Ο Σεφέρης και η Κρήτη – Ο Σεφέρης για τη γλώσσα

Την περασμένη Παρασκευή παρουσίασα εδώ ένα μέρος της ομιλίας που έδωσα στο Ηράκλειο την Τετάρτη 29 Μαρτίου στην εσπερίδα για τον Γιώργο Σεφέρη που διοργανώθηκε από τη Βικέλειο Μορφωτική Εταιρεία. Το κομμάτι που ήδη παρουσίασα είχε θέμα τη γλώσσα του Σεφέρη. Σήμερα θα δημοσιεύσω το υπόλοιπο άρθρο, δηλαδή τη σχέση του Σεφέρη με την κρητική λογοτεχνία (με αυτό άρχισα την εισήγησή μου) και τις θέσεις του Σεφέρη για τη γλώσσα. 

Επίσης, ο φίλος μας ο Μικιός είχε την καλοσύνη να βιντεοσκοπήσει την ομιλία, ολόκληρη βέβαια. Μπορείτε να την παρακολουθήσετε εδώ:

Η ομιλία:

Καλησπέρα σας

Θέλω να σας ευχαριστήσω για τη συμμετοχή σας σ’ αυτή την εσπερίδα και βέβαια να ευχαριστήσω την Βικέλειο Μορφωτική Εταιρεία για την τιμή που μου έκανε να με προσκαλέσει ως ομιλητή σε αυτή την εσπερίδα και ιδίως την κ. Σοφία Κανάκη για όλα τα διαδικαστικά που έφερε σε πέρας με τόση αξιοσύνη. Είναι άλλωστε η Βικελαία χώρος ιδιαίτερα συνδεδεμένος με τον Σεφέρη αφού φιλοξενεί τη βιβλιοθήκη του και έχει εκδώσει τον πρώτο τόμο της αλληλογραφίας του.

Δεν το λέω για να σας κολακέψω, αλλά ταιριάζει ασφαλώς να τιμά η Κρήτη τον Σεφέρη, αφού ο Σεφέρης έχει επηρεαστεί έντονα από τη μεσαιωνική κρητική λογοτεχνία και ιδιαίτερα από τον Ερωτόκριτο, στον οποίο άλλωστε έχει αφιερώσει ένα εξαιρετικό δοκίμιο, το 1946.

Στο δοκίμιο αυτό αποκαλύπτει ότι γαλουχήθηκε με τον Ερωτόκριτο· παιδί στη Σμύρνη, άκουγε τους γυρολόγους στο δρόμο να διαλαλούν «τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα» σε ευτελείς λαϊκές εκδόσεις· σημειώνει ότι η γλώσσα του λαού στη Σμύρνη ήταν «ένα είδος κοινής των νησιών, πολύ συγγενική στο λεξιλόγιο με τη γλώσσα της Κρήτης»,  ενώ όταν αργότερα βρέθηκε, 14χρονος, στην Αθήνα «από τα ξαφνισμένα ή σκωπτικά πρόσωπα των συμμαθητών» του συνειδητοποίησε ότι η γλώσσα που μιλούσε, πολύ συγγενική με τη γλώσσα του Ερωτόκριτου, «δεν ήταν καλή».

Advertisement

Παρατηρήσεις για τη γλώσσα του Σεφέρη

Αυτές τις μέρες βρίσκομαι στην Κρήτη, όπου προχτές πήρα μέρος στην εσπερίδα της  Βικελείου Μορφωτικής Εταιρείας για τον Γιώργο Σεφέρη. Επειδή με το ταξίδι δυσκολεύομαι να γράψω φρέσκα άρθρα, παρουσιάζω εδώ ένα τμήμα της ομιλίας μου. Όχι ολόκληρη, διότι είναι αρκετά μεγάλη. 

Ο τίτλος της εισήγησής μου ήταν «Η γλώσσα του Σεφέρη και ο Σεφέρης για τη γλώσσα». Αυτοί ήταν και οι δυο άξονες της ομιλίας μου, ενώ στην αρχή αναφέρθηκα επίσης στη σχέση του Σεφέρη με την κρητική λογοτεχνία και ειδικά με τον Ερωτόκριτο. 

Εδώ θα παρουσιάσω λοιπόν το τμήμα της ομιλίας όπου εξετάζεται η γλώσσα του Σεφέρη, μαζί με το κλείσιμο της ομιλίας μου.

Η γλώσσα του Σεφέρη

[…]

Ποια είναι η γλώσσα του Σεφέρη λοιπόν; Είναι βέβαια η δημοτική, η δημοτική της γενιάς του, κάπως διαφορετική όπως θα δούμε από τη σημερινή νέα ελληνική.

Όπως σημειώνει ο Μαρωνίτης, ως βασικό στοιχείο της γλώσσας του Σεφέρη πρέπει να αναγνωριστεί η απλότητα (λεξιλόγιο, γραμματική και σύνταξη), χωρίς βέβαια η απλή γλώσσα να σημαίνει εύκολη γλώσσα κι εύκολη ποίηση. Θα λέγαμε, η σοφή απλότητα.

Ο Σεφέρης ανανεώνει το φθαρμένο από τη χρήση ποιητικό λεξιλόγιο, για παράδειγμα αποφεύγει το σύνθετο επίθετο που αφθονεί στον Παλαμά ή στον Γρυπάρη, αποφεύγει το «υψηλό», ποιητικό λεξιλόγιο. (Στο δοκίμιό του για την ελληνική γλώσσα, μάλιστα, κάνει λόγο για «αριστερή καθαρεύουσα», που μερικά από τα γνωρίσματά της είναι: Ηχητικός πληθωρισμός· φραστική ακαμψία· κυνήγημα λέξεων χωρίς περιεχόμενο· ατέλειωτα, πολυσύνθετα, ταχυδακτυλουργικά επίθετα).

Το έχει εκφράσει και ποιητικά, στον Γέροντα στην Ακροποταμιά:

Δε θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη.
Γιατί και το τραγούδι το φορτώσαμε με τόσες μουσικές που σιγά σιγά βουλιάζει
και την τέχνη μας τη στολίσαμε τόσο πολύ που φαγώθηκε από τα μαλάματα το πρόσωπό της
κι είναι καιρός να πούμε τα λιγοστά μας λόγια γιατί η ψυχή μας αύριο κάνει πανιά.

Στον Σεφέρη δεν υπάρχει καμιά γλωσσική εκζήτηση. Λέξεις συνηθισμένες, σύνταξη ομαλή, κανένα υπερβατό, ρυθμός ήρεμος που ανεβαίνει χωρίς να ασθμαίνει.

Έτσι, οι ιδιωματικές ή λόγιες λέξεις ή τα αρχαία σύνθετα (π.χ. βαθύκολπη) ενσωματώνονται και χωνεύονται, σοφιλιάζονται που ίσως να έλεγε κι ο ίδιος, στις εσοχές μιας οικείας κατά βάση έκφρασης.

Όπως πολύ εύστοχα λέει ο Μαρωνίτης, η γλώσσα του Σεφέρη είναι με τη βαθύτερη έννοια της λέξης δημοτική, δεν είναι φορτωμένη με τίτλους ιδιοκτησίας, όπως π.χ. στον Κάλβο ή στον Καβάφη.

Εθνεγερσιακά μεζεδάκια

Που βέβαια τα λέω έτσι διότι σήμερα έχουμε 25η Μαρτίου. Γιατί όχι εθνεγερτικά; Διότι τον τίτλο αυτό τον έχω ήδη χρησιμοποιήσει, και μάλιστα δυο φορές, σε προηγούμενες χρονιές που έπεφτε η 25/3 Σάββατο ή εκεί κοντά, οπότε είπα να μην επαναλάβω τρίτη και φαρμακερή φορά τον ίδιο τίτλο και παράλληλα να συμβάλω στην εθνική προσπάθεια να πιάσουμε τα 5 εκατομμύρια λέξεις (σημειώνω ότι ο τύπος «εθνεγερσιακός» βγάζει μόνο 1-2 γκουγκλιές ενώ ο τύπος «εθνεγερσιακά» δεν έβγαζε καμία έως τώρα).

Μια άλλη λέξη που βγάζει λίγες γκουγκλιές είναι το «ενεκπαίδευτο», όπως εδώ στο σουπεράκι του Σταρ.

Φυσικά, πρόκειται για «ανεκπαίδευτο» προσωπικό με μια μικρή αλλαγή στον επικεφαλής του, από λάθος πληκτρολόγησης.

* Σε άλλα νέα, συνεχείς είναι οι ανακατατάξεις στον, ας πούμε, πατριωτικό χώρο, όπου η πολιτεύτρια Αφροδίτη Λατινοπούλου, αφού διαγράφτηκε από το κόμμα ΠΑΤΡΙ.Δ.Α. του Κ. Μπογδάνου επειδή διαφώνησε με τη συμμετοχή του κόμματος στον συνασπισμό Πατριωτική Ένωση, ανακοίνωσε ότι ιδρύει δικό της κόμμα, που το ονόμασε ΠΑΤΡΙΔΑ, όχι ακρώνυμο (Πατριωτική Δύναμη Αλλαγής, νομίζω) αλλά μία λέξη, στο στιλ των Abibas και SFIKO.

Παρακολουθώντας τον σκυλοκαβγά που έχει ξεσπάσει, θυμήθηκα τον Σάμουελ Τζόνσον, που είχε πει ότι ο πατριωτισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο των καθαρμάτων. Αν έβλεπε τον τωρινό σκυλοκαβγά με την ΠΑΤΡΙΔΑ-ΜΛΚ και την ΜΛΚ-ΠΑΤΡΙΔΑ, θα συμπλήρωνε: και των σούργελων.

* Κι άλλη μια καινούργια λέξη, αυτή στα (πιο) σοβαρά.

Υιοθέτης, αυτός που υιοθετεί, όπως ταξιθέτης αυτός που ταξιθετεί, αθλοθέτης  αυτός που αθλοθετεί, επίσης καταθέτης, διαθέτης και τα παρόμοια.

Κανονικός σχηματισμός, πιθανώς χρήσιμος όρος.

* Φίλος μού έστειλε την εξής φωτογραφία από σύνθημα, μόνο που δεν βρίσκω τώρα το μέιλ του κι έτσι δεν μπορώ να σας πω από ποια πόλη είναι

Και αναρωτιέται ο φίλος αν η λέξη «Υγειονομικό» είχε ξεχαστεί στην αρχή και μπήκε εκ των υστέρων ή αν επίτηδες μπήκε έτσι για να φαίνεται καλύτερα.

Δεν ξέρω. Ίσως ο συνθηματογράφος να συνειδητοποίησε ότι δεν χωράει στην επάνω σειρά.

50 χρόνια από την κατάληψη της Νομικής

Συμπληρώθηκαν χτες 50 χρόνια από μια πολύ σημαντική αντιδικτατορική μαζική κινητοποίηση, την κατάληψη της Νομικής σχολής του πανεπιστημίου της Αθήνας, που ουσιαστικά ήταν η πρώτη μαζική αντιδικτατορική φοιτητική κινητοποίηση και αποτέλεσε το προανάκρουσμα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου εννιά μήνες αργότερα.

Έστω και με μια μέρα καθυστέρηση, αξίζει να τιμήσουμε στο ιστολόγιο αυτή τη σημαντικήν επέτειο. Ομολογώ βέβαια ότι εγώ τότε δεν ήμουν ούτε 14 χρονώ και τα γεγονότα τα παρακολούθησα από μακριά και από τις εφημερίδες, αλλά ίσως κάποιοι σχολιαστές λίγο μεγαλύτεροι σε ηλικία να έχουν να εισφέρουν με αναμνήσεις τους.

Η κατάληψη αποτέλεσε το  επιστέγασμα μιας πολύμηνης αναταραχής στα πανεπιστήμια που είχε ως σημείο τριβής τον φοιτητικό συνδικαλισμό. Η χούντα είχε τοποθετήσει διορισμένα συμβούλια στους φοιτητικούς συλλόγους, αλλά από το 1972 άρχισαν να εμφανίζονται Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα που αμφισβητούσαν τους διορισμένους. Ταυτόχρονα, τον Μάρτιο του 1972 έγινε προσφυγή στο Πρωτοδικείο από 42 φοιτητές της Νομικής, που ζητούσαν να αντικατασταθεί η διορισμένη από τη χούντα διοίκησή του Συλλόγου φοιτητών Νομικής «Η Θέμις» και να προκηρυχθούν άμεσα εκλογές για ανάδειξη νέου ΔΣ. Παρόμοια υπομνήματα υπογράφηκαν και σε άλλες σχολές. Στις κινητοποιήσεις αυτές πρωτοστατούσαν οι φοιτητές της Αριστεράς (Αντι-ΕΦΕΕ, Ρήγας Φεραίος, ΑΑΣΠΕ κτλ.)

Ο Γιωργάκης έχει πάντα δίκιο

Δεν εννοώ τον Γιώργο Παπανδρέου, που όταν ήταν νεότερος τον λέγαμε «Γιωργάκη». Εδώ που τα λέμε, δεν ξέρω καν αν ο μαθητής της ιστορίας μας λέγεται Γιώργος -ας πούμε ότι πήγα με τις πιθανότητες, μια και είναι το συχνότερο αντρικό όνομα.

Ποια ιστορία, θα ρωτήσετε. Είναι μια ιστορία που προκάλεσε τρικυμία στο φλιτζάνι του ελληνικού Τουίτερ στο τέλος της περασμένης εβδομάδας, μια ιστορία για την άσκηση ενός μαθητή, τις διορθώσεις που έκανε η δασκάλα του και την οργισμένη αντίδραση της μητέρας του. Τώρα που ο τουιτερικός σαματάς καταλάγιασε (κάθε θάμα τρεις ημέρες, γαρ) ταιριάζει να σχολιάσουμε κι εμείς, είτε το θέμα καθαυτό είτε τη γενίκευσή του.

Λοιπόν, τις προάλλες μια χρήστρια του Τουίτερ δημοσίευσε μια φωτογραφία από μαθητικό τετράδιο, προφανώς του γιου της, με το εξής δικό της σχόλιο:

Δασκάλα κομπλεξικιά. Και πολύ καλά της απάντησα πιστεύω για να μη πάω από κει και της εξηγήσω το ονειρο.Σίγουρα δεν είναι κανονικο παντως να γραφεις τοσες μαλακιες σε ένα παιδάκι που έφαγε μια ώρα να ψάχνει στο λεξικό για να απαντήσει.

Δεν βλέπουμε ποια είναι η εκφώνηση της άσκησης, αλλά κάτι έχει να κάνει με ορισμούς λέξεων. Ο μαθητής, της Β’ Δημοτικού, έχει γράψει τις απαντήσεις.

Η δασκάλα έχει κάνει κάποιες δευτερεύουσες διορθώσεις, σε σημεία στίξης και σε έναν τόνο, ενώ στην τελευταία απάντηση του μαθητή, που ήταν:

μικρός: κάτι είναι μικρό, το μέγεθός του είναι κάτω από το κανονικό.

Η δασκάλα σημείωσε: μικρός σε μέγεθος, λίγος σε ποσότητα, νέος σε ηλικία και «το κανονικό» είναι σχετικό.

Η μητέρα αντιπαρατήρησε:

Αυτά έγραφε στο λεξικό. 

Ο ….. έκανε αρκετή προσπάθεια για να γράψει όλα αυτά. Δεν συμφωνώ να μαυρίζετε το τετράδιό του με τόσα λόγια.

Η μητέρα αναφέρεται «στο λεξικό», από το οποίο πήρε ο μαθητής τους ορισμούς που παρέθεσε στο τετράδιο. Δεν εννοεί κάποιο από τα «σύγχρονα μεγάλα λεξικά» μας, που μου αρέσει να λέω, αλλά ένα σχολικό βιβλίο, το Εικονογραφημένο Λεξικό Α’, Β’, Γ’ Δημοτικού, που εδώ και αρκετά χρόνια μοιράζεται στους μαθητές του Δημοτικού.

Το λεξικό αυτό μπορείτε να το δείτε εδώ. Ο μαθητής της ιστορίας μας, ο Γιωργάκης που τον είπα, αντέγραψε τους ορισμούς από το λεξικό. Πιθανότατα, στην εκφώνηση της άσκησης να οριζόταν ακριβώς αυτό, ότι οι μαθητές έπρεπε να αντιγράψουν τους ορισμούς από το συγκεκριμένο λεξικό ή ότι έπρεπε να ανατρέξουν στο λεξικό και να απαντήσουν στη συνέχεια.

Συστάσεις γραμματικής προς φοιτητές (μια συνεργασία του Μιχάλη Ρουμελιώτη)

Την περασμένη εβδομάδα είχαμε αναδημοσιεύσει και συζητήσει εκτενώς το άρθρο Ζητείται ορθογραφία στο Πανεπιστήμιο. Ο φίλος μας Μιχάλης Ρουμελιώτης, που συμμετείχε και στη συζήτηση εκείνη στο ιστολόγιο, μού έστειλε ένα κείμενο με «συστάσεις» που έχει συντάξει και που διανέμει στους φοιτητές του. Το βρήκα ενδιαφέρον, ανεξάρτητα από το αν συμφωνώ με όλες τις συστάσεις, και νομίζω ότι θα ενδιαφέρει και εσάς.

Το κείμενο των συστάσεων διανέμεται στούς προπτυχιακούς φοιτητές τού Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων και τού Τμήματος Διοίκησης Τουρισμού τού Πανεπιστημίου Αιγαίου, στά πλαίσια τών νομικών μαθημάτων και τού μαθήματος επιχειρηματικής ηθικής. Πρόκειται, όπως λέει ο Μ.Ρ., για μια προσπάθεια να εξοικειωθούν οι φοιτητές με βασικά λόγια στοιχεία τής καθομιλουμένης, τά οποία τούς χρειάζονται αλλά ενδεχομένως τα αγνοούν. 

Μεταφέρω το κείμενο αυτούσιο, διατηρώντας την ορθογραφία του συντάκτη. Διαφωνώ με τη διατύπωση «κραυγάζει/φωνάζει αγραμματοσύνη» που χρησιμοποιεί δυο φορές ο Μ.Ρ., για να καυτηριάσει κάποιο αστόχημα, ιδίως επειδή στη μία περίπτωση δεν είναι τόσο ξεκάθαρα τα πράγματα. Σχολιάζω κι εγώ, αλλά με φειδώ -τα δικά μου σχόλια είναι μέσα σε αγκύλες, [  και ].

 

Μιχάλη Ρουμελιώτη

ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

 

Υπάρχουν κάποια πράγματα στή χρήση τού λόγου που βλέπω ξανά και ξανά, κάθε χρόνο, να σάς δυσκολεύουν, και που σάς εκθέτουν στήν κατηγορία τής αμάθειας. Θεώρησα λοιπόν χρήσιμο να μαζέψω εδώ ορισμένες πρόχειρες συστάσεις.

1. Τά τριγενή και δικατάληκτα επίθετα.

Λέγονται έτσι γιατί έχουν τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο), αλλά δύο μόνο καταλήξεις σε κάθε πτώση· μία κατάληξη για τό ουδέτερο γένος, και μία για τά άλλα δύο γένη.

Ο διεθνής (οργανισμός), η διεθνής (Αμνηστία), τό διεθνές (ενδιαφέρον)

Τού διεθνούς (τύπου), τής διεθνούς (πολιτικής σκηνής), τού διεθνούς (κύρους)

Τόν διεθνή (αερολιμένα), τήν διεθνή (κατάσταση), τό διεθνές (δικαστήριο)

Οι διεθνείς (κανόνες), οι διεθνείς (ειδήσεις), τά διεθνή (στενά)

Τών διεθνών (χρηματιστηριακών δεικτών, συμβάσεων, προβλημάτων)

Τούς διεθνείς (ποδοσφαιριστές), τίς διεθνείς (αντιλήψεις), τά διεθνή (ύδατα)

Ζητείται ορθογραφία στο πανεπιστήμιο

Με τον τίτλο αυτό δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην Καθημερινή ένα εκτενές άρθρο του Απ. Λακασά, στο οποίο φιλοξενούνται οι απόψεις πολλών πανεπιστημιακών σχετικά με τα ορθογραφικά και γλωσσικά λάθη μαθητών και φοιτητών. Το συζητήσαμε παρεμπιπτόντως σε άλλα άρθρα, αλλά στο θέμα αξίζει να αφιερωθεί ξεχωριστό άρθρο -το σημερινό.

Παραθέτω το άρθρο και σχολιάζω σύντομα στο τέλος. Η εικόνα είναι από την Καθημερινή.

Ζητείται ορθογραφία στο πανεπιστήμιο

Φοιτητές, ακόμη και της Φιλολογίας, δυσκολεύονται να συντάξουν γραπτό χωρίς λάθη – Πού το αποδίδουν οι καθηγητές

Χαμένοι σε ένα δάσος λέξεων, στίξης και παρερμηνειών όπου βρίθουν ορθογραφικά λάθη βρίσκονται, όχι μόνον μαθητές, αλλά και φοιτητές. Οι μαθητές σκοντάφτουν στη σωστή χρήση των επιθέτων και των επιρρημάτων, στις ρηματικές καταλήξεις, στους χρόνους, στους τόνους, στα σημεία στίξης. Ενας επιβαρυντικός παράγοντας για μαθητές και φοιτητές είναι η υπερχρήση της νέας τεχνολογίας. Δάσκαλοι, καθηγητές και πανεπιστημιακοί μιλούν στην «Κ» για… ακραία περιστατικά, τονίζοντας την ανάγκη διορθωτικών κινήσεων, καθώς η ορθογραφία δεν είναι μόνον η ορθή γραφή των λέξεων αλλά και η κατανόηση του νοήματός τους. Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής έχει διαγνώσει το θέμα και ετοιμάζει παρεμβάσεις μέσα στο 2023.

Ο Βασίλης Γούναρης, καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ, υπαγόρευσε στους φοιτητές του ένα κείμενο που περιείχε τη λέξη «εκτιμάται/ε», αλλά χωρίς να προσδιορίσει το υποκείμενο. Πώς έπρεπε να γράψουν οι φοιτητές τη λέξη; Το υποκείμενο προσδιορίζει και την κατάληξη του ρήματος: «Γενικά εκτιμάται» ή «εσείς εκτιμάτε». Από τη συνέχιση της υπαγόρευσης από τον κ. Γούναρη προέκυπτε το υποκείμενο και άρα η ορθογραφία του ρήματος. Αλλά φευ: ένας στους τέσσερις φοιτητές έγραψε τη λέξη λανθασμένα. «Πλέον είναι αδύνατον να βρεις ένα πλήρως ορθογραφημένο γραπτό στα γραπτά των φοιτητών», παρατηρεί στην «Κ» ο κ. Γούναρης.

Η μετάφραση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Την περασμένη Τετάρτη, 30 Νοεμβρίου, έδωσα μια ομιλία στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Μεταφραστικές Σπουδές και Διερμηνεία» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας), ύστερα από πρόσκληση του καθηγητή Νίκου Λαβίδα. Το θέμα ήταν Η μετάφραση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Θα δημοσιευσω εδώ το κείμενο της ομιλίας μου. Σας προειδοποιώ όμως ότι έχω δώσει κι άλλες φορές διάλεξη με το ίδιο θέμα, κι έτσι τα όσα θα διαβάσετε μπορεί να τα έχετε διαβάσει ξανά, παρόλο που κάποια επικαιροποίηση την έχω κάνει. Επίσης, πρόσθεσα κάποια ενδιαφέροντα σημεία που τα είπα εκτός κειμένου. Στην αρχή είχα σκεφτεί να απομαγνητοφωνήσω και τις απαντήσεις που έδωσα σε ερωτήσεις, στο τέλος της συζήτησης, αλλά ήδη το άρθρο έχει φτάσει τις 5000 λέξεις οπότε δεν θέλησα να το βαρύνω κι άλλο.

Καλημέρα σας, σας ευχαριστώ που ήρθατε εδώ για να με ακούσετε, και ευχαριστώ ιδιαίτερα τον κ. Νίκο Λαβίδα που με προσκάλεσε να σας μιλήσω σήμερα. Ως τι να σας μιλήσω όμως; Περγαμηνές ακαδημαϊκές στη μετάφραση δεν έχω, ωστόσο είμαι επαγγελματίας μεταφραστής εδώ και 38 χρόνια, από τα οποία τα 35 στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, και τα 33 στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Επίσης, με ορισμένους από εσάς πρέπει να είμαστε και συνάδελφοι, αφού έχω πτυχίο του Αγγλικού τμήματος της φιλοσοφικής του ΕΚΠΑ.

Ωστόσο, το πρώτο μου πτυχίο, δίπλωμα για την ακρίβεια, το πήρα το 1983 από το ΕΜΠολυτεχνείο, από τη σχολή Χημικών Μηχανικών. Καλώς ή κακώς όμως δεν δούλεψα ποτέ ως χημικός μηχανικός· από το 1984 έκανα μεταφράσεις βιβλίων, λογοτεχνίας και πληροφορικής -την εποχή εκείνη είχαν αρχίσει να εμφανίζονται οι πρώτοι προσωπικοί υπολογιστές και ο σχετικός εκδοτικός κλάδος γνώριζε ορμητική ανάπτυξη. Μάλλον τυχαία, το 1987 είδα σε μια εφημερίδα μιαν αγγελία για έναν διαγωνισμό που έκανε η μεταφραστική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για πρόσληψη έκτακτων υπαλλήλων για τις υπηρεσίες στο Λουξεμβούργο, έδωσα και πέρασα, έπιασα δουλειά τον Ιανουάριο του 1988, υποτίθεται για ένα χρόνο· όμως, ουδέν μονιμότερον του προσωρινού διότι το 1989 πέρασα σε γενικό διαγωνισμό και από το 1990 εργάζομαι στο ελληνικό μεταφραστικό τμήμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Κάνε βαριά καρδιά ναύτη μάγκα…

Κάποιοι θ’ αναγνωρίσουν τον «στίχο» του τίτλου. Τη λέξη τη βάζω σε εισαγωγικά, με την έννοια οτι δεν είναι στίχος από ποίημα επώνυμου ποιητή -μάλλον στην ανώνυμη δημιουργία πρέπει να τον κατατάξουμε, αν και αυτός ο όρος συνήθως παραπέμπει σε παλαιότερες εποχές και μορφές κοινωνικής οργανωσης.

Τον στίχο αυτό εγώ δεν τον ήξερα ή, αν τον είχα ακούσει στα νιάτα μου, τον είχα ξεχάσει. Τις προάλλες όμως, που είχαμε μια ωραία μάζωξη με εκλεκτούς φίλους του ιστολογίου, ο φίλος μας ο Κόρτο απάγγειλε αυτόν τον στίχο, απαντώντας σε άλλον στίχο που είχε απαγγείλει ο φίλος μας ο Γιάννης Μαλλιαρός.

Ξαναλέω, δεν είναι στίχοι από ποίημα κάποιου γνωστού ποιητή, είναι αποσπάσματα από μαθητικά μνημοτεχνικά ποιηματάκια, απ’ αυτά που χρησιμοποιούν οι μαθητές της δευτεροβάθμιας για να βοηθιούνται να θυμούνται διάφορες έννοιες της χημείας -στην προκειμένη περίπτωση, την ηλεκτροχημική σειρά των μετάλλων.

Για να πω την αμαρτία μου, εγώ τέτοια μνημοτεχνικά ποιηματάκια δεν χρησιμοποιούσα ως μαθητής. Ό,τι ήταν να μάθω απέξω, το μάθαινα απέξω. Τα περισσότερα τα έχω ξεχάσει, αν και θυμάμαι -και μπορώ να απαγγείλω, αν προκληθώ- τους δώδεκα ελάσσονες προφήτες του Ισραήλ (γράφω από μνήμης τώρα: Ωσηέ, Αμώς, Μιχαίας, Ιωήλ, Οβδιού, Ιωνάς, Ναούμ, Αββακούμ, Σοφονίας, Αγγαίος, Ζαχαρίας, Μαλαχίας, που το άκουσμά του προκαλούσε θυμηδία).

Τέτοια ποιηματάκια υπήρχαν, και μας βάζανε να μαθαίνουμε, για τις δασυνόμενες λέξεις, όπως το: Άδης, άγιος, αγνός, αδρός, αίμα και αβρός, αλλά έχω ξεχάσει πώς πάει στη συνέχεια και άλλωστε στην πράξη, επειδή διάβαζα πολύ, σχεδόν πάντα θυμόμουν αν παίρνει δασεία μια λέξη, κι όταν δεν θυμόμουν προσπαθούσα να τη συνθέσω: ορμή… να δούμε, εφόρμηση, άρα παίρνει δασεία. Ευτυχώς ο άγιος Κριαράς μάς γλίτωσε από τέτοιες βλακείες. (Αυτό το είχα γράψει στο πρώτο μου βιβλίο, το Γλώσσα μετ’ εμποδίων, κι απ’ ό,τι μου είπε αργότερα κάποιος γλωσσολόγος, ο Κριαράς σχολίασε: ακόμα δεν πέθανα και βάλθηκε να με αγιοποιήσει;).

Τώρα που μεγαλώνω και ξεχνάω, έχω κάποιους κανόνες για να θυμάμαι τα PIN, π.χ. Άλωση του Σπαλάτου (δεν ξέρω πότε έγινε και αν αλώθηκε, αλλά είναι ένας τετραψήφιος αριθμός που αρχίζει από 14..) ή «2x-2» για ένα τετραψήφιο ΡΙΝ με αυτή τη σχέση ανάμεσα στα δύο διψήφια μέρη του, π.χ. 4021 (το δικό μου είναι διαφορετικό).

Αλλά ποιηματάκια για τη χημεία δεν θυμάμαι να ήξερα, οπότε μου κίνησε το ενδιαφέρον ο Γιάννης Μ. που, δεν θυμάμαι τωρα με ποιαν αφορμή, απάγγειλε:

Και βάσανα μεγάλα μια ζωή χρυσή σηκώνει σαν μολύβι. Η Βίκη υδράργυρο απατά.

εξηγώντας ότι κάθε συλλαβή του ποιήματος θυμίζει κάποιο χημικό στοιχείο, κάποιο μέταλλο, με την ηλεκτροχημική σειρά τους.

Και – το Κ (κάλιο)

βά – το Ba (βάριο)

σα – το Ca (ασβέστιο, αν και προφέρεται Κα και οχι Σα)

να – το Na (νάτριο)

μεγ – το Mg (μαγνήσιο)

άλα – το Al (αργιλιο)

μια/μνια – το Mn (μαγγάνιο)

ζωή  – το Zn (ψευδάργυρος)

χρυσή – το Cr (χρώμιο)

ση-      το Fe (σίδηρος)

κώ-      το Co (κοβάλτιο)

νει –      το Νi (νικέλιο)

σαν –    το Sn (κασσίτερος)

μολύβι – το Pb (μόλυβδος)

Η          – το Η2 (υδρογόνο)

Βί        – το Bi (βισμούθιο)

κη        – το Cu (χαλκός)

Υδράργυρο – ο Hg (υδράργυρος)

α                 – το Ag (άργυρος)

πατ            – το Pt (λευκόχρυσος)

ά    – το Au (χρυσός)

Γκορμπιμεζεδάκια

Όπως γράψαμε και χτες, όταν ανέλαβε ηγέτης της ΕΣΣΔ ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έγινε τόσο δημοφιλής στη Δύση, εκεί γυρω στο 1987, που πολλοί έκαναν λόγο για Γκορμπι-μάνια -ή ίσως να την πούμε ελληνοπρεπέστερα Γκορμπιμανία. Τώρα που πέθανε, κι αφού τιμήσαμε και χτες με ειδικό άρθρο τη μνήμη του, σκέφτηκα να του αφιερώσω το σημερινό πολυσυλλεκτικό μας άρθρο και συνάμα να πλουτίσω την υπερτρισχιλιετή μας με μία ακόμα λέξη.

Και για να δικαιολογήσω τον νεολογισμό, θα ξεκινήσω με καναδυό μεζεδάκια που, ακριβώς, συνδέονται με τον εκλιπόντα.

Και πρώτα, η οθονιά που βλέπετε αριστερά από το σάιτ της ΕΡΤ, με το λαθάκι για την ημερομηνία του θανάτου του Γκορμπατσόφ, 30 Σεπτεμβρίου αντί για 30 Αυγούστου.

Κατά τα άλλα, η νεκρολογία σωστα χαρακτηρίζει τον Γκορμπατσόφ «τελευταίο Σοβιετικό ηγέτη».

Στο Τουίτερ συζητήθηκε πολύ ένα τουίτ του ΑΠΕ, που είχε τον τίτλο: Απεβίωσε ο πρώτος πρόεδρος της ΕΣΣΔ, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.

Το τουίτ το βλέπετε εδώ, αλλά στο μεταξύ ο τίτλος του σχετικού άρθρου διορθώθηκε, έπειτα από τα πολλά χλευαστικά σχόλια, και έγινε «ο τελευταίος πρόεδρος της ΕΣΣΔ».

Το αστείο όμως είναι ότι ο τίτλος «ο πρώτος πρόεδρος» είναι τυπικά σωστός. Το αξίωμα του προέδρου της ΕΣΣΔ θεσπίστηκε το 1990. Το εισηγήθηκε ο ίδιος ο Γκορμπατσόφ, ο οποίος και ήταν ο πρώτος που το κατέλαβε, αλλά βέβαια και ο τελευταίος, αφού η ΕΣΣΔ έπαψε να υπάρχει ένα χρόνο αργότερα -μ’ άλλα λόγια, ήταν ο μοναδικός Πρόεδρος της ΕΣΣΔ.

Και ο Καλίνιν, κύριε; Ο επίσης Μιχαήλ Καλίνιν, που τον θυμόμαστε και από το Καλίνινγκραντ, το πρώην Κένιξμπεργκ, ρωσικό θύλακα στη Βαλτική, ήταν όντως αρχηγός του κράτους προπολεμικά (και μέχρι το 1946) αλλά δεν ήταν πρόεδρος της ΕΣΣΔ, ήταν πρόεδρος του Προεδρείου του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Οπότε, τυπικά (επαναλαμβάνω) δεν είναι λάθος ότι ο άλλος Μιχαήλ, ο Γκορμπατσόφ, ήταν ο πρώτος πρόεδρος της ΕΣΣΔ.

* Δεν άνοιξαν ακόμα τα σχολεία (στην Ελλάδα εννοώ, εδώ στην Εσπερία έχουν ανοίξει), άρα το καλοκαίρι συνεχίζεται. Και φίλοι στέλνουν φωτογραφίες από μέρη που επισκέπτονται.

Aριστερά, μια φωτογραφία από το Ξυλόκαστρο, αναμνηστική πλάκα που υπάρχει στον Πευκιά.

Η γενική κατάσταση της πλάκας δεν είναι πολύ διαφορετική από τη γενική κατάσταση του Πευκιά, μου λέει ο φίλος.

Και βέβαια, πρόσεξε το «τεχνΙτής βροχής». Λαθάκι, θα πείτε, και πράγματι δεν είναι και προς θάνατον, αλλά σε μια μαρμάρινη πλάκα υποτίθεται ότι προσέχουμε τι γράφουμε, ή μάλλον τι χαράζουμε.

Πολιτειότητα, πολιτότητα και λεξικά

Χτες δόθηκε στη δημοσιότητα η γνωμοδότηση του Επιστημονικού Συμβουλίου της Βουλής για το εκπαιδευτικό νομοσχέδιο της κ. Κεραμέως. Η γνωμοδότηση όχι άδικα χαρακτηρίστηκε «καταπέλτης», αφού επισημαίνει σειρά αντισυνταγματικών διατάξεων και μάλιστα σε καίριες προβλέψεις του νομοσχεδίου.

Ωστόσο, ομολογώ πως δεν είμαι αρμόδιος εγώ να κρίνω το εκπαιδευτικό νομοσχέδιο, πάει πολύς καιρός που δεν ασχολούμαι με τα εκπαιδευτικά, πολύ περισσότερο με τα πανεπιστήμια. Μπορείτε όμως να διαβάσετε τη γνωμοδότηση του Επιστημονικού Συμβουλίου της Βουλής και να δείτε τα σημεία στα οποία ασκείται κριτική. Εγώ τα βρίσκω βάσιμα.

Εμείς όμως εδώ λεξιλογούμε, το έχουμε πει. Κι έτσι, απ’ όλη τη γνωμοδότηση της υπηρεσίας της Βουλής θα σταθώ σε ένα εντελώς δευτερεύον σημείο, που όμως έχει ενδιαφέρον λεξιλογικό -και λεξικογραφικό, θα έλεγα, κι ας είναι παρωνυχίδα της παρωνυχίδας (μια συνάδελφος έλεγε παλιά, όταν εξετάζαμε διά μακρών κάποιο μεταφραστικό ζήτημα σε όλη του τη λεπτομέρεια, ότι φτάσαμε στις αιμορροΐδες της μύγας). Αλλά το κουσούρι μου αυτό, ν’ ασχολούμαι (και) με τα ελάσσονα, το παραδέχομαι.

Λοιπόν, ανάμεσα στα πολλά που επισημαίνονται σχετικά με το νομοσχέδιο, υπάρχει και το εξής:

Στην παράγραφο 2 του άρθρου 371 ορίζεται ότι «iii) Στην τρίτη (3η) ζώνη, «Σχολικοί Μαθητικοί Όμιλοι», εντάσσονται, για συνεχόμενο δίωρο καθημερινά, με ενδιάμεσο ολιγόλεπτο διάλειμμα, οι σχολικοί μαθητικοί όμιλοι, στο πλαίσιο λειτουργίας των οποίων δύναται να προσφέρεται δράση, δημιουργική απασχόληση, ελεύθερη έκφραση και ψυχαγωγία με αντικείμενα σχετιζόμενα με τον αθλητισμό, τα ομαδικά αθλήματα, τους παραδοσιακούς ή μοντέρνους χορούς ….  τη διαπολιτισμική παιδεία, την πολιτειότητα και πολιτότητα, τον εθελοντισμό, την παιδική επιχειρηματικότητα, τη δημιουργία εφημερίδας. … ».

Μεταξύ των δυνητικών αντικειμένων των σχολικών μαθητικών ομίλων συγκαταλέγονται η «πολιτειότητα» και η «πολιτότητα». Λαμβανομένου υπόψη ότι οι όροι αυτοί δεν απαντούν, μέχρι σήμερα, στα λεξικά της ελληνικής γλώσσας, σκόπιμο θα ήταν να αποδοθούν περιφραστικά.

Μας λέει δηλαδή η επιστημονική υπηρεσία της Βουλής ότι ανάμεσα στα αντικείμενα με τα οποία μπορεί να ασχοληθούν οι μαθητικοί όμιλοι συγκαταλέγονται «η πολιτειότητα και πολιτότητα», αλλά οι όροι αυτοί δεν υπάρχουν στα λεξικά οπότε θα ήταν σκόπιμο να αποδοθούν με περίφραση.

Και σε ένα βαθμό έχουν δίκιο οι συντάκτες της γνωμοδότησης. Πράγματι, οι όροι αυτοί, πολιτειότητα / πολιτότητα, δεν είναι γνωστοί στους πάντες. Μπορεί να ξενίσουν όσους διαβάσουν το νομοσχέδιο ή, μετά την αναμενόμενη ψήφισή του, όσους κληθούν να εφαρμόσουν τον νόμο, αν δεν αλλάξει η διατύπωση.

Γεωμετρίας εγκώμιον (Μνήμη Βένιου Αγγελόπουλου)

Πριν από μια βδομάδα περίπου έφυγε από τη ζωή ο μαθηματικός Βένιος Αγγελόπουλος (1943-2022), καθηγητής του ΕΜΠ και αγωνιστής της Αριστεράς.

Δεν τον γνώρισα όσο φοιτούσα στο ΕΜΠ, ήρθε όταν είχα τελειώσει, αλλά είχα την τύχη να τον γνωρίσω πριν από καμιά δεκαριά χρόνια και είχαμε αμοιβαία εκτίμηση. Σχολίαζε περιστασιακά και στο ιστολόγιο, μας είχε δώσει και δημοσιεύσαμε μάλιστα πριν από τρία χρόνια και ένα κείμενό του για τον Στέλιο Ανεμοδουρά, τον συγγραφέα του Μικρού Ήρωα. Ο Βένιος ειχε και ιστολόγιο, Του Βένιου τα καμώματα, στο οποίο δημοσίευε πολιτικά και άλλα κείμενά του.

Τις προάλλες, που συζητήσαμε στο ιστολόγιο τον θάνατο του Βένιου, αναφέρθηκε και ένα παλιό του κείμενο περί γεωμετρίας, μια ομιλία του σε συνέδριο της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας, που έχει επίσης συμπεριληφθεί στο βιβλίο του «Θέλουμε παιδεία;» (εκδ. Νήσος 2008).

Σκέφτηκα πως αξίζει να το αναδημοσιεύσουμε και να το συζητήσουμε και στο ιστολόγιο, που έχουμε αρκετούς μαθηματικούς ή φιλομαθηματικούς σχολιαστές. Κι εμένα μου άρεσε στο γυμνάσιο η γεωμετρία -αν και δεν έφτανα εκείνον τον μαθητή μιας μεγαλύτερης τάξης, όπως έλεγε ο θρύλος, είχε λύσει όλα τα προβλήματα των Ιησουιτών (ένα θρυλικό βιβλίο με προβλήματα γεωμετρίας).

O λόγος λοιπόν στον Βένιο

ΓΕΩΜΕΤΡΙΑΣ ΕΓΚΩΜΙΟΝ

Αφιερώνεται στους

Παντελή Ρόκο

Παύλο Κολλάρο

Denis Clodic

που μ’έμαθαν Γεωμετρία

Όταν κανείς αρχίζει και βγάζει ένα λόγο επιχειρηματολογώντας υπέρ ή κατά κάποιου, συνηθίζουμε να δίνουμε περισσότερη βάση (και καλώς ίσως) στο γιατί λέει αυτά που λέει, παρά στο τί λέει. Αισθάνομαι λοιπόν καταρχήν υποχρεωμένος να δηλώσω τα κίνητρά μου, δηλαδή για ποιό λόγο θα τοποθετηθώ υπερ της Γεωμετρίας.

Πρώτα – πρώτα γιατί μ’ αρέσει η Γεωμετρία. Δεν νομίζω ότι αυτό χρειάζεται παραπέρα εξήγηση.

Δεύτερο γιατί αρνούμαι να υποστώ την μοίρα των δεινοσαύρων. Αυτό χρειάζεται κάποια εξήγηση. Διδάσκω Μαθηματικά και παρατηρώ ότι στους φοιτητές μου, τόσο στους πρωτοετείς, τους νεοεισερχόμενους από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όσο και στους μεταπτυχιακούς, που έχουν ολοκληρώσει ένα μαθηματικό ας πούμε κύκλο ή και ένα κύκλο σπουδών μηχανικού, υπάρχει μια έλλειψη κοινής γλώσσας, κοινού υποβάθρου. Σ΄αυτούς, τα γεωμετρικά σχήματα με τα οποία οι παλαιότεροι από μας έχουν – για να χρησιμοποιήσω έναν ευγενικό όρο – γαλουχηθεί, δεν τους λένε και πολλά πράγματα. Δεν αποτελούν γι αυτούς, αυτό το οποίο ο Kuhn αποκαλεί “επιστημολογικό παράδειγμα”. Και σα δάσκαλος, θέλω να έχω ένα κοινό πλαίσιο επικοινωνίας με τους φοιτητές μου, θέλω να έχω το ίδιο πολιτισμικό υπόβαθρο, θέλω αυτά τα οποία τους λέω να τα καταλαβαίνουν με τις ίδιες προσλαμβάνουσες με μένα.

Επομένως, ο λόγος που θα βγάλω έχει μέσα του μια ιδιοτέλεια. Έχει μία υποκειμενικότητα. Από κει και πέρα, έχοντας δώσει τα κίνητρά μου, οτιδήποτε πω και η οποιαδήποτε επιχειρηματολογία μου, μπορεί μεν να  πηγάζει από ιδιοτέλεια, αλλά η όποια αξία της έγκειται στο κατά πόσο αυτή την ιδιοτέλεια, αυτή την υποκειμενικότητα, την ξεπερνάει.

Διδακτορικά και λογοκλοπή

Πολλή συζήτηση έγινε χτες και προχτές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την αποκάλυψη της εφημερίδας Αυγή, σύμφωνα με την οποία η διδακτορική διατριβή του κ. Γ. Πατούλη, ορθοπαιδικού (ή ορθοπεδικού, ας μην κολλήσουμε σήμερα στην ορθογραφία της λέξης!) και περιφερειάρχη Αττικής, αποτελεί, σε μεγάλο τμήμα της, αντιγραφή από άλλες διατριβές και εργασίες.

Το ιστολόγιο έχει κι άλλη φορά ενδιαφερθεί για το θέμα της λογοκλοπής -θα θυμάστε μάλιστα ότι εμείς είχαμε αποκαλύψει, πρόπερσι, ότι το θέμα που δόθηκε στους υποψήφιους των πανελληνίων εξετάσεων, με την υπογραφή του συγγραφέα Αλέξη Σταμάτη, ήταν προϊόν λογοκλοπής.

Δεν είναι η πρώτη φορά που πολιτικά πρόσωπα αντιμετωπίζουν κατηγορίες για λογοκλοπή. Μόνο στη Γερμανία έχουν ξεσπάσει 3 ή 4 τρανταχτά τέτοια σκάνδαλα με πρώτο την παραίτηση του τότε υπουργού Άμυνας Καρλ Τέοντορ τσου Γκούτενμπεργκ, το 2011, και την αφαίρεση του διδακτορικού του τίτλου, όταν διαπιστώθηκε ότι τμήματα της διδακτορικής του διατριβής (στον νομικό κλάδο) ήταν αντιγραμμένα από διάφορες πηγές χωρίς να γνωστοποιείται, με παραπομπές, η οφειλή.

Ο ειδικός συνεργάτης της Αυγής, χρησιμοποιώντας το λογισμικό Turnitin, που χρησιμοποιείται ευρύτατα διεθνώς (και στην Ελλάδα) από πανεπιστήμια για τον έλεγχο της λογοκλοπής, δηλαδή της παράθεσης αποσπασμάτων από άλλες εργασίες χωρίς τη δέουσα αναγνώριση, εξέτασε τη διατριβή του κ. Πατούλη και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «από τις 77 σελίδες τού κυρίως κειμένου οι 62 είναι απλώς αντιγραφές τμημάτων ή συρραφές αυτολεξεί τμημάτων κυρίως από άλλες διατριβές». Παρατίθενται πολλά ονόματα συγγραφέων που από τις διατριβές τους φαίνεται να έχει αντλήσει υλικό ο κ. Πατούλης, όπως και αντιπαραβάλλονται σελίδες με ταυτόσημο κείμενο.

Καθώς ο κ. Πατούλης είναι γνωστότατο και προβεβλημένο δημόσιο πρόσωπο, η κατηγορία αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος σε μακροσκελή δήλωσή του αρνείται την κατηγορία και θεωρεί το δημοσίευμα της Αυγής άθλιο, ψευδές και συκοφαντικό, αλλά δεν απαντά για την αντιγραφή των αποσπασμάτων, παρά μόνο για να πει ότι «…τα μέρη της διατριβής που καθορίζουν την αξία, τη σημασία και την επιστημονική αξία της διατριβής και πάνω στο οποίο κρίνεται είναι το ειδικό, ερευνητικό μέρος της μελέτης, τα αποτελέσματα και η συζήτηση και αυτά απαιτούνται να είναι πρωτότυπα. Τα μέρη αυτά της συγκεκριμένης διατριβής είναι πρωτότυπα…»

Αναρωτιέμαι: Φαίνεται δηλαδή ο κ. Πατούλης να υπονοεί ότι το γενικό μέρος μιας διατριβής επιτρέπεται και να μην είναι και τόσο πρωτότυπο; Ότι μπορεί να έχει αντιγραφεί; Δεν νομίζω ότι υπάρχει πανεπιστημιακός που να συμφωνεί με αυτή τη θέση. Κάθε διατριβή είναι αδιαίρετο σύνολο -αν υπάρχει λογοκλοπή σε ένα σημείο της, αυτό βαρύνει ολόκληρη τη διατριβή.

Είναι αλήθεια ότι η διατριβή του κ. Πατούλη έγινε κάτω από ιδιάζουσες συνθήκες. Άρχισε να εκπονείται το 1993, το κλινικό της μέρος ολοκληρώθηκε το 1996, αλλά από το 1998 ο κ. Πατούλης, λόγω των άλλων ασχολιών του (δήμαρχος, πρόεδρος Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου κτλ.) την άφησε και την ολοκληρωσε το 2019. Εικάζεται ότι αυτό δεν είναι άσχετο με τη θέσπιση χρονικών ορίων για την εκπόνηση των παλαιών διατριβών που εκκρεμούσαν.

Είναι επίσης αλήθεια ότι ο κ. Πατούλης, καθώς αποτελεί χαρισματική και πληθωρική προσωπικότητα, απασχολεί συχνά τη δημοσιότητα και θα έλεγε κανείς ότι έχει μια τάση για προβολή, μεταξύ άλλων και των επιστημονικών του επιτευγμάτων, όπως δείχνει το απόσπασμα από δημοσίευμα που παραθέτω, το οποίο κατά σύμπτωση αφορά, ακριβώς, την ολοκλήρωση της διδακτορικής του διατριβής.

Προσοχή, δεν είναι καθόλου κακό να «σαρώνει κανείς το ένα μετά το άλλο τα πτυχία», ούτε να το προβάλλει. Κάθε άλλο. Η δόξα άλλωστε είναι μεγάλο κίνητρο αλλά και ανταμοιβή του κόπου. Αρκεί να υπάρχει κόπος.

Θελησα λοιπόν να θέσω τον δάκτυλον εις τον τύπον των ήλων, που λέει η παγιωμένη φράση, και ερεύνησα τη διατριβή του κ. Πατούλη καθώς και μία άλλη διατριβή με την οποία έχει κοινά στοιχεία.

Πριν όμως προχωρήσω στα κοινά στοιχεία, θέλω να πω κάτι εισαγωγικά.

Η διατριβή του κ. Πατούλη περιλαμβάνει 330 βιβλιογραφικές αναφορές, στη συντριπτική πλειονότητα ξενόγλωσσες, που είναι μάλλον πολλές για μια διατριβή 130 σελίδων (μαζί με προλόγους, κενές σελίδες, αφιερώσεις και διάφορα άλλα). Το περίεργο όμως είναι ότι μέσα στο κείμενο ελάχιστες παραπομπές στη βιβλιογραφία υπάρχουν. Δημιουργείται η εντύπωση ότι ο συγγραφέας αράδιασε αναφορές για να γεμίσει τις σελίδες της βιβλιογραφίας, χωρίς να τις έχει χρησιμοποιήσει. Ειλικρινά, αν εγώ ήμουν παρών στην υπεράσπιση της διατριβής του, θα τον ρωτούσα: Σε ποια σημεία της διατριβής σας χρησιμοποιήσατε κάποια από τις εργασίες (π.χ.) του Koval, που αναφέρονται στα σημεία 152 έως 154 της βιβλιογραφίας;

Δημόσια εκπαίδευση και τσαρλατάνοι

Συζητήθηκε πολύ, μέσα στο Σαββατοκύριακο, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η υπόθεση της «Ελληνικής Αγωγής». Το ιδιωτικό αυτό «εκπαιδευτήριο», που είναι συνδεδεμένο με τον υπουργό Άδωνη Γεωργιάδη και με την οικογένειά του, μας έχει απασχολήσει μερικές φορές στο ιστολόγιο, καθώς σε άρθρα και σχόλια έχουμε επικρίνει τις αντιεπιστημονικές και εθνικιστικές απόψεις και θεωρίες που διακινούνται στις παραδόσεις των μαθημάτων του αλλά και γενικά στη δημόσια παρουσία του, π.χ. στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ωστόσο, η πρόσφατη είδηση είναι άκρως ανησυχητική. Σύμφωνα με καταγγελία του εκπαιδευτικού Δ. Πολυχρονιάδη, που νομίζω πως δημοσιεύτηκε αρχικά στο tvxs, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής του υπουργείου Παιδείας, το οποίο είναι αρμόδιο για την έγκριση εφαρμογής προγραμμάτων στην εκπαίδευση, έχει εγκρίνει πολλά προγράμματα της «Ελληνικής Αγωγής» για χρήση τους στα δημόσια σχολεία της χώρας.

Αυτό άρχισε το προηγούμενο σχολικό έτος και συνεχίζεται και κατά το τρέχον, όπως δείχνει μια πολύ πρόσφατη απόφαση, που κυκλοφόρησε στο Τουίτερ και που τη βλέπετε στην εικόνα.

Η συγκεκριμένη απόφαση αφορά ένα μόνο από τα πολλά (κάπου 14) «εκπαιδευτικά προγράμματα» που φαίνεται να έχουν εγκριθεί.

Βλέπουμε ότι η συμμετοχή των μαθητών θα είναι προαιρετική και δωρεάν, ότι το πρόγραμμα υλοποιείται μετά από απόφαση του συλλόγου διδασκόντων και με σύμφωνη γνώμη της διεύθυνσης του σχολείου, και ότι προηγείται ενημέρωση των γονέων. Οι όροι αυτοί φαντάζομαι ότι είναι τυποποιημένοι για κάθε ιδιωτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα που εγκρίνεται.

Βέβαια, βλέπω μια αντίφαση: στην παράγραφο 3 γίνεται λόγος για (ενδεχόμενη) υλοποίηση του προγράμματος στον σχολικό χώρο, ενώ στην παράγραφο 5 ορίζεται ότι το πρόγραμμα υλοποιείται στους χώρους της Σχολής Ελληνική Αγωγή από εκπαιδευτές-παιδαγωγούς της Ε.Α. Εικάζω ότι η παρ. 3 είναι ο τυποποιημένος όρος που κακώς μεταφέρθηκε κόπι-πάστε και στη συγκεκριμένη απόφαση. Προσπερνάω επίσης την ασυνταξία της παραγράφου 5 («και να μην υπερβαίνει»).

Το πρόγραμμα είναι λοιπόν δωρεάν για τους μαθητές, αλλά προσφέρεται δωρεάν από την Ελληνική Αγωγή; Αυτό δεν ξεκαθαρίζεται στην απόφαση. Εάν όμως η Ελληνική Αγωγή πληρώνεται για τις υπηρεσίες που παρέχει, τότε δεν αποκλείω να υπάρχει σοβαρή παρανομία, διότι σύμφωνα με το άρθρο 70 παράγραφος 4 του ν. 4622/2019, οι υπουργοί «δεν επιτρέπεται να συνάπτουν οποιασδήποτε μορφής σύμβαση με το Δημόσιο ή άλλα νομικά πρόσωπα του Δημοσίου Τομέα, από την οποία γεννάται οποιοδήποτε όφελος υπέρ αυτών ή τρίτων. Η ως άνω απαγόρευση ισχύει και για συζύγους ή συμβιούντες κατά την έννοια του άρθρου 1 του ν. 4356/ 2015, καθώς και για τα προστατευόμενα τέκνα αυτών, για συμβάσεις που συνάπτονται με τον φορέα στον οποίο τα πρόσωπα του προηγούμενου εδαφίου ασκούν καθήκοντα, καθώς και με τους εποπτευόμενους από αυτόν φορείς του δημοσίου«.