδου, σύζυγος του υπουργού Άδωνη Γεωργιάδη και διευθύντρια πλέον (αν κατάλαβα καλά) της «σχολής» «Ελληνική Αγωγή», έδωσε μια διάλεξη στο «κολέγιο» BCA με θέμα «Τα αρχαία ελληνικά, γλώσσα του μέλλοντος». Φυσικά διαδικτυακή διάλεξη, όπως αρμόζει σε καιρούς πανδημίας.

Έτυχε να δω αναγγελία της εκδήλωσης και το θέμα μού κίνησε την περιέργεια. Η κυρία Μανωλίδου είναι μουσικός και δεν φαίνεται να έχει κάνει φιλολογικές σπουδές, ενώ ένας μεταπτυχιακός τίτλος ο οποίος παλαιότερα παρουσιαζόταν στο βιογραφικό της προέρχεται από το ψευδοπανεπιστήμιο Alpine University· οπότε, με ποια κριτήρια επελέγη για να κάνει διάλεξη περί αρχαίων ελληνικών σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα το οποίο φιλοδοξεί να προσφέρει σπουδές πανεπιστημιακού επιπέδου;

Tέλος πάντων, παρακολούθησα τη διάλεξη -έχει ανεβεί στο Γιουτούμπ και μπορείτε να την παρακολουθήσετε εδώ. Η διάλεξη ολοφάνερο σκοπό έχει να προσελκύσει μαθητές στα μαθήματα αρχαίων ελληνικών που κάνει η Ελληνική Αγωγή, και μάλιστα αυτό δεν το κάνει συγκεκαλυμμένα αλλά μάλλον απροκάλυπτα, αφού αναφέρεται διεξοδικά στις δραστηριότητες της σχολής.

Θα μπορούσα να συνοψίσω τη διάλεξη σε δυο γραμμές ως εξής: Ένα σωρό διανοητές έχουν εξυμνήσει την τελειότητα της ελληνικής γλώσσας, σε όλον τον κόσμο διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά, η μελέτη των αρχαίων ελληνικών ωφελεί ποικιλότροπα, είναι ντροπή εμείς στην Ελλάδα να υστερούμε, πρέπει λοιπόν να τα διδασκόμαστε από μικρή ηλικία, από το νηπιαγωγείο ακόμα, ελάτε λοιπόν στην Ελληνική Αγωγή.

Θεμιτό είναι ο κάθε πάροχος υπηρεσιών να διαφημίζει και να παινεύει τις υπηρεσίες που παρέχει, και δεν θα έγραφα αυτό το σημείωμα αν, στο πλαίσιο της διαφημιστικής της διάλεξης, η κ. Μανωλίδου δεν διέδιδε κάμποσους μύθους σχετικά με τη γλώσσα. Σαν μυθοκτονικό ιστολόγιο που είμαστε, έχουμε χρέος να τους επισημάνουμε.

Η κυρία Μανωλίδου ξεκινάει τη διάλεξη αναφέροντας ότι στα ταξίδια της στο εξωτερικό συναντούσε διαρκώς ξένους που της απάγγελλαν «στίχους από τον Όμηρο, τον Θουκυδίδη, τον Αισχύλο» και εκείνη αισθανόταν άσχημα που δεν μπορούσε να απαντήσει αναλόγως.

Συνεχιζει με το ρητορικό ερώτημα «γιατί υπάρχουν φιλέλληνες;» που μάλιστα ήρθαν και πέθαναν πολεμώντας για την ανεξαρτησία της Ελλάδας το 1821 ενώ δεν υπάρχουν φιλογάλλοι ή φιλοβρετανοί. Χωρις να αμφισβητώ το κίνημα του φιλελληνισμού, θα θυμίσω ότι υπάρχουν στην ιστορία και άλλα παραδείγματα -ας πούμε, οι γαριβαλδινοί που πολέμησαν με το μέρος της Γαλλίας στον 1ο Παγκόσμιο ή οι χιλιάδες διεθνιστές στον Ισπανικό Εμφύλιο.

Με αφορμή τον φιλελληνισμό η κυρία Μανωλίδου παρουσιάζει ρητά γνωστών διανοητών που παινεύουν την ελληνική γλώσσα και την ελληνομάθεια: Γκέτε, Μπόρχες, Φρεντερίκ Μιστράλ (που κακώς τον γράφουν Frederik αντί για Frédéric), Κίτο, Τολστόι, Σίλερ, Ζακλίν ντε Ρομιγί.

Από τα εφτά «αποφθέγματα» που παρουσιάστηκαν, τα δύο είναι ψευδή, ανύπαρκτα, κατασκευασμένα. Και πρώτα του Γκέτε:

\

Aποδίδεται στον Γκέτε το ρητό «Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο είναι και η Ελλάδα για την οικουμένη». Το ρητό αυτό θα το βρείτε σε διάφορα ελληνικά σάιτ, αλλά είναι κατασκευασμένο.

Η παρουσίαση στο Επί Λέξει και η διάλεξη στο Νέο Φάληρο

Συνηθίζω τις ομιλίες που κάνω κατά καιρούς να τις δημοσιεύω στο ιστολόγιο, τουλάχιστον για να είναι συγκεντρωμένες σε ένα σημείο. Στα τέλη του Φλεβάρη ήμουν στην Αθήνα και με την ευκαιρία είχα κανονίσει να πάρω μέρος σε δυο εκδηλώσεις, που είχαν θέμα παρεμφερές αλλά όχι εντελώς ίδιο.

Ξεκινάω, για τεχνικούς λόγους, από τη δεύτερη χρονολογικά εκδήλωση. Έγινε στις 26 Φεβρουαρίου και ήταν η παρουσίαση του βιβλίου μου Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις του ΕΑΠ και έχει ήδη πραγματοποιήσει δεύτερη έκδοση.

Στην παρουσίαση είχε προγραμματιστεί να πάρουν μέρος η φίλη Μάρω Κακριδή-Φερράρι, γλωσσολόγος, επίκουρη καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ και ο φίλος Παντελής Μπουκάλας, συγγραφέας και δημοσιογράφος. Δυστυχώς, ο φίλος Παντελής κρυολόγησε και δεν μπόρεσε να πάρει μέρος, ελπίζω όμως ότι τον αναπληρώσαμε επάξια.

Πιστεύω πως η εκδήλωση είχε επιτυχία: ήρθε πολύς κόσμος, ανάμεσά τους και εκλεκτό κλιμάκιο του ιστολογίου, ήρθαν και άλλοι παλιοί φίλοι ή αναγνώστες, πολύ χάρηκα που τους είδα και που συζητήσαμε έστω και στα πεταχτά.

Πρώτη μίλησε η Μάρω Κακριδή-Φερράρι. Δεν πρόλαβα να απομαγνητοφωνήσω την ομιλία της ή να τη συνοψίσω, οπότε θα αρκεστούμε στο βίντεο:

Μια συνέντευξη και μια παρουσίαση

Το σημερινό άρθρο θα είναι σκέτη περιαυτολογία -ή περιαυτομπλογκία, αν προτιμάτε. Ενόψει της παρουσίασης του βιβλίου μου «Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα», που θα γίνει την Τετάρτη στις 19.30 στο βιβλιοπωλείο «Επί Λέξει», Ακαδημίας 32 (με τη Μάρω Κακριδή-Φερράρι και τον Παντελή Μπουκάλα), έδωσα μια σύντομη συνέντευξη στη Φωτεινή Λαμπρίδη και στο tvxs, την οποία θα αναδημοσιεύσω σήμερα, μαζί με την ενδιαφέρουσα παρουσίαση του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου (ΑΠΕ-ΜΠΕ) για το βιβλίο μου.

Να θυμίσω ότι σήμερα στις 20.00 θα μιλήσω στο Νέο Φάληρο (Τζιροπούλου 15) με το παρεμφερές θέμα «Μύθοι και αλήθειες για την ελληνική γλώσσα» ενώ νωρίτερα, στις 17.30, θα συζητήσω με τον Μανώλη Πολέντα στο Κόκκινο 105.5, στην εκπομπή Πολιτιστικές Παράμετροι.

Η συνέντευξη στο tvxs περιστράφηκε γύρω από θέματα που τα έχουμε συζητήσει αρκετές φορές και στο ιστολόγιο.

Την παραθέτω εδώ:

Πώς θα περιγράφατε τη σχέση σας με την Ελληνική γλώσσα;