Επακούμβηση, μια νέα λέξη (σε συνεργασία με τον Παντελή Μπουκάλα)

Για ένα πράγμα δεν θα έχουμε παράπονο από το 2020, παρόλο που σε πολλά άλλα έχει αποδειχτεί annus horribilis: κι αυτό το ένα είναι ότι έχει γεννήσει πολλές νέες λέξεις. Βέβαια, οι περισσότερες από αυτές αναφέρονται στην πανδημία, με προεξάρχοντα τον κορονοϊό ή κοροναϊό ή κόβιντ (έχουν πολλά ονόματα οι κακοποιοί). Ωστόσο, η λέξη του σημερινού μας άρθρου καμιά σχέση δεν εχει με τα πανδημικά, αφού την ακούσαμε σε συνάρτηση με την ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και την ΑΟΖ όταν η ελληνική φρεγάτα Λήμνος έπεσε πάνω στο τουρκικό Κεμάλ Ρεΐς.

Για να είμαστε δίκαιοι, η επακούμβηση δεν είναι φετινής κοπής λέξη. Είχε ξανακουστεί και πρόπερσι, σε ανάλογο επεισόδιο ελαφράς πρόσκρουσης πλοίων. Ωστόσο, λόγω της έντασης και της αυξημένης ευαισθησίας, φέτος η λέξη ακούστηκε πολύ περισσότερο παρά πρόπερσι.

Ο φίλος Παντελής Μπουκάλας δημοσίευσε την περασμένη εβδομάδα στην Καθημερινή ένα άρθρο για τις γλωσσικές (και όχι μόνο) πτυχές του θέματος, που το ανέφερε κάποιος στα σχόλια. Σημείωσα τότε ότι θα ήθελα να αναδημοσιεύσω το άρθρο του Μπουκάλα γαρνιρισμένο με μερικά δικά μου σχόλια -κι έτσι προέκυψε το σημερινό άρθρο.

Και ξεκινάω με τον φίλο Παντελή (το μεταφέρω από εδώ):

Η επακούμβηση και οι Βρυξέλλες

Λέξη των ημερών η «επακούμβηση», δεν ακούστηκε πάντως πρώτη φορά τώρα, μετά τη σύγκρουση της φρεγάτας «Λήμνος» με το  τουρκικό πολεμικό «Κεμάλ Ρέις» που συνοδεύει το σεισμογραφικό «Ορούτς Ρέις». Οι στενές επαφές ανεπιθύμητου τύπου ανάμεσα σε πολεμικά σκάφη είναι αναπόφευκτες όποτε η συστηματικά αναθεωρητική Τουρκία νιώθει να τη στενεύουν οι συμφωνίες που έχει υπογράψει και διεκδικεί στο Αιγαίο μερίδιο αντίστοιχο των νεοοθωμανικών βλέψεών της. Στην τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα ο Τύπος αναπαρήγε συνήθως τον όρο «παρακούμβηση» της ναυτικής ορολογίας, αλλά πλέον έχει υιοθετήσει την «επακούμβηση», που, όπως γράφουν οι εξοικειωμένοι με τα στρατιωτικά, δηλώνει μια ήπια επαφή σκαφών, ενδεχομένως τυχαία, όχι σκόπιμη ή ύπουλη.

Advertisement

Χωρικά ύδατα, υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ (αποσπάσματα από κείμενο του ΝΑΡ)

Δεν έχει ακόμα ξεκαθαρίσει αν απετράπη ή όχι θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο, ούτε αν αληθεύει η αποκάλυψη γερμανικής εφημερίδας για τον ρόλο που έπαιξε η Άγκελα Μέρκελ, πάντως φαίνεται ότι η κρίση που ξεκίνησε με την τουρκική NAVTEX βαίνει προς εκτόνωση. (Στο τσακ γλιτώσαμε τον πόλεμο. Άνγκελα είχαμε! έγραψε στο Φέισμπουκ ένας πνευματώδης τύπος).

Θα αναδημοσιεύσω σήμερα εκτενή αποσπάσματα από μια μελέτη που γράφτηκε πέρυσι, άρα «σε ανύποπτο χρόνο», και που παρουσιάζει, αρκετά αναλυτικά και, πιστεύω, διαφωτιστικά τα όσα ισχύουν σε σχέση με τα χωρικά ύδατα, την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ. Έτσι αποτελεί μιας πρώτης τάξεως βάση για συζήτηση, μια και παρουσιάζει τις προβλέψεις του διεθνούς δικαίου χωρίς να δέχεται ούτε τις ελληνικές ούτε τις τουρκικές θέσεις. Αν βέβαια υπάρχει κάποιο λάθος στα δεδομένα που παρουσιάζονται, θα το επισημάνετε, είμαι βεβαιος, στα σχόλια.

Η μελέτη υπογράφεται απο ομάδα εργασίας μιας πολιτικής οργάνωσης -του Νέου Αριστερού Ρεύματος για την Κομμουνιστική Απελευθέρωση, σε συντομία ΝΑΡ, που είναι η μετεξέλιξη της συλλογικότητας μελών και στελεχών του ΚΚΕ και κυρίως της ΚΝΕ που αποχώρησαν το 1989 διαφωνώντας με τη συμμετοχή στην κυβέρνηση Τζαννετάκη και που σήμερα συμμετέχουν στην Ανταρσύα.

Και επειδή η μελέτη είναι αρκετά μεγάλη και για να μην εκτραπεί η συζήτηση σε κριτική της κομμουνιστικής αριστεράς και των θέσεών της, εδώ θα παρουσιάσω ένα απόσπασμα μόνο, που εκθέτει ξερά τα δεδομένα -αδικώ έτσι την οργάνωση, μια και παραλείπω τις θέσεις της και τις προτάσεις της, αλλά σας προτρέπω να ανατρέξετε στο σύνολο της μελέτης, που βρίσκεται εδώ.

Δεν λέω περισσότερα, παραθέτω τη μελέτη. Σημειώνω ότι στο τέλος βάζω τις παραπομπές και υποσημειώσεις, αλλά αν κλικάρετε πάνω τους ενώ διαβάζετε το κείμενο θα σας παραπέμψουν στον ιστότοπο του ΝΑΡ.

Για το Δίκαιο των Θαλασσών γενικά

Σε ότι αφορά το «Δίκαιο των Θαλασσών», πλευρές του οποίου θα αναπτυχθούν στη συνέχεια, τονίζεται ότι -ειδικά στη σύγχρονη εξέλιξή του- όλο και περισσότερο αυτό μετατρέπεται σε ένα «άδικο» δίκαιο, κομμένο και ραμμένο στο πλαίσιο των συμφερόντων των ηγετικών καπιταλιστικών κρατών. Μέσω των κτήσεων που διατηρούν από την εποχή των αυτοκρατοριών, ιδιοποιούνται ήδη τεράστιες θαλάσσιες εκτάσεις, πολλές φορές αποστερώντας τες από παράκτια κράτη. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τα νησιά ABC έξω από τις ακτές τις Βενεζουέλας, βάσει των οποίων η Ολλανδία διεκδικεί -και ασκεί- κυριαρχία σε μεγάλο μέρος της Καραϊβικής. Η όλο και αυξανόμενη ασάφεια των συνθηκών και η προτροπή για «δίκαιη» συμφωνία, περισσότερο κλείνουν το μάτι στην λεγόμενη «πολιτική λύση», δηλαδή εν τέλει με το δίκαιο των ισχυρών.

Ταυτόχρονα, στο κείμενο επισημαίνεται η «κατά το δοκούν» ερμηνεία των σχετικών προβλέψεων των Διεθνών Συνθηκών, από μεριάς των ελληνικών κυβερνήσεων (και της Τουρκίας αντίστοιχα), ώστε να υπερασπίζουν τις θέσεις τους σύμφωνα με τα συμφέροντα της αστικής τάξης.

Για τις θαλάσσιες ζώνες γενικά

Μέχρι σχεδόν το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, η βασική αντίληψη για τη θάλασσα αφορούσε πρωτίστως στη ναυσιπλοΐα, το εμπόριο ή/και τον πόλεμο. Κατά βάση δηλαδή η θάλασσα ήταν δρόμος. Δευτερευόντως η θάλασσα ήταν και παραγωγικός χώρος μέσω της αλιείας και οριακά (στα λιμάνια) της ναυπηγικής βιομηχανίας. Ως εκεί.

Ανεπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη, αρχής γενομένης από ΗΠΑ και Γαλλία, άρχισαν προοδευτικά να κάνουν λόγο για τα Χωρικά Ύδατα, δηλαδή μια θαλάσσια ζώνη γύρω από τις ακτές των κρατών, με κάποιο πλάτος. Η πλήρης κυριαρχία του κράτους επί της στεριάς επεκτεινόταν έτσι σε ένα τμήμα της παρακείμενης θάλασσας. Η δικαιολόγηση για αυτό ήταν κατά βάση πολιτική και αφορούσε τη δυνατότητα άμυνας. Άλλωστε αρχικά, το πλάτος αυτής της ζώνης ορίστηκε από διάφορα κράτη στα 3 ναυτικά μίλια, όσο ήταν τότε περίπου το μήκος βολής ενός κανονιού. Η άσκηση της κρατικής κυριαρχίας πάνω στα Χωρικά Ύδατα έχει ωστόσο κάποιες ιδιαιτερότητες, καθώς δεν απαγορεύεται η διέλευση των πλοίων άλλων χωρών από εκεί, στο βαθμό που αυτή είναι «αβλαβής» (innocent passage), δηλαδή εφόσον «δεν παραβλάπτει την ειρήνη, την ομαλή λειτουργία ή την ασφάλεια του παράκτιου κράτους». Με λίγα λόγια, η διέλευση είναι υπό έλεγχο[1], ενώ ρητά απαγορεύεται οτιδήποτε άλλο εκτός από απλό πέρασμα (πχ αλιεία, μεταφορτώσεις, στρατιωτικές ασκήσεις κλπ.). Όσον αφορά τα υποβρύχια οφείλουν να πλέουν στην επιφάνεια. Πέραν της ζώνης των Χωρικών Υδάτων, ορίζεται μια Συνορεύουσα Ζώνη (contiguous zone), όπου το παράκτιο κράτος δεν ασκεί κυριαρχία, έχει όμως δικαιώματα ελέγχου πρόληψης εγκλημάτων.

Η συντριπτική πλειοψηφία των χωρών με ακτές, όρισαν σταδιακά τα Χωρικά Ύδατά τους στα 3 ναυτικά μίλια. Αυτό έκαναν αρχικά Ελλάδα και Τουρκία.

H αντιπαράθεση Ελλάδας και Τουρκίας για το πλάτος των Χωρικών Υδάτων, δεν είχε πάντα την ίδια σημασία και ένταση. Μεταξύ των δύο αυτών χωρών, είναι η Ελλάδα εκείνη που διαφοροποίησε μονομερώς το πλάτος των Χωρικών Υδάτων με δύο σημαντικές κινήσεις (πριν ακόμη από τη διαμόρφωση οποιασδήποτε Διεθνούς Συνθήκης).

Το 1931 επέκτεινε[2] το πλάτος του εναέριου χώρου από 3 στα 10 ναυτικά μίλια. Σύμφωνα με το εθιμικό διεθνές δίκαιο και τις μετέπειτα συνθήκες, το πλάτος του εναέριου χώρου, πρέπει να συμπίπτει με το πλάτος των Χωρικών Υδάτων. Αυτό σημαίνει ότι εκείνη η «παράδοξη» και μοναδική στη διεθνή πρακτική επιλογή της Ελλάδας, έθετε ζήτημα επέκτασης των Χωρικών Υδάτων της.

Πράγματι, το 1936[3] η Ελλάδα ανακοίνωσε -και πάλι μονομερώς- ότι επεκτείνει τα Χωρικά Ύδατά της στα 6 ναυτικά μίλια. Έτσι έμεινε και το παράδοξο του διαφορετικού πλάτους στο θαλάσσιο και τον εναέριο χώρο κυριαρχίας. Ας σημειωθεί ότι συνήθως εκεί είναι όπου γίνονται σχεδόν καθημερινά οι αεροπορικές στρατιωτικές αντιπαραθέσεις Ελλάδας και Τουρκίας, με τη δεύτερη να μη δέχεται ότι πρόκειται για παραβιάσεις, μιας και θεωρεί παράνομη αυτή τη διαφορά των 4 μιλίων μεταξύ θαλάσσιας και εναέριας κυριαρχίας της Ελλάδας.

Η Τουρκία απάντησε το 1964[4] με επέκταση των Χωρικών της Υδάτων επίσης στα 6 μίλια. Σε ότι αφορά την Μαύρη Θάλασσα, μετά και διαπραγματεύσεις με ΕΣΣΔ, Βουλγαρία κλπ., τα επέκτεινε στα 12 μίλια.

Αμέσως μετά τη λήξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Χ. Τρούμαν, για πρώτη φορά, ανακοίνωσε την δικαιοδοσία έρευνας και οικονομικής εκμετάλλευσης στο βυθό και στο υπέδαφος μιας θαλάσσιας ζώνης ευρύτερης και πέραν των Χωρικών Υδάτων μέχρι και εκεί όπου η θάλασσα έχει βάθος έως και 200 μέτρα. Η ζώνη αυτή ονομάστηκε Υφαλοκρηπίδα και στην ουσία η πρώτη αυτή περιγραφή της, με όλη της την ασάφεια, είχε ισχυρή συνάφεια με το γεωλογικό ορισμό της Υφαλοκρηπίδας ως προέκτασης της στεριάς στην (αβαθή) θάλασσα και συνδεόταν με την τεχνολογική δυνατότητα εκμετάλλευσης (έως και 200 μέτρα βάθος θάλασσας), ενώ δεν γινόταν καμία άλλη αναφορά στο πλάτος αυτής της ζώνης.

Η αυξανόμενη σημασία αυτής της στροφής αποκρυσταλλώθηκε στην Διεθνή Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα του 1958. Σύμφωνα με τον ορισμό που έδωσε αυτή η Συνθήκη, η Υφαλοκρηπίδα ενός κράτους εκτείνεται έως το τμήμα του θαλάσσιου βυθού που βρίσκεται γύρω από τις ακτές του και πέραν από τα Χωρικά Ύδατα μέχρι βάθους 200 μέτρων, εκτός αν είναι εφικτή η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και σε μεγαλύτερο βάθος, οπότε εκτείνεται ως εκείνο το πλάτος.

Με λίγα λόγια ο νέος ορισμός επέκτεινε, μέσω της τελευταίας δικλείδας τα όρια (πλάτος) της Υφαλοκρηπίδας, αποσυνδέοντας σημαντικά το νομικό ορισμό από την γεωλογική έννοια της Υφαλοκρηπίδας (συνέχεια της στεριάς στη θάλασσα). Δεν έθετε μάλιστα κανένα όριο για αυτό το πλάτος. Στην ουσία το μόνο κριτήριο που έμπαινε ήταν αυτό της «δυνατότητας εκμετάλλευσης».

Στην ουσία, ο κινητήριος μοχλός αυτής της επέκτασης, ήταν η εξερεύνηση και εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πόρων του βυθού και του υπεδάφους της θαλάσσιας ζώνης της Υφαλοκρηπίδας.

Ο ορισμός αυτός άλλαξε ριζικά –και πάλι προς την κατεύθυνση της επέκτασης- μέσω της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας[5] (Σύμβαση του Μοντέγκο Μπαίυ), που υπογράφηκε το 1982, μετά από πολλούς αποτυχημένους κύκλους διακρατικών διαπραγματεύσεων[6].

Σύμφωνα με το νέο ορισμό που δίνεται στο άρθρο 76 της Σύμβασης:

«Η Υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου κράτους αποτελείται από το θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφός του που εκτείνεται πέραν της Χωρικής του θάλασσας καθ’ όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου του εδάφους μέχρι του εξωτερικού ορίου του Υφαλοπλαισίου ή σε μια απόσταση 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της Χωρικής θάλασσας όπου το εξωτερικό όριο του Υφαλοπλαισίου δεν εκτείνεται μέχρι αυτή την απόσταση».

Έτσι για πρώτη φορά τίθεται το πλάτος των 200 ναυτικών μιλίων, ανεξάρτητα από τη «φυσική προέκταση του χερσαίου εδάφους», ενώ ταυτόχρονα η αναφορά «καθ’ όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης» δίνει την δυνατότητα και για επέκταση πέραν των 200 μιλίων. Πράγματι, σε άλλο άρθρο τίθεται η δυνατότητα επέκτασης έως και σε 350 ναυτικά μίλια.

Η ίδια συνθήκη του 1982 στο Άρθρο 3 σε ότι αφορά τα Χωρικά Ύδατα ορίζει ότι:

Όπου Γιώργος και μάλαμα

Σήμερα γιορτάζει η μισή Ελλάδα, που λέει ο λόγος ή, τέλος πάντων, γιορτάζουν οι Γιώργηδες και οι Γεωργίες. Η γιορτή τους είναι ημικινητή, αφού συχνά πέφτει πριν από το Πάσχα, κι έτσι μετατίθεται, φέτος όμως τυχαίνει να γιορτάζεται στη μέρα της.

Μαύρη γιορτή, θα πείτε, εν μέσω πανδημίας -πώς να δεχτείς φίλους στο σπίτι τον καιρό του εγκλεισμού και της κοινωνικής αποστασιοποίησης; Ναι, δεν είναι το ίδιο, αλλά το ιστολόγιο θα προσπαθήσει να δώσει ένα ελάχιστο εορταστικό χρώμα στη μέρα, αφιερώνοντας το σημερινό άρθρο σε όσους και όσες γιορτάζουν. Βέβαια, το άρθρο δεν είναι καινούργιο, αλλά έχουν περάσει έξι χρόνια από την πρώτη του δημοσίευση, οπότε υπάρχει ελπίδα να μην το έχετε διαβάσει ή να μην το καλοθυμάστε. Επιπλέον, προσθέτω και αλλάζω κάποια πράγματα.

Ο Γιώργος είναι το συχνότερο ελληνικό αντρικό όνομα, με σαφή διαφορά από τα επόμενα (Δημήτρης, Κώστας και Γιάννης, πολύ κοντά το ένα στο άλλο) ενώ η Γεωργία βρίσκεται στην 5η θέση των γυναικείων. Το όνομα Γεώργιος, όπως είναι στην επίσημη μορφή του, ετυμολογείται από τον γεωργό, πιθανώς από τον Δία Γεωργό, αφού ο «Ζευς Γεωργός» λατρευόταν στην αρχαία Αθήνα. Όπως μας είχε πληροφορήσει στα σχόλια της πρώτης δημοσίευσης ο φίλος μας ο Π2, το όνομα Γεώργιος δεν εμφανίζεται στην κλασική αρχαιότητα ούτε στις επιγραφές. Από τα κείμενα που έψαξα, νομίζω ότι πρώτη φορά βρίσκουμε το όνομα Γεώργιος στον Αίλιο Ηρωδιανό, τον 2ο αιώνα μΧ, όπου αναφέρει τα ονόματα Γεώργιος, Δημήτριος, Αμμώνιος σαν παραδείγματα της γραφής σε -ιος. Περίπου τότε εμφανίζεται και στις επιγραφές.

Πάντως, τη μεγάλη του διάδοση το όνομα τη γνώρισε επί χριστιανισμού, από τον άγιο Γεώργιο τον μεγαλομάρτυρα ή τροπαιοφόρο, που ήταν στρατιωτικός με μεγάλες διακρίσεις στον ρωμαϊκό στρατό, και που μαρτύρησε στον διωγμό του Διοκλητιανού το έτος 303. Ως στρατιωτικός άγιος, ο Άγιος Γεώργιος έγινε δημοφιλέστατος και τ’ όνομά του συνδέθηκε με πολλές παραδόσεις, από τις οποίες η γνωστότερη τον θέλει να φονεύει τον δράκο, άθλος που παριστάνεται σε πάρα πολλές εικόνες του (Δείτε κι εδώ μια γελοιογραφία του Μποστ, που την παρουσιάσαμε πριν από χρόνια, και η οποία εμπνέεται από αυτή την παράδοση). Ο δράκος αυτός, σύμφωνα με μια εκδοχή της παράδοσης, είχε κάνει τη φωλιά του σε μια πηγή και δεν άφηνε τους κατοίκους της πόλης να πάρουν νερό, παρά μόνο αν του έδιναν να φάει κάποιον κάτοικο της πόλης, που τον όριζαν με κληρο. Μια φορά ο κλήρος έπεσε στη βασιλοπούλα, αλλά κατά σύμπτωση έτυχε να περνάει από τα μέρη τους ο Άγιος Γεώργιος, που σκότωσε το θηρίο (αφού πρώτα του έδειξε το σήμα του σταυρού) και έσωσε τη βασιλοπούλα, και ζήσαν όλοι καλά κι εμείς καλύτερα.

Χρόνια πολλά, κύριε Γιώργο!

Του Αγίου Γεωργίου σήμερα, μια γιορτή κάπως ταλαιπωρημένη, αφού φέτος μεν γιορτάζεται κανονικά, αλλά όποτε πέφτει πριν από το Πάσχα μεταφέρεται τη Δευτέρα του Πάσχα. Κι έτσι, με το να μην έχει σταθερό κονάκι, είναι κάπως σαν να έχει υποβαθμιστεί η γιορτή αυτή, οπότε φέτος που γιορτάζεται στην κανονική της τη μέρα είπα να την τιμήσω, όπως τυχαίνει καμιά φορά (σπάνια όμως) να κάνω για ονόματα που γιορτάζουν (ας πούμε, πέρσι για τον Κώστα). Ο «κύριος Γιώργος» του τίτλου δεν είναι κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο, πάντως, αν και υπάρχουν εκλεκτοί φίλοι του ιστολογίου με αυτό το όνομα.

Ο Γιώργος είναι το συχνότερο ελληνικό αντρικό όνομα, ενώ και το γυναικείο, Γεωργία, είναι κι αυτό αρκετά συχνό. Το όνομα Γεώργιος, όπως είναι στην επίσημη μορφή του, ετυμολογείται από τον γεωργό, πιθανώς από τον Δία Γεωργό, αφού ο «Ζευς Γεωργός» λατρευόταν στην αρχαία Αθήνα. Αν περάσει από εδώ κανείς φίλος που να ξέρει να χειρίζεται τα επιγραφικά θα μας πληροφορήσει, πάντως έχω την εντύπωση ότι το όνομα Γεώργιος δεν εμφανίζεται στην κλασική αρχαιότητα. Από τα κείμενα που έψαξα, νομίζω ότι πρώτη φορά βρίσκουμε το όνομα Γεώργιος στον Αίλιο Ηρωδιανό, τον 2ο αιώνα μΧ, όπου αναφέρει τα ονόματα Γεώργιος, Δημήτριος, Αμμώνιος σαν παραδείγματα της γραφής σε -ιος.

Πάντως, τη μεγάλη του διάδοση το όνομα τη γνώρισε επί χριστιανισμού, από τον άγιο Γεώργιο τον μεγαλομάρτυρα ή τροπαιοφόρο, που ήταν στρατιωτικός με μεγάλες διακρίσεις στον ρωμαϊκό στρατό, και που μαρτύρησε στον διωγμό του Διοκλητιανού το έτος 303. Ως στρατιωτικός άγιος, ο Άγιος Γεώργιος έγινε δημοφιλέστατος και τ’ όνομά του συνδέθηκε με πολλές παραδόσεις, από τις οποίες η γνωστότερη τον θέλει να φονεύει τον δράκο, άθλος που παριστάνεται σε πάρα πολλές εικόνες του (Δείτε κι εδώ μια γελοιογραφία του Μποστ, που την παρουσιάσαμε πρόσφατα, και η οποία εμπνέεται από αυτή την παράδοση). Ο δράκος αυτός, σύμφωνα με μια εκδοχή της παράδοσης, είχε κάνει τη φωλιά του σε μια πηγή και δεν άφηνε τους κατοίκους της πόλης να πάρουν νερό, παρά μόνο αν του έδιναν να φάει κάποιον κάτοικο της πόλης, που τον όριζαν με κληρο. Μια φορά ο κλήρος έπεσε στη βασιλοπούλα, αλλά κατά σύμπτωση έτυχε να περνάει από τα μέρη τους ο Άγιος Γεώργιος, που σκότωσε το θηρίο (αφού πρώτα του έδειξε το σήμα του σταυρού) και έσωσε τη βασιλοπούλα, και ζήσαν όλοι καλά κι εμείς καλύτερα.

Ο άγιος Γεώργιος ήταν δημοφιλέστερος στα ανατολικά εδάφη της χριστιανοσύνης, Συρία ας πούμε και Γεωργία, μέχρι που με τις σταυροφορίες μεταφέρθηκε η λατρεία του και στη Δύση κι άρχισαν να εμφανίζονται ευγενείς και βασιλιάδες με το όνομα αυτό -από τότε χρονολογείται και η ιαχή «by George!», αρχικά των Άγγλων ιπποτών, που επικαλούνταν τη βοήθεια του Αγίου Γεωργίου. Μια πολύ περίεργη σύμπτωση είναι η μεγάλη λατρεία των Γεωργιανών στο όνομα Γεώργιος, αφού έχουν τον ΑηΓιώργη στον θυρεό της χώρας να σκοτώνει τον δράκο, ενώ και τον καιρό της μεγάλης δόξας του βασιλείου της Γεωργίας οι βασιλιάδες τους είχαν το όνομα Γεώργιος -οχτώ τον αριθμό. Και λέω ότι είναι περίεργη η σύμπτωση, διότι όπως έχουμε πει κατά καιρούς (αλλά όχι σε ειδικό άρθρο), οι Γεωργιανοί δεν λέγονται έτσι στη γλώσσα τους, ούτε ονομάζουν έτσι τη χώρα τους. Οι ίδιοι λέγονται Καρτβέλοι και τη χώρα τους την αποκαλούν Σακαρτβέλο (χώρα των Καρτβέλων). Το όνομα «Γεωργία/Γεωργιανός» με το οποίο τους γνωρίζουμε όλοι οι δυτικότεροι είναι εξώνυμο που ανάγεται σε μια περσοαραβική λέξη (gurg) με την οποία τους ονόμαζαν οι Πέρσες. Βέβαια, πολύ νωρίς, επειδή ήταν γνωστή η λατρεία των Γεωργιανών προς τον άγιο Γεώργιο, παρετυμολογήθηκε το όνομά τους και το όνομα της χώρας τους έτσι που να συνδέεται με τον Γεώργιο.

Η άλλη Γεωργία του χάρτη, η αμερικάνικη πολιτεία, δεν έχει κανένα μυστήριο: ονομάστηκε έτσι προς τιμή του βασιλιά της Αγγλίας Γεώργιο τον Β’, το 1732. Στους Άγγλους βασιλιάδες θα επιστρέψω σε λίγο, αλλά προς το παρόν να αναφέρω ότι στη βυζαντινή αυτοκρατορία δεν άκμασε και πολύ το όνομα Γεώργιος. Υπάρχουν βέβαια αρκετοί συγγραφείς με το όνομα αυτό (ο Μοναχός, ο Πισίδης, ο Ακροπολίτης) αλλά κανείς αυτοκράτορας και μόνο δύο πατριάρχες -αν και κάποιος θα μπορούσε να επισημάνει τον «παραλίγο» αυτοκράτορα, τον γιγαντόσωμο στρατηγό Γεώργιο Μανιάκη, που διεκδίκησε τον θρόνο από τον Κωνσταντίνο Μονομάχο -μάλιστα, πρόσκαιρα τον είχαν ανακηρύξει αυτοκράτορα οι Βάραγγοι στρατιώτες του που τον αποκαλούσαν «Gyrgyr», αλλά ενώ ο στρατός του Μανιάκη κατανίκησε τα αυτοκρατορικά στρατεύματα στην Αμφίπολη, κατά την καταδίωξη των νικημένων σκοτώθηκε κατά τύχη ο Μανιάκης, κι έτσι έμεινε το στράτευμά του ακέφαλο και διαλύθηκε. Λίγο αργότερα έμεινε και το πτώμα του Μανιάκη ακέφαλο, γιατί του έκοψαν το κεφάλι για να κοσμήσει τον άδοξο θρίαμβο του ηττημένου νικητή. Αλλά πλατειάζω.

Έλεγα λοιπόν πως δεν είχαμε Γιώργηδες αυτοκράτορες στο Βυζάντιο, ενώ οι Γεώργιοι που βασίλεψαν στο νεοελληνικό κράτος ήρθαν βέβαια εισαγόμενοι από τη Δανία. Ίσως αυτό να εξηγεί ότι τα σημερινά πιτσιρίκια που έχουν το συχνότατο αυτό όνομα εξακολουθούν να τα φωνάζουν «Γιώργο» και «Γιωργάκη» οι μανάδες τους, δεν τις έχει δηλαδή πιάσει η αυτοκρατορική παράνοια που έχει προκαλέσει τα ρεζιλίκια με τους τρίχρονους Κωνσταντίνους και τους πεντάχρονους Αλέξανδρους.

Ωστόσο, το όνομα Γιώργος έχει αρκετές λαϊκές παραλλαγές. Καταρχάς, Γιώργης και Γιωργής, Γεωργάκης (όπως ο Ολύμπιος), Γιωργάκης και Γιωργούλας (όπως ο Μπέικος) και Γιωργούσης, αλλά και Γώγος. Πιο σπάνιες: Γάκης, Γούσιας, Γούλας, Γκόγκος, αλλά και Λιόλιος, όπως και οι νησιώτικες Τζώρτζης και Ζωρζής. Παλιότερα, ακούγονταν κι αυτές «Ήμουνα μικρό παιδάκι, μ’ έλεγε ο πατέρας Γάκη» θυμάται ο Γιώργος Κοτζιούλας, ο οποίος είχε επίσης κάποτε χρησιμοποιήσει το ψευδώνυμο Γούλας Μπούκουρης, αλλά σήμερα ως επώνυμα κυρίως διασώζονται. Περιμένω να εμπλουτίσετε τον κατάλογο με άλλες τοπικές παραλλαγές του ονόματος. Η Γεωργία έχει τη Γωγώ και τη Γιούλα/Γιόλα και τη Γίτσα που δεν πρέπει να ακούγεται πια -και πάλι, περιμένω συμπλήρωση.

Παρόλο που είναι το συχνότερο όνομα, ο Γιώργος έχει ελάχιστη παρουσία σε παροιμίες και εκφράσεις -ενώ ο λιγότερο συχνός Γιάννης έχει δεκάδες παροιμίες για πάρτη του. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο Ιστορικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής (αυτό που σταμάτησε στο λ. δαχτυλωτός), το λήμμα «Γιάννης» πιάνει δυο σελίδες ενώ το λήμμα «Γιώργος» δεν υπάρχει καν. Η μόνη γνωστή παροιμία με Γιώργηδες είναι το «Όπου Γιώργος και μάλαμα», που μάλιστα έχω την εντύπωση πως είναι νεοφανής, γεννημένη από το τραγούδι του Μητσάκη, ενώ δεν είναι τιμητική η άλλη παροιμία «Είπαν το παιδί σου Γιώργη; Ξαναβάφτισέ το». Υπάρχουν βέβαια παροιμίες με τον Άϊ Γιώργη, στον οποίο η λαϊκή θυμοσοφία ανάθεσε τον ρόλο που έπαιζε η Αθηνά στο αρχαίο ρητό: Άϊ Γεώργη βούθα μου! Σείε και συ τον πόδα σου, σε μια ροδίτικη παραλλαγή από τον Πολίτη. Επίσης, έχουμε και ημερολογιακές παροιμίες, π.χ. Από τ’Άϊ Γιωργιού και πέρα, δος του φουστανιού σου αέρα (δηλ. ελαφραίνει το ντύσιμο) ή «Από τ’ Άϊ Νικήτα κοίτα, από τ’ Άϊ Γιωργιού ξεκοίτα», δηλ. μπορείς να κοιμάσαι έξω από του Αγίου Γεωργίου ίσαμε του Άϊ Νικήτα, που πέφτει 15 Σεπτεμβρίου -βέβαια οι ημερολογιακές παροιμίες αναφέρονται στο παλιό ημερολόγιο.

Πάμπολλα είναι τα τραγούδια με Γιώργους. Καταρχάς, έχουμε το «Οπου Γιώργος και μάλαμα» του Γιώργου Μητσάκη, που το αναφέραμε ήδη. Ο Μητσάκης έχει δώσει και το θαυμάσιο «Δεν είμαι εγώ ο Γιώργος σου» (εδώ σε άλλη εκτέλεση, από τον Γούναρη). Να αναφέρουμε ακόμα το «Έμπαινε Γιώργο έμπαινε» με τον Γιάννη Ντουνιά και το «Με λένε Γιώργο» (που εδώ το λέει ο Γιώργος Μαζωνάκης). Υπάρχει και η Κυρα Γιώργαινα που είπε ο Καλατζής. Περιμένω συμπληρώσεις, ιδίως με νεότερα γιουτουμπάκια, να μη μας πούνε και παλιομοδίτες.

Από την άλλη, κι ας μας πουν παλιομοδίτες, θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε τον Μπαρμπαγιώργο, τον μπάρμπα του Καραγκιόζη.

Από ταινίες, θα αναφέρω την ελληνική «Ο κυρ Γιώργης εκπαιδεύεται» με τον Παπαγιαννόπουλο (διασκευή του θεατρικού έργου του Σπύρου Μελά), αλλά και την αγγλική «Η τρέλα του βασιλιά Γεωργίου» (The Madness of King George) που έχει μια πολύ γουστόζικη ιστορία -η ταινία καθαυτή, όχι τα ιστορικά γεγονότα που περιγράφει, τα οποία κάθε άλλο παρά ευτράπελα είναι αφού η ταινία αφηγείται πώς βουλιάζει στην τρέλα ο βασιλιάς Γεώργιος ο Γ΄ για τον οποίο έχει γράψει τσουχτερούς στίχους ο Σέλεϊ (an old, mad, blind, despised, and dying king). H ταινία βασίζεται στο θεατρικό έργο The Madness of King George ΙΙΙ, αλλά όταν γυρίστηκε και ήταν έτοιμη προς διανομή, ο διανομέας επέμενε ότι στις ΗΠΑ δεν θα έπιανε τέτοιος τίτλος διότι το νοήμον κοινό θα έβλεπε το ΙΙΙ και θα νόμιζαν ότι είναι η τρίτη ταινία της σειράς και δεν θα πήγαιναν να τη δουν αφού είχαν χάσει τις άλλες δύο! Το ότι αυτή η άποψη επιβλήθηκε, και επιπλέον ότι μάλλον ήταν σωστή, λέει πολλά για τον πολιτισμό μας, θαρρώ.

Κλείνοντας το… γεωργικό αυτό άρθρο, να αναφέρω ότι οι διασημότεροι Γιώργηδες βάσει του γκουγκλ είναι, κατά σειράν: Σεφέρης, Τράγκας, Λιάγκας, Νταλάρας, ΓΑΠ, Λακόπουλος, Σαρρής, Μαζωνάκης. Με κάποιον από αυτούς, που μπήκε τόσο ψηλά στη σειρά επειδή έχει ιστολόγιο στο όνομά του, ήμουν στο ίδιο σχολείο.

Το ιστολόγιο εύχεται ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ σε όλες τις Γεωργίες και σε όλους τους Γιώργηδες, συχνούς ή περιστασιακούς επισκέπτες, είτε έχουν φανερό το όνομά τους ή υπονοούμενο σαν τον φίλο μας τον Τζι, είτε χρησιμοποιούν ψευδώνυμο!

 

 

 

 

 

 

Είχαν γυναίκες παλιότερα οι Σκοτσέζοι;

Πριν από μερικές μέρες έφυγε από τη ζωή ο Θεσσαλονικιός δημοσιογράφος Δημήτρης Χατζηπαρασκευάς. Σε μια συγκινητική νεκρολογία στην Εφημερίδα των Συντακτών γράφτηκε μεταξύ άλλων ότι ο δημοσιογράφος «ήταν παντρεμένος με τη Σκωτή, Ανν Χατζηπαρασκευά» κι αυτή η πρωτόγνωρη λέξη μου δίνει την αφορμή για το σημερινό άρθρο.

Ο συντάκτης της νεκρολογίας προφανώς φοβήθηκε να γράψει «Σκοτσέζα» (ή Σκωτσέζα, το ζήτημα της ορθογραφίας της λέξης θα το δούμε στο τέλος), κάτι που μου φαίνεται ακατανόητο. Λέτε να το θεώρησε μαλλιαρό; Κι αφού ο Σκοτσέζος στα ευπρεπισμένα ελληνικά είναι Σκώτος, το θηλυκό του είναι… πώς είναι άραγε; Πάντως, Σκωτή δεν είναι.

Και επειδή ενός κακού μύρια έπονται, η παράξενη λέξη που ο ίδιος κατασκεύασε τον ανάγκασε να βάλει και κόμμα μετά, που είναι εντελώς αδικαιολόγητο. Αν ήμουν στη θέση του δημοσιογράφου της ΕφΣυν, κι αν κάποιος μου έβαζε το πιστόλι στον κρόταφο και μου απαγόρευε να γράψω «Σκοτσέζα», θα έγραφα «με την Ανν Τάδε, σκοτσέζικης καταγωγής» (και όχι προέλευσης βέβαια, όπως έγραψε κάποιος τις προάλλες, θα το δούμε στα σαββατιάτικα μεζεδάκια, λες κι είναι τυριά ή κρασιά οι άνθρωποι). Καλύτερο όμως βρίσκω το προφανές, «με τη σκοτσέζα».

Όπως είπα, το Σκωτή δεν δικαιολογείται με τίποτα. Προφανώς, ο δημοσιογράφος, επηρεασμένος από το γενικότερο κύμα ευπρεπισμού που έχει πάρει και σηκώσει τους επαγγελματίες γραφιάδες, και γράφουν π.χ. «η Ελβετή» και «η Σουηδή», λες κι αν πούνε «Σουηδέζα» είναι άσεμνο, έπλασε το «Σκωτή» πάνω στο πατρόν των προηγούμενων αχώνευτων αλλά υπαρκτών εθνωνυμίων. Σουηδή υπάρχει, γιατί υπάρχει Σουηδός. Σκωτή δεν υπάρχει, γιατί δεν υπάρχει Σκωτός. Άλλωστε και στο γκουγκλ, η λέξη είναι προς το παρόν άπαξ λεγόμενο -βγαίνουν και μερικές ακόμα γκουγκλιές αλλά είναι ψευδοανευρέσεις, αντί για φου-σκωτή.