Μηνολόγιον Μαΐου έτους 2022

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

 

Κυ 1	Τα Ανθεστήρια – Ημέρα των ανθέων και των εργατών. Γενέσιον Ιωάννη Ρίτσου του βάρδου της ρωμιοσύνης και Τελευτή Αλεξάνδρου Παναγούλη του τυραννοκτόνου. Και των 200 της Καισαριανής.
Δε 2	† Λεονάρδου ντα Βίντσι· αλλά και παγκόσμια ημέρα των ιστολογίων.
Τρ 3	Τελευτή Αθανασίου Βέγγου, του καλού ανθρώπου. Και Παγκόσμια Ημέρα της Ελευθεροτυπίας
Τε 4	Αρίονος του κιθαρωδού -και Αλέξη Δαμιανού τελευτή.
Πε 5	Γενέσιον Καρόλου Μαρξ
Πα 6	Ας είμαστε ρεαλιστές, ας επιδιώξουμε το αδύνατο: γαλλικός Μάης του 1968
Σα 7	Των εν Αιγίνη εκτελεσθέντων
Κυ 8	† Γουσταύου Φλωμπέρ
Δε 9	Αναστασίου Τούση και λοιπών εν Θεσσαλονίκη πεσόντων διαδηλωτών
Τρ 10	Καραολή και Δημητρίου απαγχονισμός
Τε 11	Γέννησις Λασκαρίνας Πινότση ή Μπουμπουλίνας
Πε 12	Της νίκης των επαναστατών εις Βαλτέτσιον Αρκαδίας
Πα 13	Κωνσταντίνου Θεοτόκη του ρεαλιστού πεζογράφου
Σα 14	Αισχύλου, τραγικού και μαραθωνομάχου
Κυ 15	Γενέσιον Πέτρου Κιουρί
Δε 16	† Καρόλου Περό και των δημιουργημάτων του: Σταχτοπούτας, Κοκκινοσκουφίτσας, Ωραίας Κοιμωμένης
Τρ 17	Παγκόσμια Ημέρα Τηλεπικοινωνιών
Τε 18	† Γουσταύου Μάλερ και Νικηφόρου Μανδηλαρά αναίρεσις.
Πε 19	† Χο Τσι Μινχ του απελευθερωτού
Πα 20	† Γρηγορίου Δικαίου Παπαφλέσσα τελευτή -και έναρξη της Μάχης της Κρήτης
Σα 21	Τα Αναστενάρια
Κυ 22	† Βίκτωρος Ουγκώ, του δημιουργού των «Αθλίων»
Δε 23	† Ερρίκου Ίψεν και Γεωργίου του Μετοίκου
Τρ 24	† Νικολάου Κοπερνίκου
Τε 25	Αιμιλιανού Ζαπάτα και Άρεως Βελουχιώτου εκκίνησις
Πε 26	Γενέσιον Αλεξάνδρου Πούσκιν και τελευτή Μιχαήλ Παπαγιαννάκη
Πα 27	Γρηγορίου Λαμπράκη τελευτή· και Ροβέρτου Κωχ
Σα 28	Πρώτη πρόβλεψις ηλιακής εκλείψεως υπό Θαλού του Μιλησίου
Κυ 29	Εάλω η Πόλις – Η Ρωμανία πάρθεν (αποφράς ημέρα)
Δε 30	† Θανή Βολταίρου του διαφωτιστού
Τρ 31	Αποκαθήλωσις της ναζιστικής σημαίας υπό Εμμανουήλ Γλέζου και Αποστόλου Σάντα

 

Ο Μάιος ή Μάης ετυμολογείται, όπως και όλοι οι μήνες του ημερολογίου μας, από τα λατινικά, και συγκεκριμένα από το λατινικό Maius (mensis), δηλ. μήνας της Μαίας, μιας ρωμαϊκής θεότητας. Λαϊκή ονομασία ευρέως γνωστή δεν έχει, αν και βρίσκω το “Κερασάρης” σε κάποιες πηγές, επειδή τότε ωριμάζουν τα κεράσια (με το παλιό ημερολόγιο σκεφτείτε ότι ο Μάιος πιάνει και αρχές Ιουνίου).

Ο Γλέζος και ο Σάντας πριν από 80 χρόνια…

Πριν από 80 χρόνια, τη νύχτα της 30ής προς 31η Μαΐου 1941, ενώ οι Γερμανοί ολοκλήρωναν την κατάληψη της Κρήτης, ο Μανώλης Γλέζος και ο Απόστολος Σάντας κατέβασαν τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη. Δεν ήταν η πρώτη αντιστασιακή ενέργεια στην Ευρώπη, όπως έχει γραφτεί, αλλά ήταν ένα σημαντικότατο συμβάν, με διεθνή εμβέλεια και με ισχυρό συμβολισμό, που έδωσε θάρρος στον υπόδουλο λαό της Αθήνας.

Η ταυτότητα των δυο ηρώων αποκαλύφθηκε μετά την απελευθέρωση. Ο ένας από τους δύο ήρωες, ο Μανώλης Γλέζος, αναδείχθηκε σε κορυφαίο στέλεχος του ΚΚΕ και της νόμιμης ΕΔΑ, φυλακίστηκε επανειλημμένα και καταδικάστηκε σε θάνατο, ενώ μετά τη μεταπολίτευση διατέλεσε βουλευτής και ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ. Ο Απόστολος Σάντας επίσης εξορίστηκε τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση, αλλά απέδρασε και διέφυγε στην Ιταλία και στη συνέχεια στον Καναδά όπου έζησε αρκετά χρόνια και μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα δεν αναμίχθηκε στην ενεργό πολιτική.

Στο Διαδίκτυο τα τελευταία χρόνια, και ιδίως κατά την περίοδο που η Χρυσή Αυγή είχε κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, ακούγονται φωνές, από το άκρο δεξιό του φάσματος, που θεωρούν «μύθο» το κατέβασμα της σημαίας από τους Γλέζο και Σάντα.

Ένα πολυακουσμένο επιχείρημα είναι ότι η σημαία δεν μπορεί να κατέβηκε από τον ιστό της τη νύχτα, διότι με το ηλιοβασίλεμα γίνεται υποστολή της σημαίας.

Το επιχείρημα αυτό, παρόλο που ακούγεται πολύ, δεν αντέχει σε κριτική.

Μια πρώτη απάντηση είναι ότι η υποστολή της σημαίας το βράδυ γίνεται σε καιρό ειρήνης, όχι σε πόλεμο και όχι σε κατακτημένα εδάφη.

Αλλά πέρα από αυτή τη θεωρητική ανασκευή υπάρχει και μια ατράνταχτη πρακτική αντίκρουση. Η ανακοίνωση του Γερμανού φρουράρχου, που δημοσιεύτηκε σε όλες τις αθηναϊκές εφημερίδες την 1η Ιουνίου 1941, στην οποια γίνεται ξεκάθαρα αναφορά σε «υπεξαίρεση» της σημαίας.

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ

Βάσει των κάτωθι γεγονότων και εξακριβώσεων προσδιορίζεται η αστυνομική ώρα εν Αθήναις μετ’ αμέσου ισχύος η 22α:

1) Κατά την νύκτα της 30ής προς 31ην Μαΐου υπεξηρέθη η επί της Ακροπόλεως κυματίζουσα γερμανική πολεμική σημαία παρ’ αγνώστων δραστών. Διενεργούνται αυστηραί ανακρίσεις. Οι ένοχοι και συνεργοί αυτών θα τιμωρηθούν διά της ποινής του θανάτου.

2) Ο τύπος και η δημοσία γνώμη πάντων των στρωμάτων του λαού εκφράζονται ακόμη πάντοτε μετ’ εκδήλου συμπαθείας υπέρ των εκ της ηπειρωτικής Ευρώπης εκδιωχθέντων Άγγλων.

3) Τα γεγονότα εν Κρήτη, αι παρά το διεθνές δίκαιον διαπραχθείσαι κακοποιήσεις εναντίον Γερμανών αιχμαλώτων όχι μόνο δεν συζητούνται μετ’ αποστροφής, αλλ’ εις ευρείς κύκλους και μάλιστα μετ’ ευαρεσκείας.

4) Υπέρ Άγγλων αιχμαλώτων παρετηρήθησαν, παρά την σχετικήν απαγόρευσιν, επανειλημμένως εκδηλώσεις συμπαθείας (προσφορά δώρων, ανθέων, καρπών, σιγαρέττων κλπ.) Αι τοιαύται εκδηλώσεις γίνονται ανεκταί εκ μέρους της ελληνικής αστυνομίας, εναντίον των οποίων δεν αντέδρασεν μεθ’ όλων των εις διάθεσιν αυτής ευρισκομένων μέσων.

5) Η συμπεριφορά των ευρυτέρων κύκλων της πόλεως των Αθηνών έναντι των γερμανικών ενόπλων Δυνάμεων, εγένετο και πάλιν ολιγώτερον φιλική.

6) Η αισχροκέρδεια εν Αθήναις υπερέβη παν μέτρον χωρίς αι αρμόδιαι αρχαί να προβαίνουν εις τα ενδεικνυόμενα μέτρα καταστολής.

7) Σχεδόν άπαντα τα εμπορεύματα πωλούνται εν Αθήναις προς τους Γερμανούς στρατιωτικούς εις σημαντικώς ανωτέρας τιμάς παρά εις τους Έλληνας.

Αι γερμανικαί στρατιωτικαί αρχαί προσεπάθησαν μέχρι σήμερον να συμπεριφερθώσι προς τον ελληνικόν λαόν από πάσης απόψεως ευμενώς, εν περιπτώσει καθ’ ην αι διαταγαί των ενόπλων γερμανικών Δυνάμεων δεν θέλουσιν εισακουσθή, αύται θα επιβάλωσι μετά λύπης των αυστηροτάτας κυρώσεις.

Εν Αθήναις τη 31η Μαΐου 1941.

Ο ΦΡΟΥΡΑΡΧΟΣ

Επειδή δύσκολα μπορούμε να πιστέψουμε ότι ο Φρούραρχος Αθηνών είπε… ψέματα θέλοντας να αναδείξει σε ήρωες δυο δεκαεννιάχρονους φοιτητές, νομίζω ότι η ανακοίνωση αποτελεί ατράνταχτη απόδειξη πως σημαία υπήρχε.

Μηνολόγιον Μαΐου έτους 2021

….ή αλλιώς έτους 2 μ.Κ. Βεβαια σήμερα δεν ειναι μόνο πρωτομηνιά παρά και Μεγασάββατο, κι αυτό βάζει στον ιστολόγο διάφορα προβλήματα προτεραιοτήτων, μα ας είναι.

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

 

Σα 1	Τα Ανθεστήρια – Ημέρα των ανθέων και των εργατών. Γενέσιον Ιωάννη Ρίτσου του βάρδου της ρωμιοσύνης και Τελευτή Αλεξάνδρου Παναγούλη του τυραννοκτόνου. Και των 200 της Καισαριανής.
Κυ 2	† Λεονάρδου ντα Βίντσι· αλλά και παγκόσμια ημέρα των ιστολογίων.
Δε 3	Τελευτή Αθανασίου Βέγγου, του καλού ανθρώπου. Και Παγκόσμια Ημέρα της Ελευθεροτυπίας
Τρ 4	Αρίονος του κιθαρωδού -και Αλέξη Δαμιανού τελευτή.
Τε 5	Γενέσιον Καρόλου Μαρξ
Πε 6	Ας είμαστε ρεαλιστές, ας επιδιώξουμε το αδύνατο: γαλλικός Μάης του 1968
Πα 7	Των εν Αιγίνη εκτελεσθέντων
Σα 8	† Γουσταύου Φλωμπέρ
Κυ 9	Αναστασίου Τούση και λοιπών εν Θεσσαλονίκη πεσόντων διαδηλωτών
Δε 10	Καραολή και Δημητρίου απαγχονισμός
Τρ 11	Γέννησις Λασκαρίνας Πινότση ή Μπουμπουλίνας
Τε 12	Της νίκης των επαναστατών εις Βαλτέτσιον Αρκαδίας
Πε 13	Κωνσταντίνου Θεοτόκη του ρεαλιστού πεζογράφου
Πα 14	Αισχύλου, τραγικού και μαραθωνομάχου
Σα 15	Γενέσιον Πέτρου Κιουρί
Κυ 16	† Καρόλου Περό και των δημιουργημάτων του: Σταχτοπούτας, Κοκκινοσκουφίτσας, Ωραίας Κοιμωμένης
Δε 17	Παγκόσμια Ημέρα Τηλεπικοινωνιών
Τρ 18	† Γουσταύου Μάλερ και Νικηφόρου Μανδηλαρά αναίρεσις.
Τε 19	† Χο Τσι Μινχ του απελευθερωτού
Πε 20	† Γρηγορίου Δικαίου Παπαφλέσσα τελευτή -και έναρξη της Μάχης της Κρήτης
Πα 21	Τα Αναστενάρια
Σα 22	† Βίκτωρος Ουγκώ, του δημιουργού των «Αθλίων»
Κυ 23	† Ερρίκου Ίψεν και Γεωργίου του Μετοίκου
Δε 24	† Νικολάου Κοπερνίκου
Τρ 25	Αιμιλιανού Ζαπάτα και Άρεως Βελουχιώτου εκκίνησις
Τε 26	Γενέσιον Αλεξάνδρου Πούσκιν και τελευτή Μιχαήλ Παπαγιαννάκη
Πε 27	Γρηγορίου Λαμπράκη τελευτή· και Ροβέρτου Κωχ
Πα 28	Πρώτη πρόβλεψις ηλιακής εκλείψεως υπό Θαλού του Μιλησίου
Σα 29	Εάλω η Πόλις – Η Ρωμανία πάρθεν (αποφράς ημέρα)
Κυ 30	† Θανή Βολταίρου του διαφωτιστού
Δε 31	Αποκαθήλωσις της ναζιστικής σημαίας υπό Εμμανουήλ Γλέζου και Αποστόλου Σάντα

 

Ο Μάιος ή Μάης ετυμολογείται, όπως και όλοι οι μήνες του ημερολογίου μας, από τα λατινικά, και συγκεκριμένα από το λατινικό Maius (mensis), δηλ. μήνας της Μαίας, μιας ρωμαϊκής θεότητας. Λαϊκή ονομασία ευρέως γνωστή δεν έχει, αν και βρίσκω το “Κερασάρης” σε κάποιες πηγές, επειδή τότε ωριμάζουν τα κεράσια (με το παλιό ημερολόγιο σκεφτείτε ότι ο Μάιος πιάνει και αρχές Ιουνίου).

Ο Παλαμάς έχει γράψει και ποίημα «Κεράσια»  που ξεκινάει:

Το Μάη έχ’ η άνοιξη, τα χελιδόνια ο Μάρτης,
ο Απρίλης τα τριαντάφυλλα, κι ο Μάης τα κεράσια.

Η πιο γνωστή παροιμία για τον Μάιο είναι μάλλον η «Ζήσε Μάη μου να φας τριφύλλι» (που είχε αρχική μορφή “Ζήσε μαύρε μου να φας τον Μάη τριφύλλι», όπως είχαμε γράψει παλιότερα). Επίσης γνωστή είναι η “Στον καταραμένο τόπο τον Μάη μήνα βρέχει”, που δεν την έβγαλαν βέβαια φίλοι των εκδρομών και των περιηγήσεων, αλλά αγρότες, επειδή οι βροχές του Μάη όχι μόνο δεν ωφελούν, όπως στους προηγούμενους μήνες, αλλά αντίθετα βλάφτουν τη σοδειά, εξού και “Μάης άβροχος, τρύγος άμετρος” ή «Τον καιρό που ‘πρεπε δεν έβρεχε, το Μάη εδροσολόγα».

Ο Μάης είναι μήνας που προσφέρεται για αγροτικές εργασίες (“Τον Μάη βάζε εργάτες κι ας είν’ και ακαμάτες”), όχι όμως και για παντρειές, που θεωρούνται γρουσουζιά (“Απού παντρευτεί το Μάη, κακοποδωμένα πάει” λέει μια κρητική παροιμία από ένα βιβλίο που είχα παρουσιάσει εδώ παλιότερα).

Γιατί θεωρούνται γρουσουζιά οι μαγιάτικες παντρειές; Κατά πάσα πιθανότητα, επειδή  στις αγροτικές κοινωνίες είναι τόσο πολλές οι δουλειές τον Μάη, που η αναστάτωση και η χαλάρωση που μοιραία φέρνει ο γάμος σε όλο το σόι και το χωριό είναι αντιπαραγωγική. Μια άλλη εξήγηση είναι πως τον Μάη έχουν οίστρο οι γαϊδάροι (“Νάμουν το Μάη γάιδαρος, τον Αύγουστο κριάρι, όλο το χρόνο πετεινός και γάτος το Γενάρη” λέει η παροιμία) οπότε θεωρείται ανοίκειο να παντρεύονται κι οι ανθρώποι, αλλά νομίζω πως η εξήγηση αυτή επινοήθηκε εξηγητικά, εκ των υστέρων. Εκτός κι αν ισχύει η απάντηση που έδωσε κάποιος ευφυολόγος (ο Μπέρναρ Σόου; ) όταν τον ρώτησαν γιατί είναι γρουσουζιά να παντρεύεται κανείς την Παρασκευή: και γιατί να αποτελεί εξαίρεση η Παρασκευή;

Από τον Μάιο έχουμε το μαγιάπριλο (αλλά αυτό το αναφέραμε στο μηνολόγιο του Απρίλη), το μαγιοβότανο, ένα βότανο με το οποίο μαστουρώνουν οι γάτες, το μαγιάτικο, που είναι ψάρι, και το μαγιόξυλο που είναι ένα ξύλο ή κλαδί στολισμένο με λουλούδια που το περιφέρουν τα παιδιά την Πρωτομαγιά, είναι όμως και ευτράπελη λαϊκή ονομασία για το αντρικό μόριο.

Υπάρχει και επώνυμο Μάης το οποίο, όπως βρίσκω, ευδοκιμεί στη Γαβαλού Αιτωλοακαρνανίας και στην Καλαμπάκα.

Στα αγγλικά, βέβαια, έχουμε το επίθετο May, όπως η πρώην πρωθυπουργός Τερέζα Μέι, που το όνομά της είχε δώσει λαβή σε πάμπολλα λογοπαίγνια είτε με τον μήνα είτε με το βοηθητικό ρήμα may. Ο τωρινός ομόλογός της δίνει λαβή σε αστεία χωρίς να έχει τέτοιο σημαδιακό επώνυμο.

Ο Μάης είναι από τους λίγους μήνες (μαζί με τον Απρίλη και, έμμεσα, τον Ιανουάριο) που η πρώτη μέρα του έχει δικό της όνομα. Η 1η του Μάη είναι η παγκόσμια μέρα των εργατών ή αλλιώς η εργατική Πρωτομαγιά σε ανάμνηση της σφαγής του Χεϊμάρκετ, το 1886 στο Σικάγο, όταν η αστυνομία άνοιξε πυρ σε (αναρχικούς ως επί το πολύ) εργάτες που διαδήλωναν για το οχτάωρο χωρίς να σκέφτονται τις αρνητικές συνέπειες ενός τέτοιου μέτρου στην ανταγωνιστικότητα.

Πρωτομαγιά επίσης έγινε στην Καισαριανή η εκτέλεση 200 κομμουνιστών κρατουμένων σε αντίποινα για τον φόνο ενός Γερμανού στρατηγού από αντάρτες στους Μολάους, αλλά βέβαια στο θέμα αυτό είναι αφιερωμένο ένα ειδικό προπέρσινο άρθρο μας.

Βέβαια, ο φετινός Μάης είναι κορονιασμένος. Οπότε το γνωστό (μαθητικό ή προσκοπικό;) τραγουδάκι «Ο Μάιος μάς έφθασε εμπρός βήμα ταχύ, να τον προϋπαντήσουμε παιδιά στην εξοχή» θα πρέπει να περιοριστεί σε εντός νομού μετακινήσεις -τουλάχιστον για τούτο το πασχαλινό τριήμερο.

Πέρσι τέτοια μέρα, στο αντίστοιχο άρθρο, είχαμε πληροφορηθεί τον θάνατο του αγαπημένου μας φίλου Σπάιραλ, που είχε συμβεί μερικές μέρες νωρίτερα. Να αφιερώσω το σημερινό άρθρο στη μνήμη του.

Αν και δεν έχω κάνει ενδελεχή έρευνα, ο Μάης πρέπει να είναι ο πιο πολυτραγουδισμένος μήνας. Για φέτος θα διαλέξω ένα όχι γνωστό τραγούδι του Μάνου Λοΐζου, το Ξημερώνει Πρωτομαγιά, σε στίχους Μάρως Λημνού, με τη Σούλα Μπιρμπίλη, από 45άρι του 1965 (στην άλλη όψη ήταν η πρώτη εκτέλεση του Δρόμου):

 

Ο βενετσιάνικος καθρέφτης (διήγημα του Δημ. Σαραντάκου) – 6

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω στο ιστολόγιο, όπως πάντα κάθε δεύτερη Τρίτη και σε συνέχειες, τη νουβέλα «Ο βενετσιάνικος καθρέφτης» από το ομότιτλο βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, που το είχε έτοιμο όταν αδόκητα έφυγε από τη ζωή πριν από οχτώ χρόνια και που το εκδώσαμε λίγο πριν κλείσει χρόνος από τον θάνατό του.

Η σημερινή συνέχεια είναι η έκτη. Η προηγούμενη, πέμπτη συνέχεια είναι εδώ.

Όπως αναφέρει ο πατέρας μου στον πρόλογο του βιβλίου, η δράση εκτυλίσσεται το 1995. Tα μέλη ενός συλλόγου αντιστασιακών μαθαίνουν ότι η Ματίνα, δραστήριο μέλος του συλλόγου, έχει πάθει κάτι σοβαρό. Ο αφηγητής αναλαμβάνει να την επισκεφτεί στην Αρκαδία όπου βρίσκεται -είχε πάει για να μαζέψει αρχειακό υλικό. Mαθαίνουν ότι η Ματίνα έπαθε σοκ ενώ κοίταζε παλιές φωτογραφίες ανταρτών από το αρχείο των οικοδεσποτών της.

Σήμερα μπαίνουμε στο τέταρτο κεφάλαιο, που και αυτό θα το χωρίσω σε δυο συνέχεις. Ακολουθεί το πέμπτο και τελευταίο.

4

Την επομένη, ειδοποιημένος από τον κύριο Στάθη, ήρθε ξανά να μας δει ο γιατρός. Ήταν περίπου τριανταπέντε χρονών, τέλειωνε το αγροτικό του και έλπιζε να διοριστεί στο Κέντρο Υγείας της Βυτίνας.

«Τι να σας πω. Εγώ είμαι γενικός παθολόγος και παρόμοιο περιστατικό δεν έχω ξανασυναντήσει. Κλινικώς δεν παρουσιάζει καμία βλάβη. Είμαι δε βέβαιος πως βλέπει και ακούει περίφημα. Μόνο που δεν συμμετέχει σε τίποτα. Δέχθηκε τις εξετάσεις που της έκανα, χωρίς καμιά αντίδραση, αλλά και χωρίς καμιά δικιά της ανταπόκριση. Φοβάμαι πως αντιμετωπίζουμε περίπτωση βαριάς αντιδραστικής κατάθλιψης ή κάποια σοβαρή μορφή καταληψίας. Μήπως θα έπρεπε να την πάμε μερικές μέρες στο νοσοκομείο της Τρίπολης, να την παρακολουθήσουν νευρολόγοι ή ψυχίατροι, που δε διαθέτει το Κέντρο Υγείας;»

«Νομίζω πως είναι καλύτερα να τη μεταφέρουμε στην Αθήνα, όπου και καλύτερη περίθαλψη θα έχει και κοντά στους δικούς της θα βρίσκεται».

«Μου φαίνεται πως έχετε δίκιο. Πάντως μπορεί να ταξιδέψει και τέσσερις και πέντε ώρες, χωρίς κίνδυνο».

Το τελευταίο εικοσιτετράωρο στη Δροσοπηγή το περάσαμε με την Αναστασία εξετάζοντας τις φωτογραφίες και κάποια σχετικά μ΄ αυτές έγγραφα, που ανακαλύψαμε στο αρχείο. Για ολοκλήρωση της μελέτης του αρχείου και καταγραφής του δεν γινόταν φυσικά λόγος. Για την ώρα περιοριστήκαμε να ταχτοποιήσουμε φωτογραφίες και έγγραφα, χωρίσαμε όσα είχαν ψηφιοποιηθεί και αποθηκευθεί στο σκληρό δίσκο του φορητού υπολογιστή και στην ψηφιακή κάμερα, από όσα μέναν αθησαύριστα. Ίσως να έρχονταν αργότερα κάποιοι άλλοι από το Σύλλογο για να την συμπληρώσουν την καταγραφή.

 

Η Δροσοπηγή ήταν έδρα τάγματος της 54ης Ταξιαρχίας του Δημοκρατικού Στρατού. Ο Κώστας είχε βαθμό υπολοχαγού και διοικούσε μια διλοχία και ο Βλάσης ήταν ανθυπολοχαγός και υποδιοικητής. Σε ένα έγγραφο, που είχε τον χαρακτηρισμό «απόρρητο», μια παράγραφός του μου έκανε εντύπωση, όπως θα έκανε εντύπωση και σε κάποιον άλλον που τη διάβασε πριν από μένα, γιατί ήταν υπογραμμισμένη με κόκκινο μολύβι:

«Χρειάζεται ιδιαίτερη επαγρύπνηση, αναφορικά με τους επιστρατευόμενους αλλά ακόμη περισσότερη με τους εθελοντές ή τους αυτόμολους. Πληροφορίες από άλλες μονάδες αναφέρουν περιπτώσεις ατόμων, που παρουσιάστηκαν σαν εθελοντές ή αυτόμολοι, στην πραγματικότητα όμως ήταν κατάσκοποι ή πράκτορες των Μ/Φ».

Η τελευταία συντομογραφία σήμαινε βεβαίως «μοναρχοφασιστών». Αναλόγως στην άλλη πλευρά για τους αντάρτες χρησιμοποιούσαν τη συντομογραφία Κ/Σ, δηλαδή «κομμουνιστοσυμμορίται». Όπως γράφει κάποιος ιστορικός της εποχής, ο πόλεμος γινόταν με συντομογραφίες.

Ξεφύλλισα και το μικρό τεφτεράκι, όπου κατέγραφε, δίκην ημερολογίου, τις σκέψεις του ο Βλάσης. Σε ένα σημείο του διάβασα.

Μυστήριος μου φαίνεται ο καινούργιος μαχητής. Όλο ρωτά για πρόσωπα και πράματα. Όταν δεν έχει υπηρεσία, όλο κινείται. Άλλοτε τριγυρίζει στα γραφεία κι άλλοτε φέρνει γύρα το χωριό, σαν κάτι ή κάποιον να αναζητά. Ενημέρωσα τη Διοίκηση και είπα στον Ηλία και το Δημητρό να μην τον χάνουν από τα μάτια τους. Ο Κώστας όμως με διαβεβαιώνει πως πρέπει να είναι εντάξει. Τον ξέρει από την Κατοχή. Εδώ που τα λέμε, παρά τις επιφυλάξεις μου, και σε μένα δεν έχει κάνει άσκημη εντύπωση. Είναι πειθαρχικός, πρόθυμος, εύθυμος, ξέρει ένα σωρό τραγούδια του αγώνα και έχει ωραία φωνή.

Στα διαλείμματα κουβέντιαζα με τους οικοδεσπότες μας. Είχαν πάρει ενεργό μέρος στην Αντίσταση και υπέφεραν στον Εμφύλιο κατά τον οποίο φυλακίστηκε ο Στάθης και λεηλατήθηκε το σπίτι τους. Γλίτωσαν χάρη στις γνωριμίες του πεθερού του, του στρατηγού. Με κάποια έκπληξη διαπίστωσα πως και οι τρεις οικοδεσπότες μας ζούσαν σε μια κατάσταση ψευδαισθήσεων. Γι΄ αυτούς ο αγώνας, που ξεκίνησε από την Αντίσταση και συνεχίστηκε με τον Εμφύλιο, δεν έχει τελειώσει. Τον συνεχίζουν κάποιοι, μεταξύ των οποίων ο Βλάσης, που γι΄ αυτούς εξακολουθεί να ζει, κάπου στην Κούβα ή στη Λατινική Αμερική. Και αυτές τις ψευδαισθήσεις τις διατηρούσε όχι μόνο η κυρία Ουρανία, που οπωσδήποτε από χρόνια τώρα ζει αποτραβηγμένη στον κόσμο της, αλλά και η πρακτική και ρεαλίστρια Παρασκευή, ακόμα και ο κύριος Στάθης κι ας βεβαίωνε πως ήταν αθεράπευτα ορθολογιστής. Όπως μου είπε σε μια από αυτές τις συζητήσεις:

Ο βενετσιάνικος καθρέφτης (διήγημα του Δημ. Σαραντάκου) – 5

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω στο ιστολόγιο, όπως πάντα κάθε δεύτερη Τρίτη και σε συνέχειες, τη νουβέλα «Ο βενετσιάνικος καθρέφτης» από το ομότιτλο βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, που το είχε έτοιμο όταν αδόκητα έφυγε από τη ζωή πριν από οχτώ χρόνια και που το εκδώσαμε λίγο πριν κλείσει χρόνος από τον θάνατό του.

Η σημερινή συνέχεια είναι η πέμπτη. Η προηγούμενη, τέταρτη συνέχεια είναι εδώ.

Όπως αναφέρει ο πατέρας μου στον πρόλογο του βιβλίου, η δράση εκτυλίσσεται το 1995. Tα μέλη ενός συλλόγου αντιστασιακών μαθαίνουν ότι η Ματίνα, δραστήριο μέλος του συλλόγου, έχει πάθει κάτι σοβαρό. Ο αφηγητής αναλαμβάνει να την επισκεφτεί στην Αρκαδία όπου βρίσκεται -είχε πάει για να μαζέψει αρχειακό υλικό.

Bρισκόμαστε στο τρίτο κεφάλαιο όπου ο αφηγητής επισκέπτεται την Αρκαδία και το σπίτι όπου φιλοξενείται η άρρωστη Ματίνα. Γνωρίζονται με την Αναστασία, τη νεαρή συνεργάτρια της Ματίνας, και τους γηραιούς οικοδεσπότες, τον Στάθη και την Ουρανία.

Καθώς συζητούσαμε με την Αναστασία ήρθε και ο οικοδεσπότης. Σηκώθηκα να τον χαιρετίσω. Ήταν ένας ψηλός ξερακιανός γέρος, ευθυτενής, με ζωηρό βλέμμα, που δεν πρόδιδε τα χρόνια του, γιατί υπολόγισα πως θα πλησίαζε τα ενενήντα.

«Έχω ακούσει για σας και για την προσπάθεια που κάνετε με τον Σύλλογό σας, για να διασωθεί η ιστορική μνήμη. Η καημένη η Ματίνα με ενημέρωσε πλήρως».

Κάθισε σε μια καρέκλα δίπλα μου. Είχε διάθεση για κουβέντα.

«Δεν ξέρετε πόσο καλό μάς έκανε η παρουσία της Ματίνας και της Αναστασίας στο σπίτι μας. Τα τελευταία χρόνια μένουμε μονάχα οι τρεις μας η Ουρανία, η Παρασκευή κι εγώ. Τρεις κούκοι, τρεις γέροι κούκοι για την ακρίβεια. Η επίσκεψή τους μας έκανε πολύ καλό, γιατί δεν ήταν μονάχα η παρουσία νέων ανθρώπων, ήταν η ζωντάνια και η ανοιχτή καρδιά τους. Σας λέω, ξαναζωντανέψαμε. Και δεν ήταν μόνο η παρουσία τους, ήταν και το αντικείμενο της επίσκεψης τους. Εμείς όλα αυτά τα ντοκουμέντα και τις φωτογραφίες τα φυλάγαμε τόσα χρόνια τώρα ως κόρην οφθαλμού. Όχι μόνο σαν αγαπημένα ενθύμια, πιο πολύ σαν ιερά κειμήλια. Είναι βλέπετε ό,τι χειροπιαστό μας έμεινε από μιαν αξέχαστη περίοδο της ζωής μας. Κάποιοι συγχωριανοί μου φιλοδοξούν να φτιάσουν κάποτε μουσείο της εποχής εκείνης και να τα βάλουν εκεί. Γι΄ αυτό και στην τηλεφωνική επικοινωνία με τον κύριο πρόεδρο του Συλλόγου σας, του τόνισα πως δε θα ήθελα να τα αποχωριστώ, αλλά προθύμως να τα θέσω στη διάθεσή σας εδώ, επί τόπου. Έτσι, ήρθαν οι καλές αυτές κοπέλες. Και τώρα να τύχει αυτό το ακατανόητο».

Τον μονόλογό του διέκοψε η εμφάνιση της γυναίκας του. Ήταν μια αδύνατη, μάλλον μικροκαμωμένη γριούλα, που εντούτοις στο ρυτιδωμένο πρόσωπό της διασώζονταν ίχνη παλιάς ομορφιάς. Συμπέρανα πως στα νιάτα της θα πρέπει να ήταν καλλονή.

Μηνολόγιο Μαΐου έτους 2020

…ή αλλιώς πανδημικό μηνολόγιο ή κορονομηνολόγιο. Αλλά δεν θέλησα να αλλάξω τον τυποποιημένο τίτλο των πρωτομηνιάτικων άρθρων μας.

Διότι βέβαια, το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

 

Πα 1	Τα Ανθεστήρια – Ημέρα των ανθέων και των εργατών. Γενέσιον Ιωάννη Ρίτσου του βάρδου της ρωμιοσύνης και Τελευτή Αλεξάνδρου Παναγούλη του τυραννοκτόνου. Και των 200 της Καισαριανής.
Σα 2	† Λεονάρδου ντα Βίντσι· αλλά και παγκόσμια ημέρα των ιστολογίων.
Κυ 3	Τελευτή Αθανασίου Βέγγου, του καλού ανθρώπου. Και Παγκόσμια Ημέρα της Ελευθεροτυπίας
Δε 4	Αρίονος του κιθαρωδού -και Αλέξη Δαμιανού τελευτή.
Τρ 5	Γενέσιον Καρόλου Μαρξ
Τε 6	Ας είμαστε ρεαλιστές, ας επιδιώξουμε το αδύνατο: γαλλικός Μάης του 1968
Πε 7	Των εν Αιγίνη εκτελεσθέντων
Πα 8	† Γουσταύου Φλωμπέρ
Σα 9	Αναστασίου Τούση και λοιπών εν Θεσσαλονίκη πεσόντων διαδηλωτών
Κυ 10	Καραολή και Δημητρίου απαγχονισμός
Δε 11	Γέννησις Λασκαρίνας Πινότση ή Μπουμπουλίνας
Τρ 12	Της νίκης των επαναστατών εις Βαλτέτσιον Αρκαδίας
Τε 13	Κωνσταντίνου Θεοτόκη του ρεαλιστού πεζογράφου
Πε 14	Αισχύλου, τραγικού και μαραθωνομάχου
Πα 15	Γενέσιον Πέτρου Κιουρί
Σα 16	† Καρόλου Περό και των δημιουργημάτων του: Σταχτοπούτας, Κοκκινοσκουφίτσας, Ωραίας Κοιμωμένης
Κυ 17	Παγκόσμια Ημέρα Τηλεπικοινωνιών
Δε 18	† Γουσταύου Μάλερ και Νικηφόρου Μανδηλαρά αναίρεσις.
Τρ 19	† Χο Τσι Μινχ του απελευθερωτού
Τε 20	† Γρηγορίου Δικαίου Παπαφλέσσα τελευτή -και έναρξη της Μάχης της Κρήτης
Πε 21	Τα Αναστενάρια
Πα 22	† Βίκτωρος Ουγκώ, του δημιουργού των «Αθλίων»
Σα 23	† Ερρίκου Ίψεν και Γεωργίου του Μετοίκου
Κυ 24	† Νικολάου Κοπερνίκου
Δε 25	Αιμιλιανού Ζαπάτα και Άρεως Βελουχιώτου εκκίνησις
Τρ 26	Γενέσιον Αλεξάνδρου Πούσκιν και τελευτή Μιχαήλ Παπαγιαννάκη
Τε 27	Γρηγορίου Λαμπράκη τελευτή· και Ροβέρτου Κωχ
Πε 28	Πρώτη πρόβλεψις ηλιακής εκλείψεως υπό Θαλού του Μιλησίου
Πα 29	Εάλω η Πόλις – Η Ρωμανία πάρθεν (αποφράς ημέρα)
Σα 30	† Θανή Βολταίρου του διαφωτιστού
Κυ 31	Αποκαθήλωσις της ναζιστικής σημαίας υπό Εμμανουήλ Γλέζου και Αποστόλου Σάντα

Μανώλης Γλέζος (1922-2020)

Χτες το απόγευμα πολλοί Έλληνες βγήκαν στα μπαλκόνια τους για να χειροκροτήσουν, όχι επειδή τους κάλεσε κάποιος επώνυμος αλλά ύστερα από αυθόρμητο κάλεσμα από τα κοινωνικά μέσα, και οχι για να δηλώσουν τις ευχαριστίες τους ή τη συμπαράστασή τους σε όσους δίνουν από την πρώτη γραμμή τη μάχη ενάντια στην πανδημία του κορονοϊού, αλλά για να τιμήσουν έναν μεγάλο Έλληνα, έναν ακατάβλητο αγωνιστή της Αριστεράς και της πατρίδας, τον Μανώλη Γλέζο, που έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών χτες το πρωί.

Ήταν αυτός ο αποχαιρετισμός μια αυθόρμητη αντίδραση απέναντι στην τεράστια αδικία της αμείλικτης συγκυρίας -διότι η πανδημία στέρησε από δεκάδες χιλιάδες συμπολίτες μας την ευκαιρία να αποχαιρετήσουν με τη φυσική τους παρουσία τον ήρωα, σε μια πάνδημη κηδεία -όπως ήταν απολύτως βέβαιο ότι θα γινόταν αν το θλιβερότατο γεγονός του θανάτου του Μανώλη Γλέζου δεν είχε συμβεί μέσα σε καθεστώς απαγόρευσης συναθροίσεων.

Η ζωή, ως βιολογικός χρόνος, στάθηκε γενναιόδωρη με τον Μανώλη Γλέζο -να λογαριάσουμε όμως πως από τα σχεδόν 98 χρόνια της ύπαρξής του τα 16 τα πέρασε φυλακισμένος (11 χρόνια και 5 μήνες) ή εξόριστος (τεσσεράμισι χρόνια).

Kι αν η εμβληματική πράξη για την οποία και τα μικρά παιδιά ξέρουν τον Μανώλη Γλέζο ήρθε πολύ νωρίς στη ζωή του, όταν στα 19 του χρόνια μαζί με τον φίλο του Λάκη Σάντα κατέβασαν τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη, ο Γλέζος δεν έπαψε ως το τέλος να αγωνίζεται και να προσφέρει στην υπόθεση της απελευθέρωσης του ανθρώπου.

Αλλά τα βιογραφικά του στοιχεία θα τα ξέρετε ήδη ή θα τα έχετε διαβάσει σε κάποιο από τα τόσα αφιερώματα που δικαίως κατέκλυσαν τα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα μόλις μαθεύτηκε το θλιβερότατο μαντάτο του θανάτου του, οπότε δεν έχει νόημα να τα επαναλάβω εδώ. Σας παραπέμπω στην καλή νεκρολογία που δημοσιεύτηκε στην Αυγή.

Πάντως, το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας ήταν μια αντιστασιακή πράξη που δίκαια πήρε διεθνείς διαστάσεις και χάρισε στον Γλέζο και στον Λάκη Σάντα το αιώνιο φωτοστέφανο του ήρωα. Χάρη σε αυτή την παράτολμη ενέργεια, ο Γλέζος έγινε παγκόσμια γνωστός σαν αντιστασιακός -ο ντε Γκολ τον χαρακτήρισε «πρώτο παρτιζάνο της Ευρώπης» και όταν το μεταπελευθερωτικό ελληνικό κράτος φιλοδώρησε τον Μανώλη Γλέζο με δυο καταδίκες σε θάνατο ξεσηκώθηκε παγκόσμιο κίνημα αλληλεγγύης, που ματαίωσε την εκτέλεσή του.

Εξίσου ορμητικό ήταν το κίνημα διεθνούς αλληλεγγύης προς τον Γλέζο όταν καταδικάστηκε το 1959 (ναι, επί «εθνάρχη» Καραμανλή!) για κατασκοπεία. Τότε κυκλοφόρησε και το σοβιετικό γραμματόσημο που βλέπετε, στο οποίο ζητείται «Λευτεριά στον ήρωα του ελληνικού λαού Μανώλη Γλέζο».

Οδοιπορικό του 43 (του Γιάννη Μπεράτη, απόσπασμα)

Ο Γιάννης Μπεράτης (1904-1968) είναι πιο γνωστός για το βιβλίο του «Το πλατύ ποτάμι», που το έχουμε παρουσιάσει στο ιστολόγιο. Σε εκείνο το έργο, αφηγείται τον πόλεμο του 40-41. Ωστόσο, το 1943 ο Μπεράτης έφυγε αντάρτης με τον ΕΔΕΣ στην Ήπειρο.

Απόρροια των περιπετειών του είναι το «Οδοιπορικό του 43», ένα έργο πολύ λιγότερο γνωστό. Όπως μας πληροφορεί το οπισθόφυλλο του βιβλίου, ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η δημοσίευση του Οδοιπορικού, το 1946, προκάλεσε την απόλυση του Μπεράτη από το Υπουργείο Τύπου -με αποτέλεσμα ο αγώνας για τον βιοπορισμό να τον εμποδίσει να γράψει ένα τρίτο έργο που σχεδίαζε, για το ενδιάμεσο διάστημα ανάμεσα στο Πλατύ ποτάμι και στο Οδοιπορικό του 43.

Γιατί απολύθηκε ο Μπεράτης; Όχι πάντως επειδή στο βιβλίο του εκθειάζει το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. Αντίθετα, τις λίγες φορές που παρουσιάζει Ελασίτες τούς χρωματίζει μάλλον αρνητικά -αλλά φαίνεται ενόχλησε το ότι δεν τους παρουσιάζει σαν αιμοσταγή τέρατα. Περισσότερο θα ενόχλησε ότι όχι μόνο εκφράζεται απαξιωτικά για τον Ναπ. Ζέρβα αλλά και πουθενά δεν περιγράφει ηρωικές πράξεις των ΕΔΕΣιτών -αντίθετα, τον περισσότερο καιρό περνούσαν άπραγοι στους Σκιαδάδες- ενώ συνεχώς εκφράζει τη λύπη του για τις εμφύλιες συγκρούσεις.

Το βιβλίο του Μπεράτη δεν το ήξερα. Τυχαία το βρήκα σε ένα βιβλιοπωλείο πέρυσι (βλεπω βέβαια ότι βρίσκεται σε περιορισμένη διαθεσιμότητα), το διάβασα, μου άρεσε, ήθελα να το παρουσιάσω στο ιστολόγιο στις 28 Οκτωβρίου, αλλά το αμέλησα. Προχτές που έψαχνα κάτι άλλο βρέθηκε το βιβλίο μπροστά μου οπότε είπα να το βάλω στο σημερινό άρθρο κι ας μην είναι «επίκαιρο». Οπότε, θα παρουσιάσω ένα σχετικά εκτενές απόσπασμα από το Δέκατο τετράδιο.

Δυο λόγια για να σας κατατοπίσω: Οι Γερμανοί κάνουν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και έχουν επιτεθεί στο χωριό Σκιαδάδες, όπου βρισκόταν ο Μπεράτης άρρωστος. Ο Μπεράτης με έναν σύντροφό του ξεκόβουν από τους άλλους αντάρτες και χάνονται. Τελικά βρίσκουν στο δρόμο μια οικογένεια Εβραίων (αντρόγυνο και τον αδελφό της γυναίκας) που έχουν ταυτότητες χριστιανικές στο όνομα Καραμάνης, κι έναν χωροφύλακα από κοντινό χωριό, και οι έξι τους προσπαθούν να κατευθυνθούν προς την Καλαμπάκα όταν τούς συλλαμβάνουν οι Γερμανοί. Δεν λέω περισσότερα προς το παρόν.

Μονοτονίζω και διατηρώ την ορθογραφία.

………………………………………………………

Ανασήκωσα ελάχιστα το κεφάλι μου, και στο μονο­πάτι, ψηλά, είδα ένα Γερμανό με το αυτόματο να σημαδεύει τους άλλους τέσσερις συντρόφους μου που ’χαν πέ­σει τόσο άτσαλα που ενώ νόμιζαν πως είναι κρυμμένοι με το κεφάλι κάτω και δεν αφορά αυτούς η σφυριξιά, παρουσιάζαν στα φόρα όλα τα πισινά τους ακριβώς απέ­ναντι στο σκοπευτή. Ήταν μια στιγμή, ένα δευτερόλε­πτο, να σου κοπεί η ανάσα — ξανασφύριξε — δεν κουνηθήκαν — έγερνε το κεφάλι του έτοιμος να πατήσει τη σκανδάλη — όταν ξεπετάχτηκα ξάφνου με σηκωμένα τα δυο χέρια και φώναξα — και κείνος ξαφνιασμένος γύρι­σε προς τα μένα το αυτόματο, κάνοντάς μου συγχρόνως βίαια νοήματα να προχωρήσω γρήγορα σ’ αυτόν.

Τώρα πίσω του ήταν κι άλλοι πολλοί Γερμανοί που μας βάζανε όλοι τους στο σημάδι και σε κάθε παραπάτημα ή πέσιμό μας που κατεβάζαμε αναγκαστικώς τα χέρια για να συγκρατηθούμε, αγριεύανε και φοβερίζανε, όλοι μαζί, να μας την ανάψουν αμέσως.

Μνήμη Δημήτρη Σαραντάκου (1929-17.12.2011): Πέντε τραγούδια

Συμπληρώνονται σήμερα οχτώ χρόνια από τον αδόκητο θάνατο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου. Παρόλο που, όλα αυτά τα χρόνια, εξακολουθώ να τον μνημονεύω στο ιστολόγιο δημοσιεύοντας κάθε δεύτερη Τρίτη αποσπάσματα από τα βιβλία του (το ίδιο θα γίνει και μεθαύριο), σήμερα που είναι η θλιβερή επέτειος έκρινα πως του ταιριάζει ένα πιο προσωπικό μνημόσυνο.

Την αφορμή την πήρα απο ένα γράμμα που έλαβα τις προάλλες, στο οποίο ο μουσικολόγος Στέφανος Φευγαλάς μού ζήτησε κάποιες από τις ηχογραφήσεις του πατέρα μου, για ένα άρθρο που ετοίμαζε, διότι οι σύνδεσμοι που είχα σε κάποια παλιά δημοσίευση του ιστολογίου είχαν απενεργοποιηθεί.

Αυτό το πρόβλημα είναι μόνιμο στο Διαδίκτυο: οι ιστότοποι δωρεάν φιλοξενίας για αρχεία (μουσική, εικόνες, βίντεο, οτιδήποτε) ειναι βραχύβιες υπάρξεις -κάθε τόσο κλείνουν και οι σύνδεσμοι απενεργοποιούνται. Κι αλλες φορές μου είχαν ζητήσει αυτά τα αρχεία, οπότε σκέφτηκα να τα ανεβάσω στο Γιουτούμπ, που ίσως είναι πιο μακρόβιο.

Ποια αρχεία, θα ρωτήσετε. Το 2007 είχα την έμπνευση να ζητήσω απο τον πατέρα μου να ηχογραφήσουμε μερικά από τα σατιρικά αντάρτικα τραγούδια που λέγανε στη Μυτιλήνη την περίοδο 1940-45. Η ηχογράφηση έγινε εντελώς ερασιτεχνικά, μονο φωνή και στο μικροφωνάκι του υπολογιστή, αλλά αυτά ήταν τα μέσα που είχαμε. Το υλικό αυτό αρχικά το παραχώρησα στον επίσης αξέχαστο Αλλού φαν Μαρξ, που έβαλε δύο άρθρα στο ιστολόγιό του (εδώ το πρώτο) και, όταν άνοιξε το δικό μας ιστολόγιο, το παρουσίασα επίσης εδώ σε διάφορα άρθρα -όμως, με μια εξαίρεση, οι σχετικοί σύνδεσμοι δεν λειτουργούν, οπότε συγκεντρώνω σήμερα εδώ και τα πέντε τραγούδια για να υπάρχουν μαζεμένα.

Όπως είπα, τα ανέβασα στο YouTube. Για να ανεβάσεις στο Γιουτούμπ πρέπει να φτιάξεις βίντεο, κι εγώ δεν ξέρω. Οπότε πήγα σε έναν ιστότοπο κι έφτιαξα εντελώς υποτυπώδη βιντεάκια, δηλ. μονο μια εικόνα και το ηχητικό αρχείο. Τόσο μπορώ. Όποιος θελει να τα βελτιώσει, ευχαρίστως ας τα αναπαράξει. 

Σημειώνω ότι ο κ. Φευγαλάς μου έστειλε το άρθρο του, με τίτλο Τέσσερα τραγούδια για το Go Back, προς δημοσίευση σε δύο συνέχειες στην εφημερίδα Νέο Εμπρός (η πρώτη συνέχεια στο φύλλο που κυκλοφορεί, βρίσκεται εδώ, ενώ η δεύτερη συνέχεια εδώ). Έχω αντλήσει κάποια στοιχεία από το άρθρο αυτό.

Πολλά έγραψα, παρουσιάζω τώρα τα τραγούδια μαζί με τους στίχους τους -σε δύο περιπτώσεις οι στίχοι είναι του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (Άχθου Αρούρη) ενώ η μουσική είναι πάντοτε πάνω σε γνωστούς σκοπούς της εποχής.

1. Με λεν Μπενί

Τα λόγια τα έγραψε ο παππούς μου την εποχή του πολέμου στην Αλβανία πάνω στη μουσική του πασίγνωστου επιθεωρησιακού «Με λεν μπεκρή«. Φυσικά, κοροϊδεύει τον Μπενί(το Μουσολίνι).

Όπως θα προσέξετε, πολλοί στίχοι είναι κομμένοι, στο μάγκικο στιλ -που το αναβίωσε στα νεότερα χρόνια ο Άκης Πάνου. Ο Αλλού Φαν Μαρξ, για να τον μνημονέψουμε κι αυτόν σήμερα, είχε γράψει άρθρο για τα «μισόλογα τραγούδια«, όπως τα έλεγε, του Άκη Πάνου.

Στη φωτογραφία, ο πατέρας μου έφηβος.

Τα λόγια:

Με λεν Μπενί-
κι έχω φωνή
που όλη δονεί τη σφαίρα
και της Ευρώ-
μα το σταυρό
της πήρα τον αέρα.
Μεγάλες νι-
στην Αλβανί-
κι αν έπαθε ο στρατός μου,
δεν του κακιώ-
είναι μαγγιό-
κι ο πιο καλός του κόσμου.

Τους διχτάτορες κι αν πιάσουνε,
σένα δε θα σε κρεμάσουνε
Ντόρο κι αν κάνεις κι αν μας παρασταί-
τον λιονταρή και τον παλληκαρά,
είσ’ ο Μπενίτο
κι ούτε για ζήτω
δεν κάνεις τώρα φουκαρά.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 13 – Οι διώξεις των αριστερών

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη, αλλά σήμερα την επισπεύδω διότι αύριο έχουμε πρώτη του μηνός, άρα το Μηνολόγιο. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή δέκατη τρίτη συνέχεια είμαστε στο πέμπτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, Οι διώξεις των αριστερών.

Το Γενάρη του 1946 φτάσαν στο νησί ορισμένοι από τους αντιφασίστες κρατούμενους των άγγλων στη Μέση Ανατολή. Μετά τη λήξη του πολέμου οι άγγλοι άρχισαν από τον Αύγουστο του 1945 να απελευθερώνουν σταδιακά τους έλληνες στρατιωτικούς, που κρατούσαν σε διάφορα στρατόπεδα αιχμαλώτων της Αφρικής. Οι «μεσανατολίτες» αυτοί, διαποπσμένοι με επαναστατικό πνεύμα και με υψηλό το ηθικό τους, φτάνοντας στα νησιά, απ’ όπου είχαν ξεκινήσει πριν τρία και τέσσερα χρόνια, εντάχθηκαν αμέσως στο εαμικό κίνημα. Ήταν μια γερή μετάγγιση αίματος στις οργανώσεις των νησιών.

Στις 17 του Γενάρη, λίγες μέρες μετά την άφιξη στη Χίο μιας ομάδας αντιφασιστών της Μέσης Ανατολής, γινόταν κάποιο γλέντι, στο οποίο οι νεοφερμένοι πρωτοστατούσαν. Μάθαιναν στους φίλους τους τα επαναστατικά τραγούδια, που είχαν γραφτεί και τονιστεί εκεί κάτω και άκουγαν απ’ αυτούς τα αντάρτικα τραγούδια του απελευθερωτικού αγώνα. Όλα αυτά εξόργισαν τις αρχές, που έστειλαν ένα απόσπασμα χωροφυλακής να διαλύσει τους «ταραξίες», πράγμα που έκανε με τη συνηθισμένη βιαιότητα. Επειδή οι νεαροί διαμαρτυρήθηκαν έντονα οι χωροφύλακες άρχισαν να πυροβολούν το πλήθος. Δυο νέοι, ο Γιάννης Πήττας κι ο Μανώλης Μαυράκης έπεσαν νεκροί. Ο τελευταίος, μόλις πριν πέντε μέρες είχε γυρίσει στον τόπο του από τη Μέση Ανατολή. Ήταν οι πρώτοι νεκροί του εμφυλίου πολέμου στη Χίο.

‘ Οπως ήταν φυσικό η πρωτοφανής και εντελώς αδικαιολόγητη αυτή εγκληματική πράξη ξεσήκωσε μεγάλη αναταραχή. Πλήθος πολίτες κινήθηκαν εξαγριωμένοι κατά των χωροφυλάκων, που περίφοβοι και πυροβολώντας στον αέρα καταφύγαν στο σταθμό τους και κλείστηκαν μέσα.

Η κηδεία των παλληκαριών έγινε την άλλη μέρα. Ήταν η μεγαλύτερη κηδεία, που γνώρισε ποτέ η Χίος. Τα φέρετρα των σκοτωμένων, σκεπασμένα με λουλούδια, τα μεταφέραν στους ώμους τους φίλοι και συναγωνιστές τους. Χορωδία έψαλλε το «πένθιμο εμβατήριο» και ο Δεσπότης Ιωακείμ με πλήθος παπάδες και διάκους ιερουργούσαν. Η πομπή διάσχισε την πόλη από την παραλία ως το νεκροταφείο του Αη Γιάννη, έξω απ’ αυτήν. Τα μαγαζιά έκλεισαν την ώρα της κηδείας και με απαίτηση του ΕΑΜ η χωροφυλακή έμεινε όλη τη μέρα κλεισμένη στους καταυλισμούς της. Λίγο πριν το νεκροταφείο η πομπή σταμάτησε, γιατί το φέρετρο με το νεκρό του Μαυράκη θα μεταφερόταν για να ταφεί στο χωριό του σκοτωμένου. Τότε ακριβώς ο Δεσπότης έβγαλε εμπνευσμένο λόγο για την εθνική συμφιλίωση και την ανάγκη να αποτραπεί ο εμφύλιος πόλεμος στο νησί. Παρά την απουσία των οργάνων της τάξεως ή ίσως και χάρη σ’ αυτή, σ’ όλη τη διάρκεια της κηδείας και μετά, κατά την αποχώρηση του πλήθους, δε σημειώθηκε το παραμικρό.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 12 – Στη Χίο

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή δωδέκατη συνέχεια περνάμε στο πέμπτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, Οι διώξεις των αριστερών.

Οι συλλήψεις άρχισαν στα μέσα Μαΐου του 1945. Από τους πρώτους που πιάστηκαν, ήταν ο γραμματέας του Συμ-βουλίου Περιοχής Αιγαίου της ΕΠΟΝ, Θάνος. Ήταν ένα λεπτοκαμωμένο, ξανθό παλληκάρι από την Κατερίνη, σοβαρό και λιγομίλητο για την ηλικία του. Το πραγματικό του όνομα ήταν Γιώργος Δάμπασης. Οι μπουραντάδες βασάνισαν απάνθρωπα το Θάνο, σε σημείο που τρελλάθηκε. Ύστερ’ απ’ αυτό τον άφησαν ελεύθερο. Ήταν μια καλά υπολογισμένη ενέργεια, που αποσκοπούσε στην τρομοκράτηση του πληθυσμού και ιδιαίτερα των νέων. Η προβολή των αποτελεσμάτων, που είχε η μεταχείριση από μέρους τους ενός νέου παλληκαριού, που πριν τη σύλληψή του ήταν απόλυτα γερό, πίστευαν πως θα τρόμαζε και τον πιο θαρραλέο. Επιλέξανε το Θάνο σαν θύμα – πειραματόζωο, γιατί ήταν ξένος, χωρίς συγγενείς στο νησί, που ενδεχόμενα θα δημιουργούσαν ανεπιθύμητες αντιδράσεις. Τον Θάνο τον περιθάλψανε οι συναγωνιστές του της ΕΠΟΝ, που ειδοποιήσανε και τον πατέρα του, γιατρό στη Θεσσαλονίκη κι ήρθε και τον πήρε. Ένα μήνα αργότερα μαθεύτηκε πως ο Θάνος αυτοκτόνησε. Ήταν εικοσιπέντε χρονών.

Στις 7 Ιουνίου 1945 η Εθνοφυλακή πήγε να πιάσει τον Κανόνη στο σπίτι του, γιατί έλειπε με αναρρωτική άδεια από την Τράπεζα. Δεν τον βρήκανε. Την προηγούμενη είχαν πιάσει πολλούς εαμίτες, ανάμεσά τους και τον Σαραντάκο. Ο Κανόνης έστειλε μήνυμα στο γιο του φίλου του να πάει να τον βρει σ’ ένα σπίτι στις Καμάρες, στο συνοικισμό της πόλης πάνω από τη Λαγγάδα. Εκεί του’πε να ειδοποιήσει ορισμένα πρόσωπα, γιατί ο ίδιος θα κρυβόταν για να μη πιαστεί. Από τότε η Εθνοφυλακή έχασε τα ίχνη του.

Την απόφαση να μη σταθεί να τον πιάσουν, ο Κανόνης την πήρε γιατί η απογύμνωση των εαμικών οργανώσεων από τόσα στελέχη, που είχαν συλληφθεί μέσα σε λίγες μέρες, έκανε απαραίτητη την παρουσία του, έστω και στην παρανομία.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 10 – Η απελευθέρωση

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή δέκατη περνάμε στο τέταρτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, στην Απελευθέρωση. Επειδή το κεφάλαιο είναι σχετικά μεγάλο και επειδή έχω να παρουσιάσω, στο δεύτερο μέρος, και κάποιο πρόσθετο υλικό, το χώρισα σε δύο μέρη.

H Απελευθέρωση και μετά

Έφτασαν
ντυμένοι «φίλοι»
αμέτρητες φορές οι εχθροί μου
τα παμπάλαια δώρα προσφέροντας
και τα δώρα τους άλλα δεν ήτανε
παρά μόνο σίδερο και φωτιά.

Οδυσσέας Ελύτης

Η απελευθέρωση της Λέσβου έγινε, όπως και η υποδούλωσή της, αναίμακτα. Το ΕΑΜ επιβλήθηκε παντού, έχοντας την αμέριστη κι ολόψυχη υποστήριξη της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού.

Ο λαός της Λέσβου στα τρία χρόνια και τέσσερις μήνες της Κατοχής, μεταμορφώθηκε. Τα μεγάλα βάσανα που πέρασε τον συνειδητοποίησαν σε μεγάλο βαθμό. Έμαθε να ξεχωρίζει τους φίλους από τους εχθρούς του. Εμφανίστηκε και στη Λέσβο, όπως και στην άλλη Ελλάδα, ο τύπος του νέου ;Eλληνα: ο εαμικός πολίτης. Αισιόδοξος, γεμάτος αυτοπεποίθηση και αξιοπρέπεια, είχε στελεχώσει τις οργανώσεις της Αντίστασης, είχε στρατευτεί στον ΕΛΑΣ, ασκούσε την εξουσία μέσ’ από τις επιτροπές αυτοδιοίκησης, τα λαϊκά δικαστήρια και τις συνελεύσεις.

Στο νησί επικρατούσε υποδειγματική τάξη. Η λαϊκή εξουσία δεν περιορίστηκε μονάχα σε αστυνομικά καθήκοντα. Η Επιτροπή Επισιτισμού είχε εξελιχθεί σε πραγματικό όργανο αυτής της εξουσίας. Καθόρισε σαν ανταλλακτικό μέσο το λάδι στην προπολεμική τιμή των 36 δραχμών την οκά και με βάση αυτή την ισοτιμία καθόρισε τις τιμές για τα άλλα είδη. Οι τιμές αυτές μείναν σταθερές σ’ όλη τη διάρκεια της εξουσίας του ΕΑΜ, που στη Λέσβο παρατάθηκε και μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας. Έτσι το ψωμί πουλιόταν στη Μυτιλήνη 5,50 δραχμές την οκά, όταν στην Αθήνα είχε περάσει τις 30. Ακόμα και η τιμή της κιλοβατώρας πληρωνόταν στην Ηλεκτρική Εταιρεία Μυτιλήνης με κοστολόγιο, που υπολογιζόταν με βάση την παραπάνω ισοτιμία του λαδιού, προς 4,30 δραχμές.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 9 – Στην Ελεύθερη Λέσβο

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή ένατη συνέχεια βρισκόμαστε στο τρίτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, στην Κατοχή, με τον Κανόνη να περνάει στο απελευθερωμένο κομμάτι του νησιού.

Στο κείμενο παρεμβάλλεται ένα αφηγημα του συγγραφέα Προκόπη Πανταζή που περιγράφει το μοίρασμα ενός τσιφλικιού στους ακτήμονες. Στο αφήγημα αυτό υπάρχουν λέξεις ιδιωματικές, που δεν προλαβαίνω να τις αναζητήσω, ενώ έχω και μερικές πραγματολογικές απορίες π.χ. για τα ‘αντιαεροπορικά’ που χρησιμοποιούνταν στο πότισμα. Κάθε βοήθεια καλοδεχούμενη.

Τον Ιούνιο του 1944, ο Κανόνης ένοιωσε τα πρώτα συμπτώματα της φυματίωσης. Μια ακτινογραφία επιβεβαίωσε τους φόβους του. Ζήτησε από την Τράπεζα δίμηνη αναρρωτική άδεια και από την Οργάνωση να τον στείλει στο βουνό. Τουλάχιστον εκεί θάταν πιο καλά, παρά κλεισμένος μέσα στην πόλη και κυκλοφορώντας κρυφά. Να βγει στο βουνό ζήτησε κι ο Σαραντάκος, που πήρε από την Τράπεζα τις κανονικές άδειες των τριών τελευταίων χρόνων που δεν τις είχε χρησιμοποιήσει. Έτσι μια νύχτα στις αρχές Ιουλίου οι δυο φίλοι έφυγαν κρυφά από τη Μυτιλήνη και πήγαν στην Αγιά Παρασκευή, κωμόπολη στο κέντρο του νησιού, όπου είχε εγκατασταθεί το αρχηγείο του ΕLΑΣ.

Ο Κανόνης στα δυο χρόνια που πέρασαν από τότε που εντάχθηκε στην Αντίσταση είχε εξελιχθεί σε στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Έτσι φτάνοντας στην Αγία Παρασκευή ανέλαβε την καθοδήγηση των κομματικών οργανώσεων που είχαν στηθεί σ’ ολόκληρη την επαρχία Μηθύμνης, δηλαδή στο δυτικό τμήμα του νησιού. Ο Κανόνης ανάλαβε το πόστο αυτό σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή. Λίγες βδομάδες πιο μπροστά οι αγρότες του πλούσιου κάμπου της Καλλονής συγκρότησαν διαδήλωση στην πλατεία της κωμόπολης, διαμαρτυρόμενοι για την απόπειρα να γίνει από τις κατοχικές αρχές αναγκαστική συγκέντρωση της σοδιάς. Η χωροφυλακή, που είχε ενισχυθεί την προηγούμενη με απόσπασμα, που έφτασε εκεί από τη Μυτιλήνη, με επικεφαλής το μοίραρχο Γεωργόπουλο, πυροβόλησε τον κόσμο στο ψαχνό, σκότωσε έναν και τραυμάτισε αρκετούς διαδηλωτές. Ο μητροπολίτης Διονύσιος διαμαρτυρήθηκε γι ’ αυτό το έγκλημα στο σταθμάρχη Καλλονής και την άλλη μέρα το απόσπασμα της Χωροφυλακής γύρισε στη Μυτιλήνη.

Λίγες μέρες αργότερα με απόφαση της Οργάνωσης του ΕΑΜ αφοπλίστηκαν από τον ΕΑΑΣ οι χωροφύλακες σ’ όλα τα χωριά του νησιού, εκτός από το Μόλυβο, το Πλωμάρι και το Σίγρι, όπου υπήρχαν γερμανικά φυλάκια. Την τήρηση της τάξης σ’ ολόκληρη την ύπαιθρο ανέλαβε η Εθνική Πολιτοφυλακή. Άλλοι χωροφύλακες μείναν στα χωριά όπου υπηρετούσαν, ιδιωτεύοντας, άλλοι, που είχαν προηγούμενα με τον πληθυσμό, πήγανε στη Μυτιλήνη και μερικοί κατατάχτηκαν στον ΕΛΑΣ. Ο μοίραρχος Γεωργόπουλος πιάστηκε τον Ιούλιο, πέρασε από ανταρτοδικείο και εκτελέστηκε.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 8 – Η συμμετοχή στην Αντίσταση

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή όγδοη συνέχεια περναμε στο τρίτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, και ξαναβρίσκουμε τον Κανόνη και τη συμμετοχή του στην Αντίσταση.

Τιμή σ’ εκείνους, όσοι στην ζωή των
όρισαν να φυλάττουν Θερμοπύλες
Κωνσταντίνος Καβάφης

Ο Χαράλαμπος ο Κανόνης οργανώθηκε στο ΕΑΜ μαζí με το Νίκο το Σαραντάκο, αμέσως μόλις σχηματίστηκαν εαμικές οργανώσεις στο νησί. Από το Δεκέμβρη του 1941 οι δυο φίλοι είχαν προσχωρήσει στο ανασυγκροτημένο Κομμουνιστικό Κόμμα. Τους είχε στρατολογήσει ένας άλλος τραπεζικός υπάλληλος, ο Μήτσος Χαραλαμπίδης της Εθνικής.

Ο Κανόνης, που σα γεωπόνος της Αγροτικής Τράπεζας, γύριζε συνεχώς στο χωριό, βοήθησε πολύ στο στήσιμο εαμικών οργανώσεων στην ύπαιθρο. Ταυτόχρονα μεσολαβούσε για την αποστολή τροφίμων από τα χωριά κατευθείαν στους κα-ταναλωτικούς συνεταιρισμούς, που είχαν δημιουργηθεί στη Μυτιλήνη, χωρίς τη μεσολάβηση των μαυραγοριτών. Για τις μετακινήσεις του χρησιμοποιούσε ποδήλατο, για την κυκλοφορία του οποίου η διεύθυνση της Τράπεζας είχε βγάλει ειδική άδεια από τις γερμανικές αρχές.

Τα βράδια μαζεύονταν όπως και πριν στου Σαραντάκου για κουβέντα, αλλά και για ν’ ακούσουν τις ειδήσεις από ένα παράνομο ραδιόφωνο, που είχε φτιάσει μόνος του ο πολυμήχανος φίλος του. Οι Γερμανοί μπαίνοντας στη Μυτιλήνη κατασχέσανε όλα τα ραδιόφωνα του νησιού. Βρήκαν το μέτρο αυτό πιο λυσιτελές από το σφράγισμα που είχαν επιβάλλει στους δέκτες των αθηναίων και σαλονικιών. Ελάχιστα ραδιόφωνα αφέθηκαν σε ορισμένα καφενεία καθώς και σε σπίτια γερμανοφίλων, που φιλοξενούσαν Γερμανούς αξιωματικούς.

Ο Σαραντάκος δεν τo ‘βαλε κάτω. Στη σοφίτα του σπιτιού του είχε εγκαταστήσει, από τότε που παντρεύτηκε, πλήρες εργαστήριο πολλαπλών δραστηριοτήτων. Ήταν ικανότατος, αν και αυτοδίδακτος, ηλεκτρονικός και το να φτιάσει δέκτη βραχέων ήταν γι’ αυτόν παιχνιδάκι. Το παράνομο ραδιόφωνο μονταρίστηκε κάτω από ένα ξύλινο σκαμνί, που ο Κανόνης το ονόμασε «ο τρίπους της Πυθίας» και έτσι οι δυο φίλοι άκουγαν κάθε βράδυ τα δελτία ειδήσεων του Λονδίνου, της Μόσχας και του Καΐρου.

Από το φθινόπωρο του 1942 ως την άνοιξη του 1943 η Οργάνωση εδραιώθηκε για καλά στη Λέσβο. Σ’ αυτή την περίοδο οργανώθηκαν οι πιο ζωντανοί Mυτιληνιοί, αυτοί που στα επόμενα χρόνια άπλωσαν το ΕΑΜ σ’ όλο το νησί και τούδωσαν τον καθολικό και παλλαϊκό χαρακτήρα του.

Ιδιαίτερα ισχυρή ήταν η παρουσία των διανοουμένων στο ΕΑΜ. Αυτό είχε σαν άμεση συνέπεια την πνευματική άνθιση σ’ όλους τους τομείς της Τέχνης . Ανασυγκροτήθηκε ο παλιός Φιλοτεχνικός Όμιλος Μυτιλήνης, ο ιστορικός ΦΟΜ, που τώρα τον καθοδηγούσαν στελέχη του ΕΑΜ, όπως ο Παναγιώτης Βουλαλάς και της ΕΠΟΝ, όπως ο Κώστας Βουδούρης, ο Γιώργος ο Χατζηπαυλής, ο Αργυρής ο Αραβανόπουλος, ο Αρίστος ο Πολυχρονιάδης, ο Θανάσης ο Πολυχρονιάδης και άλλοι νεολαίοι και πολύ σύντομα η Μυτιλήνη γνώρισε θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, εκθέσεις και διαλέξεις υψηλής ποιότητας. Πολύ βοήθησε στο θεατρικό τμήμα του ΦΟΜ ο αρχαιολόγος και σκηνοθέτης Στρατής Παρασκευαΐδης. Με την καθοδήγηση του εαμίτη καθηγητή του Γυμνασίου Μίλτη Παρασκευαΐδη και παιδιών της μαθητικής ΕΠΟΝ, εκδόθηκε από τους μαθητές των τελευταίων τάξεων του Γυμνασίου περιοδικό στην αρχή χειρόγραφο, όπως η παλιά εκείνη «Νιότη» με τίτλο «Μαθητικές Σελίδες», αργότερα όμως έντυπο με τίτλο «Λεσβιακά Γράμματα», που κάτω από τη μύτη της γερμανικής λογοκρισίας περνούσε τις ιδέες της Αντίστασης σε πλατιά στρώματα της λεσβιακής κοινωνίας και ιδίως των νέων.