Μηνολόγιον Μαΐου έτους 2023

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

 

Δε 1	Τα Ανθεστήρια – Ημέρα των ανθέων και των εργατών. Γενέσιον Ιωάννη Ρίτσου του βάρδου της ρωμιοσύνης και Τελευτή Αλεξάνδρου Παναγούλη του τυραννοκτόνου. Και των 200 της Καισαριανής.
Τρ 2	† Λεονάρδου ντα Βίντσι· αλλά και παγκόσμια ημέρα των ιστολογίων.
Τε 3	Τελευτή Αθανασίου Βέγγου, του καλού ανθρώπου. Και Παγκόσμια Ημέρα της Ελευθεροτυπίας
Πε 4	Αρίονος του κιθαρωδού -και Αλέξη Δαμιανού τελευτή.
Πα 5	Γενέσιον Καρόλου Μαρξ
Σα 6	Ας είμαστε ρεαλιστές, ας επιδιώξουμε το αδύνατο: γαλλικός Μάης του 1968
Κυ 7	Των εν Αιγίνη εκτελεσθέντων
Δε 8	† Γουσταύου Φλωμπέρ
Τρ 9	Αναστασίου Τούση και λοιπών εν Θεσσαλονίκη πεσόντων διαδηλωτών
Τε 10	Καραολή και Δημητρίου απαγχονισμός
Πε 11	Γέννησις Λασκαρίνας Πινότση ή Μπουμπουλίνας
Πα 12	Της νίκης των επαναστατών εις Βαλτέτσιον Αρκαδίας
Σα 13	Κωνσταντίνου Θεοτόκη του ρεαλιστού πεζογράφου
Κυ 14	Αισχύλου, τραγικού και μαραθωνομάχου
Δε 15	Γενέσιον Πέτρου Κιουρί
Τρ 16	† Καρόλου Περό και των δημιουργημάτων του: Σταχτοπούτας, Κοκκινοσκουφίτσας, Ωραίας Κοιμωμένης
Τε 17	Παγκόσμια Ημέρα Τηλεπικοινωνιών
Πε 18	† Γουσταύου Μάλερ και Νικηφόρου Μανδηλαρά αναίρεσις.
Πα 19	† Χο Τσι Μινχ του απελευθερωτού
Σα 20	† Γρηγορίου Δικαίου Παπαφλέσσα τελευτή -και έναρξη της Μάχης της Κρήτης
Κυ 21	Τα Αναστενάρια
Δε 22	† Βίκτωρος Ουγκώ, του δημιουργού των «Αθλίων»
Τρ 23	† Ερρίκου Ίψεν και Γεωργίου του Μετοίκου
Τε 24	† Νικολάου Κοπερνίκου
Πε 25	Αιμιλιανού Ζαπάτα και Άρεως Βελουχιώτου εκκίνησις
Πα 26	Γενέσιον Αλεξάνδρου Πούσκιν και τελευτή Μιχαήλ Παπαγιαννάκη
Σα 27	Γρηγορίου Λαμπράκη τελευτή· και Ροβέρτου Κωχ
Κυ 28	Πρώτη πρόβλεψις ηλιακής εκλείψεως υπό Θαλού του Μιλησίου
Δε 29	Εάλω η Πόλις – Η Ρωμανία πάρθεν (αποφράς ημέρα)
Τρ 30	† Θανή Βολταίρου του διαφωτιστού
Τε 31	Αποκαθήλωσις της ναζιστικής σημαίας υπό Εμμανουήλ Γλέζου και Αποστόλου Σάντα

 

Ο Μάιος ή Μάης ετυμολογείται, όπως και όλοι οι μήνες του ημερολογίου μας, από τα λατινικά, και συγκεκριμένα από το λατινικό Maius (mensis), δηλ. μήνας της Μαίας, μιας ρωμαϊκής θεότητας. Λαϊκή ονομασία ευρέως γνωστή δεν έχει, αν και βρίσκω το “Κερασάρης” σε κάποιες πηγές, επειδή τότε ωριμάζουν τα κεράσια (με το παλιό ημερολόγιο σκεφτείτε ότι ο Μάιος πιάνει και αρχές Ιουνίου).

Ο Παλαμάς έχει γράψει και ποίημα «Κεράσια»  που ξεκινάει:

Το Μάη έχ’ η άνοιξη, τα χελιδόνια ο Μάρτης,
ο Απρίλης τα τριαντάφυλλα, κι ο Μάης τα κεράσια.

Η πιο γνωστή παροιμία για τον Μάιο είναι μάλλον η «Ζήσε Μάη μου να φας τριφύλλι» (που είχε αρχική μορφή “Ζήσε μαύρε μου να φας τον Μάη τριφύλλι», όπως είχαμε γράψει παλιότερα). Επίσης γνωστή είναι η “Στον καταραμένο τόπο τον Μάη μήνα βρέχει”, που δεν την έβγαλαν βέβαια φίλοι των εκδρομών και των περιηγήσεων, αλλά αγρότες, επειδή οι βροχές του Μάη όχι μόνο δεν ωφελούν, όπως στους προηγούμενους μήνες, αλλά αντίθετα βλάφτουν τη σοδειά, εξού και “Μάης άβροχος, τρύγος άμετρος” ή «Τον καιρό που ‘πρεπε δεν έβρεχε, το Μάη εδροσολόγα».

Ο Μάης είναι μήνας που προσφέρεται για αγροτικές εργασίες (“Τον Μάη βάζε εργάτες κι ας είν’ και ακαμάτες”), όχι όμως και για παντρειές, που θεωρούνται γρουσουζιά (“Απού παντρευτεί το Μάη, κακοποδωμένα πάει” λέει μια κρητική παροιμία από ένα βιβλίο που είχα παρουσιάσει εδώ παλιότερα).

Γιατί θεωρούνται γρουσουζιά οι μαγιάτικες παντρειές; Κατά πάσα πιθανότητα, επειδή  στις αγροτικές κοινωνίες είναι τόσο πολλές οι δουλειές τον Μάη, που η αναστάτωση και η χαλάρωση που μοιραία φέρνει ο γάμος σε όλο το σόι αλλά και στο χωριό είναι αντιπαραγωγική. Μια άλλη εξήγηση είναι πως τον Μάη έχουν οίστρο οι γαϊδάροι (“Νάμουν το Μάη γάιδαρος, τον Αύγουστο κριάρι, όλο το χρόνο πετεινός και γάτος το Γενάρη” λέει η παροιμία) οπότε θεωρείται ανοίκειο να παντρεύονται κι οι ανθρώποι, αλλά νομίζω πως η εξήγηση αυτή επινοήθηκε εξηγητικά, εκ των υστέρων. Εκτός κι αν ισχύει η απάντηση που έδωσε κάποιος ευφυολόγος (ο Μπέρναρ Σόου; ) όταν τον ρώτησαν γιατί είναι γρουσουζιά να παντρεύεται κανείς την Παρασκευή: και γιατί να αποτελεί εξαίρεση η Παρασκευή;

Advertisement

Μνήμη Γιάννη Ιατρού (1950 – 24.3.2022)

Συμπληρώνεται σήμερα ένας χρόνος από τον αναπάντεχο θάνατο του πολύτιμου φίλου μας, του μεγάλου μας αδερφού, του καλόψυχου Γιάννη Ιατρού. Όπως το είχαμε προβλέψει, η απώλεια αποδείχτηκε δυσαναπλήρωτη, τόσο στα καθημερινά σχόλια όσο και στις συγκεντρώσεις μας. Αλλά ο Γιάννης είναι πάντα στη μνήμη μας, όπως και οι άλλοι φίλοι που έφυγαν για πέρα. Πριν από λίγο καιρό, ο φίλος μας ο Τζι, που είχε την τύχη να γνωρίσει στενότερα τον Γιάννη, μου έστειλε ένα κείμενο για να το βάλω τη μέρα της επετείου -μαζί και το κομμάτι που το συνοδεύει. 

Ταιριάζει να θυμηθούμε σήμερα τον φίλο μας που έφυγε. Ο λόγος στον Τζι:

Με την συμπλήρωση ενός χρόνου απουσίας από τα σχόλια και συνεχούς παρουσίας στην ατμόσφαιρα του ιστολογίου, θέλω να περιγράψω μερικές πλευρές της προσωπικότητάς του αξέχαστου φίλου μας, όπως τις είδα από την δική μου οπτική γωνία.

Ηταν ένας άνθρωπος που αδυνατούσε να καταλάβει τι χωρίζει τον αριστοκράτη από τον εργαζόμενο άνθρωπο και τον ονειροπόλο φοιτητή, τους θεωρούσε όλους ίσους, και το κυριότερο τους αγαπούσε όλους πραγματικά. Αν μισούσε ένα πράγμα αυτό ήταν το ίδιο το μίσος.

 Ηξερε καλά πως στην διάρκεια του βίου όλοι κάποτε θα κλάψουν και κάποτε θα γελάσουν κι έτσι δεν φοβότανε να πλησιάσει τον οποιονδήποτε και να του δείξει την φιλία του, αν κάποιος χαιρότανε ο Γιάννης γέλαγε, αν κάποιος έκλαιγε ο Γιάννης αναστέναζε.

Χαιρότανε την κάθε μικρή νίκη, έτσι έβλεπε την βοήθεια που απλόχερα πρόσφερε σ’ όποιον είχε ανάγκη, μικρή ή μεγάλη. Την ώρα που οι παπάδες έκαναν κήρυγμα και οι δάσκαλοι μάθημα, ήξερε καλά πως δεν θα την έβρισκε χωρίς αντάλλαγμα από φιλανθρωπικές εταιρίες που εμπορευόντουσαν τον Χριστό ή κάποιον άλλο καθαγιασμένο και όπου το αφεντικό ήταν πάντοτε στην σκοτεινή πλευρά του δρόμου.

Ο Γιάννης πάντοτε άκουγε τον αναστεναγμό των ανθρώπων.

Αλέξης Πάρνης (1924-10.3.2023)

Ο μεγάλος συγγραφέας Αλέξης Πάρνης έφυγε από τη ζωή στα 99 του χρόνια. Είχα την τύχη και την τιμή να τον γνωρίσω, οπότε θέλω να του αφιερώσω το σημερινό άρθρο σαν μνημόσυνο. Θα αναφέρω και κάποια πράγματα που είχε διηγηθεί ο ίδιος κατά καιρούς.

Πριν προχωρήσω, να ενημερώσω πως η κηδεία του γίνεται σήμερα στις 3μμ στο νεκροταφείο των Γλυκών Νερών -δυστυχώς εγώ δεν βρίσκομαι στην Ελλάδα ώστε να πάω.

Το πραγματικό του όνομα ήταν Σωτήρης Λεωνιδάκης, γεννήθηκε το 1924 στον Πειραιά, και από νέος έγραφε και συμμετείχε στην πνευματική κίνηση. Στο περιοδικο Αργώ το 1943 δημοσιεύει ποιήματα (βλ. παρακάτω) αλλά και δοκίμια.

Ο πατέρας του είχε ένα μικρό υφαντουργείο και στην κατοχή έκρυψαν την οικογένεια του Εβραίου συνεταίρου του, πράγμα που έγινε αιτία να συνδεθεί ο νεαρός Σωτήρης με το ΕΑΜ και με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ. Συμμετείχε, ως καπετάν Αλέξης, διοικητής λόχου, στην τελευταία μάχη με τους Γερμανούς, στα περιβόλια του Ροσινιόλ τον Σεπτέμβρη του 1944.

Στα Δεκεμβριανά πληγώθηκε στο γόνατο από θραύσμα χειροβομβίδας έξω από το φαρμακείο του Μπακάκου στην Ομόνοια. Μεταφέρθηκε στο Ρουμπίκ της Αλβανίας, όπου το τραύμα του είχε χειροτερέψει και, για να μην πεθάνει από τη μόλυνση, οι γιατροί είχαν αποφασίσει να του κόψουν το πόδι. Όπως έλεγε ο ίδιος, μια νοσοκόμα έβαλε τις φωνές: «Θα αφήσετε ανάπηρο το παλικάρι; Καλύτερα να πεθάνει» και τους παρακάλεσε να περιμένουν έναν Ιταλό γιατρό, αιχμάλωτο, που θα ερχόταν σε μερικές μέρες -έτσι έγινε, κι η θεραπεία του Ιταλού απέτρεψε τον ακρωτηριασμό.

Περιοδικό Αργώ, 10-11/1943Μετά την Αλβανία πέρασε ένα διάστημα στο Μπούλκες της Βοϊβοντίνας, όπως κι άλλοι καταδιωκόμενοι ελασίτες. Εκεί άρχισε να γράφει για το θέατρο (ένα έργο τη βδομάδα, έχει πει σε μια συνέντευξη) για τις ανάγκες των Ελλήνων του Μπούλκες. Τελικά γύρισε στην Ελλάδα το 1948 και συμμετείχε στην τελική φάση του εμφυλίου πολέμου ως υπολοχαγός-πολεμικός ανταποκριτής και μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Προς τη Νίκη, που εξέδιδε ο ΔΣΕ. (Τότε αρχίζει να υπογράφει ως Αλέξης Πάρνης).

Η νυχτερίδα πέταξε (διήγημα του Λάκη Παπαστάθη)

Στις 8 Μαρτίου έφυγε από τη ζωή ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Λάκης Παπαστάθης. Γεννήθηκε στο Βόλο το 1943, αλλά μεγάλωσε στη Μυτιλήνη. Σπούδασε στο Κέντρο Σπουδών Κινηματογράφου και το 1972 σκηνοθέτησε την πρώτη μικρού μήκους ταινία «Γράμματα από την Αμερική», η οποία βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Κατά την περίοδο 1968-1971 εργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη στην ταινία «Ευδοκία» του Αλέξη Δαμιανού, μια εμπειρία την οποία ο ίδιος αποκαλούσε από τα σημαντικότερα σχολεία της ζωής του. Από το 1975 ξεκινάει μια μακρά πορεία στην τηλεόραση, όπου ως σκηνοθέτης-παραγωγός, δημιουργεί με τον Τάκη Χατζόπουλο τις σειρές Παρασκήνιο και Ιστορικό Αρχείο. Σκηνοθέτησε τις μεγάλου μήκους ταινίες: Τον καιρό των Ελλήνων (1981), Θεόφιλος (1987), Το μόνον της ζωής του ταξείδιον (2001), Ταξίδι στη Μυτιλήνη (2010).

Έχει γράψει το χρονικό «Όταν ο Δαμιανός γύριζε την Ευδοκία» και τις συλλογές διηγημάτων Η νυχτερίδα πέταξε, Ο δάσκαλος αγαπούσε το βωβό σινεμά, Το καλοκαίρι θα παίξει την Κλυταιμνήστρα, Η ήσυχη και άλλα διηγήματα.

Επίσης, ο Παπαστάθης ήταν μανιώδης συλλέκτης περιοδικών -είχε μια από τις μεγαλύτερες συλλογές στην Ελλάδα.

Για να τιμήσουμε τη μνήμη αυτού του ξεχωριστού ανθρώπου, διάλεξα να παρουσιάσω ένα διήγημά του, που έδωσε και τον τίτλο σε ένα βιβλίο του. Στο τέλος του διηγήματος, βάζω και το λινκ προς μια εκπομπή αφιερωμένη σε αυτόν.

Το διήγημα εκτυλίσσεται στη Μυτιλήνη, όπου μεγάλωσε ο Λάκης Παπαστάθης

Η ΝΥΧΤΕΡΙΔΑ ΠΕΤΑΞΕ

Τ΄ όνομά του ήταν Γιάννης, όλοι όμως τον φώναζαν Νυχτερίδα γιατί έβαζε το κεφάλι του μέσα στο σκοτεινό θάλαμο της σαραβαλιασμένης φωτογραφικής μηχανής του, που ήταν στημένη στο προαύλιο της Μητρόπολης. Ο ίδιος πίστευε πως έβλεπε καλύτερα από τους άλλους ανθρώπους στα σκοτάδια, γιατί το μάτι του είχε ασκηθεί με τα φωτογραφικά χαρτιά και τις πλάκες στο κουβούκλιο της προπολεμικής μηχανής του.

Την υπεροχή του την επιβεβαίωνε ταχτικά κάνοντας νυχτερινό τεστ με τους γείτονες. «Μωρέλι μου, το βλέπεις εκείνο το μπαλκόνι εκεί δανά; Πόσες γλάστρες έχει κρεμασμένες στο κάγκελο;… τρεις και η μια έχει βασιλικό! Πάαινε κοντά να το δεις!» ή «τι λέει εκείνη η ταμπέλα, όχι τα μεγάλα γράμματα, τα μικρά! Στέργιος Σφετούδης… Τ΄ όνομα πατρός όμως; Σίγμα είναι ή νι; Σίγμα από το Σπυρίδων!»

Στα χρόνια της κατοχής, η Νυχτερίδα έπαιζε ποδόσφαιρο στον Αχιλλέα Μυτιλήνης. Είχε το δικό του δυναμωτικό, ένα μπουκαλάκι λάδι στην κωλότσεπη του άσπρου σώβρακου. Όταν παραέτρεχε, στεκόταν, έπινε δυο γουλιές μυτιληνιό λαδάκι και συνέχιζε. Παρόλο που έπαιζε αριστερό εξτρέμ, σπάνια σκοράριζε, εκτός κι αν έπεφτε σκοτάδι. Τότε ο άτολμος ποδοσφαιριστής, που συνήθως περιοριζόταν να κάνει σέντρες για τους άλλους, μεταμορφωνότανε σε δυναμικό γκολτζή: η Νυχτερίδα στο στοιχείο της. Το σκοτάδι λες και τον ντοπάριζε.

Ζούσε με το γιο του και τη μάνα του, η οποία ήταν ο μοναδικός άνθρωπος στο νησί που τον φώναζε με τ’ όνομά του το πραγματικό, «Γιάννη… μην ξεχάσεις το ψωμί…», γιατί ο Γιάννης ξεχνούσε τις παραγγελίες της μάνας του εκτός από το λάδι που φρόντιζε να το φέρνει –τρεις γκαζοντενεκέδες κάθε χρόνο– από έναν παραγωγό στον κόλπο της Γέρας. «Άμα έχεις λαδέλι, τάχεις όλα», έλεγε.

Και πάλι για τις μεταγλωττίσεις (Μνήμη Άρη Μπερλή)

Την περασμένη εβδομάδα συμπληρώθηκαν πέντε χρόνια από τον θάνατο του δοκιμιογράφου και (πολύ αξιόλογου) μεταφραστή Άρη Μπερλή (1944-2018).

Δεν είχα την τύχη να γνωρίσω καλά τον Μπερλή, μόνο δυο-τρεις φορές τον είχα συναντήσει, μέσω του Νίκου Λίγγρη που ήταν παλιός του φίλος και είχαμε λίγο συζητήσει. Έχω επίσης διαβάσει μαχητικά νεανικά του σχόλια στα Ελληνικά του Ρένου Αποστολίδη και βέβαια έχω δει μεταφράσεις του.

Για να τιμήσει την περίσταση, ο Κώστας Κουτσουρέλης δημοσίευσε στο Νέο Πλανόδιον μια ομιλία που είχε δώσει ο Μπερλής περί το 2006 για το θέμα των μεταγλωττίσεων (ή ενδογλωσσικών μεταφράσεων, αν θέλετε) λογοτεχνών όπως ο Παπαδιαμάντης και ο Ροΐδης. Πρόκειται για ένα θέμα που μας ενδιαφέρει, οπότε σκέφτηκα την αναδημοσίευση στο ιστολόγιο.

Η ομιλία του Μπερλή δόθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2006, στη Στοά του Βιβλίου, στο πλαίσιο εκδήλωσης με θέμα «Σολωμός, Παπαδιαμάντης, Ροΐδης: από τα ελληνικά στα ελληνικά. Συζήτηση για τις ενδογλωσσικές περιπέτειες των κειμένων».

Είχε προηγηθεί, στα τέλη του 2005, η κυκλοφορία τριών κλασικών κειμένων της λογοτεχνίας μας σε ενδογλωσσική μετάφραση στα νέα ελληνικά: της Πάπισσας Ιωάννας του Ροΐδη, της Φόνισσας του Παπαδιαμάντη και της Γυναίκας της Ζάκυθος του Σολωμού, από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, ενώ είχαν εξαγγελθεί και άλλοι τίτλοι που θα κυκλοφορούσαν στο μέλλον. Είχε γίνει πολλή συζήτηση για το εγχείρημα, το οποίο, ακριβώς επειδή περιλάμβανε και συγγραφείς της δημοτικής (τον Σολωμό, τον Κωνστ. Θεοτόκη κτλ), δέχτηκε βέλη από όλες τις πλευρές.

Τότε δεν είχα ιστολόγιο, είχα όμως τον παλιό μου ιστότοπο, κι εκεί έγραψα ένα εκτενές άρθρο εστιάζοντας στη μετάφραση της Πάπισσας Ιωάννας και κάνοντας αρκετά αυστηρή κριτική στον Δημήτρη Καλοκύρη. Ωστόσο, δεν ήμουν απορριπτικός κατηγορηματικά και συνολικά απέναντι στο εγχείρημα (διαβάστε το άρθρο μου για περισσότερα). [Σημειώνω ότι σε λινκ που υπάρχει στην αρχή του άρθρου του Μπερλή μπορείτε να βρείτε διάφορα άρθρα που είχαν δημοσιευτεί τότε, το δικό μου, ένα άλλο του Μπερλή κτλ, μαζεμένα με φροντίδα του Κ. Κουτσουρέλη]

Στην εκδήλωση στην οποία μίλησε ο Μπερλής συμμετείχαν επίσης ο Δημήτρης Δημηρούλης και ο Δημοσθένης Κούρτοβικ. Είχαν προσκληθεί και οι τρεις μεταφραστές δηλ. ο Άρης Μαραγκόπουλος, ο Γιώργος Αριστηνός και ο Δημήτρης Καλοκύρης, αλλά δεν θέλησαν  να πάρουν μέρος. Σημειώνω πως, αν δεν κάνω λάθος, το εκδοτικό εγχείρημα της μεταγλώττισης παλιότερων ελληνικών λογοτεχνημάτων σταμάτησε στους τρεις πρώτους τόμους. Δεν εκδόθηκαν άλλοι, κι ας είχαν εξαγγελθεί -και δεν ξέρω αν αυτό οφειλόταν στις οικονομικές δυσκολίες που είχε ο εκδοτικός οίκος ή στην υποδοχή των τριών πρώτων τόμων.

Ο Μπερλής στην ομιλία του ασχολείται με θέματα που μας ενδιαφέρουν και που τα έχουμε συζητήσει. Δεν συμφωνώ μαζί του σε όλα όσα γράφει, αλλά μας δίνει ένα αξιόλογο κείμενο που είναι καλή βάση για συζήτηση.

ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΕΤΑΓΛΩΤΤΙΣΕΙΣ

Είναι κρίμα που η άλλη πλευρά αρνήθηκε να παραστεί και να συζητήσει ή και να διαπληκτιστεί μαζί μας. Η εκδήλωση θα είχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον, θα ανταλλάσσονταν επιχειρήματα, ενδεχομένως και βαριές κουβέντες, θα μας κατηγορούσαν για ελιτισμό, θα τους κατηγορούσαμε για λαϊκισμό, και πάει λέγοντας – κάπως έτσι προάγεται ο πνευματικός διάλογος, σοβαρολογώ, αυτό είναι που γενικότερα μας λείπει, η συζήτηση με τη σωστή αναλογία ψυχραιμίας και πάθους, νηφαλιότητας και παρρησίας, ακόμη και επιθετικότητας.

Διατύπωσα τις αντιρρήσεις μου στις μεταγλωττίσεις από τα ελληνικά στα ελληνικά, σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στον τύπο. Θα συνοψίσω εδώ το βασικό μου επιχείρημα. Ο μεταφραστής της Πάπισσας Ιωάννας ή της Φόνισσας ή άλλου λογοτεχνικού κειμένου του 19ου αιώνα στη σύγχρονη ελληνική δεν έχει καμιά πιθανότητα επιτυχίας, είναι χαμένος από χέρι – οπότε το όλο εγχείρημα δεν έχει νόημα. Η αναμέτρηση με το πρωτότυπο είναι άνιση, η σύγκριση αναπόφευκτη, η υστέρηση μοιραία. Το ανυπέρβλητο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο μεταγλωττιστής (πρόβλημα που δεν το αντιμετωπίζει ο μεταφραστής κειμένου από ξένη γλώσσα) είναι ότι το πρωτότυπο είναι γραμμένο στην ίδια γλώσσα. Το μετάφρασμα έχει ανταγωνιστικό κείμενο, μέσα στην ίδια γλώσσα. Κείμενο εκτυφλωτικής ακτινοβολίας που καταδικάζει εκ των προτέρων κάθε απόπειρα ενδογλωσσικής διατύπωσής του. Κι ας μην ειπωθεί ότι η καθαρεύουσα του Ροΐδη ή του Παπαδιαμάντη είναι άλλη γλώσσα, διαφορετική από τη σύγχρονη νεοελληνική. Διότι τότε, παράλληλα με το ιδεολόγημα της αδιάσπαστης και ενιαίας ελληνικής γλώσσας από τον Όμηρο μέχρι σήμερα, όπου τάχα ανατρέχουμε γλωσσικά τους αιώνες μπρος-πίσω χωρίς πρόβλημα, θα έχουμε και το εκ διαμέτρου αντίθετο ιδεολόγημα, του ιστορικού κατακερματισμού της εθνικής γλώσσας σε πολυάριθμες γλωσσικές περιόδους ή εξελικτικές φάσεις, που σημαδεύονται από τόσο βίαιες ρήξεις της συνέχειας ώστε μέσα σε εκατό πενήντα, εκατό ή και σε πενήντα χρόνια, μπορεί και σε λιγότερα, η γλώσσα να αλλάζει τόσο ριζικά ώστε να χρειάζεται μετάφραση. Αυτό μπορεί να μην τέθηκε ρητά αλλά συνάγεται αφ’ ης στιγμής τίθεται θέμα μετάφρασης κειμένων που είναι κοντά, πολύ κοντά σε μας, κειμένων που υποτίθεται ότι είναι δύσβατα, δύσληπτα ή και ακατανόητα πια για τους περισσότερους σημερινούς χρήστες. Και ποιοι είναι αυτοί οι περισσότεροι; Είναι κυρίως οι μάζες των απαίδευτων νέων παιδιών –αυτό ειπώθηκε ως επιχείρημα– που, λόγω ελλιπούς παιδείας ή των περισπασμών της σύγχρονης ζωής δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα κείμενα.

Ο Τέως

Όταν προχτές το βράδυ μαθεύτηκε ο θάνατος του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου ήταν πολύ αργά για να γράψω άρθρο, αλλ’ αυτό δεν σημαίνει πως το ιστολόγιο θ’αφήσει αμνημόνευτο τον Τέως. Θα τον νεκρολογήσουμε σήμερα.

Θα μου πείτε, είναι σωστό να γράψουμε για τον θάνατο κάποιου για τον οποίο έχουμε να πούμε κυρίως αρνητικά; Μπορεί η ρήση «ο νεκρός δεδικαίωται» να μη σημαίνει «έχει δικαιωθεί», όπως επιδερμικά το καταλαβαίνουν πολλοί, αλλά πάντως είναι εδραιωμένη η αντίληψη πως δεν κάνει να λες άσχημα για έναν μακαρίτη· aut nihil, aut bene έλεγαν οι αρχαίοι Ρωμαίοι: ή θα πεις καλά ή μη λες τίποτα.

Την καταλαβαίνω αυτή την αντίληψη, αλλά δεν συμφωνώ απόλυτα. Όπως είχαμε γράψει παλιότερα (εκεί θα βρείτε και ανάλυση για το «δεδικαίωται», που ίσως αξίζει να αναπτυχθεί σε ιδιαίτερο άρθρο): «…αν δεν ειπωθούν τα αρνητικά όταν γίνεται ο απολογισμός της ζωής και της προσφοράς κάποιου, τότε δεν θα ειπωθούν ποτέ. Ίσως βέβαια, λόγω της περίστασης, να πρέπει να διατυπωθούν με λεπτότητα, με κάποιο τακτ, αλλά χωρίς εκπτώσεις επί της ουσίας.»

Οπότε, θα γράψω λίγα πράγματα για τον Κωνσταντίνο, τον τέως, ξεκινώντας από κάτι λεξιλογικό. Τέως ή πρώην ήταν ο μακαρίτης;

Όλοι τον λέγαμε «τέως βασιλιά» και «ο τέως», και έτσι τον τιτλοφορεί και το άρθρο μας, έτσι τον αναφέρει και η ειδησεογραφία των ημερών.

Ωστόσο, στην ανακοίνωση της οικογένειας του Κωνσταντίνου, αναφέρεται ως «πρώην βασιλεύς των Ελλήνων».

Είχαμε και παλιότερο άρθρο για την διάκριση ανάμεσα σε «τέως» και «πρώην», που είναι βέβαια αραχνοΰφαντη και δεν τηρείται πάντοτε στην πράξη. Το βέβαιο είναι ότι ο «πρώην» είναι ο ουδέτερος όρος, που δηλώνει απλώς κάποιον που προηγουμένως κατείχε ένα αξίωμα ή είχε μια ιδιότητα. Στα αρχαία ελληνικά, το επίρρ. τέως είχε πολλές και διάφορες σημασίες, π.χ. εν τω μεταξύ, έως μια χρονική στιγμή, έως τώρα.

Σήμερα, σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη, όταν χρησιμοποιείται ως επίθετο σημαίνει «τελευταίος, πρόσφατος, μέχρι πριν από λίγο» ενώ σύμφωνα με το ΛΚΝ σημαίνει «που ήταν αμέσως πριν από τον σημερινό ή που είναι ο τελευταίος της σειράς». Στο Χρηστικό βλέπουμε ότι το επίρρ. τέως σημαίνει «μέχρι πριν από λίγο καιρό», ενώ στο ΜΗΛΝΕΓ το επίθετο «τέως» σημαίνει «που σε αμέσως προηγούμενο χρόνο είχε κάποιο αξίωμα ή ιδιότητα»

Δεδομένου ότι ο Κωνσταντίνος ήταν βασιλιάς πριν από μισό περίπου αιώνα και όχι «μέχρι πρότινος», μάλλον είναι «πρώην» με τον ορισμό του Μπαμπινιώτη, του ΜΗΛΝΕΓ και του Χρηστικού, αλλά «τέως» με τον ορισμό του ΛΚΝ.

Βέβαια, πρόκειται για μια διάκριση μάλλον φτιαχτή, που δεν τηρείται στην πράξη (σπάνια λέμε «ο/η τέως σύζυγός μου» ούτε διακρίνουμε τον/την τέως από τις/τους πρώην συζύγους αν έχουμε παντρευτεί πολλές φορές) ενώ και ο Μπαμπινιώτης και το ΜΗΛΝΕΓ καταγράφουν ότι όταν λέμε «ο τέως» εννοούμε «τον τελευταίο βασιλέα των Ελλήνων». Σίγουρο επίσης είναι πως υπήρξε «έκπτωτος».

Μνήμη Δημήτρη Σαραντάκου (1929-17.12.2011): Αναμνήσεις από τη Σάμο

Συμπληρώθηκαν χτες έντεκα χρόνια από τον θάνατο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου. Όλα αυτά τα χρόνια, συνέχισα να τον μνημονεύω στο ιστολόγιο δημοσιεύοντας κάθε δεύτερη Τρίτη αποσπάσματα από τα βιβλία του. Τα εκδομένα έχουν εξαντληθεί και ήδη δημοσιεύουμε αυτή την περίοδο το ανέκδοτο μυθιστόρημά του «Τότε που οι κοπέλες φορούσανε φουστάνια», που πλησιάζει κι αυτό να τελειώσει (μεθαύριο θα έχουμε μια ακόμα συνέχεια)

Όμως έχουν απομείνει ορισμένα αποσπάσματα βιβλίων που δεν τα έχω δημοσιεύσει και τα κρατάω για ειδικές περιστάσεις -σαν τη σημερινή. Το αυτοβιογραφικό βιβλίο του πατέρα μου Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια, ήταν έτοιμο για έκδοση από τον ίδιο όταν πέθανε ξαφνικά και τελικά κυκλοφόρησε το 2018 από τις εκδόσεις Αρχείο (Προηγουμένως είχε επίσης εκδοθεί μεταθανάτια ένα ακόμα έργο του, οι τρεις νουβέλες Ο βενετσιάνικος καθρέφτης). Από τα Εφτά καλοκαίρια έχουμε παρουσιάσει στο ιστολόγιο πολλά αποσπάσματα, το 2012 και το 2013 κυρίως, αλλά όχι ολόκληρο το έργο. Οπότε σήμερα θα παρουσιάσω αποσπάσματα από το δευτερο καλοκαίρι, του 1939, με αναμνήσεις από τη Σάμο. Από το κεφάλαιο εκείνο έχω ήδη δημοσιεύσει κάποια αποσπάσματα, στην αντίστοιχη επέτειο το 2019, οπότε τώρα δημοσιεύω τα πριν και τα μετά.

Ένα βιογραφικό του πατέρα μου μπορείτε να βρείτε σε παλιότερο άρθρο.

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ  (1939)

 

Πέρασαν τρία χρόνια από το πρώτο καλοκαίρι. Από πέρσι, τον πατέρα μου, τον είχαν μεταθέσει σ’ ένα άλλο νησί, κοντινό με το δικό μας, τη Σάμο και αυτή η μετοικεσία με χώρισε από τους συμμαθητές και τους φίλους που ’χα κάνει μέσα σε  δύο χρόνια στην πατρίδα μου. Στην αρχή αυτό μου κακοφάνηκε, γρήγορα όμως νέες γνωριμίες σκέπασαν τις παλιές  και οι καινούργιες φιλίες που δέθηκαν, με παρηγόρησαν γι’ αυτές που άφησα στο νησί του.

         Πολύ σύντομα απορροφήθηκα από τις νέες συνθήκες. Σ’ αυτό βοήθησε πολύ το ότι εκείνο το καλοκαίρι μπήκαν στη ζωή μου το βιβλίο και το διάβασμα. Μετά το κλείσιμο των σχολείων απολάμβανα το παιχνίδι, το κολύμπι και το διάβασμα.  Ήταν ένα  καλοκαίρι ζεστό και ξερό που σ’ έκανε να μη θέλεις να βγεις από τη θάλασσα.

         Για τους μεγάλους όμως, ήταν ένα φοβερό καλοκαίρι. Στην Ελλάδα η δικτατορία έκλεινε τρία χρόνια και στην Ευρώπη από ώρα σε ώρα περίμεναν να ξεσπάσει ο πόλεμος, που όλοι πίστευαν πως αργά ή γρήγορα θάφτανε και στον τόπο μας. Εγώ  όμως κι οι  συνομήλικοι φίλοι μου, τον πόλεμο τον είχαμε βάλει κι αυτόν μέσα στο παιχνίδι μας.

*   *   *

…………………………………………………………………

Από το παρατηρητήριο του προκεχωρημένου πολυβολείου της γραμμής Μαζινό ο λοχαγός Ερρίκος Καρδινιάκ παρατηρούσε ανήσυχος τις εχθρικές γραμμές. Γύρω του οι οβίδες πέφταν βροχή και από τα θραύσματά τους είχαν σκοτωθεί οι τρεις στρατιώτες του αποσπάσματος και, το χειρότερο, είχε τραυματιστεί κι ο υποδιοικητής του, ο υπολοχαγός Ντυμπουά. Μονάχα η αδελφή του ελέους, η νοσοκόμα Μάρθα, που εθελοντικά πήρε μέρος στην αποστολή αυτοκτονίας, ήταν γερή και έδενε τις πληγές του τραυματία.

– Τι γίνεται με κείνο το τηλέφωνο; ρώτησε ο λοχαγός, ξέροντας πως  δεν θα ’παιρνε απάντηση. Κι ο τηλεφωνητής είχε σκοτωθεί και όπως φαίνεται τα σύρματα είχαν κοπεί από τις εχθρικές οβίδες.

– Πρέπει να ζητήσουμε βοήθεια από τη βάση, αλλά ποιος να πάει,  μονολόγησε χαμηλόφωνα.

– Αν το επιτρέπεις λοχαγέ μου να πάω εγώ, πρότεινε θαρρετά η Μάρθα.

– Τι λες, θα τα καταφέρεις; τη ρώτησε ο λοχαγός χωρίς να κρύψει μια ενδόμυχη ανησυχία του. Αισθανόταν για τη θαρραλέα νοσοκόμα κάτι παραπάνω από φιλία.

…………………………………….

“Παιδιά, πού είσαστε, ελάτε για φαΐ”, ακούστηκε από ψηλά η μελωδική κοντράλτα φωνή μιας γυναίκας. Η γραμμή Μαζινό και το πολυβολείο της χάθηκαν κι έμεινα με τον Άγη και τη Μάρθα σ’ ένα κατασκεύασμα από άμμο, οικοδομική ξυλεία, τούβλα  και τενεκέδες. Βγήκαμε κι οι τρεις μας στον  ανοιχτό χώρο.

“Πω πω, πώς μου γίνατε έτσι: Σαν αλευρωμένες μαρίδες είσαστε. Γρήγορα στο μπάνιο, πριν ακουμπήστε το πιρούνι”.

Η κυρία Μέλπω, η μαμά  του Άγη και της Μάρθας μπήκε από το μπαλκόνι στο εσωτερικό του σπιτιού κι εμείς πήγαμε στο μπάνιο για να πλυθούμε.

Ήμασταν αχώριστοι από τότε που γνωριστήκαμε. Ο πατέρας μου και ο κύριος Παύλος, ο πατέρας των παιδιών, ήταν συνάδελφοι στην Τράπεζα. Συνέπεσε να διαβάζουμε και οι τρεις μας το ίδιο παιδικό περιοδικό, ένα θαυμάσιο έντυπο που λεγόταν απλά «το Περιοδικό μας» και που είχε πολύ ενδιαφέροντα μυθιστορήματα, ιστορίες με εικόνες, μια από τις οποίες μάλιστα διαδραματιζόταν στον άγνωστο πλανήτη Διόνυσο, όπου είχε φτάσει ένα διαστημόπλοιο με επιστήμονες από τη Γη.

Ο τελευταίος Γραμματέας

Στην ταινία του Μπερτολούτσι, ο Τελευταίος αυτοκράτορας είναι o Που Γι, που ανέβηκε στον θρόνο της Κίνας πριν καλά καλά αρχίσει να βαδίζει. Η βασιλεία του ήταν βραχύβια, τουλάχιστον όμως όταν την έχασε έμεινε ζωντανός και τελείωσε ειρηνικά τις μέρες του, έστω και ως κηπουρός.

Ειρηνικά τελείωσε τις μέρες του κι ένας ακόμα τελευταίος αυτοκράτορας, ο Ρωμύλος Αυγουστύλος -κι αυτός είχε στεφθεί έφηβος, και δεν πρόλαβε να συμπληρώσει ούτε χρόνο στον θρόνο της Ρώμης. Και πάλι, ο Οδόακρος, ο Γερμανός «βάρβαρος» βασιλιάς που κυριεψε τη Ρώμη το 476 φάνηκε μεγαλόψυχος και άφησε τον νεαρό να ζήσει σε έναν πύργο στην Καμπανία. Πολλά για τη μετέπειτα ζωή του δεν ξέρουμε, αλλά φαίνεται πως έζησε τουλάχιστον ως το 511.

Η δεύτερη Ρώμη είναι η Κωνσταντινούπολη, αλλά ο δικός της τελευταίος αυτοκράτορας, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, πέθανε μαζί με το βασίλειό του, στην Άλωση, αφού είχε προηγουμένως αρνηθεί να συνθηκολογήσει. Ο λαός αρνήθηκε να συμβιβαστεί με την ιδέα κι έπλασε τον θρύλο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά, που θα ζωντανέψει και θα πάρει πίσω τον θρόνο του.

Τρίτη Ρώμη είναι η Μόσχα, που δεν είχε αυτοκράτορες αλλά τσάρους. Όταν όμως ανατράπηκαν οι τσάροι, ήρθαν οι μπολσεβίκοι. Κι ο τελευταίος γραμματέας του ΚΚΣΕ, ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, ήταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, που έφυγε προχτές από τη ζωή, πλήρης ημερών όπως λέει το κλισέ, αφού ήταν γεννημένος το 1931.

Να αφιερώσουμε το σημερινό σημείωμα στον τελευταίο Γραμματέα, τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, που έγινε αιτία να πλουτίσουν οι περισσότερες γλώσσες του κόσμου με δυο λέξεις, την περεστρόικα (μεταρρυθμίσεις, ας πούμε) και τη γκλάσνοστ (διαφάνεια), που προσπάθησε με την πολιτική της περεστρόικα να ξαναδώσει στο σοσιαλιστικό όραμα τη χαμένη του λάμψη αλλά τελικά δρομολόγησε μια διαδικασία που οδήγησε στην κατάρρευση πρώτα του σοσιαλιστικού στρατοπέδου και μετά της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης.

Ο ίδιος τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης το 1990 για τη συμβολή του στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αλλά το απόγειο της διεθνούς δημοτικότητάς του είχε έρθει μερικά χρόνια νωρίτερα, όταν ανέλαβε ΓΓ του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (τον Μάρτιο του 1985) και εξάγγειλε την πολιτική της περεστρόικα.

Οι εξαγγελίες του Γκορμπατσόφ έγιναν δεκτές ευνοϊκά ή και με ενθουσιασμό στη Δύση, τόσο από τους αντίπαλους της ΕΣΣΔ όσο και από οσους την έβλεπαν με καλό μάτι, κυρίως αριστερούς και κομμουνιστές -προφανώς, δεν μπορεί και οι μεν και οι δε να είχαν δίκιο. Ο Γκορμπατσόφ, που έκανε πολλά ταξίδια απέκτησε πολύ γρήγορα το παρατσούκλι Γκόρμπι, και γύρω στο 1987-88 είχαμε το το φαινόμενο που ονομάστηκε Γκορμπιμάνια, όταν όλοι έπιναν νερό στο όνομα του σύντροφου με το σημάδι στο κούτελο.

Από τότε είναι και η γελοιογραφία του Γιάννη Ιωάννου (Φεβρ. 1987), που δείχνει Μητσοτάκη, Παπανδρέου και Φλωράκη στη Βουλή να τσακώνονται για το ποιος είναι περισσότερο φίλος με τον Γκορμπατσόφ.

Για να είμαι δικαιος, υπήρχαν μέσα στο ΚΚΕ αρκετοί που έβλεπαν με δυσπιστία τον Γκορμπατσόφ και τις εξαγγελίες του, είτε από την αρχή είτε σχετικά σύντομα, παρόλο που η επίσημη γραμμή του κόμματος και το δημόσιο πρόσωπό του, όπως το εξέφραζε τότε ο Ριζοσπάστης, ήταν υμνητικά προς τον ΓΓ του ΚΚΣΕ. Αργότερα, οι κατηγορίες έγιναν απερίφραστες για τον «σημαδεμένο προδότη».

Προδότης δεν ήταν βέβαια. Νομίζω πως καλοπροαίρετα προσπάθησε να ξεκουνήσει μια χώρα κι ένα σύστημα που είχαν πέσει σε στασιμότητα, μεταξύ αλλων εξαιτίας του ανταγωνισμού των εξοπλισμών, και απλώς δεν τα κατάφερε -ίσως το προσπάθησε αργά, ίσως ήταν λίγος, ίσως και η υπόθεση δεν έπαιρνε θεραπεία. Μπορούμε να κάνουμε πολλές ασκήσεις εναλλακτικής ιστορίας, «τι θα γινόταν αν».

Τι θα γινόταν, ας πούμε, αν το 1985 ο Γκρομίκο και οι άλλοι της παλαιάς φρουράς πρότειναν κάποιον άλλο για γραμματέα του κόμματος; Ή, τι θα γινόταν αν το πραξικόπημα του 1991 πετύχαινε; Θα άλλαζε κάτι τριάντα χρόνια μετά; Ή απλώς η κατάρρευση θα ερχόταν και πάλι, με μικρές αλλαγές μόνο στις λεπτομέρειες; Στα σχόλια μπορούμε να το συζητήσουμε αυτό.

Ακριβώς το πραξικόπημα του 1991 έφερε στην πρώτη γραμμή τον Γιέλτσιν, έφερε την απαγόρευση του ΚΚΣΕ, έφερε και την εξαφάνιση της Σοβιετικής Ένωσης, όταν οι πρόεδροι Ρωσίας, Ουκρανίας και Λευκορωσίας αποφάσισαν τη διάλυσή της και την αντικατάστασή της από την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών. Ακολούθησε μια περίοδος πρωτοφανούς πλιάτσικου, που έριξε καμιά δεκαριά χρόνια το προσδόκιμο του μέσου Ρώσου (των αντρών κυρίως) και επέτρεψε σε δεκάδες κομπιναδόρους (συχνά πρώην στελέχη του κόμματος) να συσσωρεύσουν σε ριπή οφθαλμού αμύθητες περιουσίες.

Τώρα που έφυγε ο Γκορμπατσόφ, τα πρωτοσέλιδα του διεθνούς τύπου είναι υμνητικά. Οι πιο πολλοί αριστεροί δεν νομίζω ότι έχουν την ίδια γνώμη, είτε διάκεινται φιλικά προς το σοβιετικό σύστημα είτε κριτικά  -ο Τάσος Αναστασίου στην Αυγή έκανε μια γελοιογραφία με τη σημαία της Pizza Hut μεσίστια, θυμίζοντας ότι ο μακαρίτης είχε διαφημίσει τις πίτσες της, τότε που μάζευε χρήματα για φιλανθρωπικούς σκοπούς, για ένα ίδρυμα που είχε ιδρύσει. Δεν θεωρώ τόσο ισχυρή αυτή την κριτική, αλλά είναι βέβαιο ότι μετά το 1991 οι δημόσιες εμφανίσεις του «Γκόρμπι» μού έφερναν στο νου τους αιχμάλωτους βασιλιάδες «βάρβαρων» λαών, που τους έπιαναν οι Ρωμαίοι στρατηγοί και τους έφερναν σιδηροδέσμιους στη Ρώμη όπου τους περιέφεραν σε θριάμβους -εντάξει, τον Γκορμπατσόφ δεν τον είχαν δεμένο.

Στην πατρίδα του άλλωστε, ζούσε μάλλον μέσα σε αδιαφορία. Κάποια φορά, το 1996, είχε βάλει υποψηφιότητα για πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας και πήρε μόλις 0,51%, θλιβερό. Σε τούτο τον αιώνα ίδρυσε ή πρωτοστάτησε στην ίδρυση διάφορων σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, που όμως ποτέ δεν απέκτησαν έρεισμα στον ρωσικό λαό. Με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ήρθε ξανά το όνομά του στην επικαιρότητα, καθώς συζητήθηκε η υπόσχεση του Κολ προς τον Γκορμπατσόφ το 1990, ότι αν η ΕΣΣΔ συναινούσε στην επανένωση της Γερμανίας θα μπορούσε να είναι βέβαιη ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκτεινόταν προς ανατολάς. Ο ίδιος δεν έκανε κάποια δημόσια δήλωση για τον πόλεμο, ενώ το Ίδρυμα Γκορμπατσόφ, τις πρώτες πρώτες μέρες, απεύθυνε έκκληση για να σταματήσει η εισβολή και να μη χαθούν ανθρώπινες ζωές.

Πάντως, έχουν περάσει τριάντα ένα χρόνια από τότε που ο Γκορμπατσόφ είχε την ηγεσία της ΕΣΣΔ κι έτσι δεν μπορούμε να πούμε ότι ο μακαρίτης έχει κάποια άμεση σχέση και ευθύνη για τη σημερινή Ρωσία. Ευθύνη έχει για όσα έκανε ή δεν έκανε στο τιμόνι της ΕΣΣΔ -ήταν ηγέτης ενός κόμματος με εκατομμύρια μέλη κι ενός κράτους με ιστορία δεκαετιών, κι όταν απαγορεύτηκε το ένα και κατέρρευσε το άλλο κανείς από τα μέλη του και τους πολίτες του δεν έκαναν το παραμικρό για να τα σώσουν.

Οπότε, βέβαια δεν μπορεί κανείς να τον χαρακτηρίσει πετυχημένο. Αλλά νομίζω πως η ιστορία θα δει στο τέλος με συμπάθεια και όχι με χλεύη τον σύντροφο με το κόκκινο σημάδι στο κούτελο.

Μνήμη Ροβήρου Μανθούλη (1929-2022)

Πριν από δύο μήνες έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών ο σημαντικός σκηνοθέτης και συγγραφέας Ροβήρος Μανθούλης. Δεν είχα μπορέσει τότε να γράψω κάτι στο ιστολόγιο. Ένας φίλος του ιστολογίου, που μας διαβάζει από ένα γαλατικό χωριό, που γνώριζε τον εκλιπόντα, προθυμοποιήθηκε να μας στείλει το υλικό για τη σημερινή δημοσίευση. Έτσι, θα παρουσιάσουμε σήμερα την εισαγωγή από το βιβλίο του Ρ. Μανθούλη «Το ημερολόγιο του εμφύλιου διχασμού 1900-1974» (εκδόσεις Καστανιώτη).

Πρώτα όμως ένα σύντομο βιογραφικό.

Ο Ροβήρος Μανθούλης γεννήθηκε στην Κομοτηνή το 1929. Μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου γνώρισε, από πρώτο χέρι, τη μεταξική δικτατορία, την Κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύ­λιο Πόλεμο. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στην Πάντειο, κινηματο­γράφο και θέατρο στο Πανεπιστή­μιο Syracuse της Νέας Υόρκης, διε­θνείς σχέσεις στη Σχολή Maxwell του ίδιου Πανεπιστημίου.

Έχει βραβευθεί τρεις φορές στο Φε­στιβάλ Θεσσαλονίκης, καθώς και από την Ένωση Κριτικών, για την ταινία «Ψηλά τα χέρια Χίτλερ». Το πραξικόπημα του 1967 τον βρήκε στο Φεστιβάλ της Ιέρ και στις Κάνες, με την ταινία «Πρόσωπο με πρόσω­πο». Η χούντα την απαγόρευσε και του αφαίρεσε το διαβατήριο.

Η γαλ­λική τηλεόραση του πρότεινε συ­νεργασία, η οποία κράτησε πολλά χρόνια. Γύρισε πολλά εθνολογικά ντοκιμαντέρ και στις πέντε ηπεί­ρους, την ταινία «Μπλουζ με σφιγ­μένα δόντια» στην Αμερική, καθώς και τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα στα Ιεροσόλυμα, έργο που μεταδόθηκε πενήντα φο­ρές από τη γαλλική τηλεόραση. Γι’ αυτή την ταινία άρχισε να συλλέγει το υλικό που οδήγησε στο παρόν Ημε­ρολόγιο του Εμφύλιου Διχασμού.

Με την επάνοδο της δημοκρατίας στην Ελλάδα, από τη θέση του γενι­κού διευθυντή Προγράμματος και Εκπομπών, συνέβαλε στη μετατρο­πή του ΕΙΡΤ σε ΕΡΤ και, αργότερα, της ΥΕΝΕΔ σε ΕΡΤ2. Ανάμεσα στις πρόσφατες ταινίες του περιλαμβά­νονται: «Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πό­λεμος», «Η δικτατορία των συνταγ­ματαρχών», «Η δική μου Γιάφα» (με θέμα τη διασπορά των Παλαιστινίων) και η ελληνογαλλική συμπαραγωγή «Lilly’s story», που πήρε μέρος στο Φεστιβάλ Βενετίας. Έχει μετάσχει σε κριτικές επιτρο­πές πολλών διεθνών φεστιβάλ, εξέ­δωσε έξι βιβλία, προϊόν των εμπει­ριών και των ιστορικών του μελε­τών, και χρημάτισε, για μια δεκαετία, εκλεγμένος πρόεδρος της ελληνι­κής κοινότητας του Παρισιού. Τι­μήθηκε με το Μετάλλιο της Πόλεως του Παρισιού για τη συμβολή του στη διάδοση των ελληνικών γραμ­μάτων και τεχνών στη Γαλλία.

Η εισαγωγή του Ροβήρου Μανθούλη από το βιβλίο του

Μου δόθηκε η ευκαιρία να γυρίσω μερικές ταινίες που αγγί­ζουν την πολιτική ιστορία της χώρας μας, την οποία ωστόσο έ­χω ζήσει και ο ίδιος από κοντά, πολύ κοντά. Οι ταινίες αυτές εί­ναι: «Ψηλά τα χέρια Χίτλερ», «Πρόσωπο με πρόσωπο», «Η Ελ­λάδα του Καραμανλή», «Οι ναυαγοί της Ιστορίας», «Ακυβέρνη­τες πολιτείες» (από το σχεδόν αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Στρατή Τσίρκα), «Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος», «Βίοι πα­ράλληλοι του Εμφυλίου», «Η δικτατορία των συνταγματαρχών» και το  —σχεδόν αυτοβιογραφικό— «Lilly’s story». Μερικές άλλες ταινίες, παράλληλα, οι οποίες απαιτούν ιστορική τεκμηρίωση, α­ναφέρονται στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, την Γαλλία, την Αγγλία, την (τότε) Σοβιετική Ένωση, την Ιταλία, τη Ρουμα­νία, την Ιρλανδία, την Αυστραλία, την Κούβα, την Αργεντινή, την Αίγυπτο, τον Λίβανο, την Ιορδανία, το Ισραήλ και την επικρά­τεια της Παλαιστίνης, πρόσφατα. Προσθέτω δύο ακόμα έρευνες, για το Κυπριακό πρόβλημα και για την ανάμιξη της ελληνικής χούντας στο σκάνδαλο του Γουότεργκεϊτ, που οδήγησε στην α­ποπομπή του Νίξον από την προεδρία των ΗΠΑ. Πριν κατα­πιαστώ με το σενάριο τους, φρόντιζα πάντα να συλλέξω όλα εκείνα τα ιστορικά δεδομένα που σχετίζονται κάθε φορά με το θέμα και να τα καταγράψω με μια ημερολογιακή διάταξη, χρόνο με το χρόνο, μήνα με το μήνα, μέρα με τη μέρα όπου χρειαζόταν, ακόμα και ώρα με την ώρα καμιά φορά. Υπάρχει ο κίνδυνος, σε μια ταινία, τόσο η δράση όσο και οι διάλογοι ή η αφήγηση να είναι ανακριβείς ως προς την ιστορική αλήθεια, αν δεν βρεθεί τρό­πος να ελέγχονται διαρκώς.

Οι ταινίες, όπως και τα μυθιστορήματα, είναι, ή πρέπει να εί­ναι, μαρτυρίες μιας εποχής, μιας γενιάς, ενός μέρους της ανθρω­πότητας. Ο ιστορικός μελετάει τα γεγονότα μέσα από τα ντο­κουμέντα, ο σκηνοθέτης μέσα από τον άνθρωπο που τα έζησε. Οι ιστορικοί ειδικεύονται συνήθως σε ένα μέρος της Ιστορίας και έ­χουν ως σημείο αναφοράς τις χρονολογίες που αντιστοιχούν σ΄ αυτό το κομμάτι. Όμως ο άνθρωπος, όπου και αν βρίσκεται, εί­ναι συνισταμένη πολλών συντεταγμένων της Ιστορίας, πολλές από τις οποίες δεν είναι ορατές δια γυμνού οφθαλμού. Ένα ημε­ρολόγιο πρέπει να συμπεριλαμβάνει όλα τα γεγονότα που μπο­ρεί να υποψιαστεί κανείς πως είναι καθοριστικά για την εποχή του. Όταν καταχωρηθούν χρονολογικά και έρθουν δίπλα-δίπλα γεγονότα που μοιάζουν άσχετα μεταξύ τους, συμβαίνει καμιά φορά να βρεθείς μπροστά σε αποκαλυπτικές ιστορικές εκπλή­ξεις. Αυτός είναι ένας πρόσθετος λόγος που με έκανε να ξεκι­νάω κάθε φορά με την προετοιμασία ενός όσο γινόταν πιο ολο­κληρωμένου ημερολογίου. Χρονολόγιο θα ήταν ο σωστός όρος, αν το προσωπικό βίωμα δεν συνόδευε τις τρέχουσες ημερομη­νίες —τουλάχιστον από το 1936 και ύστερα— και αν δεν συμπλη­ρωνόταν από τα βιώματα των γονιών μου, προσφύγων του 1922, και ιδιαίτερα του πατέρα μου, που έζησε έντονα τον Α’ Παγκό­σμιο Πόλεμο, στη μνήμη του οποίου και αφιερώνεται το παρόν πόνημα.

Γεωμετρίας εγκώμιον (Μνήμη Βένιου Αγγελόπουλου)

Πριν από μια βδομάδα περίπου έφυγε από τη ζωή ο μαθηματικός Βένιος Αγγελόπουλος (1943-2022), καθηγητής του ΕΜΠ και αγωνιστής της Αριστεράς.

Δεν τον γνώρισα όσο φοιτούσα στο ΕΜΠ, ήρθε όταν είχα τελειώσει, αλλά είχα την τύχη να τον γνωρίσω πριν από καμιά δεκαριά χρόνια και είχαμε αμοιβαία εκτίμηση. Σχολίαζε περιστασιακά και στο ιστολόγιο, μας είχε δώσει και δημοσιεύσαμε μάλιστα πριν από τρία χρόνια και ένα κείμενό του για τον Στέλιο Ανεμοδουρά, τον συγγραφέα του Μικρού Ήρωα. Ο Βένιος ειχε και ιστολόγιο, Του Βένιου τα καμώματα, στο οποίο δημοσίευε πολιτικά και άλλα κείμενά του.

Τις προάλλες, που συζητήσαμε στο ιστολόγιο τον θάνατο του Βένιου, αναφέρθηκε και ένα παλιό του κείμενο περί γεωμετρίας, μια ομιλία του σε συνέδριο της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας, που έχει επίσης συμπεριληφθεί στο βιβλίο του «Θέλουμε παιδεία;» (εκδ. Νήσος 2008).

Σκέφτηκα πως αξίζει να το αναδημοσιεύσουμε και να το συζητήσουμε και στο ιστολόγιο, που έχουμε αρκετούς μαθηματικούς ή φιλομαθηματικούς σχολιαστές. Κι εμένα μου άρεσε στο γυμνάσιο η γεωμετρία -αν και δεν έφτανα εκείνον τον μαθητή μιας μεγαλύτερης τάξης, όπως έλεγε ο θρύλος, είχε λύσει όλα τα προβλήματα των Ιησουιτών (ένα θρυλικό βιβλίο με προβλήματα γεωμετρίας).

O λόγος λοιπόν στον Βένιο

ΓΕΩΜΕΤΡΙΑΣ ΕΓΚΩΜΙΟΝ

Αφιερώνεται στους

Παντελή Ρόκο

Παύλο Κολλάρο

Denis Clodic

που μ’έμαθαν Γεωμετρία

Όταν κανείς αρχίζει και βγάζει ένα λόγο επιχειρηματολογώντας υπέρ ή κατά κάποιου, συνηθίζουμε να δίνουμε περισσότερη βάση (και καλώς ίσως) στο γιατί λέει αυτά που λέει, παρά στο τί λέει. Αισθάνομαι λοιπόν καταρχήν υποχρεωμένος να δηλώσω τα κίνητρά μου, δηλαδή για ποιό λόγο θα τοποθετηθώ υπερ της Γεωμετρίας.

Πρώτα – πρώτα γιατί μ’ αρέσει η Γεωμετρία. Δεν νομίζω ότι αυτό χρειάζεται παραπέρα εξήγηση.

Δεύτερο γιατί αρνούμαι να υποστώ την μοίρα των δεινοσαύρων. Αυτό χρειάζεται κάποια εξήγηση. Διδάσκω Μαθηματικά και παρατηρώ ότι στους φοιτητές μου, τόσο στους πρωτοετείς, τους νεοεισερχόμενους από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όσο και στους μεταπτυχιακούς, που έχουν ολοκληρώσει ένα μαθηματικό ας πούμε κύκλο ή και ένα κύκλο σπουδών μηχανικού, υπάρχει μια έλλειψη κοινής γλώσσας, κοινού υποβάθρου. Σ΄αυτούς, τα γεωμετρικά σχήματα με τα οποία οι παλαιότεροι από μας έχουν – για να χρησιμοποιήσω έναν ευγενικό όρο – γαλουχηθεί, δεν τους λένε και πολλά πράγματα. Δεν αποτελούν γι αυτούς, αυτό το οποίο ο Kuhn αποκαλεί “επιστημολογικό παράδειγμα”. Και σα δάσκαλος, θέλω να έχω ένα κοινό πλαίσιο επικοινωνίας με τους φοιτητές μου, θέλω να έχω το ίδιο πολιτισμικό υπόβαθρο, θέλω αυτά τα οποία τους λέω να τα καταλαβαίνουν με τις ίδιες προσλαμβάνουσες με μένα.

Επομένως, ο λόγος που θα βγάλω έχει μέσα του μια ιδιοτέλεια. Έχει μία υποκειμενικότητα. Από κει και πέρα, έχοντας δώσει τα κίνητρά μου, οτιδήποτε πω και η οποιαδήποτε επιχειρηματολογία μου, μπορεί μεν να  πηγάζει από ιδιοτέλεια, αλλά η όποια αξία της έγκειται στο κατά πόσο αυτή την ιδιοτέλεια, αυτή την υποκειμενικότητα, την ξεπερνάει.

Κώστας Γκουσγκούνης (1931-2022)

Προχτές το απόγευμα, που μαθεύτηκε η είδηση για τον θάνατο του Κώστα Γκουσγκούνη δεν προλάβαινα να γράψω κάτι, αλλά δεν θα πρέπει να μείνει αμνημόνευτος, οπότε έγραψα το σημερινό μας άρθρο. Mου το ζήτησαν, άλλωστε, δυο τρεις φίλοι.

Ο Κώστας Γκουσγκούνης, επιτομή της καλτ μορφής, πέθανε πλήρης ημερών στις 6 Μαΐου, με κλεισμένα τα 91 του χρόνια. Γεννήθηκε το 1931 στη Λάρισα και, όπως και ο πατέρας του, έγινε φωτογράφος. Είχε φωτογραφείο στον Χολαργό, δίπλα στο (πάλαι ποτέ) Σινέ Αλόμα. Όπως έγραψε ο θείος Θανάσης στο Τουίτερ, Αμέτρητοι πιτσιρικάδες έβγαλαν εκεί φωτογραφίες ταυτότητας (και φυσικά μετά διηγούνταν την σύντομη συνάντησή τους με τον φωτογράφο θρύλο).

Θρύλος βέβαια δεν έγινε ως φωτογράφος, αλλά από την καριέρα του στη μεγάλη οθόνη. Ξεκίνησε με μικρούς ρόλους σε ταινίες της Φίνος Φιλμ, που μερικές φορές δεν τον αναφέρουν καν στο ζενερίκ της ταινίας, όπως τη Θεία απ’ το Σικάγο.

Στην ταινία Μια ζωή την έχουμε (1958) παίζει τον ρόλο του καφετζή και έχει ακόμα μαλλιά (τη φωτογραφία την ανέβασε ο θείος Θανάσης στο Τουίτερ)

Στη δεκαετία του 1960 παίρνει πρωταγωνιστικούς ρόλους σε δυο «αυστηρώς ακατάλληλες» ερωτικές ταινίες που διαφημίζονται ως εξαιρετικά τολμηρές και ο ίδιος ως «ο Έλληνας Γιουλ Μπρίνερ» μια και από τότε καθιερώνει το εντελώς ξυρισμένο κεφάλι, που έγινε σήμα κατατεθέν του. (Ο φίλος Ακίνδυνος βρήκε συνέντευξη του Δημήτρη Νικολαΐδη, όπου σε ερώτηση αν φοβάται τους νεότερους συναδέλφους, εκείνος απάντησε: Βεβαίως, τώρα βγήκε ένας Γκουσγκούνης που έχει φαλάκρα πολύ μεγαλύτερη από τη δική μου),

Εδώ η διαφήμιση της ταινίας «Χωρίς ιδανικά» από την Αυγή, Απρίλιος 1965:

Μηνολόγιον Μαΐου έτους 2022

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

 

Κυ 1	Τα Ανθεστήρια – Ημέρα των ανθέων και των εργατών. Γενέσιον Ιωάννη Ρίτσου του βάρδου της ρωμιοσύνης και Τελευτή Αλεξάνδρου Παναγούλη του τυραννοκτόνου. Και των 200 της Καισαριανής.
Δε 2	† Λεονάρδου ντα Βίντσι· αλλά και παγκόσμια ημέρα των ιστολογίων.
Τρ 3	Τελευτή Αθανασίου Βέγγου, του καλού ανθρώπου. Και Παγκόσμια Ημέρα της Ελευθεροτυπίας
Τε 4	Αρίονος του κιθαρωδού -και Αλέξη Δαμιανού τελευτή.
Πε 5	Γενέσιον Καρόλου Μαρξ
Πα 6	Ας είμαστε ρεαλιστές, ας επιδιώξουμε το αδύνατο: γαλλικός Μάης του 1968
Σα 7	Των εν Αιγίνη εκτελεσθέντων
Κυ 8	† Γουσταύου Φλωμπέρ
Δε 9	Αναστασίου Τούση και λοιπών εν Θεσσαλονίκη πεσόντων διαδηλωτών
Τρ 10	Καραολή και Δημητρίου απαγχονισμός
Τε 11	Γέννησις Λασκαρίνας Πινότση ή Μπουμπουλίνας
Πε 12	Της νίκης των επαναστατών εις Βαλτέτσιον Αρκαδίας
Πα 13	Κωνσταντίνου Θεοτόκη του ρεαλιστού πεζογράφου
Σα 14	Αισχύλου, τραγικού και μαραθωνομάχου
Κυ 15	Γενέσιον Πέτρου Κιουρί
Δε 16	† Καρόλου Περό και των δημιουργημάτων του: Σταχτοπούτας, Κοκκινοσκουφίτσας, Ωραίας Κοιμωμένης
Τρ 17	Παγκόσμια Ημέρα Τηλεπικοινωνιών
Τε 18	† Γουσταύου Μάλερ και Νικηφόρου Μανδηλαρά αναίρεσις.
Πε 19	† Χο Τσι Μινχ του απελευθερωτού
Πα 20	† Γρηγορίου Δικαίου Παπαφλέσσα τελευτή -και έναρξη της Μάχης της Κρήτης
Σα 21	Τα Αναστενάρια
Κυ 22	† Βίκτωρος Ουγκώ, του δημιουργού των «Αθλίων»
Δε 23	† Ερρίκου Ίψεν και Γεωργίου του Μετοίκου
Τρ 24	† Νικολάου Κοπερνίκου
Τε 25	Αιμιλιανού Ζαπάτα και Άρεως Βελουχιώτου εκκίνησις
Πε 26	Γενέσιον Αλεξάνδρου Πούσκιν και τελευτή Μιχαήλ Παπαγιαννάκη
Πα 27	Γρηγορίου Λαμπράκη τελευτή· και Ροβέρτου Κωχ
Σα 28	Πρώτη πρόβλεψις ηλιακής εκλείψεως υπό Θαλού του Μιλησίου
Κυ 29	Εάλω η Πόλις – Η Ρωμανία πάρθεν (αποφράς ημέρα)
Δε 30	† Θανή Βολταίρου του διαφωτιστού
Τρ 31	Αποκαθήλωσις της ναζιστικής σημαίας υπό Εμμανουήλ Γλέζου και Αποστόλου Σάντα

 

Ο Μάιος ή Μάης ετυμολογείται, όπως και όλοι οι μήνες του ημερολογίου μας, από τα λατινικά, και συγκεκριμένα από το λατινικό Maius (mensis), δηλ. μήνας της Μαίας, μιας ρωμαϊκής θεότητας. Λαϊκή ονομασία ευρέως γνωστή δεν έχει, αν και βρίσκω το “Κερασάρης” σε κάποιες πηγές, επειδή τότε ωριμάζουν τα κεράσια (με το παλιό ημερολόγιο σκεφτείτε ότι ο Μάιος πιάνει και αρχές Ιουνίου).

Γιάννης Ιατρού (1950 – 24.3.2022)

Η είδηση μαθεύτηκε χτες και βύθισε το ιστολόγιό μας σε θλίψη. Ο ακριβός φίλος μας ο Γιάννης, ο καλόψυχος, ο στυλοβάτης του ιστολογίου μας άφησε, από πνευμονική εμβολή στο νοσοκομείο. Ταλαιπωριόταν τον τελευταίο καιρό με επεμβάσεις αλλά με την αστείρευτη αισιοδοξία του μάς είχε δώσει τη βεβαιότητα πως θα το ξεπερνούσε κι αυτό.

Τον Γιάννη τον τιμήσατε όλοι χτες με τα σχόλιά σας.

Ωστόσο, δεν θα ήταν σωστό να δημοσιεύσουμε σήμερα το καθιερωμένο λογοτεχνικό μας ανάγνωσμα, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα. Τον φίλο μας πρέπει να τον πενθήσουμε κανονικά και να τον τιμήσουμε και με ξεχωριστό άρθρο του ιστολογίου, και όσοι είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε από κοντά και όσοι μόνο στον κυβερνοχώρο συναντήθηκαν μαζί του.

(Yπάρχει κι άλλος ένας λόγος για να γραφτεί ειδικό άρθρο: αν κάποιος φίλος δεν μας επισκέφτηκε χτες, δεν θα έχει μάθει το θλιβερό νέο).

.

Γράφω χωρίς βοηθήματα, φυσικά, οπότε αν κάνω κάποιο λάθος στα πραγματολογικά με διορθώνετε.

Ο Γιάννης σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός στη Στουτγάρδη, όπου έκανε και μεταπτυχιακά. Κατά την περίοδο της δικτατορίας, εξαιτίας της αντιδικτατορικής του δραστηριότητας, είχε προβλήματα με το διαβατήριό του. Μετά τις σπουδές του έμεινε στη Γερμανία και δούλεψε εκεί, στη Βάδη Βυρτεμβέργη, όπου είχε διευθυντική θέση σε εργοστάσιο. Όταν γύρισε στην Ελλάδα ασχολήθηκε με φωτοβολταϊκά.

Στο ιστολόγιο ο Γιάννης άρχισε να σχολιάζει από το 2014 (αν μκαι μας διάβαζε από το 2011-12) και σύντομα αναδείχτηκε σε στυλοβάτη του ιστολογίου: τακτικός σχολιαστής, πάντοτε έτοιμος να βοηθήσει τους άλλους σε απορίες, να στείλει ιδιωτικά ή δημόσια κάποιο ηλεβιβλίο από την μυθώδη μυστική βιβλιοθήκη του υπογείου του.

Όταν αρχίσαμε, περί το 2015, τις πρώτες μαζώξεις σχολιαστών του ιστολογίου, ο Γιάννης πολύ γρήγορα εξελίχθηκε στον ιθύνοντα νου των συγκεντρώσεών μας, στον απαραίτητο οργανωτή.

(Με τον κορονοϊό οι συναντήσεις μας αναπόφευκτα αραίωσαν, αλλά είχαμε καταφέρει να βρεθούμε δυο-τρεις φορές και μετά το ξεκίνημα της πανδημίας).

Κάθε φορά που κατέβαινα στην Ελλάδα, ήξερα ότι δεν έχω παρά να στείλω μέιλ στον Γιάννη, για να αναλάβει δράση. Ειδοποιούσε με μέιλ όσους είχαν πάρει μέρος σε κάποια από τις προηγούμενες συνάξεις, με προτάσεις για το μέρος που θα συναντιόμασταν (πάνω από μία, συνηθως) και με εναλλακτικές ημερομηνίες, καλώντας τον καθένα να δηλώσει διαθεσιμότητα και προτιμήσεις.

Για τη Μαριανίνα Κριεζή (1947-2022)

Με πολύ μεγάλη θλίψη μάθαμε προχτές την είδηση του θανάτου της αγαπημένης Μαριανίνας Κριεζή, που συντρόφεψε την πρώτη νιότη μας μέσα από τους στίχους και τα κείμενα της Λιλιπούπολης, αλλά και από τη στιχουργική της παρουσία στη συνέχεια.

Εστω και με μια μέρα καθυστέρηση, το ιστολόγιο θέλει να τιμήσει τη δημιουργό που έφυγε, μαζί με τα νιάτα μας. Τη φωτογραφία που συνοδεύει το άρθρο την πήρα από τον τοίχο της Χαριτίνης Ξύδη στο Φέισμπουκ, που τη συνόδευε με τα εξής συγκινητικά λόγια:

Δεν θέλω να το πιστέψω. Δεν μπορώ. Αδύνατον, λέω, αλλά πρέπει και να σε αποχαιρετήσω. Σ’ ευχαριστούμε τόσο πολύ που μας έμαθες να κλαίμε, να συγκινούμαστε, να ερωτευόμαστε, να πονάμε για όσα χάσαμε και άξιζαν, να ονειρευόμαστε, να μη φοβόμαστε να λέμε σ’ αγαπώ. Να πας στο καλό, αγαπημένη, ευαίσθητη, τρυφερή και ανεπανάληπτη, Μαριανίνα, με το αφοπλιστικά αθώο και ανυπεράσπιστο βλέμμα.

Στο σημερινό άρθρο θα ανθολογήσω μερικά κείμενα που γράφτηκαν χτες στο Φέισμπουκ για τη Μαριανίνα Κριεζή, ακριβώς επειδή, με εξαίρεση το τελευταίο, θα πάψουν να είναι προσιτά σε λίγες μέρες. (Και, σε μια παρένθεση: το γεγονός ότι διάβασα πολλά συγκινητικά και αξιόλογα κείμενα στο Φέισμπουκ, πολύ περισσότερα απ’ όσα σταχυολόγησα, δείχνει θαρρώ και την αξία του μέσου, παρά τις βασιμότατες ενστάσεις που έχουμε).

Πρώτα όμως λίγο βιογραφικά.

Η Μαριανίνα Κριεζή γεννήθηκε στην Αθήνα το 1947 με καταγωγή από την Ύδρα. Μεγάλωσε στο Ψυχικό. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών χωρίς να πάρει πτυχίο, και Διακοσμητική – Σκηνογραφία στα εργαστήρια της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, όπου ολοκλήρωσε τις εκεί διετείς σπουδές της.

Το 1969 πήγε στο Παρίσι για να σπουδάσει σχέδιο υφάσματος, επέστρεψε στην Ελλάδα, εργάστηκε ως γραφίστρια και την άνοιξη του 1977 άρχισε να συνεργάζεται με το Τρίτο Πρόγραμμα όταν διευθυντής ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις.

Εκεί έγραψε τους στίχους όλων των τραγουδιών της ραδιοφωνικής εκπομπής «Εδώ Λιλιπούπολη» ενώ συμμετείχε και στα κείμενα, ιδίως ως συγγραφικό δίδυμο με την ηθοποιό Άννα Παναγιωτοπούλου. Συνέπραξε επίσης, ως κειμενογράφος, σε επιθεωρήσεις της «Ελεύθερης Σκηνής».

Στη γενιά μου, ακούγαμε σχεδόν καθημερινά τη Λιλιπούπολη από το Τρίτο Πρόγραμμα -ήμουν φοιτητής τότε, πρωτοετής. Την άκουγαν και τα παιδιά μου, από τον δίσκο, που υπάρχει ολόκληρος στο γιουτούμπ: