Στο Λουξεμβούργο έχουν γιορτή

Σήμερα, 23 Ιουνίου, είναι η εθνική γιορτή του Λουξεμβούργου, όπως η 14η Ιουλίου για τους Γάλλους ή η 25η Μαρτίου και η 28η Οκτωβρίου για εμάς. Η μέρα δεν σημαδεύει το ξέσπασμα κάποιας επανάστασης, την έναρξη ή τη λήξη κάποιου πολέμου ή την ανακήρυξη του κράτους, όπως σε άλλες περιπτώσεις, αλλά τα γενέθλια του Μεγάλου Δούκα.

Υποτίθεται δηλαδή, διότι στην πραγματικότητα κανείς μονάρχης του Λουξεμβούργου δεν έχει γεννηθεί στις 23 Ιουνίου. Όταν αποφάσισαν να καθιερώσουν τη γιορτή, στον θρόνο βρισκόταν η Μεγάλη Δούκισσα Καρλότα, η γιαγιά του τωρινού Μ. Δούκα Ερρίκου, η οποία είχε γεννηθεί στις 23 Ιανουαρίου. Επειδή το χειμώνα εδώ κάνει κρύο (και τότε έκανε περισσότερο), αποφάσισαν να μεταφέρουν τη γιορτή σε πιο φιλικές θερμοκρασίες κι έτσι καθιερώθηκε η 23η Ιουνίου.

Όχι ότι σήμερα θα είναι όλα ανέφελα. Το δελτίο προβλέπει σκόρπιες βροχές το απόγευμα -αλλά έτσι κι αλλιώς το μεγάλο πατιρντί έγινε χτες, με πυροτεχνήματα, συναυλίες στο δρόμο και γλέντι μέχρι πρωίας, παρόλο που και πάλι έριξε μια μπόρα. Ήταν εδώ και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας προχτές, δεν ξέρω αν έμεινε για τις γιορτές, ελπίζω να πήρε μαζί της ομπρέλα.

Το Λουξεμβούργο είναι Μεγάλο Δουκάτο, το μοναδικό κράτος σήμερα στον κόσμο που έχει αυτό τον τίτλο. Εμφανίστηκε όμως πρώτη φορά ως κομητεία, το 963, όταν ο κόμης Ζίγκφριντ των Αρδενών αγόρασε έναν βράχο που είχε πάνω του ρωμαϊκές οχυρώσεις, που λεγόταν Lucilinburhuc, λέξη σύνθετη που το πρώτο της συνθετικό είναι το παλαιογερμανικό luzel που σημαίνει «μικρός» (από εκεί και το αγγλ. little) και το δεύτερη «κάστρο, πύργος». Καστράκι, δηλαδή, κι ας μας ξεγελάει το Lux- που θυμίζει φωταψίες και είδη πολυτελείας.

Το 1353 η κομητεία του Λουξεμβούργου ενώθηκε με άλλες περιοχές ολόγυρα και αποτέλεσε το Δουκάτο του Λουξεμβούργου, τον καιρό που η Ευρώπη ήταν μια κουρελού από πριγκιπάτα, δουκάτα και μικρά βασίλεια. Από το 1440 και μετά το Δουκάτο του Λουξεμβούργου εντάσσεται στις Κάτω Χώρες, που αρχικά ανήκουν στη Βουργουνδία, μετά στους Αψβούργους, μετά στην Ισπανία. Όταν η Ολλανδία αποκτά την ανεξαρτησία της το 1581, οι υπόλοιπες επαρχίες που παραμένουν υπό ισπανική κυριαρχία αναφέρονται ως Ισπανικές Κάτω Χώρες. Το 1659, με τη Συνθήκη των Πυρηναίων, αρκετά εδάφη του Δουκάτου παραχωρούνται στη Γαλλία. Το 1714 όλη η περιοχή περνάει υπό αυστριακή κυριαρχία, έως το 1795 που έρχονται οι Γάλλοι της Επανάστασης. Το Δουκάτο του Λουξεμβούργου (που είναι πολύ μεγαλύτερο από το σημερινό κράτος) αποτελεί νομό της δημοκρατικής Γαλλίας, τον Νομό Δασών (Departement des Forêts).

Μετά το Βατερλό, το Συνέδριο της Βιέννης μοιράζει πάλι την Ευρώπη. Το Δουκάτο του Λουξεμβούργου χάνει κάποια εδάφη που δίνονται στην Πρωσία, ενώ το υπόλοιπο προάγεται σε Μεγάλο Δουκάτο, που τελεί υπό προσωπική ένωση με τον θρόνο του Ηνωμένου Βασιλείου των Κάτω Χωρών, στον οποίο βρίσκεται ο βασιλιάς Γουλιέλμος. Ταυτόχρονα ομως ανήκει στη Γερμανική Συνομοσπονδία. Το 1830 το Βέλγιο γίνεται ανεξάρτητο και το 1839 όλα τα γαλλόφωνα μέρη του Μεγάλου Δουκάτου παραχωρούνται στο Βέλγιο, όπου απαρτίζουν τη σημερινή επαρχία Λουξεμβούργου με πρωτεύουσα την Αρλόν. Αυτό που απομένει είναι το σημερινό κράτος, πολύ μικρότερο από παλιότερα (εδώ βλέπετε τη διαδοχική συρρίκνωσή του). Από το 1839 λογαριάζεται ως ανεξάρτητο κράτος το Λουξεμβούργο. Έμεινε ανεξάρτητο, επειδή οι μεγάλες δυνάμεις φοβούνταν μήπως κάποια άλλη το κατακτήσει. Το 1866, Πρωσία και Γαλλία παρά λίγο να συρθούν σε πόλεμο γι’ αυτόν το λόγο. Τελικά με τη Συνθήκη του Λονδίνου, το 1867, όλες οι μεγάλες δυνάμεις εγγυήθηκαν την ανεξαρτησία του Λουξεμβούργου και σε αντάλλαγμα οι Λουξεμβουργιανοί δέχτηκαν να γκρεμίσουν τα απόρθητα τείχη της πρωτεύουσάς τους, που της είχαν χαρίσει την ονομασία «Γιβραλτάρ του Βορρά» -έχουν βέβαια απομείνει αρκετά ερείπια και ίχνη των οχυρώσεων.

Είναι μικρό το κράτος του Λουξεμβούργου, αλλά όχι μικροσκοπικό. Δεν είναι Μονακό ή Άγιος Μαρίνος, έχει έκταση 2586 τ.χιλ., παναπεί κάτι λιγότερο από τον νομό Καρδίτσας και κάτι περισσότερο από τον νομό Ροδόπης. Έχει σχήμα ρόμβου, που η μεγάλη του διαγώνιος φτάνει τα 100 χιλιόμετρα και η μικρή τα 40. Συνορεύει με το Βέλγιο από δυτικά, με τη Γερμανία από τ’ ανατολικά, με τη Γαλλία στο νότο. Τα σύνορα με τη Γερμανία είναι τρία ποτάμια, Μοζέλας, Ζάουερ και Ουρ, εκτός από ένα σημείο, στο Βιάντεν, όπου υπάρχουν και χερσαία σύνορα για λίγα χιλιόμετρα.

Το κράτος έχει πληθυσμό 645.000 (2022) ενώ η πρωτεύουσα, που λέγεται επίσης Λουξεμβούργο, ή πόλη του Λουξεμβούργου, 128.000. Tα τελευταία χρόνια, το Λουξεμβούργο είναι το ευρωπαϊκό κράτος που σημειώνει τη μεγαλύτερη αύξηση πληθυσμού. Αρκεί να σκεφτούμε ότι το 2010 ο πληθυσμός ήταν 507.000, δηλ σημείωσε αύξηση 27% σε 12 χρόνια!

Αυτό έγινε με την αθρόα εισδοχή μεταναστών. Για παράδειγμα, το 2021 το ισοζύγιο γεννησεων/θανάτων ήταν θετικό κατά 2200 αλλά το ισοζύγιο της μετανάστευσης ήταν θετικό κατά 9500. Σήμερα το 52% των κατοίκων είναι Λουξεμβούργιοι και το 48% ξένοι, ενώ στο 52% μετράνε και όσοι έχουν πολιτογραφηθεί Λουξεμβούργιοι. Η δεύτερη μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα είναι οι Πορτογάλοι, κάπου 95.000. Οι Έλληνες (που δεν έχουν πάρει λουξεμβουργιανη ιθαγένεια) είναι γύρω στους 3700.

Το Λουξεμβούργο έχει ενεργητική πολιτική πολιτογραφήσεων και κάθε χρόνο παίρνουν την ιθαγένεια κάπου 8000 κάτοικοι, εφόσον το επιθυμούν, έχουν συμπληρώσει πενταετία και εφόσον περάσουν εξετάσεις στη λουξεμβουργιανή γλώσσα, κάτι που δεν είναι τυπική διαδικασία. Ωστόσο, για όσους μένουν στη χώρα είκοσι χρόνια, αρκεί να παρακολουθήσουν 24 ώρες μαθήματα της γλώσσας.

Το Λουξεμβούργο είναι χώρα τρίγλωσση. Επίσημες γλώσσες είναι τα γαλλικά, τα γερμανικά και τα λουξεμβουργιανά. Ουσιαστικά, το Λουξεμβούργο είναι η μόνη πολύγλωσση χώρα της Ευρώπης, διότι το Βέλγιο και η Ελβετία αποτελούνται απο μονόγλωσσες οντότητες. Ο Λουξεμβούργιος θα μιλήσει λουξεμβουργιανά με την οικογένειά του, θα διαβάσει γερμανικά στην εφημερίδα του και θα επικοινωνήσει στα γαλλικά με τον πελάτη του. Τα γαλλικά είναι η γλώσσα της καθημερινής επικοινωνίας (όπως και της σύνταξης των νόμων) κι έτσι στις καθημερινες συναλλαγές σε καταστήματα, δημόσιες υπηρεσίες κτλ. όλοι μιλάνε γαλλικά. Τα λουξεμβουργιανά άλλωστε αποτέλεσαν καθεστώς επίσημης γλώσσας μόλις το 1984 και δεν έχουν καθεστώς επίσημης γλώσσας στην Ευρωπαϊκή Ένωση -μάλιστα, οι αρχές της χώρας δεν έχουν πιέσει, για λόγους που δεν μου είναι γνωστοί, να γίνει η γλώσσα τους επίσημη της ΕΕ, όπως έκαναν Ιρλανδοί και Μαλτέζοι. Ωστόσο, τα τελευταία 10-15 χρόνια τα λουξεμβουργιανά χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο (από αυτούς που τα ξέρουν, βέβαια).

Μια και εδώ ασχολούμαστε με τη γλώσσα, να πούμε καναδυό πράγματα.

Τα Lëtzebuergesch, δηλαδή τα λουξεμβουργιανά (εμείς που μένουμε εδώ τα λέμε και λούξικα) είναι η μητρική γλώσσα των Λουξεμβούργιων και μιλιέται ή έστω μιλιόταν και στις… αλύτρωτες παραμεθόριες περιοχές του Βελγίου και της Γαλλίας. Είναι γερμανική διάλεκτος, ακριβέστερα φρανκονική, με αρκετές γαλλικές επιρροές στο λεξιλόγιο. Ας πούμε, το «ευχαριστώ» είναι Merci, τα χρήματα (τα λεφτά) είναι suen, από το γαλλικό sou, ενώ ο δικηγόρος λέγεται affekot.

Διαφορές με τα γερμανικά υπάρχουν επίσης και στο αλφάβητο, αφού τα λουξεμβουργιανά έχουν τα γράμματα με διακριτικά é και ë, που δεν υπάρχουν στα γερμανικά, και δεν έχουν τα ö και ü των γερμανικών (έχουν ä). Επίσης, η ορθογραφία τους είναι περισσότερο φωνηματική από των γερμανικών ενώ τα ουσιαστικά δεν αρχίζουν από κεφαλαίο γράμμα.

Για τον γερμανομαθή, τα λουξεμβουργιανά κρύβουν κι άλλες μικροεκπλήξεις, επειδή για αρκετές βασικές έννοιες έχουν κάποια λέξη που μοιάζει με λαϊκό όρο της γερμανικής. Ας πούμε, το «μιλάω» είναι sprechen στα στάνταρ γερμανικά, αλλά στα λουξεμβουργιανά είναι schwätzen (‘τσαμπουνάω, φλυαρώ’ στα στάνταρ γερμανικά). Οι πατάτες είναι Kartoffeln στα στάνταρ γερμανικά αλλά gromperen (κατά λέξη: γεωάχλαδα) στα λουξεμβουργιανά, όπως άλλωστε και σε διάφορες γερμανικές διαλέκτους.

Κάτι που διακρίνει τα λουξεμβουργιανά από τις μεγάλες ευρωπαϊκές γλώσσες, ειναι ότι βάζουν άρθρο στα κύρια ονόματα, όπως κάνουμε κι εμείς στα ελληνικά. Ως γνωστόν οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, στην επίσημη μορφή τους, δεν βάζουν άρθρα στα κύρια ονόματα, λένε Philippe et Catherine, I am Nick, io sono Alberto. Ωστόσο, στις διαλέκτους αλλά και στη λαϊκή γλώσσα όλων αυτών των χωρών είναι από σπάνιο έως αρκετά συνηθισμένο να ακούσεις το κύριο όνομα να δηλώνεται έναρθρα.

Τα λουξεμβουργιανά, επειδή ήταν προφορική διάλεκτος που έγινε γλώσσα, διατηρούν έναρθρα τα κύρια ονόματα στην προτυπη μορφή της γλώσσας, κάτι που θα ακούγεται πολύ χωριάτικο στους Γάλλους και τους Γερμανούς, υποθέτω.

Το οριστικό άρθρο είναι: d’ για τα θηλυκά ονόματα και de ή den για τα αρσενικά. Είναι den αν ακολουθεί φωνήεν ή D, H, N, T, Z. Αν ακολουθεί άλλο σύμφωνο, είναι de.

Έτσι, θα μπορούσα να πω:
Ech senn den Nikos. Εγώ είμαι ο Νίκος
Du bass d’Nefeli. Εσύ είσαι η Νεφέλη.
Dat ass de Petros. Αυτός είναι ο Πέτρος.

Ο κανόνας της παράλειψης του τελικού n, που ισχύει και σε άλλες δυτικογερμανικές διαλέκτους, μπερδεύει αρκετά διότι η ίδια λέξη αλλάζει ανάλογα με το περιβάλλον της. Ας πούμε, το 35 είναι fënnefandrësseg (γερμ. fünfunddreissig) αλλά το 45 είναι fënnefavéierzeg (γερμ fünfundvierzig). Το «όταν θα πάω» είναι wann ech ginn «when I go», αλλά στο «όταν θα πάμε», wa mer ginn, το n χάνεται.

Πολλοί Λουξεμβούργιοι, μαζί και κόμματα της δεξιάς, ανησυχούν για το μέλλον της λουξεμβουργιανής γλώσσας, που θεωρούν ότι απειλείται με εξαφάνιση. Η ανησυχία αυτή φαίνεται εύλογη αν σκεφτούμε ότι συνεχώς αυξάνεται το ποσοστό των αλλοδαπών στη χώρα, ενώ πρεπει επίσης να μετρήσουμε και τις 200.000 «φρονταλιέ», τους εργαζόμενους που δουλεύουν στο Λουξεμβούργο αλλά ζουν στη Γαλλία ή στο Βέλγιο (και λιγότεροι στη Γερμανία) και καθημερινά κάνουν τη διαδρομή -πολύ λίγοι από αυτούς μιλούν λουξεμβουργιανά. Οι ανησυχούντες βλέπουν την απειλή από τα γαλλικά, τα αγγλικά δεν τους ενοχλούν.

Από την άλλη, η ανησυχία δεν φαίνεται εύλογη αν σκεφτούμε ότι τα παιδιά των αλλοδαπών κατοίκων, όσα τουλάχιστον φοιτούν σε λουξεμβουργιανά σχολεία (που έχουν δικαίωμα να πάρουν την ιθαγένεια στα 18 τους αν γεννήθηκαν εδώ) θα μάθουν καλά λουξεμβουργιανά, κάτι που δεν ισχύει π.χ. για τα μαλτέζικα (υπάρχουν στη Μάλτα σχολεία που δεν διδάσκουν τη γλώσσα, μόνο αγγλικά) ή για τα ιρλανδικά.

Επιπλέον, η λουξεμβουργιανή έχει, για να το πω λαϊκά, ξεψαρώσει, δηλαδή πιο σωστά έχουν ξεψαρώσει οι ομιλητές της, που τη χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο. Στο μεγαλύτερο κατάστημα της ντόπιας αλυσίδας σουπερμάρκετ πρόσεξα σήμερα πολλά διαφημιστικά γραμμένα μόνο στα λουξεμβουργέζικα, κάτι που θα ήταν αδιανόητο πριν από 10-20 χρόνια.

Το κράτος επικοινωνεί με τους κατοίκους τουλάχιστον στις 3 επίσημες γλώσσες (λουξ, γερμ, γαλλ) αλλά συνήθως σε 5 (+ πορτογαλικά και αγγλικά). Οι ιδιώτες δεν δεσμεύονται. Στο αεροδρόμιο τα μηνύματα προς το κοινό είναι μόνο σε αγγλικά και γαλλικά (και όχι πια στα λουξεμβουργιανά και στα γερμανικά). Στα μαγαζιά βλέπει πολύ συχνά κανείς ανακοινώσεις στα γαλλικά και τα λουξεμβουργιανά ή στα γαλλικά, τα αγγλικά και τα λουξεμβουργιανά -ένα παράδειγμα από φούρνο της γειτονιάς μου. Οι γερμανομαθείς θα καταλάβουν τα περισσότερα λουξεμβουργιανά.

Μια όμορφη περιοχή στο ανατολικό Λουξεμβούργο, με δάση, ρυάκια, ασβεστολιθικούς σχηματισμούς, καταρράκτες και τα συναφή, λέγεται «Μικρή Ελβετία». Κάποιοι θα έλεγαν ότι και ολόκληρη η χώρα ή τουλάχιστον ο τραπεζικός και χρηματοπιστωτικός τομέας της λειτουργεί σαν μικρή Ελβετία ή τέλος πάντων σαν φορολογικός παράδεισος, και ότι εκεί οφείλεται ο πλούτος της χώρας τις τελευταίες δεκαετίες. Οι Λουξεμβούργιοι θα απαντούσαν ότι συμμορφώνονται με τις τραπεζικές οδηγίες της ΕΕ και ότι ειδικά καθεστώτα έχουν και η Ολλανδία ή η Ιρλανδία, για να μη μιλήσουμε για τα διάφορα νησιά της Μάγχης, το Μονακό ή το Ντελαγουέρ.

Σε κάθε περίπτωση, ένα τόσο μικρό (αλλά όχι μικροσκοπικό) κράτος δεν μπορεί ν’ αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση (ή προς αποφυγή) για κράτη του μεγέθους της Ελλάδας, αν και πολύ θα ήθελα να αντιγράφαμε την ανοιχτή στάση τους απέναντι στη χορήγηση ιθαγένειας -ενώ στην Ελλάδα μια δυσκίνητη και αναποτελεσματική γραφειοκρατία ταπεινώνει και χαρατσώνει αλλοδαπούς που θέλουν και δικαιούνται να πολιτογραφηθούν, αναζητώντας το παραμικρό πρόσχημα από τα πολλά που προσφέρει ο νέος νόμος της ΝΔ προκειμένου να τους κόψει. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.

Προς το παρόν, ας ευχηθούμε χρόνια πολλά στους Λουξεμβούργιους που γιορτάζουν -ακόμα κι αν βρέχει.

Advertisement

Περί ανάστασης νεκρών (γλωσσών) και (απόπειρας) δολοφονίας των ζώντων (ένα άρθρο της Μαρίνας Τζακώστα)

Το σημερινό άρθρο το είχα σκοπό να το παρουσιάσω (ως αναδημοσίευση) στο ιστολόγιο τότε που ήταν επίκαιρο, δηλαδή τότε που ανακοινώθηκε η είδηση ότι ο οργανισμός LanguageCert αρχίζει να προσφέρει εξετάσεις πιστοποίησης γλωσσομάθειας για τα αρχαία ελληνικά (σχετική είδηση). Κάπως έγινε και δεν το δημοσίευσα τότε, οπότε το παρουσιάζω τώρα, μια και το θέμα εξακολουθεί να ενδιαφέρει πάρα πολύ το ιστολόγιο. Η αρχική δημοσίευση βρίσκεται εδώ.

Βέβαια, η πιστοποίηση γλωσσομάθειας, έστω και μόνο στα επίπεδα Α1 και Α2, για μια γλώσσα που δεν έχει φυσικούς ομιλητές ακούγεται σαν κάτι οξύμωρο, και πολλοί σκέφτηκαν ότι η κίνηση του οργανισμού ήταν περισσότερο εμπορική. Πάντως, όπως θα δείτε από τον ιστότοπο του οργανισμού, όπου υπάρχουν και τεστ για εξάσκηση, εύκολα θα μπορούσαμε να πάρουμε την πιστοποίηση, εννοώ όσους με διαβάζετε, και να καμαρώνουμε.

Προχωράω όμως στο άρθρο της γλωσσολόγου Μαρίνας Τζακώστα, που περιέχει αρκετά ενδιαφέροντα για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών. Δεν πρόκειται για συνέντευξη, παρόλο που υπάρχουν ερωτήσεις με έντονους χαρακτήρες -ειναι, ας πούμε, ρητορικές ή επέχουν θέση τίτλων για τις επιμέρους ενότητες. Τότε που είχε δημοσιευτεί το άρθρο, κάποιοι στο Φέισμπουκ είχαν ειρωνευτεί το «χοντρό λάθος» στον τίτλο του άρθρου, εννοώντας ότι αφού είναι «γλωσσών» έπρεπε να είναι και «ζωσών». Αλλά οταν λέμε για «ανάσταση νεκρών» το εννοούμε στο αρσενικό, άρα το δεύτερο σκέλος έπρεπε κι αυτό να είναι στο αρσενικό, πριν μπουν οι παρενθέσεις.Τέλος πάντων, δεν έχει μεγάλη σημασία.

Θα διορθώσω πάντως μιαν ανακρίβεια του άρθρου. Οι επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι πράγματι 24 αλλά τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι 27. Υπάρχουν 4 κράτη μέλη που δεν έχουν «δική τους» γλώσσα (Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Αυστρία, Κύπρος) ενώ, μετά το Μπρέξιτ, υπάρχει μία γλώσσα, τα αγγλικά, που δεν είναι πρώτη επίσημη γλώσσα κανενός κράτους μέλους (είναι επίσημη γλώσσα στην Ιρλανδία και τη Μάλτα, μαζί με τα ιρλανδικά και τα μαλτέζικα). Αλλά για το θέμα αυτό έχουμε γράψει και μάλλον θα ξαναγράψουμε.

Περί ανάστασης νεκρών (γλωσσών) και (απόπειρας) δολοφονίας των ζώντων

της Μαρίνας Τζακώστα, καθηγήτριας γλωσσικής ανάπτυξης και αγωγής – Σχολή Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Πρόσφατα και με μεγάλη έκπληξη διάβασα ότι ξεκινά μια επιχείρηση χορήγησης πιστοποίησης της γνώσης της «Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας» από διεθνή οργανισμό εμπλεκόμενο σε πιστοποιήσεις γλωσσομάθειας. Η κίνηση χαιρετίστηκε από πολλούς, συμπεριλαμβανομένων πανεπιστημιακών δασκάλων, με πολύ ενθουσιασμό. Η αλήθεια είναι ότι η ανθρώπινη ευρηματικότητα είναι ανεξάντλητη. Το βασικό όμως ερώτημα που δημιουργείται (ή που θα έπρεπε να δημιουργείται) στο άκουσμα μιας τέτοιας είδησης είναι:

 Είναι δυνατόν να πιστοποιηθεί η γνώση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας;

Για να ξεκινήσει μια συζήτηση για την επιστημονική ορθότητα της προσπάθειας καλό είναι να διευκρινήσουμε δύο πράγματα:

Πρώτον, ότι η χρήση του όρου «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα» (στο εξής ΑΕΓ) είναι καταχρηστική. Με τον ίδιο καταχρηστικό τρόπο θα την χρησιμοποιήσω και στο παρόν κείμενο. Αυτό που (νομίζουμε ότι) μαθαίνουμε στο σχολείο δεν είναι αρχαία ελληνικά γενικώς και αορίστως. Είναι ψήγματα της αττικοϊωνικής διαλέκτου και μάλιστα όπως αυτή εμφανίζεται σε γραπτά κείμενα περίπου μεταξύ του 6^ου και του 3^ου αιώνα π.Χ. Φυσικά, μικρή ιδέα έχουμε για το πώς αυτή η διάλεκτος πραγματικά μιλήθηκε. Παρόλο που υπάρχουν αξιόλογες απόπειρες ανασύνθεσης της προφορικής της υπόστασης (βλ. Allen [1968] 1987, μεταξύ άλλων), ελλείψει ηχητικών γλωσσικών δεδομένων παραμένουν απλώς απόπειρες. Επίσης, καμία ή ελάχιστη αναφορά γίνεται στο σχολείο στις υπόλοιπες αρχαίες ελληνικές διαλέκτους, την αιολική, την αρκαδοκυπριακή και την δωρική, οι οποίες συνιστούν αυτό που ονομάζουμε Ελληνική Γλώσσα στην αρχαιότητα και από τις οποίες προέκυψαν -ύστερα από πολλές ζυμώσεις- οι νεοελληνικές διάλεκτοι. Επομένως, καταρχάς δεν τίθεται θέμα πιστοποίησης της ΑΕΓ συνολικά, αλλά μιας περιορισμένης διάστασής της.

Δεύτερον, οι γλώσσες που μπορούν να πιστοποιηθούν είναι μόνο οι ζωντανές ομιλούμενες γλώσσες. Διότι η επάρκεια γνώσης μιας γλώσσας πιστοποιείται συνολικά όχι μόνο σε επίπεδο γραπτής εκφοράς αλλά και σε επίπεδο προφορικής γλωσσικής πραγμάτωσης. Αξιολόγηση της προφορικής γλωσσικής πραγμάτωσης είναι αδύνατη για την ΑΕΓ ελλείψει των ομιλητών που την χρησιμοποιούν ως φυσική/ μητρική γλώσσα και οι οποίοι δημιουργούν το περιβάλλον μέσα στο οποίο η γλώσσα μπορεί να γίνει αντικείμενο εκμάθησης με τον φυσικότερο δυνατό τρόπο.Γεννιούνται και κάποια ακόμη ερωτήματα:

 Πότε μια γλώσσα είναι ζωντανή;

Μια γλώσσα είναι ζωντανή όταν διαθέτει φυσικούς ομιλητές. Επομένως μια γλώσσα είναι νεκρή όταν δεν διαθέτει φυσικούς ομιλητές. Ποιος είναι όμως ο φυσικός ομιλητής; Φυσικός ομιλητής είναι αυτός που μιλά μια γλώσσα στην συγχρονία της, δηλαδή στο ‘σήμερα’ και το ‘τώρα’. Η ΑΕΓ είχε φυσικούς ομιλητές στο παρελθόν, όχι στο παρόν. Η Νεοελληνική (στο εξής ΝΕ) διαθέτει φυσικούς ομιλητές στο παρόν, όχι στο παρελθόν. Είναι (μάλλον) βέβαιο ότι, αν υπήρχε η δυνατότητα να συνευρεθούν φυσικοί ομιλητές της ΑΕΓ και της ΝΕ σήμερα, δεν θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους παρά τις φαινομενικά πολλές, κυρίως σε επίπεδο λεξιλογίου και ετυμολογίας, ομοιότητες των δύο αυτών γλωσσικών συστημάτων. Ας μην ξεχνούμε ότι η γλώσσα δεν είναι μόνο ένα σύνθετο κανονιστικό σύστημα αλλά και ένα σύστημα που τίθεται σε χρήση από διαφορετικές ομάδες ομιλητών. Χρήση σημαίνει ποικιλότητα, εξέλιξη, αλλαγή.

Έχει άραγε 6 εκατομμύρια λέξεις η ελληνική γλώσσα;

Γινόταν στο Τουίτερ τις προάλλες μια συζήτηση για γλώσσες και λέξεις, και κάποια σχολιάστρια υποστήριξε:

Σκεφτείτε όμως ότι μια αγγλική λέξη έχει πολλές έννοιες (είναι πολύ φτωχή γλώσσα), αφού έχει 40.000 λήμματα ενώ η δική μας 6.000.000

Το ότι υπάρχουν λέξεις της αγγλικής (όπως και όλων των άλλων γλωσσών) που έχουν αποκτήσει πολλές σημασίες, για κάποιο λόγο θεωρείται σημάδι φτώχειας της γλώσσας, όπως βλέπετε. Το ίδιο πράγμα το είχε γράψει ειρωνικά ο φίλος Νίκος Λίγγρης, πριν από πολλά χρόνια, τότε που ο ακαδημαϊκός Κουνάδης είχε μιλήσει κι αυτός για 5 εκατομμύρια ελληνικές λέξεις (και οι δυο αριθμοί, 5 και 6 εκατομμύρια παίζουν στο ελληναράδικο στερέωμα). Έλεγε τότε ο Λίγγρης:

Επειδή νιώθω συντριβή, μήπως νομίσει κανείς ότι είμαι ένας από εκείνους που «δήθεν» ενδιαφέρονται για την ελληνική γλώσσα, για να αποδείξω το πραγματικό μου ενδιαφέρον είμαι διατεθειμένος να προσφέρω το καλύτερο επιχείρημα υπέρ του γνήσιου πλούτου της ελληνικής γλώσσας έναντι της αγγλικής (και όχι μόνο). Ορίστε, κύριοι, ανοίξτε ένα οποιοδήποτε αγγλοελληνικό λεξικό. Σε οποιαδήποτε αγγλική λέξη θέλετε. Κοιτάξτε πόσες ελληνικές λέξεις ακολουθούν τη μία αγγλική λέξη: Μία; Δύο; Συνήθως πολλές. Πάρτε, ας πούμε, την αγγλική λέξη flat. Πόσες ελληνικές λέξεις αντιστοιχούν στη μία αγγλική; Πάμπολλες.

ομαλός και επίπεδος, αναπεπταμένος, αβαθής, χθαμαλός, ρηχός, ξεφούσκωτος, ανιαρός, μονότονος, άτονος, υποτονικός, ενιαίος, αμετάβλητος, ξεθυμασμένος, σαφής, κατηγορηματικός, απερίφραστος, αποφορτισμένος, αλαμπής, άτοκος, διαμέρισμα, πεδιάδα, πλάτωμα, σιάδι, υπόδημα χωρίς τακούνι, ύφεση, εκτάδην, κατηγορηματικά, απερίφραστα, ξεκάθαρα κ.ά.​

Έχουμε όλες αυτές τις λέξεις όταν οι Άγγλοι προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους με μία. Χωρίς να υπολογίσουμε τους κλιτικούς τύπους, οι οποίοι ασκούν τον νου των νέων και τους κάνουν εξυπνότερους από τα παιδιά άλλων λαών από τα πρώτα κιόλας ψελλίσματα.

Ο Λίγγρης κορόιδευε αλλά η φίλη του Τουίτερ χρησιμοποιεί την πολυσημία των λέξεων για να τεκμηριώσει την άποψη ότι η αγγλική είναι φτωχιά γλώσσα με 40.000 μόνο λήμματα ενώ η ελληνική έχει εκατομμύρια.

Οπότε, δεν είναι ίσως περιττό να παραθέσω το σχετικό κεφάλαιο από το βιβλίο μου «Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα», ένα κεφάλαιο που δεν το έχω δημοσιεύσει στο ιστολόγιο, αν και πολλές φορές έχουμε συζητήσει το θέμα του πλήθους των ελληνικών λέξεων.

Έχει άραγε 5 εκατομμύρια λέξεις η ελληνική γλώσσα;

Συχνά-πυκνά, ακούμε να λένε για την ελληνική γλώσσα (την αρχαία, συνήθως) ότι είναι η πλουσιότερη απ’ όλες τις γλώσσες του κόσμου –και ως μέτρο του πλούτου αναφέρεται ο αριθμός των λέξεων της γλώσσας. Πόσες λέξεις έχει άραγε η ελληνική γλώσσα;

Η μεταγραφή των ξένων κύριων ονομάτων και η φενάκη της αντιστρεψιμότητας (άρθρο του Νίκου Λίγγρη)

Σήμερα θα βάλω ένα εκτενές αλλά πολύ καλογραμμένο άρθρο του Νίκου Λίγγρη, που κακώς δεν το είχα (ανα)δημοσιεύσει στο ιστολόγιο εδώ και τόσα χρόνια -αφού έχει γραφτεί το μακρινό 2008, φυσικά στο φόρουμ της Λεξιλογίας. Τον τελευταίο καιρό συζητήσαμε μερικές φορές για το ζήτημα αυτό, και θα το ξανασυζητήσουμε άλλωστε, οπότε σκέφτηκα ότι θα σας ενδιαφέρει.

Το ζήτημα είναι πώς να μεταγράφουμε τα ξένα κύρια ονόματα. Όσο πιο απλά γίνεται (όπως ήδη κάνουμε με τις απλές λέξεις;) ή με τον παραδοσιακό τρόπο, που υποτίθεται ότι εξασφαλίζει την αντιστρεψιμότητα; Στο ζήτημα αυτό, οι ειδικοί δεν ομοφωνούν. Ενώ όλοι οι λεξικογράφοι και οι μελετητές γράφουν απλά τα ξένα δάνεια, δηλαδή βόλεϊ, πάρτι, τρένο κτλ. στα τοπωνύμια και στα κύρια ονόματα υπάρχουν διχογνωμίες. Κάποιοι επιμένουν στον παραδοσιακό τρόπο (Χόλλυγουντ). Κάποιοι, όπως ο Πάπυρος, απλοποιούν τα διπλά σύμφωνα αλλά κρατάνε τα η, ω, υ: Χόλυγουντ. Κάποιοι τα γράγουν όλα απλά, Χόλιγουντ. Οπότε, Σέξπιρ ή Σαίξπηρ; Χόλλυγουντ, Χόλυγουντ ή Χόλιγουντ; Αυτό θα συζητήσουμε εδώ.

Τι δεν θα συζητήσουμε σήμερα; α) Δεν θα συζητήσουμε για το πώς (πρέπει να) μεταγράφονται τα κύρια ονόματα αν έχουμε περισσότερες από μία απόψεις για την προφορά τους -δηλαδή δεν θα συζητήσουμε αν πρέπει να γράφουμε Κιούμπρικ ή Κούμπρικ, Γιοχάνεσμπουργκ ή Τζοχάνεσμπεργκ, Βαλέσα ή Βαουένσα. β) Δεν θα συζητήσουμε για τα εξελληνισμένα τοπωνύμια (πχ Βρυξέλλες, δεν θα τις γράψουμε Βριξέλες).

Ο Λίγγρης στο άρθρο του σχολιάζει, παράγραφο προς παράγραφο, ένα παλαιό άρθρο του Μπαμπινιώτη. Νομίζω ότι η συζήτηση διατηρεί και σήμερα την επικαιρότητά της παρόλο που θα διαβάσουμε ένα άρθρο του 2008 που σχολιάζει ένα άλλο άρθρο του 1997. Αυτό που ίσως έχει αλλάξει σήμερα να είναι μια ευρύτερη αποδοχή των απλογραφημένων ονομάτων πχ Χόλιγουντ, Σέξπιρ.

Η δική μου προτίμηση, πλέον, είναι στην απλογράφηση. Η αντιστρεψιμότητα εξασφαλίζεται με το να γράφεις, την πρώτη φορά, το όνομα στα ξένα, δηλ. Ροσίνι (Rossini). Θα δεχόμουν το υ, αλλά μονο όταν αποδίδει το γαλλικό u, γερμανικό ü. Δηλαδή Ντύσελντορφ, Ζυλ (Jules) αλλά όχι Σαρκοζύ.

Το άρθρο των Λίγγρη/Μπαμπινιώτη (από εδώ, χωρίς το προοίμιο).

Ξέρω, το έχουμε ξεσκίσει το θέμα και άκρη δεν έχουμε βρει. Είπα να το ξαναπιάσω από μια διαφορετική σκοπιά, αφού πληροφορήθηκα ότι πέθανε τη Δευτέρα ο γιος του Ζεράρ Ντεπαρντιέ, ο Γκιγιόμ, και μέσα στην τραγικότητα της είδησης εγώ έκανα σκέψεις για το άγχος του μεταφραστή μπροστά στο Guillaume: Γκιγιόμ σαν τον Ντεπαρντιέ, Γκιγιώμ σαν τον Απολλιναίρ (το Γκιγιώμ πάει με το Απολλιναίρ και όχι με το Απολινέρ) ή Γουλιέλμος σαν τον της Ωβέρνης;

Είπα λοιπόν, μετά από την είδηση για τα σχολικά βιβλία, να δω τι διδάσκουν στους μαθητές. Άνοιξα στην τύχη ένα τεύχος της Ιστορίας του νεότερου και σύγχρονου κόσμου Γ’ Γενικού Λυκείου (εδώ, σελ. 97-138) και βρίσκω:
Κέλογκ (όχι των κορνφλέικς, τον άλλο που συνυπέγραψε με τον Γάλλο Μπριάν το σύμφωνο που στην ελληνική Βικιπαιδεία αναφέρεται ως «Σύμφωνο *Μπράϊαντ-Κέλογκ» — σαν δεν ντρέπονται λιγάκι). Και Μουσολίνι και Πικάσο και Βρετανία. Εντάξει, σκέφτομαι, δεν παίζουν τα διπλά σύμφωνα. Για φωνήεντα πέφτω στον Τσάμπερλαιν, τον Πεταίν και τον Κέυνς. Μάλιστα, σκέφτομαι, κρατάνε τα φωνήεντα. Ύστερα είδα Ντε Γκολ και Τσόρτσιλ και Μπάστερ Κίτον, αντί για Ντε Γκωλ, Τσώρτσιλ και Κήτον, οπότε σκέφτηκα ότι ακολουθούν τις προτάσεις της γραμματικής του Τριανταφυλλίδη (όχι ω και η — θα τις ξαναδούμε παρακάτω). Στο επόμενο PDF είδα Μποντλέρ και Βερλέν και μπερδεύτηκα.

Απορία: οι συγγραφείς των σχολικών βιβλίων παίρνουν κάποιες οδηγίες ως προς τη μεταγραφή των ξένων κύριων ονομάτων; Κυκλοφορούν αυτές οι οδηγίες για να τις μάθουμε κι εμείς;

Η Βίκη μας

Το σημερινό άρθρο το εμπνεύστηκα από μια δημοσίευση που έκανε στο Φέισμπουκ ο φίλος Ρογήρος, που θα την παραθέσω ολόκληρη στη συνέχεια.

Η Βίκη, την οποία παίνεψε ο Ρογήρος, δεν είναι κάποια γυναίκα με το όνομα αυτό, είναι φυσικά η Βικιπαίδεια -το χαϊδευτικό της, ας πούμε, που βρίσκω πως ταιριάζει, αφού η επαφή με τη Βίκη είναι σχεδόν καθημερινή.

Στη φωτογραφία έβαλα τον λογότυπο της γαλλικής Βικιπαίδειας, αλλά η αρχαιότερη και μεγαλύτερη είναι η αγγλική έκδοση της Βικιπαίδειας, η Wikipedia, που ξεκίνησε στις 15 Ιανουαρίου 2001, άρα σε λίγο θα γιορτάσει τα 20 χρόνια της. To όνομά της είναι συμφυρμός της λέξης wiki, που δηλώνει τα συνεργατικά εγχειρήματα σε υπερκείμενο, και του (encyclo)pedia. H πρώτη λέξη έρχεται από τα χαβανέζικα, όπου wikiwiki θα πει «γρήγορος».

Να μια οθονιά από τις πρώτες μέρες της αγγλικής Βικιπαίδειας:

Η ιδιαιτερότητα της Βικιπαίδειας είναι ότι ο καθένας μπορεί να συμμετάσχει και να γράψει ένα άρθρο, ή να τροποποιήσει ένα υπάρχον άρθρο, αν και πρέπει να τηρεί τους αρκετά αυστηρούς κανόνες που ισχύουν. Θα περίμενε κανείς αυτο να επιδρά αρνητικά στην αξιοπιστία της Βικιπαίδειας, αλλά το μαγικό με τα βικιεγχειρήματα είναι πως, όταν συμμετέχουν πολλοί, το τελικό αποτέλεσμα είναι αξιόπιστο, όπως δείχνει η σύγκριση με συμβατικές εγκυκλοπαίδειες. Βέβαια, η Βικιπαίδεια συνήθως προβάλλει την κατεστημένη άποψη -αλλά μήπως το ίδιο δεν έκαναν και οι συμβατικές εγκυκλοπαίδειες;

Η επιτυχία της Βικιπαίδειας ήταν τόση που, ουσιαστικά, έχει αχρηστέψει τις παραδοσιακές εγκυκλοπαίδειες -τουλάχιστον στην αγγλική γλώσσα. Κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του διαδικτύου -και μια από τις αποδείξεις της εφικτότητας του κομμουνισμού.

Η αγγλική Wikipedia είναι η μεγαλύτερη από τις περίπου 300 γλωσσικές εκδόσεις που υπάρχουν. Έχει 6,2 εκατομμύρια άρθρα. Αν σας ρωτούσα να μαντέψετε ποια είναι η δεύτερη μεγαλύτερη (από πλευράς αριθμού άρθρων) γλωσσική έκδοση της Βικιπαίδειας, μάλλον δεν θα το βρίσκατε.

Τότε ήταν τα γαλλικά

Στο Πόλεμος και ειρήνη του Τολστόι, όταν φτάσουμε στο 1812 και ο Ναπολέων έχει επιτεθεί στη Ρωσία και πλησιάζει απειλητικά στη Μόσχα, ο συγγραφέας μάς λέει πως οι Μοσχοβίτες αστοί, μπροστά στο κακό που ερχόταν και φαινόταν ακάθεκτο το έριξαν στις διασκεδάσεις, σαν αντίδραση για να μην σκέφτονται τα δεινά που τους περίμεναν. «Καιρό είχαν να διασκεδάσουν τόσο στην παλιά πρωτεύουσα, όσο εκείνη τη χρονιά». Παλιά πρωτεύουσα, διότι την εποχή εκείνη πρωτεύουσα ήταν η πόλη του Πέτρου, το Πέτρογκραντ, μετεπειτα Λένινγκραντ, τώρα Πετρούπολη αλλά όχι πια πρωτεύουσα.

Με μια διαφορά: σε πολλά μοσχοβίτικα σαλόνια επειδή τα γαλλικά ήταν πια η γλώσσα του εχθρού, η καλή κοινωνία απόφευγε να χρησιμοποιεί γαλλικά. Έτσι, στο κεφάλαιο 17 του 10ου βιβλίου, ο Τολστόι περιγράφει μια συζήτηση στο σαλόνι της υπέρπλουτης Ζιουλί Ντρουμπετσκάγια (βάζω τα ονόματα όπως τα αποδίδει η Κοραλία Μακρή), οπου η οικοδέσποινα επιπλήττει τους προσκαλεσμένους της, που χλευάζουν τον Πιέρ Μπεζούχοφ, λέγοντας:

— Ο Μπεζούχοφ est ridicule, μα είναι τόσο καλός, τόσο αξιαγάπητος. Τι ευχαρίστηση βρίσκετε να’στε τόσο caustique;

ανακατεύοντας ρωσικά και γαλλικά.

Να κάνω μια παρένθεση εδώ. Στη μετάφρασή της η Κοραλία Μακρή δεν ειδοποιεί τον αναγνώστη ποιες λέξεις και φράσεις είναι στα γαλλικά και ποιες στα ρωσικά, μεταφράζει όλο το κείμενο στα ελληνικά. Σε μια ιντερνετική συζήτηση ο φίλος μας ο Κορνήλιος είχε πει ότι δεν θα αγόραζε τη συγκεκριμένη μετάφραση γι’ αυτόν και μόνο τον λόγο, που το βρίσκω υπερβολικό. Ωστόσο, στο συγκεκριμένο κεφάλαιο έχει σημασία να υποδεικνύονται οι γαλλικούρες των συνομιλητών -και η μεταφράστρια τις δηλώνει έμμεσα.

Λοιπόν, μόλις η Ζιουλί λέει

— Ο Μπεζούχοφ est ridicule, μα είναι τόσο καλός, τόσο αξιαγάπητος. Τι ευχαρίστηση βρίσκετε να’στε τόσο caustique;

ή, στα ρωσικά,

— Безухов est ridicule, но он так добр, так мил. Что за удовольствие быть так caustique?

Δεν προλαβαίνει να τελειώσει τη φράση της και ένας νεαρός με στολή εθνοφύλακα, που η Ζιουλί τον αποκαλεί «ο ιππότης μου», φωνάζει:

— Πρόστιμο!

Και μαθαίνουμε πως όποιος ξεχνιόταν και παράβαινε τον κανόνα και χρησιμοποιούσε γαλλικές λέξεις ήταν υποχρεωμένος να πληρώσει πρόστιμο, το οποίο πήγαινε σε κάποιο δημοσιο ταμείο για την πολεμική προσπάθεια. Αυτό ήταν πρωτοβουλία των αριστοκρατών που δέχονταν κόσμο στο σπίτι τους, όχι κάποιο άνωθεν επιβεβλημένο μέτρο.

Παρεμπιπτόντως, αν δείτε το ρωσικό κείμενο, η λέξη για το «πρόστιμο» είναι Штраф, στραφ. Αυτό δεν έχει σχέση με το δικό μας «πήγε στράφι», που είναι δάνειο από τα τουρκικά, έχει όμως σχέση με, ακριβέστερα προέρχεται από, το γερμανικό Strafe, τιμωρία.

Και σαν να μην έφτανε αυτό, κάποιος συγγραφέας που ήταν επίσης καλεσμένος, υποστήριξε πως η οικοδέσποινα έπρεπε επίσης να πληρώσει πρόστιμο για τον γαλλισμό που χρησιμοποίησε, διότι το «τι ευχαρίστηση βρίσκετε να’στε» («Удовольствие быть» στο πρωτότυπο) δεν είναι ρωσική έκφραση.

Η Ζιουλί ευχαρίστως δέχεται να πληρώσει για το caustique, όχι όμως και για τον γαλλισμό, διότι δεν έχει λεφτά και καιρό να πάρει δάσκαλο για να μάθει ρωσικά.

Λίγο αργότερα, κι ενώ έχει έρθει στη συντροφιά και ο πρίγκιπας Πιέρ, η Ζιουλί του ρίχνει μια σπόντα για τη Νατάσα, εκείνος κοκκινίζει και δεν παραδέχεται τον έρωτά του, οπότε η Ζιουλί:

Ну, полноте, милый граф, c’est la fable de tout Moscou. Je vous admire, ma parole d’honneur.

Ελάτε τώρα, κύριε κόμη, c’est la fable de tout Moscou. Je vous admire, ma parole d’honneur.

δηλαδή: όλη η Μόσχα βοά. Εγώ σας θαυμάζω, λόγω τιμής!

Και βέβαια, ο νεαρός του προηγούμενου επεισοδίου φωνάζει πάλι «Πρόστιμο!» και η οικοδέσποινα ξεσπάει: «Καταντάει αδύνατο να μιλήσει κανείς».

Και σε πολλά άλλα σημεία στο αριστούργημα του Τολστόι οι αριστοκράτες παρεμβάλλουν λέξεις και φράσεις γαλλικές στην ομιλία τους. Ίσως όχι τυχαία, το μυθιστόρημα αρχίζει με μια γαλλορωσική παράγραφο, δηλαδή πιο πολλά γαλλικά από ρωσικά, όπου η Άννα Πάβλοβνα Σέρερ καταγγέλλει τον Ναπολέοντα στα γαλλικά με λίγες ρωσικές λέξεις ανάμεσα:

— Eh bien, mon prince. Gênes et Lucques ne sont plus que des apanages, des поместья, de la famille Buonaparte. Non, je vous préviens que si vous ne me dites pas que nous avons la guerre, si vous vous permettez encore de pallier toutes les infamies, toutes les atrocités de cet Antichrist (ma parole, j’y crois) — je ne vous connais plus, vous n’êtes plus mon ami, vous n’êtes plus мой верный раб, comme vous dites. Ну, здравствуйте, здравствуйте. Je vois que je vous fais peur, садитесь и рассказывайте.

Οπότε, είναι και κουραστικό να υποσημειώνει ο μεταφραστής ποιες φράσεις λέχθηκαν στα γαλλικά στο πρωτότυπο. Σήμερα που η γαλλομάθεια έχει υποχωρήσει φαντάζομαι πως και οι Ρώσοι αναγνώστες του Τολστόι θα έχουν ανάγκη από υποσημειώσεις. Άλλωστε στη Βικιθήκη το κείμενο του Τολστόι συνοδεύεται από υποσημειώσεις με μετάφραση των γαλλικών αποσπασμάτων.

Βέβαια, μόνο οι αριστοκράτες (και οι στρατιωτικοί, που είναι περίπου το ίδιο) διανθίζουν τον λόγο τους με γαλλικά, όχι ο λαός. Διαβάστε τον Τολστόι και θα νιώσετε γιατί ήταν αναπόφευκτη η οκτωβριανή επανάσταση.

Όμως με γαλλικά διάνθιζε τον λόγο της, εκατό χρόνια μετά τους Μοσχοβίτες του Τολστόι, και η ελληνική καλή κοινωνία, κι αυτό έχει αποτυπωθεί και σε ελληνικά λογοτεχνικά έργα.

Θα υπάρχουν πολλά του μεσοπολέμου όπου ο διάλογος των μεγαλοαστών διανθίζεται με γαλλικούρες, εγώ θυμάμαι τον Γιούγκερμαν του Καραγάτση. Ο Κλέο (Κλέαρχος) Κιτρινάκης, ο εξ απορρήτων των Σκλαβογιάννηδων, σκορπίζει αφειδώς γαλλικές φράσεις, όπως:

— Κάθε άλλο! Τον σεβόμαστε όλοι. Ήταν τόσο κύριος! Un prince doublé d’un général, quoi!

όταν απορεί για ποιο λόγο παραιτήθηκε κι έφυγε άρον άρον ο Αρκάνοφ, πρίγκιπας και στρατηγός στην τσαρική Ρωσία, που είχε καταντήσει να δουλεύει σοφέρ για τους Σκλαβογιάννηδες.

Κι άλλοι όμως χρησιμοποιούν γαλλικά στο μυθιστόρημα και βέβαια ο Καραγάτσης δεν έχει βαλει υποσημειώσεις -όποιος κατάλαβε, κατάλαβε.Το 1938 η γαλλομάθεια ήταν ίσως μεγαλύτερη από τη σημερινή, αν όχι στον γενικό πληθυσμό πάντως μεταξύ του αναγνωστικού κοινού. Βέβαια, οι γαλλικές φράσεις στον Γιούγκερμαν δεν είναι πολλές και δεν νομίζω πως αποτελούν σοβαρό πρόβλημα ακόμα κι αν ο αναγνώστης δεν ξέρει γρυ γαλλικά.

Ο Καραγάτσης παραθέτει τις φράσεις στα γαλλικά. Ο Ψαθάς στη Μαντάμ Σουσού νομίζω πως τις μεταγράφει με το ελληνικό αλφάβητο. Δεν έχω πρόχειρο το βιβλίο αυτό, αλλά θυμάμαι ένα απόσπασμα, όπου κουτσομπολεύουν τη Σουσού κάποιοι, αναπαράγοντας φήμες που διαδίδονται για το πρόσωπό της, ότι ήταν στο εξωτερικό αλλά ήρθε στην Αθήνα επειδή «δεν μπορούσε να συνεχίσει λα βι σκανταλαίζ κ’ ελ μεναί» (τη σκανδαλώδη ζωή που έκανε). Ούτε ο Ψαθάς βάζει επεξήγηση της γαλλικούρας, βέβαια.

Τα γαλλικά είχαν αυτόν τον ρόλο, της κυρίαρχης ξένης γλώσσας, ίσαμε τον δεύτερο πόλεμο. Κάποτε είχαν και τα ελληνικά παρόμοια θέση, πολύ παλιότερα, μετά τα λατινικά, μετά, για ένα διάστημα στη Μεσόγειο, ήταν τα ιταλικά. Το να αναδειχτεί μια γλώσσα σ’ αυτή τη θέση ελάχιστα καθορίζεται από «εγγενείς αρετές» της γλώσσας, διότι αν ήταν έτσι δεν θα έδυε η μια παγκόσμια γλώσσα για ν’ ανατείλει η άλλη. Καθοριστικό ρόλο παίζει η οικονομική ισχύς και το πολιτισμικό γόητρο του πολιτισμού που είναι φορέας της κάθε γλώσσας.

Σήμερα είναι τα αγγλικά -αλλά σήμερα υπάρχει μια διαφορά, ο γενικευμένος αλφαβητισμός. Στη Ρωσία του 1820 ο μουζίκος δεν είχε την παραμικρή επαφή με τις γαλλικούρες των αφεντάδων του. Στην Ελλάδα του 1920 ο λαϊκός άνθρωπος θα έπιανε ξώφαλτσα κάποιο γαλλικό. Στην Ελλάδα του 2020 αγγλικά ξέρουν όλοι, ή τέλος πάντων όλοι οι νεότεροι, και έρχονται σε στενή και ολόπλευρη επαφή με την κυρίαρχη γλώσσα. Ο Πετρούνιας έλεγε ότι αυτό επηρεάζει διαφορετικά την εξέλιξη της ελληνικής:

Παλιότερα, η καθαρεύουσα και το ιδίωμα των μορφωμένων επικαλύ­πτονταν σε μεγάλο βαθμό. H παραδοσιακή καθαρεύουσα στηριζόταν ενμέρει στα γαλλικά. Όμως η γλώσσα αυτή ήτανε γνωστή σε λίγους, ενώ η κα­θαρεύουσα και το ιδίωμα των μορφωμένων επίσης περιορίζονταν σε μικρό αριθμό ομιλητών, έτσι ώστε η ευρύτερη γλώσσα, παρόλο που φυσικά εξε­λισσόταν, παρέμενε αυτόνομη και δέν πλησίαζε πολύ προς τα γαλλικά.

Σήμερα η νεοκαθαρεύουσα μιμείται πραγματικά ή υποθετικά πρότυπα της αγγλικής, επηρεάζοντας και το λόγιο ιδίωμα. Τούτο, λόγω της διάδο­σης της παιδείας, γίνεται ευρύτερα γνωστό, ενώ και γενικότερα η πλειονό­τητα των νέων μαθαίνει αγγλικά, έτσι ώστε η εξέλιξη αυτή ενισχύεται και απο μή λόγιο δανεισμό. Το αποτέλεσμα είναι οτι ολόκληρη η νέα ελληνική εξαγγλίζεται. Ολόκληρο το άρθρο εδώ.

Μου έλεγε τις προάλλες ένας φίλος, από μεγάλη επαρχιακή πόλη, ότι ο οχτάχρονος γιος του, καθώς τώρα με την καραντίνα είναι κλεισμένος στο σπίτι και έχει κολλήσει στο Γιουτούμπ, έχει μάθει καλά αγγλικά -με αμερικάνικη προφορά- αλλά και έχει βάλει αγγλισμούς στον λόγο του:

— Δεν δουλεύει το κόλπο σου, πατέρα, είπε τις προάλλες.

Αν ήταν στο σαλόνι της Ζιουλί, μπορεί να απαιτούσαν να πληρώσει πρόστιμο.

Να κλείσουμε με Τολστόι. Το κεφάλαιο που λέγαμε τελειώνει με την Ζιουλί να κουτσομπολεύει την πριγκίπισσα Μπαλκόνκσκαγια, που προσπαθώντας να φύγει από τα Λίσι Γκόρι βρέθηκε σε δύσκολη θέση αλλά την έσωσε ο Νικολάι Ροστόφ.

Και αφού κάποιος παρατηρήσει πως αυτή η φασαρία έγινε για να βρεθούν γαμπροί για όλες τις μεγαλοκοπέλες, η οικοδέσποινα παρατηρεί:

— Και, ξέρετε, ενώ νομίζω πως η Μαρία είναι un petit peu amoureuse du jeune homme. [λιγάκι ερωτευμένη με τον νεαρό]

Οπότε βέβαια όλοι φωνάζουν εν χορώ: Πρόστιμο! Πρόστιμο! Πρόστιμο!

Και η καημένη η Ζιουλί εξανίσταται:

— Μα, τελοσπάντων, πώς να το πει κανείς αυτό στα ρωσικά;

 

Γιατί οι Νεοέλληνες αρνούνται τόσο επίμονα τη θεωρία της αρχαιοελληνικής τονικής προφοράς; (μια συνεργασία του Νίκου Νικολάου)

Συνεχίζουμε και στην καινούργια χρονιά τις δημοσιεύσεις των συνεργασιών του γλωσσολόγου και φίλου Νίκου Νικολάου, με ένα θέμα που μας έχει απασχολήσει κι άλλη φορά στο ιστολόγιο -την προφορά των αρχαίων Ελλήνων και κατά πόσο διέφερε από τη δική μας. Θυμίζω πως παρόμοιο θέμα, αλλά από εντελώς άλλη οπτική γωνία, είχε και η προηγούμενη συνεργασία του Νικολάου που δημοσιεύσαμε.

Δεν χρειάζεται να πω πολλά ως εισαγωγή, δίνω τον λόγο στον Νικολάου και στο τέλος παραθέτω κατάλογο με όλες τις προηγούμενες συνεργασίες του στο ιστολόγιο.

Αρχική δημοσίευση εδώ.

Η σωστή απάντηση στο ερώτημα είναι αυτή του Δημήτρη Αλμυράντη, που αναλύει τα κίνητρα και τις αγχώσεις που υποκινούν τέτοιες αντιδράσεις:

Για να καταλάβει κανείς την αντίδραση αυτή, δεν μπορείς να την θεωρήσεις ανάλογη στο «οι αγγλόφωνοι δεν αναγνωρίζουν την παλαιοαγγλική προφορά», όπως είπαν άλλοι. Η αντίδραση έχει τις καταβολές της εξ ολοκλήρου στη διαμόρφωση του σύγχρονου νεοελληνικού πολιτισμού. Τα θεμέλια της μεταοθωμανικής ελληνικής υψηλής κουλτούρας βασίζονται σε δυτικούς και ντόπιους «διαφωτιστές», που κατέβηκαν και μας είπαν πως όλα όσα κάναμε τα τελευταία 2000 χρόνια ήταν στραβά, και πως έπρεπε να γυρίσουμε το ρολόι πίσω. Δέστε για παράδειγμα τι έκαναν στην Ακρόπολη. Για πάνω από 3/4 της ύπαρξης του ελληνικού κράτους, κάναμε τις επίσημές μας συνδιαλλαγές, και για αρκετά χρόνια και τη λογοτεχνία μας, στην καθαρεύουσα, ένα αμάλγαμα της κακιάς ώρας της αρχαίας και της νέας ελληνικής.

Όταν ο καλοπροαίρετος Ερασμιακός σοφός μας λέει, «οι πρόγονοί σας αλλιώς τα προφέρανε», ο έλληνας ακούει «εσείς οι μπασταρδεμένοι σλαβότουρκοι δεν θα γίνετε βέροι έλληνες μέχρι να ανακτήσετε όλα όσα έκαναν οι αρχαίοι» (εδώ γαρ είναι Βαλκάνια). Για τους έλληνες, το «έτσι έκαναν οι αρχαίοι» σημαίνει ούτε λίγο ούτε πολύ «έτσι είναι το Καλό, το Εθνικό, και το Σωστό.» Το να δεχτούμε πως δεν προφέρουμε τη γλώσσα μας «σωστά», ή έστω και να δεχτούμε διαχωρισμό της αρχαίας και της νέας γλώσσας, είναι φερμπότεν. Ακόμα και αν δεν το εκφράσει κανείς τόσο καυστικά όσο στο σεντόνι αυτό που γράφω, το πολιτιστικό ταμπού παραμένει παντού.

Για να καταλήξω, η απάντησή μου στο ερασμιακό σύστημα είναι πως «δοκίμασαν καλύτεροι» και δεν τα κατάφεραν να τρυπώσουν στο κλειστό κιβώτιο της νεοελληνικής νοοτροπίας. Δεν περιμένω να φτουρήσει η συγκεκριμένη ιδέα, με όλες της τις αδυναμίες: παρά τα ενδεχόμενα προτερήματα μιας πραγματικής αναμόρφωσης της αντιμετώπισης και από τα δύο μέτωπα της προφοράς της αρχαίας, το αποτέλεσμα θα ήταν οι Ερασμιακές ανοησίες να φορτωθούν στο ήδη επαρμένο Ελληνικό πανεπιστημειακό τομέα. Όπως είπαν κι άλλοι: παρατάτε τη γλώσσα μας. Σάματι τα καταφέρνετε πια και σεις τόσο καλύτερα;

Προσπέρασα αρχικά το ερώτημα αυτό, αλλά μόλις με ρώτησε εκτός ιστοτόπου χρήστης που ανέφερε τη διαφορά στο πώς αντιδρούν οι έλληνες με τους κινέζους και τους ιταλούς. Υπάρχουν συγκεκριμένοι γλωσσικοί και πολιτιστικοί παράγοντες, που προκαλούν μια τέτοια εκνευρισμένη απόρριψη της ανασύστασης της αρχαίας προφοράς.

Ελληνικά, τσεχικά, ουγγρικά και σουηδικά….

Θυμίζει κάπως την αρχή από ανέκδοτο, μόνο που τ’ ανέκδοτα ξεκινάνε κάπως διαφορετικά, «Ήτανε μια φορά ένας Έλληνας, ένας Τσέχος κι ένας Σουηδός…», αν και σχεδόν πάντα οι άλλες εθνότητες που εμφανίζονται στη συνομοταξία των ανεκδότων αυτού του τύπου είναι από τις μεγάλες και πολυπληθείς, Άγγλοι, Γερμανοί και Γάλλοι ας πούμε.

Όμως δεν θα σας πω ανέκδοτο, αλλά θα παρουσιάσω ένα παλιότερο άρθρο του περιοδικού Wired, γραμμένο από τη γλωσσολόγο Gretchen Mc Culloch, σχετικά με την εξάπλωση των διαφόρων γλωσσών στον κυβερνοχώρο αλλά και τους γλωσσικούς πόρους που έχει κάθε γλώσσα στη διάθεσή της. Το άρθρο είναι περυσινό, οπότε κάποια από τα στοιχεία που παραθέτει θα έχουν αλλάξει, αλλά όχι ριζικά. Μεταφράζω πρόχειρα και βιαστικά. Φυσικά η Darpa, που αναφέρεται στο δεύτερο μισό του άρθρου, και που βρίσκεται και στην αρχή του Ιντερνέτ, δεν είναι ένας ουδέτερος οργανισμός που εργάζεται για το καλό της ανθρωπότητας. 

Στους καιρούς του Διαδικτύου, όταν σκοντάφτουμε σε έναν γλωσσικό φραγμό έχουμε στη διάθεσή μας πλήθος διαδικτυακούς πόρους για να τον ξεπεράσουμε: μεταφραστικές εφαρμογές, ιστότοποι με λεξικά, εκδόσεις της Βικιπαίδειας σε άλλες γλώσσες, μέχρι και το «Κλικ για μετάφραση». Αλλά στον κόσμο μας υπάρχουν σήμερα κάπου 7000 γλώσσες. Οι μεγαλύτερες 10 από αυτές μιλιούνται από εκατοντάδες εκατομμύρια· στο άλλο άκρο, το ένα τρίτο των γλωσσών έχουν λιγότερους από 1000 ομιλητές.

Αλλά στον μεσαίο χώρο υπάρχουν καναδυό εκατοντάδες γλώσσες που μιλιούνται από εκατομμύρια ομιλητές η κάθε μία. Αυτές οι γλωσσες μεσαίου μεγέθους έχουν λοιπόν αρκετά ευρύ κοινό ομιλητών αλλά η διαδικτυακή τους υποστήριξη διαφέρει πάρα πολύ από τη μια στην άλλη. Ας πούμε, έχουμε τα σουηδικά, με 9,6 εκατομμύρια ομιλητές, που έχουν την τρίτη μεγαλύτερη Βικιπαίδεια, με περισσότερα από 3 εκατ. άρθρα, και που διαθέτουν υποστήριξη από τα Google Translate, Bing Translate, Facebook, Siri, υποτίτλους του YouTube και ούτω καθεξής. Έχουμε όμως και τη γλώσσα Odia, την επίσημη γλώσσα της πολιτείας Odisha στην Ινδία, με 38 εκατ. ομιλητές, που δεν υποστηρίζεται από το Google Translate. Ενώ για την Oromo, μια γλώσσα που μιλιέται από περίπου 34 εκατ. ανθρώπους, κυρίως στην Αιθιοπία, υπάρχουν μόλις 772 άρθρα στην αντίστοιχη Βικιπαίδεια.

Για ποιο λόγο τα ελληνικά, τα τσεχικά, τα ουγγρικά και τα σουηδικά, γλώσσες που έχουν από 8 έως 13 εκατ. ομιλητές, διαθέτουν υποστήριξη από το Google Translate και έχουν ισχυρή βικιπαιδική παρουσίαμ ενώ γλώσσες του ιδιου μεγέθους ή και μεγαλύτερου, οπως οι Bhojpuri (51 εκατ.), Fula (24 εκατ.), Sylheti (11 εκατ.), Quechua (9 εκατ.), και Kirundi (9 εκατ.) βρίσκονται σε τεχνολογική αφάνεια;

Σήμερα ächi thálassa (του Χανς Αιντενάιερ)

Ο καθηγητής Χανς Αϊντενάιερ (Eideneier) και η γυναίκα του η Νίκη είναι εδώ και πολλές δεκαετίες ίσως οι καλύτεροι πρεσβευτές της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού στη Γερμανία. Στον Χανς οφείλουμε πολλά σημαντικά βιβλία, όπως τις Όψεις της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας ή εκδόσεις βυζαντινών κειμένων (Πτωχοπρόδρομος, Πουλολόγος, Παιδιόφραστος διήγησις, Σπανός).

Έχουμε μια αλληλογραφία και ανταλλαγή βιβλίων, και μου έστειλε πριν από λίγο καιρό ένα πρόσφατο βιβλίο του, το Ärmellos in Griechenland, στο οποίο συγκεντρώνει άρθρα του γραμμένα στα γερμανικά, δημοσιευμένα στην εφημεριδα Griechenland Zeitung, γερμανόφωνη εφημερίδα που εκδίδεται στην Αθήνα. Πρόκειται για γλωσσικά άρθρα που αρκετά από αυτά μοιάζουν πάρα πολύ με τα άρθρα του ιστολογίου, καθώς εξερευνούν την ιστορία και την ετυμολογία λέξεων και τις ελληνογερμανικές γλωσσικές ανταλλαγές. Ο τίτλος του βιβλίου (και ενός άρθρου) σημαίνει κατα λέξη «αμάνικος στην Ελλάδα» (μάλλον παίζει με το αγγλικό φραστικό μοτίβο X-less in Y) ο δε υπότιτλος προσδιορίζει το περιεχόμενο: δείγματα ελληνογερμανικής γλωσσικής επινοητικότητας. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στους Ελληνορωμιογερμανούς και κοσμείται με γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου.

Από το βιβλίο αυτό διάλεξα να μεταφράσω (πολύ ελεύθερα διότι είναι γραμμένο σε γλώσσα ξένη) και να παρουσιάσω εδώ ένα άρθρο που από μια άποψη θα μπορουσε να θεωρηθεί επίκαιρο, αφού αντικείμενό του είναι οι εποχές, και ειδικότερα ο χειμώνας και η κακοκαιρία.

Επειδή το άρθρο απευθύνεται κυρίως σε γερμανόφωνο κοινό που ζει στην Ελλάδα και που έχει επαφή με την ελληνική γλώσσα, ο συγγραφέας παραθέτει πολλές ελληνικές λέξεις είτε γραμμένες στα ελληνικά είτε στο λατινικό αλφάβητο. Αυτό στη μετάφραση βάζει κάποια προβλήματα οπότε άλλοτε κράτησα τη μεταγραφή του κι άλλοτε μετέφρασα.

Μια γλώσσα δίχως όνομα στα Βαλκάνια (από τη Μοντ Ντιπλοματίκ)

Όταν είδα τον τίτλο του άρθρου, σκέφτηκα μήπως εννοούν τη γλώσσα της Χώρας Χωρίς Όνομα, αυτήν που τα ξεφτέρια τα δικά μας λένε καμιά φορά «τα σκοπιανά», τα σλαβομακεδόνικα που τα λέω εγώ, αν και οι υπέρμαχοι της συνταγματικής ονομασίας της χώρας θα τα πούνε μακεδόνικα σκέτα. Όχι όμως, δεν περιστρέφεται όλος ο κόσμος γύρω μας, το άρθρο είναι γραμμένο για τις γλώσσες που ξεπήδησαν από τα ενιαία σερβοκροατικά όταν διαλύθηκε η παλιά Γιουγκοσλαβία.

Σύμφωνα με τον γνωστό χαριτολόγο ορισμό, γλώσσα είναι μια διάλεκτος με στρατό και ναυτικό. Έχει βάση το χαριτολόγημα κατά την έννοια ότι η απάντηση στο ερώτημα αν μια γλώσσα είναι διαφορετική από μια άλλη (ή αν αποτελεί διάλεκτό της) δεν δίνεται με κριτήρια γλωσσικά αλλά πολιτικά. Το παράδειγμα των σερβοκροατικών από τα οποία γεννήθηκαν τέσσερις γλώσσες όταν η ενιαία Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε και ιδρύθηκαν τα νέα κράτη (Κροατία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη) είναι χαρακτηριστικό. Δεν έχω σαφή εικόνα του τι συνέβη με τα τσέχικα και τα σλοβάκικα μετά το βελούδινο διαζύγιο του 1992.

Για να ξεχωρίσει μια διάλεκτος και να αναδειχτεί σε γλώσσα αυτοτελή οι κρατικοί γλωσσολόγοι θα αναδείξουν τα στοιχεία εκείνα που τη διαφοροποιούν από την άλλη γλώσσα από την οποία επιδιώκεται η απόσπασή της. Κάποτε που είχα πάει στη Βαρκελώνη (μην το πείτε στους δικαστές της Ηριάννας) διάβαζα ένα άρθρο που παραπονιόταν ότι η τοπική κυβέρνηση της Βαλένθιας θέλοντας να αναδείξει σε γλώσσα τα βαλενθιάνικα, τόνιζε τα στοιχεία εκείνα που τα διαφοροποιούσαν από τα καταλανικά. Μπορούμε να φανταστούμε ότι αν σε έναν παράλληλο κόσμο είχε εγκαθιδρυθεί στην Κρήτη ένα κράτος εχθρικό προς το κράτος της Αθήνας, η γλωσσική πολιτική του θα ήταν να τονίσει τους ιδιωματισμούς και το λεξιλόγιο που διαφοροποιούν την κρητική διάλεκτο. Στην υπαρκτή πραγματικότητα, στην Κύπρο έχουμε την αντίθετη τακτική: η κυπριακή βρίσκεται υπό περιορισμό -σάλος έγινε όταν η προηγούμενη κυβέρνηση έβαλε μερικά διαλεκτικά κείμενα στα βιβλία του σχολείου.

Για να επιστρέψω στα σερβοκροατικά και τις παραφυάδες τους, όταν συζητήθηκε το άρθρο που θα σας παρουσιάσω σήμερα σε μια ομάδα γλωσσολογικών ενδιαφερόντων, ο φίλος μελετητής Δημήτρης Μπρόβας, που ξέρει καλά το θέμα, έγραψε:

Τι γλώσσα μιλάνε στη Μάλτα;

Συνεχίζω σήμερα (και μάλλον τελειώνω εδώ) τα άρθρα μου για τη Μάλτα, εμπνευσμένα από το πρόσφατο ταξίδι μου. Και αφού το ιστολόγιο έχει ως πρωταρχικό του αντικείμενο τη γλώσσα, δεν θα μπορούσε να λείπει ένα άρθρο για τη γλωσσική κατάσταση της Μάλτας. Κάθε χώρας η γλωσσική κατάσταση έχει ενδιαφέρον, αλλά της Μάλτας ίσως έχει αυξημένο, επειδή στη Μάλτα βρίσκουμε μερικά χαρακτηριστικά που σπάνια τα βρίσκουμε αλλού. Πριν προχωρήσω να πω πως το άρθρο αυτό το γράφω και λιγάκι σαν άσκηση μνήμης, μόνο με βάση τις σημειώσεις που έχω κρατήσει και χωρίς να ανατρέξω σε Βικιπαίδειες παρά μόνο για να επαληθεύσω την ορθότητα των σημειώσεων -και βέβαια δεν φιλοδοξώ να καλύψω το θέμα, κάθε άλλο.

Καταρχάς, τι γλώσσα μιλάνε στη Μάλτα; Η Μάλτα είναι κράτος δίγλωσσο. Tο Σύνταγμα του 1961 ορίζει ότι η εθνική γλώσσα της Μάλτας είναι τα Μαλτέζικα, αλλά ότι επίσημες γλώσσες της χώρας είναι τα Αγγλικά και τα Μαλτέζικα -μάλιστα, το Σύνταγμα περιλαμβάνει και μια περίεργη πρόνοια «και όποια άλλη γλώσσα οριστεί από το Κοινοβούλιο». Ο κάθε πολίτης μπορεί να απευθύνεται στη διοίκηση σε όποια από τις δύο επίσημες γλώσσες επιθυμεί, η δε διοίκηση είναι υποχρεωμένη να απαντήσει σε αυτή τη γλώσσα.

Δίγλωσσα ή πολύγλωσσα κράτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι έξι: Μάλτα, Κύπρος, Φινλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο και Ιρλανδία. Εκτός ΕΕ έχουμε την Ελβετία (τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων θα τις αναφερουμε άλλη φορά). Ωστόσο, ενώ στο Βέλγιο ή στην Ελβετία κάθε επίσημη γλώσσα συνδέεται με μια συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα, η δε χώρα απαρτίζεται από μονόγλωσσες εδαφικές οντότητες, στην περίπτωση της Μάλτας (και του Λουξεμβούργου, κάπως διαφορετικά) η χώρα είναι ομοιόμορφα δίγλωσση.