Τα ορυχεία του ποτού και άλλα μεταφραστικά κακουργήματα

Το καλοκαίρι, καθώς περίμενα στο αεροδρόμιο, έβγαλα μια φωτογραφία με το βιβλίο που είχα μαζί μου συντροφιά στο ταξίδι, και ανακοίνωσα στο Φέισμπουκ ότι επιστρέφω στα πάτρια, μην στερηθεί ο κόσμος κι ο ντουνιάς το βαρυσήμαντο νέο και χάσει η Βενετιά βελόνι. Το βιβλίο ήταν το Συμβόλαιο γάμου, του Μπαλζάκ, από τις εκδόσεις Ζαχαρόπουλος.

Ένας σοφός φίλος, μου έγραψε: «Γιατί όμως διάλεξες την παλιά αυτή μετάφραση;»

Γιατί δεν έκανα έρευνα αγοράς πριν το πάρω, θα μπορούσα να του απαντήσω. Το αστείο είναι ότι το είχα ήδη το βιβλίο σε ηλεκτρονική μορφή, που μου το είχε χαρίσει ένας άλλος φίλος, το πεντέφι από μια παλιά και προ πολλού εξαντλημένη έκδοση του Κάλβου, σε μετάφραση της Ρενέ Ψυρούκη -αλλά, κακά τα ψέματα, λογοτεχνία στην οθόνη δεν μου αρέσει να διαβάζω. Γενικά, την οθόνη την έχω κυρίως για να ανατρέχω σε ηλεσυγγράμματα, όχι για μακρόχρονο διάβασμα. Κι έτσι, προτίμησα να αγοράσω την έκδοση σε βιβλίο παρόλο που είχα ήδη την ηλεκτρονική.

Οπότε βρέθηκα με δυο παλιές μεταφράσεις του έργου του Μπαλζάκ. Παλιά και καλή, λέει το κλισέ, αλλά στην προκειμένη περίπτωση ο σοφός φίλος είχε δίκιο, στην έκδοση του Ζαχαρόπουλου η «παλιά» μετάφραση είναι κάκιστη.

Κι έτσι, θα αφιερώσω το σημερινό σημείωμα σε αυτή την κάκιστη μετάφραση και σε μερικά διασκεδαστικά λάθη της. Στον παλιό μου ιστότοπο συνήθιζα να ανεβάζω κριτικές μεταφράσεων και να επισημαίνω μεταφραστικά ατοπήματα, είχα και ειδική σελίδα, τις Μεταφραστικές γκρίνιες, και μετά έφτιαξα και μιαν άλλη ενότητα, για πιο σύντομα μεταφραστικά σχόλια, το Κομπολόι του δραγουμάνου. Εδώ τα μεταφραστικά μαργαριτάρια τα επισημαίνω κυρίως στα σαββατιάτικα μεζεδάκια, αλλά αυτοτελή άρθρα για κριτική μεταφράσεων δεν έχω δημοσιεύσει πολλά, επειδή σκέφτομαι πως είναι ένα μάλλον ειδικό θέμα που ενδιαφέρει μόνο όσους έχουν την πετριά κι έτσι τα αποφεύγω, κάνοντας εξαίρεση κυρίως για μερικά γνωστά βιβλία (π.χ. του Ουμπέρτο Έκο). Αλλά τώρα το άρθρο το έγραψα, οπότε το δημοσιεύω -κι αν είναι βαρετό για τους μη γαλλομαθείς ζητώ συγνώμη.

Advertisement

Εκδότες και μπανάνες

Χτες και προχτές έγινε στην Αθήνα μια πολύ ενδιαφέρουσα διημερίδα, που τη διοργάνωσαν οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, ένα σχετικά καινούργιο συνεταιριστικό εγχείρημα στον χώρο των εκδόσεων, με θέμα: «Το ελληνικό βιβλίο στην κρίση: Σκέψεις για το παρελθόν, παρατηρήσεις για το παρόν, ιδέες για το μέλλον». Πολύ θα ήθελα να παρακολουθήσω ολόκληρη την εκδήλωση, αλλά τελικά μπόρεσα μόνο να ακούσω μερικές ομιλίες χτες το μεσημέρι. Επίσης, αγόρασα ένα βιβλίο του εκδοτικού οίκου που διοργάνωσε την εκδήλωση, το «Στη χώρα των βιβλίων» της Άννας Καρακατσούλη, που σκιαγραφεί την εκδοτική ιστορία του Βιβλιοπωλείου της Εστίας από το 1885 ως το 2010. Το βιβλίο έχει κυκλοφορήσει από τα τέλη του 2011, αλλά πρόσφατα απέκτησε νέα επικαιρότητα μετά το κλείσιμο του Βιβλιοπωλείου της Εστίας -πριν από λίγο καιρό είχα αναδημοσιεύσει ένα άρθρο της Μ. Θεοδοσοπούλου, όπου γίνεται λόγος και για το βιβλίο αυτό.

Δεν θα μιλήσω πολύ για το βιβλίο γιατί δεν έχω διαβάσει παρά τις πρώτες 50 περίπου σελίδες, ωστόσο να πω ότι είναι πολύ ενδιαφέρον και καλογραμμένο -μάλιστα, σημείο των καιρών, το χάρτινο βιβλίο συμπληρώνεται από ένα αρχείο Excel (που μπορεί κανείς να το κατεβάσει από εδώ, και χωρίς βέβαια να έχει αγοράσει το βιβλίο!) Αν και εστιάζεται στην Εστία (pun intended, θα έλεγε ένας αγγλοτραφής), επειδή ο συγκεκριμένος εκδοτικός οίκος είχε δεσπόζουσα θέση στον ελληνικό χώρο, ουσιαστικά αποτελεί και μια εξιστόρηση της εκδοτικής δραστηριότητας στη χώρα μας, των σχέσεων ανάμεσα σε εκδότες και συγγραφείς, και της πνευματικής κίνησης γενικά.

Επειδή όμως πρέπει να γκρινιάξω και λίγο, έχω να παρατηρήσω ότι βρήκα κάμποσα λαθάκια στα παραθέματα από κείμενα της εποχής (κάποιες λέξεις μου φαίνεται να μη διαβάστηκαν σωστά) και ότι ο μονοτονισμός των αποσπασμάτων (με τον οποίο συμφωνώ απόλυτα, ακόμα και για όσα είναι γραμμένα σε μάλλον βαριά καθαρεύουσα) δεν έγινε πάντοτε σωστά. Αυτό να το πω σαν γενική αρχή: όταν μονοτονίζουμε καθαρεύουσα, πρέπει να βάζουμε τόνο και σε άλλα μονοσύλλαβα, όχι μόνο στα ή και πού. Για παράδειγμα, αν έχεις «εν» που σημαίνει «ένα» πρέπει να το τονίσεις για να ξεχωρίζει από την πρόθεση. Ή, αν έχεις την αντωνυμία «ας» (= τις οποίες) πρέπει να την τονίσεις για να διακρίνεται από το μόριο. Τέλος πάντων, αν αξιωθώ να το διαβάσω ολόκληρο θα στείλω κάποια διορθωτικά στους εκδότες.

Είναι ακριβά τα καινούργια βιβλία;

Το ερώτημα του τίτλου τέθηκε προχτές από μια πρωτοβουλία βιβλιοφιλικών ιστολογίων, που απεύθυναν ανοιχτή επιστολή στους εκδότες (γενικώς), μόνο που δεν τέθηκε σαν ερώτημα αλλά σαν διαπίστωση: το καινούργιο βιβλίο είναι ακριβό στη χώρα μας. Η φίλη Βιβή Γ. που είχε την πρωτοβουλία για το διάβημα αυτό, με είχε καλέσει, με σχόλιό της εδώ, να συμμετάσχω κι εγώ στην κοινή αυτή προσπάθεια, και της είχα απαντήσει ότι δεν νομίζω πως το καινούργιο βιβλίο είναι ακριβό. Καιρός είναι τώρα να στηρίξω τη θέση μου αυτή, αν και αναπόφευγα θα επαναλάβω πράγματα που ήδη έχω εκθέσει σε παλιότερο άρθρο μου. Πρώτα όμως δίνω το λινκ προς την ανοιχτή επιστολή των βιβλιόφιλων ιστολόγων, παρόλο που δεν συμφωνώ μαζί της, ούτε στο περιεχόμενο ούτε στη μορφή.

Φυσικά, οι βιβλιόφιλοι έχουν ένα μεγάλο δίκιο: στη σημερινή βαθιά κρίση, όπου το διαθέσιμο εισόδημα των πολιτών έχει υποστεί κατακόρυφη μείωση, σχεδόν όλοι αναγκάζονται να κάνουν περικοπές στα εξοδά τους, άρα και στα χρήματα που συνήθιζαν να διαθέτουν για βιβλία. Και η επιστολή τους έχει το καλό ότι θέτει ξανά σε συζήτηση το θέμα και δίνει αφορμή να ακουστούν απόψεις. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορώ να μην παρατηρήσω ότι είναι σφάλμα να αντιμετωπίζονται όλοι οι εκδότες σαν ένα ενιαίο σύνολο, όπως άλλωστε και όλοι οι βιβλιοπώλες: άλλη δύναμη έχει το μεγάλο βιβλιοπωλείο του κέντρου και άλλη ο μικρός βιβλιοπώλης της συνοικίας. Επίσης, μερικά από τα επιχειρήματα που παρατίθενται για να στηρίξουν τη θέση ότι το βιβλίο είναι ακριβό, μου φαίνονται εξαιρετικά ισχνά: Όταν ένα μέσο βιβλίο στοιχίζει 15-20€, οι περισσότεροι θα προτιμήσουν να παρακολουθήσουν μια ταινία στον κινηματογράφο, που κοστίζει πολύ κάτω από 10€ ή τα ίδια χρήματα να τα αφιερώσουν σε άλλου είδους (ψυχαγωγική) διέξοδο. Τέτοιες μπακάλικες συγκρίσεις βεβαίως ανατρέπονται πολύ εύκολα αν σκεφτεί κανείς ότι υπάρχουν άλλες μορφές ψυχαγωγίας όπου το εικοσάευρο εξανεμίζεται για πλάκα, ότι η ανάγνωση του βιβλίου διαρκεί πολύ περισσότερο, ότι το ίδιο βιβλίο θα το διαβάσουν και τα άλλα μέλη της οικογένειας (ενώ στο σινεμά θα πληρώσουν ξεχωριστά εισιτήρια), ότι το βιβλίο μπορείς να το ξαναδιαβάσεις δωρεάν.

Ευτυχώς, ο βιβλιόφιλος (ή και βιβλιοφάγος), που έχει δει το εισόδημά του να συρρικνώνεται, έχει κι άλλες λύσεις διαθέσιμες για να διατηρήσει σχετικά άθικτη την αγοραστική του δύναμη σε βιβλία. Μάλιστα η κρίση, κατά περίεργο τρόπο, έχει δημιουργήσει ευκαιρίες ακόμα και για αύξηση της βιβλιοαγοραστικής δύναμης με μείωση της χρηματικής δαπάνης για βιβλία. Κάποιος που διέθετε, ας πούμε, 60 ευρώ το μήνα για να αγοράζει 3 καινούργια βιβλία των 20 ευρώ, μπορεί με τη μισή δαπάνη, 30 ευρώ, να αγοράσει ένα καινούργιο βιβλίο (πάλι 20 ευρώ) και 5 βιβλία από προσφορές εφημερίδων προς 2 ευρώ το ένα (ή 3 βιβλία από πανέρια βιβλιοπωλείων προς 3 ευρώ το ένα). Υπάρχουν επίσης οι δανειστικές βιβλιοθήκες (σε μερικά μέρη είναι πολύ αξιόλογες) ή και ο άτυπος δανεισμός μεταξύ φίλων. Οι βιβλιόφιλοι ιστολόγοι αναγνωρίζουν ότι «καλή λύση» είναι η στροφή των αναγνωστών σε παλιούς τίτλους, παζάρια, προσφορές, βιβλιοθήκες κτλ. αλλά, πολύ σωστά, βάζουν το δάχτυλο εκεί που πονάει: στους καινούργιους τίτλους:

Ακριβά βιβλία, τούβλινα βιβλιοπωλεία

Τα Χριστούγεννα είναι περίοδος των δώρων, και για μένα (και δεν είμαι μόνο εγώ) το βιβλίο είναι ένα από τα δώρα που προτιμώ, τόσο να προσφέρω όσο και να δέχομαι. Τα Χριστούγεννα λοιπόν είναι και η γιορτή των βιβλίων. Η κρίση έχει χτυπήσει και το βιβλίο, αφού στους δύσκολους καιρούς οι περικοπές αρχίζουν από τα περιττά, και το βιβλίο καλώς ή κακώς θεωρείται μη απαραίτητο. Κάποιος αθεράπευτα αισιόδοξος ίσως να περίμενε να μην βλάψει τόσο πολύ τις πωλήσεις βιβλίων η κρίση, εφόσον είναι σχετικά φτηνή μορφή ψυχαγωγίας, αλλά δεν ξέρω αν μπαίνει στην ίδια ζυγαριά με όλες τις άλλες. Πάντως, οι φίλοι εκδότες και βιβλιοπώλες με τους οποίους συζητάω, μου λένε για δύσκολη περίοδο, και τις ίδιες εντυπώσεις έχω αποκομίσει κι εγώ.

Θυμάμαι το καλοκαίρι που είχα περάσει πολλές ώρες στον πάγκο ενός φίλου εκδότη σε κάποιο φεστιβάλ βιβλίου: πολλοί περνούσαν και φυλλομετρούσαν, λίγοι ρωτούσαν, ένας αγόρασε. Την ίδια εποχή μού είχαν πει ότι ένα σχετικά γνωστό βιβλιοπωλείο του κέντρου, όχι από τα πολύ μεγάλα, αλλά όχι και μικρό, έκανε σε μιαν ολόκληρη μέρα, μια Τρίτη, τζίρο 14 ευρώ.

Πέρα από την κρίση, το συμβατικό βιβλίο όπως το είχαμε γνωρίσει μέχρι πριν από καμιά δεκαπενταετία, δηλ. το βιβλίο που εκδίδεται από εκδοτικούς οίκους, τυπωμένο σε χαρτί, και πουλιέται από τούβλινα βιβλιοπωλεία, έχει πολλούς ανταγωνιστές. Θα περιμένατε να σας πω εδώ για τα ηλεκτρονικά βιβλία (ηλεβιβλία που μ’ αρέσει εμένα να τα λέω), που απειλούν να εκτοπίσουν (στο εξωτερικό) τα χάρτινα, ή για τα ηλεβιβλιοπωλεία που προσφέρουν τιμές ασυναγώνιστες είτε πρόκειται για ηλεβιβλία είτε για χάρτινα βιβλία (ξενόγλωσσα πάντως), ή ακόμη για τη διάδοση λαθραίων ηλεαντίτυπων, δηλαδή σκαναρισμένων βιβλίων που μπορεί κανείς να κατεβάσει από πηρτουπηράδικα και βαρεσάδικα (λέξεις δικής μου επινόησης, καταλαβαίνετε όμως τι εννοώ).

Για το λουκέτο στα Ελληνικά Γράμματα

Πήρα από τον Σύλλογο Μεταφραστών, Επιμελητών και Διορθωτών, τον ΣΜΕΔ, το εξής ενδιαφέρον κείμενο για το κλείσιμο του εκδοτικού οίκου «Ελληνικά Γράμματα». Νομίζω ότι αξίζει να διαβαστεί -προσέξτε επίσης ότι υπάρχει πρόσκληση προς κάθε ενδιαφερόμενο, σήμερα το βραδάκι.

Την Πέμπτη 2/9 έγινε γνωστό ότι ο εκδοτικός οίκος «Ελληνικά Γράμματα», μια από τις μεγαλύτερες εκδοτικές επιχειρήσεις της χώρας, συμφερόντων Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη (ΔΟΛ), «αναστέλλει την επιχειρηματική του δραστηριότητα» από τις 15/9.

Όπως προκύπτει από τους δημοσιευμένους ισολογισμούς της επιχείρησης (διαθέσιμοι σε συνοπτική μορφή εδώ), τα «Ελληνικά Γράμματα» άρχισαν να εμφανίζουν μεγάλες ζημιές από το 2007 και μετά, όταν ο ΔΟΛ απέκτησε τον πλήρη έλεγχο του εκδοτικού οίκου, αναγγέλλοντας μάλιστα το γεγονός σε θριαμβευτικούς τόνους (όπως μπορείτε να διαβάσετε εδώ). Ήδη από το 2000, τα «Ελληνικά Γράμματα» είχαν σταθερά έναν από τους μεγαλύτερους τζίρους επιχειρήσεων στον χώρο του βιβλίου, με ένα εύρος εκδόσεων που εκτεινόταν από σημαντικούς και προβεβλημένους έλληνες και ξένους συγγραφείς μέχρι πλήθος πανεπιστημιακών συγγραμμάτων. Η θέση του εκδοτικού οίκου στην αγορά έμοιαζε σίγουρη, και η προσδοκώμενη διαφήμιση από τα ΜΜΕ του ΔΟΛ υποσχόταν ένα μέλλον κερδοφορίας. Κι όμως…