Ποια/ποιος χτυπάει την πόρτα; Ο οδηγός χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας

Πριν από μερικές μέρες παρουσιάστηκε δημόσια ο «Οδηγός χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας στα διοικητικά έγγραφα», ένα κείμενο για ένα θέμα που ενδιαφέρει πολύ το ιστολόγιο και ταυτόχρονα ένα κείμενο που με φέρνει σε δύσκολη θέση, για δύο λόγους.

Ο πρώτος λόγος είναι ότι δεν έχω προλάβει να μελετήσω τον Οδηγό με την ησυχία μου, οπότε κανονικά θα έπρεπε να παρουσιάσω το άρθρο αυτό σε καμιά δεκαριά μέρες, αλλά μια ματιά στο ημερολόγιο δείχνει ότι σε 10 μέρες έχουμε Χριστούγεννα, κι έτσι αν το αναβάλω ο Οδηγός θα σκεπαστεί από τη σκόνη των κουραμπιέδων.

Ο δεύτερος λόγος που δεν αισθάνομαι άνετα είναι ότι ενώ θεωρώ καλοδεχούμενο τον Οδηγό και ενώ έχω γράψει πολλές φορές υπέρ των έμφυλων τύπων και εναντίον των επίκοινων (π.χ. «η δικάστρια» αντί «η δικαστής») όταν αναφέρονται σε συγκεκριμένα πρόσωπα, δεν συμμερίζομαι αρκετές από τις θέσεις του Οδηγού, που θεωρώ ότι δεν ταιριάζουν στα χαρακτηριστικά της ελληνικής γλώσσας -άλλωστε, έχω γράψει για το θέμα, και μάλιστα σχετικά πρόσφατα.

Πάντως, δεν είναι «πολιτική» η αμηχανία μου, δηλαδή δεν αισθάνομαι αμηχανία επειδή θα διαφωνήσω (έστω εν μέρει) με μια πρωτοβουλία που εκπορεύεται από την Αριστερά, στην οποία ανήκω -και παρότι η αντιμετώπιση του σεξισμού είναι πρόταγμα κατ’ εξοχήν της Αριστεράς, η εκπόνηση του συγκεκριμένου Οδηγού, αν διάβασα καλά, ανατέθηκε από την προηγούμενη κυβέρνηση, τον Νοέμβριο του 2014. Και παρόλο που διαφωνώ με αρκετά σημεία του κειμένου, θεωρώ ότι καλώς εκπονήθηκε ο Οδηγός και είναι χρήσιμος ως βάση συζήτησης.

Το κείμενο του Οδηγού μπορείτε να το βρείτε εδώ. Όπως θα δείτε, δεν είναι μικρό κείμενο, έχει 66 σελίδες -αν και το περισσότερο ενδιαφέρον βρίσκεται στις πρώτες 38, αφού μετά ακολουθεί ένα γλωσσάριο όρων και κάποια στατιστικά στοιχεία. Ίσως βρείτε χρήσιμη μια περίληψη του περιεχομένου, που τη βρήκα στο in.gr.

Σε γενικές γραμμές, ο Οδηγός αφενός καταγράφει τα φαινόμενα γλωσσικού σεξισμού (όπως τα θεωρούν οι συντάκτριές του) που παρατηρούνται στα δημόσια έγγραφα και στη συνέχεια κάνει προτάσεις για διόρθωσή τους.

Έτσι, για κείμενα που αναφέρονται σε πληθυσμούς και των δύο φύλων, προτείνει να αναγράφονται και τα δύο γένη των επαγγελματικών ουσιαστικών, είτε ακέραια είτε μόνο με την κατάληξη του δεύτερου, και μάλιστα, για να σπάσει αιώνες κυριαρχίας, προτάσσει το θηλυκό.

Οι πρώτες μέρες της περιφερειάρχισσας

O τίτλος είναι σκόπιμα παραπλανητικός. Δεν έχω σκοπό να κάνω απολογισμό των πρώτων ημερών της θητείας της Ρένας Δούρου ως επικεφαλής της Περιφέρειας Αττικής -άλλωστε, δεδομένου ότι ανέλαβε καθήκοντα την πρώτη του μηνός θα ήταν εξαιρετικά πρόωρο να γίνει απολογισμός μέσα σε είκοσι μέρες -συνήθως οι νέες κυβερνήσεις και οι νέοι αιρετοί κρίνονται πρώτη φορά στις εκατό μέρες, οι είκοσι μέρες είναι ελάχιστο διάστημα.

Βέβαια, οι αρθρογράφοι των φιλοκυβερνητικών μέσων είχαν αρχίσει να επιτίθενται στην κ. Δούρου πριν ακόμα αναλάβει τα καθήκοντά της, οπότε δεν είναι περίεργο που επιδόθηκαν σε ένα άτυπο πρωτάθλημα πρόωρης και υπερβολικής κριτικής αυτό το εικοσαήμερο (αν υπάρχει έπαθλο, που δεν το αποκλείω, πρέπει να το κερδίζει αυτό το άρθρο που στάζει σεξισμό (κατά τον κ. Ζούλα, οι γυναίκες πολιτικοί πρέπει να είναι σεμνές και ντροπαλές, όχι μέγαιρες). Τέλος πάντων, παίρνουμε μια γεύση για το τι θα δουν τα μάτια μας όσο πλησιάζει η προθεσμία της προεδρικής εκλογής.

Άλλωστε, το μόνο ουσιαστικό ζήτημα ως τώρα, που κι αυτό τώρα μόλις αρχίζει, είναι η αντιπαράθεση με την κυβέρνηση για το ζήτημα της αξιολόγησης των υπαλλήλων. Μπορούμε να το συζητήσουμε αν θέλετε, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι σαφές ότι η περιφερειάρχισσα (όπως και αρκετοί δήμαρχοι που πρόσκεινται στον ΣΥΡΙΖΑ) δεν επιδιώκει να καλύψει απατεώνες που χρησιμοποίησαν πλαστά πτυχία για να διοριστούν, αλλά αρνείται μια κατ’ όνομα αξιολόγηση που εξ ορισμού και με βάση τις προδιαγραφές της είναι αποφασισμένο ότι θα βαθμολογήσει με κακό βαθμό και θα στείλει στη διαθεσιμότητα το 15% των αξιολογουμένων, μακάρι να είναι όλοι τους Καραθεοδωρήδες (που ως γνωστόν κατά τον εθνικό μας μύθο ήταν δάσκαλος του Αϊνστάιν). Ασφαλώς υπάρχουν απατεώνες και πλαστογράφοι, αλλά είναι πολύ λιγότεροι από το 15%, τουλάχιστον αν κρίνουμε από άλλες ανάλογες υποθέσεις (συντάξεις-μαϊμούδες, επίορκοι κτλ.) που ξεκίνησαν με τυμπανοκρουσίες και τελείωσαν με ένα κιχ. Αν θέλει η κυβέρνηση να διώξει τους πλαστογράφους, ας απεμπλέξει τη διαδικασία ελέγχου από την αξιολόγηση -έτσι θα απαλλαγεί και μια ώρα αρχύτερα απ’ αυτούς, αν βέβαια θέλει να τους κυνηγήσει και δεν είναι στη συντριπτική πλειοψηφία τους υποστηρικτές της, όπως ήταν υποστηρικτές της και οι δήμαρχοι που τους προσέλαβαν.

Την αξιολόγηση με εκ των προτέρων καθορισμένα ποσοστά απόρριψης την έχουν εγκαταλείψει ακόμα και ιδιωτικές εταιρείες που την είχαν καθιερώσει -πάντως είναι ενδιαφέρον θεωρητικό θέμα και αν θέλετε το συζητάμε στα σχόλια. Ωστόσο, εγώ δεν θέλω να υπερασπιστώ τη Ρένα Δούρου, ούτε καν να σχολιάσω τις πρώτες της μέρες στον περιφερειαρχικό θώκο. Τον τίτλο τον διάλεξα επίτηδες έτσι που να έχει το αξίωμα της κ. Δούρου σε γενική πτώση, διότι εδώ δεν θα πολιτικολογήσω αλλά θα λεξιλογήσω.

Την ιδέα για το άρθρο την πήρα από το σχόλιο ενός φίλου στο facebook και από ένα γλωσσικό σχόλιο του Νίκου Λίγγρη στη Λεξιλογία, με αφορμή πρόσφατο σχόλιο της Ρένας Δούρου στο Φέισμπουκ, ακριβώς για το θέμα της αξιολόγησης.

Βουλεύτριες, χορεύτριες και βουλευτίνες

Αναδημοσιεύω σήμερα ένα πολύ ενδιαφέρον και καλογραμμένο άρθρο της Αγγέλικας Ψαρρά, που δημοσιεύτηκε στα Ενθέματα της κυριακάτικης Αυγής (24.2.2013) και αφορά ένα θέμα στο οποίο έχουμε επανειλημμένα αναφερθεί στο ιστολόγιο, δηλαδή τα επαγγελματικά θηλυκά γενικώς και ειδικότερα τον θηλυκό τύπο του βουλευτή: η βουλεύτρια, η βουλευτίνα ή μήπως η βουλευτής; Έχω αφιερώσει ειδικό άρθρο στο ερώτημα αυτό, όπου υποστηρίζω τον τύπο «η βουλευτίνα», ενώ η κ. Ψαρρά προτιμά τον τύπο «η βουλεύτρια», με επιχειρήματα όχι αβάσιμα. Νομίζω ότι οι δυο τύποι μπορούν να συνυπάρξουν, ο πρώτος (βουλεύτρια) στον επίσημο λόγο και ο δεύτερος (βουλευτίνα) σε πιο χαλαρά συμφραζόμενα. Θα πρότεινα μάλιστα στον Σύριζα, που έχει και μεγάλο ποσοστό από βουλεύτριες ή βουλευτίνες στις γραμμές του, να καταθέσει πρόταση τροποποίησης του κανονισμού της Βουλής που θα αντικαθιστά τον τύπο «βουλευτές» από τον «βουλευτές και βουλεύτριες».

Ωστόσο, και πέρα από την πρωτοβουλία που ασφαλώς πρέπει να παρθεί σε θεσμικό επίπεδο, δηλαδή να γίνει τροποποίηση των κειμένων αναφοράς ώστε να χρησιμοποιούνται οι έμφυλοι τύποι, απαραίτητο είναι και οι ίδιες οι γυναίκες να οικειοποιηθούν τους έμφυλους τύπους, δηλαδή να τους χρησιμοποιούν για τον εαυτό τους και όχι να θεωρούν ότι, έστω, το «γυναίκα διαιτητής» έχει μεγαλύτερο κύρος απ’ ό,τι το «διαιτήτρια».

Παραθέτω παρακάτω το άρθρο της κ. Ψαρρά και σε ένα -δυο σημεία παρεμβάλλω μερικά δικά μου, μέσα σε παρένθεση, με πλάγια στοιχεία και με την ένδειξη Ν.Σ/

«Κύριοι βουλευταί! Πιστεύω ότι ερμηνεύω τα αισθήματα πάντων υμών, εκφράζων την βαθείαν χαράν του Σώματος, διότι υποδεχόμεθα […] την πρώτην βουλευτίδα των Ελλήνων». Ήταν Φεβρουάριος του 1953 και ο πρόεδρος της Βουλής Ι. Μακρόπουλος προσφωνούσε την Ελένη Σκούρα του Ελληνικού Συναγερμού, η οποία είχε αναδειχθεί νικήτρια στις επαναληπτικές εκλογές της Θεσσαλονίκης αφήνοντας στη δεύτερη θέση τον Ι. Πασαλίδη της ΕΔΑ και τη Β. Ζάννα της ΕΠΕΚ στην τρίτη. Από την πλευρά της, η πρώτη μητέρα του έθνους υποσχόταν, καταχειροκροτούμενη, να δικαιώσει τις προσδοκίες των Ελληνίδων και του Στρατάρχη Παπάγου.

Αυτομάτως, οι εξαιρετικά μακρόσυρτες όσο και επίπονες –για κάποιες, τουλάχιστον– διαδικασίες που οδήγησαν τις Ελληνίδες στις κάλπες και στα βουλευτικά έδρανα θα συρρικνώνονταν σε ένα άνευρο και ευθύγραμμο χρονικό, προσεκτικά αποκαθαρμένο από την ανυπακοή γένους θηλυκού που συνόδευσε κατά καιρούς τη διεκδίκηση της ψήφου. Αρχαϊκοί συμβολισμοί φρόντιζαν την τελευταία στιγμή να διασκεδάσουν τις όποιες ανδρικές ανησυχίες: οι γυναίκες γίνονταν δεκτές στο περίκλειστο ανδρικό άβατο στις 2 Φεβρουαρίου του 1953, ανήμερα της Υπαπαντής κατά την οποία οι «εθνικόφρονες» γυναικείες οργανώσεις γιόρταζαν την Ημέρα της Μητέρας. Πατρικό αντίδωρο κερδισμένο χάρη στη μητρική συνεισφορά τους στις πρόσφατες περιπέτειες του έθνους, η εκχώρηση της ψήφου μαρτυρούσε ότι τα δίκαια αιτήματά τους εισακούστηκαν, οι συνετοί αγώνες τους δικαιώθηκαν. Μοναδική προϋπόθεση της ισοπολιτείας η προσαρμογή τους σε κάποιες «θηλυκές» εκδοχές της ιδιότητας του πολίτη, η παραδοχή πως η «γυναικεία φύση» τους συνιστούσε την πρώτη ύλη από την οποία θα προέκυπτε η έννοια της πολίτισσας.

Η καλτσοδέτα και η βουλευτίνα

Θα διαβάσατε ίσως ότι η βουλευτίνα του ΠΑΣΟΚ Εύα Καϊλή ζήτησε να συγκληθεί το πειθαρχικό συμβούλιο του κόμματός της και να παραπεμφθούν σ’ αυτό συνάδελφοί της βουλευτές που εκφράστηκαν υποτιμητικά για το πρόσωπό της, ιδίως δε ο βουλευτής Ξάνθης κ. Σωκρ. Ξυνίδης για τον οποίο λέγεται πως την αποκάλεσε «καλτσοδέτα» ή πως σχολίασε «σιγά την καλτσοδέτα» όταν η βουλευτίνα εξέφρασε τη διαφωνία της για το δημοψήφισμα.

Σχολιάζοντας στο ηλεΒήμα το συμβάν, η Λώρη Κέζα χαρακτήρισε «λεκτικό χούφτωμα» τις επιθέσεις κατά της κ. Καϊλή, και επικρότησε την κίνησή της να μην προσπεράσει την εναντίον της λεκτική επίθεση. Συμφωνώ γενικά με το άρθρο της και δεν έχω τίποτε να προσθέσω, πέρα ίσως από το ότι ο κ. Ξυνίδης στο προσωπικό του ιστολόγιο απάντησε (και) στο άρθρο της κ. Κέζα και κατάφερε να πει πολλά χωρίς να αρθρώσει λέξη για την καλτσοδ… ταμπακέρα. Αν είναι έτσι το νέο ήθος που φέρνουν οι νεότεροι σε ηλικία βουλευτές μας, ζήτω που καήκαμε.

Ωστόσο, στο άρθρο της Λώρης Κέζα υπάρχει κάτι που τράβηξε την προσοχή μου και μού έδωσε την ευκαιρία να ανακινήσω ένα από τα αγαπημένα μου θέματα, τα γλωσσικά μουστάκια εννοώ, αναδημοσιεύοντας ένα παλιότερο άρθρο μου, γραμμένο λίγο πριν ανοίξω το ιστολόγιο. Βέβαια, οι παλιοί θα έχετε ίσως βαρεθεί να διαβάζετε τα ίδια και τα ίδια: ζητώ συγνώμη.

Προπασχαλινά μουστάκια

Κι αυτό το σύντομο άρθρο το γράφω αρκετές μέρες νωρίτερα, μεγαλοτεταρτιάτικα, και το ανεβάζω με αυτόματο πιλότο, οπότε αν έχουν συμβεί τέρατα και σημεία στο μεταξύ, να ξέρετε ότι δεν τα έχω πάρει υπόψη μου.

Όπως ίσως θα ακούσατε ή θα διαβάσατε, τη Μεγάλη Τρίτη (19 Απριλίου) ο υπουργός υγείας κ. Λοβέρδος «καρατόμησε», όπως είναι το αναπόφευκτο δημοσιογραφικό κλισέ κάθε φορά που αποπέμπεται ο προϊστάμενος ενός οργανισμού, τη διοίκηση του νοσοκομείου Αλεξάνδρα. Ο υπουργός τους καρατόμησε, τα δε μίντια  τούς φόρεσαν μουστάκια.

Ο ρώσος βουλευτής με τη μίνι φούστα

Το σημερινό θέμα το δανείζομαι, στο μεγαλύτερο μέρος του, από το φόρουμ της Λεξιλογίας,  όπου το έθεσε η φίλη Palavra -αφορά, βλέπετε, ένα θέμα που με απασχολεί, τα πολύπαθα επαγγελματικά θηλυκά και τα μουστάκια που  πολλοί στον δημοσιογραφικό χώρο θέλουν να βάλουν, με το ζόρι, στους έμφυλους τύπους, ίσως επειδή θεωρούν ότι οι «ερμαφρόδιτοι» τύποι, όπως «η δικαστής» και «η βουλευτής» είναι οι μόνοι που προσδίδουν κύρος, ενώ αν πούμε «η βουλευτίνα» (ή «η βουλεύτρια») θα ρεζιλευτεί ο θεσμός.

Μουστάκια στην Αριστερά και άλλα προεκλογικά μαργαριτάρια

Προεκλογικά, αλλά όχι δικά μας. Κύμα εκλογών σαρώνει την Ευρώπη, αφού την Κυριακή που μας έρχεται ψηφίζουν στη Γερμανία και την Πορτογαλία.

Αλλά θα με ρωτήσετε, ποια μουστάκια. Τη λέξη την πήρα από τα μουστάκια που βάζουν κάποιοι γλαφυροί σε θηλυκά επαγγελματικά ουσιαστικά και λένε, ξερωγώ, η εκπαιδευτής. Λοιπόν, στα ρεπορτάζ του για τις γερμανικές εκλογές στα Νέα, ο Περικλής Δημητρολόπουλος φοράει μουστάκια στον τίτλο του αριστερού κόμματος, και μάλιστα γερμανικά μουστάκια, αφού συνεχώς το αναφέρει «το Ντερ Λίνκε». Και όχι μόνο σε ένα άρθρο:

Ντερ Λίνκε στις 18/9, Ντερ Λίνκε στις 22/9, Ντερ Λίνκε και σήμερα.

Φυσικά, η Αριστερά είναι θηλυκού γένους και στα γερμανικά, κι έτσι λέγεται Ντι Λίνκε (Die Linke). Πού βρήκε το Ντερ ο κ. Δημητρολόπουλος αγνοώ (μήπως από τη γενική πτώση, που πράγματι είναι ‘ντερ’;)

Η πολίτρια, η πολίτιδα, η πολίτις, η πολίτης…

Αναδημοσιεύω ένα άρθρο της Μαριάννας Τζιαντζή από την Καθημερινή του Σαββάτου των εκλογών, επειδή, παρόλο που οι εκλογές περάσαν, διατηρεί ακέριο το ενδιαφέρον του.  Στο τέλος, λέω κι εγώ τα δικά μου.

Τι τραβάμε κι εμείς οι πωλήτριες!

«Θα ψηφίσετε στις ευρωεκλογές;» Στην ερώτηση καλείται να απαντήσει μία από τις κοπέλες που συμμετέχουν στα καλλιστεία Playmate (Star) κι εκείνη απαντάει: «Σαν Ελληνίδα πολίτρια, θα ψηφίσω!»

Τι να σου κάνουν οι κοπελίτσες που τα δίνουν όλα για μια θέση στον ήλιο του μόντελινγκ και της σόου μπιζ; Μια ολόκληρη βιομηχανία τούς παίρνει τα μυαλά και οι γονείς από κοντά. Όμως, η αλήθεια είναι ότι πολλά αρσενικά ουσιαστικά δεν μπορούν να αποκτήσουν εύκολα «θηλυκή» κατάληξη. Λέμε Πολίτισσα για την κάτοικο της Κωνσταντινούπολης, όμως η «πολίτισσα» με μικρό «π» δεν έχει περάσει στα λεξικά. Έτσι, η υποψήφια Playmate αυτοχαρακτηρίστηκε «πολίτρια» κατά το συντάκτης / συντάκτρια ή μάλλον κατά το τηλεθεατής / τηλεθεάτρια.

Η λέξη «τηλεθεάτρια» έχει καθιερωθεί στο τηλεοπτικό σύμπαν και, από τις πολλές φορές που την ακούμε, σχεδόν την έχουμε συνηθίσει. Τι να πούμε; «Μια κυρία τηλεθεατής μάς τηλεφώνησε;» Μέχρι στιγμής δεν έχω ακούσει μια γυναίκα να υποστηρίζει «τα γεγονότα εξελίσσονται ερήμην μου, είμαι θεάτρια της ζωής μου», όμως οι κυρίες τηλεθεάτριες είναι πια μια πραγματικότητα.

Τις τελευταίες εβδομάδες, βλέπαμε στην τηλεόραση υποψήφιες «κυρίες ευρωβουλευτές» και όχι ευρωβουλευτίνες. Στις καθημερινές συζητήσεις μας λέμε η «βουλευτίνα», αλλά στις δημόσιες, τις τηλεοπτικές, συνήθως λέμε η κυρία βουλευτής και όχι «βουλευτίνα».