Εκδρομικά μεζεδάκια

Εκδρομικά μεζεδάκια, δηλαδή μεζεδάκια σε ταπεράκια, χωρίς πολλές σάλτσες; Θα μπορούσε, αλλά τα λέω έτσι επειδή αυτές τις μέρες έχω πάει μια μικρή εκδρομή. Και για να μπορεί να διατηρηθεί η απρόσκοπτη παρουσίαση ενός άρθρου την ημέρα (τον γιατρό τον κάνει πέρα;) στο ιστολόγιο, όταν φεύγω για π.χ. τετραήμερη εκδρομή πρέπει να έχω ετοιμάσει από τα πριν πέντε άρθρα -και που σημαίνει ότι τα εκδρομικά μεζεδάκια γράφονται από τα πριν, οπότε ίσως φανούν μπαγιάτικα, τι να σας πω.

Τέλος πάντων, ξεκινάμε με μια οθονιά από φωτογραφικό ιστότοπο, όπου η μετάφραση των τίτλων γίνεται αυτόματα.

Μου κίνησε το ενδιαφέρον επειδή δεν μπόρεσα να αναγνωρίσω σε ποιο μέρος του Φαλήρου έχει τραβηχτεί η φωτογραφία, αν και Φαληριώτης.

Το γλωσσικό ενδιαφέρον, βέβαια, ή μάλλον μεταφραστικό, βρίσκεται στο ότι το μηχανάκι μετέφρασε το λατινογραμμένο Faliro σε I’m broke, που σημαίνει ότι το ερμήνευσε όχι ως «Φάλήρο» αλλά ως «φαλίρω», ενεστώτας του «φαλίρησα».

Θα μπορούσαν να γίνουν ωραία λογοπαίγνια με το Φάληρο και το φαλίρω (Φαλίρησα στο Φάληρο, δε μου’μεινε ούτε τάλιρο). Υπάρχει άλλωστε ένα τετράστιχο του Μπάμπη Άννινου:

Πήγα και στο Φάληρο,
είδα και τη θάλασσα.
Είχα κι ένα τάλιρο
κρίμα που το χάλασα

* Ενδιαφέρον μεταφραστικό λάθος σε άρθρο του Πρόταγκον για τον Τζον Λε Καρέ. Διαβάζουμε:

Πέρασε την εφηβεία του σε αγγλικά δημόσια σχολεία αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου τα αγόρια έκαναν στρατιωτική εκπαίδευση με στολή…

Ολοφάνερα, το πρωτότυπο έλεγε public schools, αλλά το πρόβλημα είναι ότι αυτά που οι Άγγλοι ονομάζουν  public schools είναι τα σχολεία που εμείς (και όλοι οι άλλοι, ίσως) τα λέμε «ιδιωτικά»! Θα έπρεπε να υποψιαστεί ο συντάκτης από τις αναφορές σε στολή και στρατιωτική εκπαίδευση.

Γιατί λέγονται public; Διότι ο καθένας μπορεί να φοιτήσει σε αυτά, αν έχει βέβαια τη δυνατότητα να πληρώσει τα δίδακτρα.

Kατά τον ορισμό της Βικιπαίδειας: In England and Wales, a public school is a type of fee-charging private school originally for older boys. They are «public» in the sense of being open to pupils irrespective of locality, denomination or paternal trade or profession.

Αυτά που εμείς λέμε «δημόσια σχολεία» στην Αγγλία και Ουαλία λέγονται state schools. Στη Σκωτία όμως public schools είναι τα (δικά μας) δημόσια σχολεία.

Το 21,67% του ουρανού

Το σημερινό άρθρο είναι επικαιροποιημένη επανάληψη ενός παλιότερου άρθρου από το 2017 -και μάλιστα επανάληψη επανάληψης, αφού και εκείνο ήταν επίσης επικαιροποιημένη επανάληψη ενός άρθρου του 2013. Αλλά αυτή η ανακύκλωση δεν γίνεται επειδή σήμερα στην Ελλάδα έχουμε απεργία, ούτε γιατί το παλιότερο άρθρο είχε περάσει απαρατήρητο, ούτε διότι δεν προλαβαίνω να γράψω φρέσκο, αλλά επειδή πιστεύω ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που εξακολουθεί να μην έχει διευθετηθεί και που πρέπει να διευθετηθεί, οπότε δεν βλάφτει να το επαναλαμβάνω. Βέβαια, πρέπει να το πω, λίγοι συμφωνούν μαζί μου -αλλά τι να κάνουμε, θα το αντέξω.

Σήμερα έχουμε 8 Μαρτίου, την παγκόσμια μέρα της γυναίκας, οπότε αναδημοσιεύω ένα παλιότερο άρθρο μου. Επικαιροποιημένο, αφού τα στοιχεία σε σχέση με τη συμμετοχή των γυναικών στη Βουλή και στην κυβέρνηση έχουν αλλάξει από τότε, δεδομένου ότι μεσολάβησαν οι εκλογές του 2019.  Βέβαια, οι ταχτικοί θαμώνες του ιστολογίου θα έχετε μάλλον τοποθετηθεί ήδη -αλλά τίποτα δεν σας εμποδίζει να επαναλάβετε την άποψή σας, αν δεν βαριέστε, χώρια που δεν αποκλείεται να έχετε σε κάποιο σημείο μεταβάλει άποψη.

Σύμφωνα με το γνωστό ρητό, «Οι γυναίκες είναι το μισό του ουρανού». Εδώ θα ταίριαζε το χαριτολόγημα που λέγαμε στα φοιτητικά μου χρόνια («το άλλο μισό στην Κίνα βρίσκεται»), και θα ταίριαζε επειδή το ρητό έχει κινέζικη προέλευση, αφού αν δεν κάνω λάθος το είπε ο Πρόεδρος Μάο. Μάλιστα, η αρχική μορφή είναι: «Οι γυναίκες κρατάνε το μισό του ουρανού». Είτε έτσι είτε αλλιώς, η φράση «μισό του ουρανού» έχει καθιερωθεί διεθνώς, μάλιστα μια διεθνής ΜΚΟ που προωθεί την ισότητα των φύλων λέγεται Half the sky movement. Το μισό του ουρανού στη θεωρία, στην πράξη αρκετά λιγότερο, καθώς σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου οι γυναίκες έχουν λειψή εκπροσώπηση στα κέντρα λήψης αποφάσεων και στους κρατικούς θεσμούς, ιδίως στα υψηλά κλιμάκια. Οπότε, δεν μπορούμε να μιλάμε για το μισό του ουρανού -ένα 20% μπορεί να είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα.

Στη χώρα μας, η υποεκπροσώπηση των γυναικών είναι σοβαρή και μόνιμη. Βέβαια, στη Βουλή που προέκυψε από τις εκλογές του 2019 σημειώθηκε μια μικρή βελτίωση, αφού αυτή τη στιγμή υπάρχουν 65 βουλεύτριες, ποσοστό 21,67%, αριθμός μεγαλύτερος δηλαδή από την προηγούμενη Βουλή (μόνο 55 γυναίκες, ποσοστό 18,33%), όχι όμως και ο μεγαλύτερος όλων των εποχών, αφού στη βραχύβια βουλή των πρώτων μηνών του 2015 είχαμε 70 γυναίκες (23,3%) που είναι και το ρεκόρ από καταβολής ελληνικού κράτους.

Το κυβερνών κόμμα της ΝΔ έχει το χαμηλότερο ποσοστό γυναικείας εκπροσώπησης, αφού εξέλεξε το 2019 μόλις 25 βουλεύτριες επί συνόλου 158 βουλευτών, ποσοστό 15,8%. Πολύ χαμηλό ποσοστό, έστω κι αν ήταν ελαφρώς ανώτερο από το προηγούμενο. Ο ΣΥΡΙΖΑ εξέλεξε 24 γυναίκες επί συνόλου 86, ποσοστό 27,9% ενώ τα άλλα κόμματα, που τα συνυπολογίζω διότι έχουν ολιγομελείς κοινοβουλευτικές ομάδες, εξέλεξαν συνολικά 16 γυναίκες σε 56 συνολικά έδρες, ποσοστό 28,57%.

Σημειώστε ότι αναφέρομαι στους αριθμούς των βουλευτών που εκλέχτηκαν τότε, όχι στη σημερινή δύναμη των κομμάτων που είναι ελαφρώς διαφορετική. Ωστόσο, δεν μετράω την Ελένη Γερασιμίδου τη Σεμίνα Διγενή, επειδή παραιτήθηκε αμέσως μετά την εκλογή της (στην Ανατολική Αττική ‘ Πειραιώς με το ΚΚΕ). Ετσι, ενώ εξελέγησαν 66 γυναίκες από τις κάλπες, αμέσως μετά έγιναν 65. Αξίζει επίσης να αναδείξουμε ότι το ΜΕΡΑ 25 είναι το μόνο κόμμα που είχε γυναικεία πλειοψηφία στην κοινοβουλευτική του ομάδα, 5 γυναίκες και 4 άνδρες (στο μεταξύ, κάποιες βουλεύτριες αποχώρησαν από το κόμμα). (Τα στοιχεία από εδώ)

Μάρκετ πας με market pass;

Βάλαμε τις προάλλες ένα άρθρο για το food pass, το μέτρο ενίσχυσης που εξάγγειλε ο πρωθυπουργός, αλλά τελικά το όνομα του μέτρου άλλαξε σε market pass. Δεν υπονοώ βέβαια πως η αλλαγή έγινε επειδή γράψαμε το άρθρο εμείς -μάλλον ο όρος food pass θα κρίθηκε ότι παραπέμπει πολύ έντονα σε δελτίο σίτισης, σε τρόφιμα, σε πληθυσμό αναγκεμένο, ενώ το market pass δεν έχει τέτοιες συνδηλώσεις, είναι σαφώς πιο γκλαμουράτο, καθώς φέρνει στο νου το αόρατο χέρι της αγοράς που όλα τα ρυθμίζει.

Kατά τα άλλα, δεν φαίνεται ν’ άλλαξε τίποτα στο εξαγγελθέν μέτρο, που έτσι κι αλλιώς θα αρχίσει να ισχύει, αν αρχίσει, από τον Φλεβάρη.

Όμως η αλλαγή αυτή του ονόματος μάς δίνει λαβή για ένα ακόμα άρθρο -προχτές λεξιλογήσαμε για το πάσο και το pass, σήμερα θα λεξιλογήσουμε για το μάρκετ και το market.

Το γράφω ελληνικά και αγγλικά, επειδή θεωρώ ότι έχουμε δυο διαφορετικές λέξεις, μια της αγγλικής γλώσσας, market, και μια της ελληνικής, μάρκετ, δάνειο βέβαια από την πρώτη.

Βέβαια, στα λεξικά μας, μέχρι τώρα, δεν υπάρχει λήμμα «μάρκετ». Υπάρχει λήμμα «σούπερ μάρκετ» και «μίνι μάρκετ» (κάποτε με ενωτικό, σούπερ-μάρκετ, μίνι-μάρκετ), υπάρχει και το ομόρριζο «μάρκετινγκ», αλλά «μάρκετ» όχι. Ωστόσο, συχνά συμβαίνει να πούμε «πάω στο μάρκετ» εννοώντας το σουπερμάρκετ, οπότε νομίζω πως αργά ή γρήγορα θα αποκτήσουμε και αυτόνομο λήμμα. Στο Τουίτερ πάντως βρίσκω δεκάδες παραδείγματα χρήσης, όπως «ψάχνουμε μισή ώρα στο μάρκετ να βρούμε ένα φτηνό χαρτί υγείας» ή «είδα στο μάρκετ μια μαμά που τάιζε το μωρό της».

Η φέτα είναι ελληνική

Δεν το λέω μόνο εγώ, το έχει πει και η Ευρωπαϊκή Ένωση, που από το 2002 έχει καθιερώσει ως ΠΟΠ (που θα πει «προστατευόμενη ονομασία προέλευσης») την ονομασία «φέτα», ένα θέμα που ξαναήρθε πριν από μερικές μέρες στην επικαιρότητα, όταν το Δικαστήριο της ΕΕ αποφάσισε ότι η Δανία παραβιάζει το ενωσιακό δίκαιο όταν επιτρέπει σε εταιρείες της να εξάγουν σε χώρες εκτός ΕΕ τυρί με την ονομασία Feta.

Το επιχείρημα της Δανίας ήταν ότι ο ορισμός των ΠΟΠ αφορά το ενδοενωσιακό εμπόριο και όχι το εμπόριο με τρίτες χώρες, αλλά το δικαστήριο δεν δέχτηκε την ερμηνεια αυτή και καταδίκασε τη Δανία.

Μου άρεσαν τα λογοπαίγνια του αγγλόφωνου τύπου κατά τον σχολιασμό της απόφασης. Έτσι, το Politico είχε τίτλο Feta accompli (αντί για fait accompli, τετελεσμένο γεγονός) και στον υπότιτλο Copenhagen left looking sheepish after feta cheese judgment (αφού το πρόβειο γάλα είναι η πρώτη ύλη της φέτας) και στο άρθρο Denmark’s legal defence crumbled, θρυμματίστηκε, και crumbly είναι ένα επίθετο που χαρακτηριστικά περιγράφει τη φέτα. Αλλά και στη Γκάρντιαν ο τίτλος ήταν Hard cheese, μια βρετανική έκφραση που σημαίνει «άσχημα νέα, σκούρα τα πράγματα». Και πιο κάτω στο άρθρο διαβάζουμε ότι στην Ελλάδα  No tavern would be worth its salt, or brine, if feta wasn’t on its menu -παίζει με την έκφραση it’s worth its salt, είναι άξιος του μισθού του, και την άλμη, brine, που μέσα της διατηρείται η φέτα.

Συμφωνα με την περιγραφή στην απόφαση της ΠΟΠ, για να ονομαστεί «φέτα» ένα τυρί πρέπει: να παράγεται σε συγκεκριμένες περιοχές της Ελλάδας, να είναι παρασκευασμένο από πρόβειο γάλα ή αιγοπρόβειο με περιεκτικότητα το πολύ 30% σε γίδινο, να έχει μέγιστη υγρασία 56%, λιπαρά επί ξηρού τουλάχιστον 43% και pH γύρω στο 4,5.

Οι περιοχές στις οποίες φτιάχνεται η φέτα είναι όλη η ηπειρωτική Ελλάδα και ο νομός Λέσβου. Αυτό λέει ο σχετικός κανονισμός του 2002 αλλά σε άλλες ελληνικές πηγές βρίσκω και την Κεφαλονιά. Πάντως η Κρήτη δεν μπορει επίσημα να φτιάξει τυρί με την ονομασία «φέτα», ούτε η Κύπρος άλλωστε.

Εμπαθείς συκοφάντες απολογούνται

Η φράση του τίτλου θα μπορούσε να προέρχεται από δικαστηριακό ρεπορτάζ -κάποιοι μηνύθηκαν για συκοφαντική δυσφήμηση, η υπόθεση έφτασε στο δικαστήριο και τώρα η δίκη έφτασε στη φάση της απολογίας των κατηγορουμένων. Βέβαια, ο ρεπόρτερ θα ήταν προκατειλημμένος, αφού αφενός χαρακτηρίζει τους κατηγορούμενους και αφετέρου τους θεωρεί συκοφάντες ήδη πριν καταδικαστούν.

Αλλά βέβαια η φράση του τίτλου είναι φτιαχτή και οι τρεις της λέξεις επίτηδες διαλεγμένες, με μια κοινή ιδιότητα, που θα την έχετε ίσως μαντέψει. Και οι τρεις λέξεις έχουν μεταφερθεί στα αγγλικά, όπου όμως η σημασία τους έχει αλλάξει, είναι αρκετά ή τελείως διαφορετική από την νεοελληνική σημασία.

Φυσικά, την αφορμή την πήρα από την προχτεσινή εμφάνιση του πρωθυπουργού στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο. Μια θλιβερή εμφάνιση, πρέπει να πω, αφενός διότι η ομιλία του ήταν διχαστική, και αναπόφευκτα προκάλεσε απαντήσεις από ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ και αφετέρου διότι δεν μπόρεσε να δώσει πειστικές απαντήσεις στις κριτικές που ακούστηκαν από εκπροσώπους πολιτικών ομάδων. Αλλά εδώ δεν θα σταθώ στην ουσία παρά σε μια παρωνυχίδα της προχτεσινής παρουσίας. Θα μπορούσα να την περάσω και ως μεζεδάκι το Σάββατο αλλά ήθελα τη γενίκευση του θέματος.

Λοιπόν, απαντώντας σε ευρωβουλευτές που τον κατηγορούσαν για την κακή κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα, ο κ. Μητσοτάκης έδειξε δυο πρωτοσέλιδα εφημερίδων, της Δημοκρατίας και της Αυγής, που του εκαναν κριτική. Και πάλι νιώθω τον πειρασμό να σχολιάσω επί της ουσίας: δηλαδή, θεωρείται ένδειξη ελευθεροτυπίας το ότι υπάρχουν εφημερίδες που μπορούν να κάνουν κριτική στον πρωθυπουργό; Μα, αυτό θα το έλεγε μόνο ο Ερντογάν ή ίσως και ο Όρμπαν! Αντιστέκομαι όμως (όχι εντελώς) στον πειρασμό και προχωράω.

Λοιπόν, περιγράφοντας τα πρωτοσέλιδα, ο πρωθυπουργός είπε στα αγγλικά: «they accuse me of being a liar, a sycophant». Μπορείτε να το δείτε στο βίντεο εδώ, στο 15.40, αλλά το λινκ θα είναι ενεργό μόνο μέχρι τις 12/7.

Αλλά στα αγγλικά sycophant δεν είναι ο συκοφάντης, είναι ο κόλακας, ο τσανακογλείφτης! Ο συκοφάντης είναι slanderer. Μπορούμε να το πούμε και calumniator ή defamer, αλλά πάντως όχι sycophant.

Το πρωθυπουργικό μαργαριτάρι το επισήμανα στο Τουίτερ, όπου έγινε αρκετή συζήτηση. Κάποιοι οπαδοί του πρωθυπουργού, όχι πολλοί ευτυχώς, προσπάθησαν να βγάλουν σωστή τη χρήση του όρου από τον πρωθυπουργό, και ένας από αυτούς μου έστειλε την οθονιά που βλέπετε, με τη συμβουλή: Ψάξε το καλύτερα, δες το έγκυρο Glosbe τι λέει.

Πράγματι η φράση I don’t want sycophants around me έχει αποδοθεί «Δεν θέλω συκοφάντες γύρω μου».

Βέβαια, το Glosbe απλώς συγκεντρώνει και κάνει αναζήτηση σε παράλληλα κείμενα που έχουν ήδη μεταφραστεί από ανθρώπους, χωρίς κανέναν έλεγχο ποιότητας. Και όπως βλέπετε από την αναφορά της πηγής, η συγκεκριμένη μετάφραση προέρχεται από το OpenSubtitles, έναν ιστότοπο που συγκεντρώνει υποτίτλους που έχουν μεταφραστεί από ερασιτέχνες -και βέβαια, ενώ είναι αξιέπαινο το μεράκι των ερασιτεχνών υποτιτλιστών,  κάθε άλλο παρά αλάνθαστες είναι αυτές οι μεταφράσεις, και οπωσδήποτε δεν μπορούμε να τις παίρνουμε ανεξέταστα ως βάση αναφοράς.

Η αγγλική λέξη sycophant, ελληνικής ετυμολογίας, έχει λοιπόν διαφορετική σημασία από την ελληνική λέξη «συκοφάντης» από την οποία προέρχεται. Σημαίνει, είπαμε, τον χαμερπή κόλακα. Στα αγγλικά η σημασία αυτή υπάρχει από το 1575. Οι ισχυροί της εποχής περιστοιχίζονταν από διάφορα τσιράκια που έπαιζαν το ρόλο του συκοφάντη, δηλαδή διέδιδαν ψευδείς φήμες για πολιτικούς αντιπάλους, αλλά και του τσανακογλείφτη, του κόλακα, οπότε εξηγείται πώς άλλαξε η σημασία.

Την παραπάνω παράγραφο την έχω δημοσιεύσει κι άλλη φορά στο ιστολόγιο, διότι η περίπτωση του sycophant είναι από τις γνωστότερες περιπτώσεις ψευδόφιλης λέξης στα αγγλικά για τους Έλληνες. Εννοώ ότι, εμείς οι Έλληνες, όταν σε ένα αγγλικό κείμενο συναντάμε τη λέξη sycophant, αν δεν ξέρουμε τη σημασία της, λογικό είναι να υποθέσουμε ότι σημαίνει «συκοφάντης» -πώς το theatre σημαίνει θέατρο και το democracy «δημοκρατία»;

Σκέφτηκα λοιπόν, με αφορμή τον sycophant που πήρε στον λαιμό του τον πρωθυπουργό μας (παρότι περιστοιχίζεται από sycophants, θα τολμούσα να πω) να φτιάξουμε σήμερα έναν μικρό κατάλογο από αγγλικές λέξεις που έχουν πάρει διαφορετική σημασία στα αγγλικά, τη σημερινή παγκόσμια γλώσσα.

Και επειδή ακριβώς τα αγγλικά είναι η σημερινή παγκόσμια γλώσσα, η ύπαρξη αυτών των ψευδόφιλων όχι μόνο μπερδεύει τους αγγλομαθείς και βάζει τρικλοποδιές στους μεταφραστές και τους υποτιτλιστές, αλλά και, πολλές φορές, η αγγλική σημασία αντεπιδρά πάνω στην ελληνική, όπως θα δούμε.

Αυτό το φαινόμενο, που το λέμε «ψευδόφιλες λέξεις» στη γλωσσολογία, ο Θ.Τάσιος το είχε πει, θυμάμαι, «ετερογονία».

Λοιπόν, θα συγκεντρώσουμε εδώ μερικές αγγλικές λέξεις που ανάγονται σε ελληνική λέξη ή ρίζα και που σημαίνουν κάτι διαφορετικό από αυτό που σημαίνει η αντίστοιχη ελληνική λέξη. Δεν θα είναι πλήρης αυτός ο πίνακας, αλλά βέβαια θα τον συμπληρώσετε στα σχόλιά σας.

Και ξεκινάμε από τις λέξεις του τίτλου.

1. sycophant από την ελληνική λέξη «συκοφάντης» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «κόλακας»

2. empathy από την ελληνική λέξη «εμπάθεια» αλλά στα αγγλικά είναι κάτι καλό, που το λέμε ενσυναίσθηση στα ελληνικά. Ο όρος πλάστηκε στα αγγλικά στις αρχές του 20ού αιώνα πάνω στο μοντέλο του γερμανικού Einfühlung, το οποίο με τη σειρά του ήταν πλασμένο με βάση το ελληνικό εμπάθεια. Αλλά το αρχαίο ελληνικό εμπάθεια δεν είχε κακή σημασία, σήμαινε «ισχυρό συναίσθημα», ουδέτερο. Στην πορεία, στα ελληνικά το έντονο πάθος έγειρε σε αρνητική χροιά.

3. apologize από την ελληνική λέξη «απολογούμαι» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «ζητώ συγγνώμη». Βέβαια, σαν ένα κατεξοχήν παράδειγμα της αντεπίδρασης που έλεγα παραπάνω, έχει αρχίσει και η ελληνική λέξη «απολογούμαι» να παίρνει τη σημασία «ζητώ συγγνώμη», αρχικά στην ελληνική της Κύπρου και στη συνέχεια και στην Ελλάδα.

Και συνεχίζουμε με άλλες λέξεις (που πολλές τις έχω πάρει από σχετικό τεράστιο θρεντ της Λεξιλογίας):

4. iconic από την ελληνική λέξη «εικονικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει εμβληματικός. Τώρα τελευταία, όλο και περισσότερο βλέπουμε να χρησιμοποιείται η λέξη «εικονικός» με την αγγλική σημασία. (Φανταστείτε να μας πουν οτι ο μισθός μας θα είναι εικονικός -τι μας συμφέρει να καταλάβουμε;)

5. topical, από την ελληνική λέξη «τοπικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «επίκαιρος».

6. diatribe, από την ελληνική λέξη «διατριβή» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «φραστική επίθεση, φιλιππικός»

7. graphic, από την ελληνική λέξη «γραφικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει κυρίως «παραστατικός, γλαφυρός / ρεαλιστικός, ωμός». Να πω εδώ ότι υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που το graphic αντιστοιχεί στο «γραφικός» π.χ. graphic arts οι γραφικές τέχνες, αλλά στις περισσότερες χρήσεις έχουμε ψευδοφιλία.

8. asbestos, από την  ελληνική λέξη «άσβεστος» αλλά στα αγγλικά σημαίνει τον αμίαντο.

9. adamant, από την ελληνική λέξη «αδάμας» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «αδιάλλακτος, ανένδοτος»

10. phenomenal, από την ελληνική λέξη «φαινόμενο» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «εξαιρετικά ασυνήθιστος, εκπληκτικός» και όχι «φαινομενικός». (Βέβαια, στη φιλοσοφική ορολογία το phenomenal αντιστοιχεί στο φαινομενικός).

11. agronomist, από την ελληνική λέξη «αγρονόμος» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «γεωπόνος».

12. physician, από την ελληνική λέξη «φυσικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «ιατρός» (όχι χειρούργος ή χειρουργός)

13. apothecary, από την ελληνική λέξη «αποθήκη», αλλά στα αγγλικά σημαίνει «φαρμακοποιός» και όχι «αποθηκάριος».

14. esoteric, από την ελληνική λέξη «εσωτερικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «δυσνόητος, για μυημένους, απόκρυφος». (Σε κάποιες χρήσεις το esoteric αποδίδεται εσωτερικός).

15. eulogy, από την ελληνική λέξη «ευλογία» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «εγκώμιο» και κυρίως «επικήδειος λόγος»

16. sympathy, από την ελληνική λέξη «συμπάθεια, αλλά στα αγγλικά σημαίνει κυρίως συμπόνια, συλλυπητήρια, κατανόηση, συμπαράσταση.

16A. sympathetic από την ελληνική λέξη «συμπαθητικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «συμπονετικός, καλοπροαίρετος, ευνοϊκά διακείμενος». Βέβαια, στην ιατρική ορολογία το sympathetic αντιστοιχεί στο «συμπαθητικός».

17. autopsy, απο την ελληνική λέξη «αυτοψία» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «νεκροψία».

18. epitaph, από την ελληνική λέξη «επιτάφιο» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «επιτύμβια επιγραφή».

19. pathetic, από την ελληνική λέξη «παθητικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «οικτρός, αξιοθρήνητος, θλιβερός» ή «συγκινητικός».

20. austerity, από την ελληνική λέξη «αυστηρός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει κυρίως «λιτότητα» -βέβαια, σημαίνει επίσης την ηθική αυστηρότητα, τον ασκητισμό

21. doula, από την ελληνική λέξη «δούλα», αλλά στα αγγλικά σημαίνει την εθελόντρια μαία, τη βοηθό της μαίας.

22. pragmatic, από την ελληνική λέξη «πραγματικός», αλλά στα αγγλικά σημαίνει «πραγματιστής» (για πρόσωπα) ή «ρεαλιστικός, πραγματιστικός» (για πράγματα)

23. digamous, από την ελληνική λέξη «δίγαμος» αλλά στα αγγλικά σημαίνει τον ξαναπαντρεμένο ή την ξαναπαντρεμένη, ενώ ο δίγαμος (που πάει φυλακή) είναι bigamous.

24. megaphone, από το ελληνικό «μεγάφωνο» αλλά στα αγγλικά σημαίνει τον τηλεβόα, την ντουντούκα, ενώ το μεγάφωνο είναι loudspeaker.

25. sceptic/skeptic από το ελληνικό «σκεπτικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «δύσπιστος» ή «σκεπτικιστής, αγνωστικιστής» -πάντως όχι «σκεπτικός».

26. critical από το ελληνικό «κριτικός» αλλά στα αγγλικά συνήθως σημαίνει «επικριτικός» ή «επικίνδυνος» ή «καίριος, ζωτικός» -αν και στη φιλοσοφία το critical αποδιδεται «κριτικός».

Όπως δείχνει και το τελευταίο παράδειγμα, αλλά και άλλα λήμματα του καταλόγου μας, σε αρκετές περιπτώσεις η αγγλική λέξη μπορεί να αποδοθεί με την αντίστοιχή της ελληνική σε ορισμένες χρήσεις, αλλά στις περισσότερες και πιο συνηθισμένες αυτό θα ήταν λάθος. Εδώ θα ήταν λάθος να πούμε ότι «βρίσκεται σε κριτική κατάσταση» (in a critical condition, κρίσιμη) ή «βρήκε κριτική βοήθεια» (critical help) αλλά το his book received critical acclaim είναι πράγματι «δέχτηκε ευνοϊκές κριτικές, τον έπαινο της κριτικής».

Ομολογώ πως για τον λόγο αυτό απέκλεισα άλλα ζευγάρια λέξεων από τον κατάλογο, επομένως μάλλον δεν διακρίνομαι από συνέπεια. Όπως θα δείτε αν διαβάσετε το θρεντ της Λεξιλογίας για μερικές λέξεις υπάρχουν σημειώματα που εξηγούν με παραδείγματα πότε η αγγλική λέξη αποδίδεται με την ομόρριζή της ελληνική και πότε όχι -αλλά κάτι τέτοιο θα ήθελε πολλή, πολλή δουλειά.

Περιμένω λοιπόν να συμπληρώσετε τον κατάλογο με τους συκοφάντες που απολογούνται!

 

Ο πόλεμος, η ΕΕ και η ενεργειακή κρίση (με βάση ένα άρθρο του Γιάννη-Ορέστη Παπαδημητρίου)

Η σημερινή είναι η 33η μέρα του πολέμου στην Ουκρανία, χωρίς να υπάρχουν σημάδια ότι το θανατικό θα τελειώσει γρήγορα. Η παράνομη και αντίθετη με το διεθνές δίκαιο εισβολή του ρωσικού στρατού στις 24 Φεβρουαρίου δεν ήταν υγιεινός περίπατος: οι Ουκρανοί αντιστέκονται γενναία παρά τις μεγάλες απώλειες εκατέρωθεν. Βαρύ φόρο αίματος φαίνεται να πληρώνουν οι άμαχοι -όπως σε όλους τους σύγχρονους πολέμους (σε αντιδιαστολή: στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, η Γαλλία είχε 1.360.000 θανάτους στρατιωτών και 40.000 άμεσους θανάτους πολιτών).

Την ίδια στιγμή η Ευρώπη προσπαθεί να απαγκιστρωθεί από το ρωσικό φυσικό αέριο -και δηλώνει έτοιμη να αγκαλιάσει το αμερικανικό υγροποιημένο φυσικό αέριο, που είναι πολύ ακριβότερο και οικολογικά καταστροφικό, αφού εξορύσσεται με αμφίβολες οικολογικά μεθόδους και κυρίως προϋποθέτει ότι χιλιάδες δεξαμενόπλοια θα διασχίζουν τον Ατλαντικό. Ακόμα, θα χρειαστεί η κατασκευή φαραωνικών υποδομών αποθήκευσης -ενώ καθόλου βέβαιοι δεν είμαστε ότι μπορούν οι ΗΠΑ να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες της Ευρώπης (και τις δικές τους βεβαίως).

Η Ευρώπη βέβαια φταίει επειδή άφησε τα πράγματα να φτάσουν έως αυτό το σημείο, από το 2014 και μετά. Εδώ που φτάσαμε, οι μόνοι κερδισμένοι είναι η Κίνα, η Τουρκία και βεβαίως οι Ηνωμένες Πολιτείες, που αυτή τη στιγμή επιδίδονται σε έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων με τη Ρωσία, που θα τον συνεχίσουν μέχρι τελευταίου Ουκρανού -κι ενώ οι Ουκρανοί θα πεθαίνουν, οι Ευρωπαίοι θα πεινούν και θα κρυώνουν.

Τέλος πάντων, μπορεί να είμαι απαισιόδοξος ή να μου διαφεύγουν κάποια δεδομένα, αλλά δεν βλέπω καμιά καλή εξέλιξη για την Ευρώπη σε αυτόν τον πόλεμο. Ειδικότερα όμως για το ενεργειακό ζήτημα, διάβασα στο kosmodromio.gr ένα άρθρο του δημοσιογράφου Γιάννη-Ορέστη Παπαδημητρίου, που το βρίσκω χρήσιμο σαν βάση για τη δική μας συζήτηση, ανεξάρτητα από το αν συμφωνούμε με τις θέσεις του αρθρογράφου. Έχει το επιπλέον ενδιαφέρον ότι χρησιμοποιεί τον λογοτεχνικό όρο «εξαίσιο πτώμα» (cadavre exquis στα γαλλικά), που τον εξηγεί στο τέλος [προσθέτω κάτι σε αγκύλες]. Από εκεί είναι και η εικονογράφηση του άρθρου.

Η Ε.Ε. δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την ενεργειακή κρίση

Η έκρηξη των τιμών στην ενέργεια δεν προέρχεται από λάθος χειρισμούς των «27», αλλά από κεντρικές ταυτοτικές επιλογές τους.

Αναθεωρητής, μια νέα σημασία

Ένας όρος που ακούστηκε αρκετά κατά τον σχολιασμό του πολέμου που εξακολουθεί να μαίνεται στην Ουκρανία, καθώς σήμερα κλείνουμε μια βδομάδα απο τη ρωσική εισβολή, ειναι και ο όρος αναθεωρητής -ή, για να το εξετάσουμε πιο σφαιρικά, η οικογένεια όρων: αναθεωρητής – αναθεωρητισμός – αναθεωρητικός (ιδίως αναθεωρητική δύναμη).

Για παράδειγμα, σε άρθρο του Ευτύχη Βαρδουλάκη στη Lifo: Η Ελλάδα δεν είναι αναθεωρητική δύναμη. Η επίθεση του Πούτιν είναι η πιο ωμή αναθεωρητική πρωτοβουλία της σύγχρονης εποχής. Αν δεν καταδικαστεί απόλυτα και εμφατικά, αν δεν αποτύχει, τότε θα ανοίξει η όρεξη και σε άλλους αναθεωρητές και αυτό δεν είναι καλό για εμάς. (Στο ίδιο άρθρο εμφανίζεται, ίσως υποχρεωτικά, το κλισέ για τη σωστή μερια της ιστορίας, στο οποίο αφιερώσαμε το χτεσινό μας άρθρο).

Στη Βουλή, ο εκπρόσωπος του ΚΙΝ.ΑΛ. κ. Μιχάλης Κατρίνης υποστήριξε ότι «Ο κ. Πούτιν δεν αμφισβητεί απλά το ευρωπαϊκό και παγκόσμιο σύστημα ασφαλείας, αλλά υλοποιεί μια αναθεωρητική πολιτική επαναχάραξης των συνόρων με τη χρήση στρατιωτικής βίας», αλλά παράλληλα τόνισε πως «αναθεωρητική δύναμη, όμως, δεν είναι μόνο η Ρωσία στην παρούσα φάση. Είναι και η Τουρκία. Και το έχει εκδηλώσει ξεκάθαρα … ο ίδιος ο κ. Ερντογάν είναι αυτός που το 2017, αναφερόμενος στη συνθήκη της Λωζάννης, είχε δηλώσει ότι “όταν αλλάζουν τα πάντα, δεν μπορούμε να βρισκόμαστε στο σημείο που βρεθήκαμε τότε”»

Μιλώντας πρόσφατα στο υπουργικό Συμβούλιο, ο πρωθυπουργός είπε: “Ας μην ξεχνάμε ότι ο αναθεωρητισμός συνεχίζει να πληγώνει την Κύπρο, αλλά καραδοκεί και στη γειτονιά μας”. Ο ίδιος, στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ, που έγινε με τηλεδιάσκεψη, τόνισε: ο αναθεωρητισμός είναι η βασική απειλή για την παγκόσμια ειρήνη και δεν πρέπει να γίνεται ανεκτός, απ’ όπου κι αν προέρχεται. Αλλά και στην πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή ο Αλέξης Τσίπρας υποστήριξε ότι χρειάζονται, στον διάλογο με την Τουρκία, «ξεκάθαρες κόκκινες γραμμές για απαράδεκτες διεκδικήσεις όπως η αποστρατικοποίηση [σικ, αλλά το άρθρο για την απλολογία είναι άλλο] των νησιών και ο αναθεωρητισμός για τη Συνθήκη της Λωζάνης»

Με βάση τα παραπάνω παραθέματα και άλλα που βρίσκονται εύκολα σε κείμενα της τελευταίας περιόδου, βλέπουμε ότι ως «αναθεωρητισμός» νοείται εδώ η προσπάθεια για αλλαγή συνόρων με χρήση στρατιωτικής βίας, γενικότερα η αμφισβήτηση διεθνών συνθηκών και συμφωνιών και η ανατροπή της ισορροπίας στις διεθνείς σχέσεις. Αναθεωρητής είναι ο πολιτικός ηγέτης που επιδίδεται σε αναθεωρητισμό, αντίστοιχα δε αναθεωρητική δύναμη χαρακτηρίζεται η αντίστοιχη χώρα.

Η σημασία αυτη απουσιάζει από τα λεξικά, όπου καταγράφονται άλλες σημασίες αυτής της οικογένειας λέξεων. Πράγματι, όσοι έχουμε περάσει από την κομμουνιστική αριστερά μετά τη μεταπολίτευση, θυμόμαστε ότι «αναθεωρητές» αποκαλούσε το ΚΚΕ τα στελέχη και τους οπαδούς του ΚΚΕ εσωτερικού, κατηγορώντας τους ότι έχουν αναθεωρήσει τις βασικές αρχές του μαρξισμού-λενινισμού. Με αυτή τη σημασία, ο αναθεωρητισμός είναι λεξικογραφημένος κανονικά, πλάι στο συνώνυμό του, ρεβιζιονισμός.

Απολιγνιτοποίηση, μια καινούργια λέξη

Όχι και πολύ καινούργια βέβαια, αφού η απολιγνιτοποίηση αποτελεί δεδηλωμένη επιλογή της σημερινής κυβέρνησης ήδη από τους πρώτους μήνες που ανέλαβε την εξουσία πριν από δύο χρόνια. Τότε, εννοώ το 2019, ασφαλώς ήταν νεολογισμός, και μάλιστα, για να παινέψουμε και λίγο τα γένια μας, σε ένα μεζεδοάρθρο του Σεπτεμβρίου 2019 είχα γράψει:

Για λέξη της χρονιάς δεν ξέρω αν θα προκριθεί, πάντως νεολογισμός είναι. Εννοώ την «απολιγνιτοποίηση» που εξαγγέλθηκε από την κυβέρνηση, δηλαδή την κατάργηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη έως το 2028.

Μπορεί να συζητησουμε στο μέλλον και επί της ουσίας τη σημαντική αυτή απόφαση, αλλά προς το παρόν καταγράφω τον νεολογισμό.

(Για την ιστορία, στην ψηφοφορία για τη Λέξη του 2019 η απολιγνιτοποίηση κατατάχτηκε στην 28η θέση ανάμεσα σε 42 υποψήφιες).

Λίγες μέρες αργότερα, ο Νίκος Λίγγρης στη Λεξιλογία κατέγραψε τον νεολογισμό και σημείωσε: Για την ακρίβεια, είναι λέξη του Σεπτέμβρη του 2019 (με ελάχιστα ευρήματα από Αύγουστο) και αφορά τη μείωση και τελικώς τον τερματισμό της εξάρτησης της χώρας από τον λιγνίτη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Και συνέχισε: Έχουμε λέξη στα αγγλικά; Ή θα πρέπει να πούμε περιφραστικά: ending dependence on lignite ή ending lignite dependence; Η αγγλική λέξη delignification σημαίνει «removal of lignin from woody tissue (as by natural enzymatic or industrial chemical processes)». Λέξεις delignitification ή delignitization δεν υπάρχουν.

Στη συζήτηση εκείνη προτάθηκε, προκειμένου για τον αγγλικό όρο, το ευρύτερο decarbonization, που βέβαια αφορά την απαλλαγή από κάθε είδος άνθρακα, όχι ειδικά από τον λιγνίτη.

Η λέξη λιγνίτης είναι δάνειο από το γαλλικό lignite, που έχει πλαστεί με βάση το λατινικό lignum = ξύλο, επειδή αυτό το είδος άνθρακα, που είναι κατώτερης θερμικής αξίας, προέρχεται από εξανθράκωση φυτικών οργανισμών. Λέμε ότι έχουμε οπτικό δάνειο, διότι η γαλλική λέξη προφέρεται (περίπου) λινίτ.

Από την ίδια ρίζα με τον λιγνίτη έχουμε και τη λιγνίνη, ένα οργανικό πολυμερές που ξεχωρίζει το ξύλο από τις αλλες κυτταρικές ουσίες. Ο όρος delignification, που τον αναφέραμε παραπάνω, αφορά ακριβώς την απομάκρυνση της λιγνίνης από τον ξυλώδη ιστό.

Περί ανάστασης νεκρών (γλωσσών) και (απόπειρας) δολοφονίας των ζώντων (ένα άρθρο της Μαρίνας Τζακώστα)

Το σημερινό άρθρο το είχα σκοπό να το παρουσιάσω (ως αναδημοσίευση) στο ιστολόγιο τότε που ήταν επίκαιρο, δηλαδή τότε που ανακοινώθηκε η είδηση ότι ο οργανισμός LanguageCert αρχίζει να προσφέρει εξετάσεις πιστοποίησης γλωσσομάθειας για τα αρχαία ελληνικά (σχετική είδηση). Κάπως έγινε και δεν το δημοσίευσα τότε, οπότε το παρουσιάζω τώρα, μια και το θέμα εξακολουθεί να ενδιαφέρει πάρα πολύ το ιστολόγιο. Η αρχική δημοσίευση βρίσκεται εδώ.

Βέβαια, η πιστοποίηση γλωσσομάθειας, έστω και μόνο στα επίπεδα Α1 και Α2, για μια γλώσσα που δεν έχει φυσικούς ομιλητές ακούγεται σαν κάτι οξύμωρο, και πολλοί σκέφτηκαν ότι η κίνηση του οργανισμού ήταν περισσότερο εμπορική. Πάντως, όπως θα δείτε από τον ιστότοπο του οργανισμού, όπου υπάρχουν και τεστ για εξάσκηση, εύκολα θα μπορούσαμε να πάρουμε την πιστοποίηση, εννοώ όσους με διαβάζετε, και να καμαρώνουμε.

Προχωράω όμως στο άρθρο της γλωσσολόγου Μαρίνας Τζακώστα, που περιέχει αρκετά ενδιαφέροντα για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών. Δεν πρόκειται για συνέντευξη, παρόλο που υπάρχουν ερωτήσεις με έντονους χαρακτήρες -ειναι, ας πούμε, ρητορικές ή επέχουν θέση τίτλων για τις επιμέρους ενότητες. Τότε που είχε δημοσιευτεί το άρθρο, κάποιοι στο Φέισμπουκ είχαν ειρωνευτεί το «χοντρό λάθος» στον τίτλο του άρθρου, εννοώντας ότι αφού είναι «γλωσσών» έπρεπε να είναι και «ζωσών». Αλλά οταν λέμε για «ανάσταση νεκρών» το εννοούμε στο αρσενικό, άρα το δεύτερο σκέλος έπρεπε κι αυτό να είναι στο αρσενικό, πριν μπουν οι παρενθέσεις.Τέλος πάντων, δεν έχει μεγάλη σημασία.

Θα διορθώσω πάντως μιαν ανακρίβεια του άρθρου. Οι επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι πράγματι 24 αλλά τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι 27. Υπάρχουν 4 κράτη μέλη που δεν έχουν «δική τους» γλώσσα (Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Αυστρία, Κύπρος) ενώ, μετά το Μπρέξιτ, υπάρχει μία γλώσσα, τα αγγλικά, που δεν είναι πρώτη επίσημη γλώσσα κανενός κράτους μέλους (είναι επίσημη γλώσσα στην Ιρλανδία και τη Μάλτα, μαζί με τα ιρλανδικά και τα μαλτέζικα). Αλλά για το θέμα αυτό έχουμε γράψει και μάλλον θα ξαναγράψουμε.

Περί ανάστασης νεκρών (γλωσσών) και (απόπειρας) δολοφονίας των ζώντων

της Μαρίνας Τζακώστα, καθηγήτριας γλωσσικής ανάπτυξης και αγωγής – Σχολή Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Πρόσφατα και με μεγάλη έκπληξη διάβασα ότι ξεκινά μια επιχείρηση χορήγησης πιστοποίησης της γνώσης της «Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας» από διεθνή οργανισμό εμπλεκόμενο σε πιστοποιήσεις γλωσσομάθειας. Η κίνηση χαιρετίστηκε από πολλούς, συμπεριλαμβανομένων πανεπιστημιακών δασκάλων, με πολύ ενθουσιασμό. Η αλήθεια είναι ότι η ανθρώπινη ευρηματικότητα είναι ανεξάντλητη. Το βασικό όμως ερώτημα που δημιουργείται (ή που θα έπρεπε να δημιουργείται) στο άκουσμα μιας τέτοιας είδησης είναι:

 Είναι δυνατόν να πιστοποιηθεί η γνώση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας;

Για να ξεκινήσει μια συζήτηση για την επιστημονική ορθότητα της προσπάθειας καλό είναι να διευκρινήσουμε δύο πράγματα:

Πρώτον, ότι η χρήση του όρου «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα» (στο εξής ΑΕΓ) είναι καταχρηστική. Με τον ίδιο καταχρηστικό τρόπο θα την χρησιμοποιήσω και στο παρόν κείμενο. Αυτό που (νομίζουμε ότι) μαθαίνουμε στο σχολείο δεν είναι αρχαία ελληνικά γενικώς και αορίστως. Είναι ψήγματα της αττικοϊωνικής διαλέκτου και μάλιστα όπως αυτή εμφανίζεται σε γραπτά κείμενα περίπου μεταξύ του 6^ου και του 3^ου αιώνα π.Χ. Φυσικά, μικρή ιδέα έχουμε για το πώς αυτή η διάλεκτος πραγματικά μιλήθηκε. Παρόλο που υπάρχουν αξιόλογες απόπειρες ανασύνθεσης της προφορικής της υπόστασης (βλ. Allen [1968] 1987, μεταξύ άλλων), ελλείψει ηχητικών γλωσσικών δεδομένων παραμένουν απλώς απόπειρες. Επίσης, καμία ή ελάχιστη αναφορά γίνεται στο σχολείο στις υπόλοιπες αρχαίες ελληνικές διαλέκτους, την αιολική, την αρκαδοκυπριακή και την δωρική, οι οποίες συνιστούν αυτό που ονομάζουμε Ελληνική Γλώσσα στην αρχαιότητα και από τις οποίες προέκυψαν -ύστερα από πολλές ζυμώσεις- οι νεοελληνικές διάλεκτοι. Επομένως, καταρχάς δεν τίθεται θέμα πιστοποίησης της ΑΕΓ συνολικά, αλλά μιας περιορισμένης διάστασής της.

Δεύτερον, οι γλώσσες που μπορούν να πιστοποιηθούν είναι μόνο οι ζωντανές ομιλούμενες γλώσσες. Διότι η επάρκεια γνώσης μιας γλώσσας πιστοποιείται συνολικά όχι μόνο σε επίπεδο γραπτής εκφοράς αλλά και σε επίπεδο προφορικής γλωσσικής πραγμάτωσης. Αξιολόγηση της προφορικής γλωσσικής πραγμάτωσης είναι αδύνατη για την ΑΕΓ ελλείψει των ομιλητών που την χρησιμοποιούν ως φυσική/ μητρική γλώσσα και οι οποίοι δημιουργούν το περιβάλλον μέσα στο οποίο η γλώσσα μπορεί να γίνει αντικείμενο εκμάθησης με τον φυσικότερο δυνατό τρόπο.Γεννιούνται και κάποια ακόμη ερωτήματα:

 Πότε μια γλώσσα είναι ζωντανή;

Μια γλώσσα είναι ζωντανή όταν διαθέτει φυσικούς ομιλητές. Επομένως μια γλώσσα είναι νεκρή όταν δεν διαθέτει φυσικούς ομιλητές. Ποιος είναι όμως ο φυσικός ομιλητής; Φυσικός ομιλητής είναι αυτός που μιλά μια γλώσσα στην συγχρονία της, δηλαδή στο ‘σήμερα’ και το ‘τώρα’. Η ΑΕΓ είχε φυσικούς ομιλητές στο παρελθόν, όχι στο παρόν. Η Νεοελληνική (στο εξής ΝΕ) διαθέτει φυσικούς ομιλητές στο παρόν, όχι στο παρελθόν. Είναι (μάλλον) βέβαιο ότι, αν υπήρχε η δυνατότητα να συνευρεθούν φυσικοί ομιλητές της ΑΕΓ και της ΝΕ σήμερα, δεν θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους παρά τις φαινομενικά πολλές, κυρίως σε επίπεδο λεξιλογίου και ετυμολογίας, ομοιότητες των δύο αυτών γλωσσικών συστημάτων. Ας μην ξεχνούμε ότι η γλώσσα δεν είναι μόνο ένα σύνθετο κανονιστικό σύστημα αλλά και ένα σύστημα που τίθεται σε χρήση από διαφορετικές ομάδες ομιλητών. Χρήση σημαίνει ποικιλότητα, εξέλιξη, αλλαγή.

Κυρώσεις και ακυρώσεις

Η χτεσινή Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ είχε ως βασικότερο θέμα στην ημερήσια διάταξή της το δεύτερο κύμα της πανδημίας, που μαίνεται στις κεντρικές και βόρειες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις καθώς άρχισαν οι χαμηλές θερμοκρασίες -χαρακτηριστικό μάλιστα είναι ότι η ίδια η πρόεδρος της Κομισιόν αναγκάστηκε να αποχωρήσει όταν διαγνώστηκε θετικό ένα άτομο του ιδιαίτερου γραφείου της.

Ωστόσο, στην ημερήσια διάταξη προστέθηκε, την τελευταία στιγμή και ύστερα από διάβημα του πρωθυπουργού, το ζήτημα των «τουρκικών προκλήσεων». Το βάζω σε εισαγωγικά, όχι επειδή δεν είναι αλήθεια, το αντίθετο μάλιστα, αλλά επειδή έχει πια γίνει κλισέ. Κανείς όμως δεν διαφωνεί ότι ενέργειες όπως το άνοιγμα της παραλίας στα Βαρώσια ή το καψόνι στο αεροσκάφος που μετέφερε τον ΥΠΕΞ κ. Δένδια είναι ξεκάθαρες προκλήσεις, που έρχονται να προστεθούν στην Νάβτεξ βάσει της οποίας το Ορούτς Ρεΐς πραγματοποιεί έρευνες νότια από το Καστελόριζο.

Από την άποψη αυτή, το θέμα της Τουρκίας θα έπρεπε να είναι στην ημερήσια διάταξη αυτοδίκαια, και όχι να προστεθεί τελευταία στιγμή ως παραχώρηση, ενώ φυσικά λείπει εντελώς η μαγική λέξη που επαναλαμβάνεται διαρκώς στην εσωτερική πολιτική σκηνή, αλλά δεν καταφέρνει να ακουστεί στις συνόδους κορυφής της ΕΕ: η λέξη «κυρώσεις». Ο τίτλος άλλωστε σε μια χτεσινή ειδησεογραφική εκπομπή ήταν: Η Γερμανία παγώνει τις κυρώσεις.

Στα αποκαΐδια…

Το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης στη Μόρια κάηκε ολοσχερώς προχτές τη νύχτα. Λέγεται, αλλά δεν έχει σημασία, ότι η φωτιά ξεκίνησε γύρω στα μεσάνυχτα, όταν ξέσπασαν επεισόδια επειδή πρόσφυγες που είχαν βρεθεί θετικοί στον κορονοϊό αρνήθηκαν να μπουν σε απομόνωση.

Λέγεται, αλλά δεν έχει σημασία. Και δεν έχει σημασία επειδή η προχτεσινή συμφορά ήταν προδιαγεγραμμένη. Όταν σε έναν χώρο που έχει χωρητικότητα 3.500 ατόμων στοιβάζονται 13.000 μέσα σε συνθήκες πανδημίας, τότε η σπίθα που θα ανάψει τη φωτιά είναι θέμα χρόνου.

Η πανδημία δεν ήρθε χτες. Εδώ και μήνες πολλοί το φώναζαν, ότι επίκειται ανθρωπιστική καταστροφή. Ότι δεν μπορείς να τηρήσεις αποστάσεις όταν οι άνθρωποι είναι στοιβαγμένοι σαν σωροί σκουπιδιών. Ότι δεν μπορείς να έχεις ατομική υγιεινή όταν αντιστοιχεί μία βρύση σε 1300 άτομα.

Mεγάλες είναι οι ευθύνες της κυβέρνησης, που από τότε που ανέλαβε τα ηνία της χώρας ειδικά στο μεταναστευτικό κάνει συνεχώς σπασμωδικές κινήσεις καθώς θέλει να καθησυχάσει το καθόλου ευκαταφρόνητο ξενοφοβικό κομμάτι της εκλογικής της βάσης. Αμέσως μετά τις εκλογές κατάργησε το υπουργείο Μετανάστευσης, σε ένα συμβολικό κλείσιμο ματιού στην αδωνομπογδανική της πτέρυγα, για να αναγκαστεί μερικούς μήνες μετά να το επανιδρύσει. Σχετικά νωρίς προανάγγειλε -και πολύ σωστά- ότι θα συνεχίσει την αποσυμφόρηση των νησιών -μάλιστα ο κ. Χρυσοχοΐδης, το διάστημα που ηταν αυτός αρμόδιος για τη μετανάστευση είχε δώσει και χρονοδιάγραμμα- για να υποχωρήσει κακήν κακώς με τους πρώτους κρωγμούς μιας δράκας ακροδεξιών που διαδήλωναν έξω από τους χώρους που είχαν προδιαγραφεί για την υποδοχή όσων θα έρχονταν απο τα νησιά.

Βέβαια, παρέλαβε μιαν ήδη δύσκολη κατάσταση -τον Ιούλιο του 2019 η Μόρια είχε ήδη ξεπεράσει τα όρια της χωρητικότητάς της, καθώς στέγαζε 5.500 άτομα. Και βέβαια μεσολάβησαν δυο αστάθμητοι παράγοντες που δυσκόλεψαν πολύ τα πράγματα, αφενός η απόφαση του Ερντογάν να εκβιάσει την ΕΕ ανοίγοντας τη στρόφιγγα του προσφυγικού, και αφετέρου η πανδημία. Οπότε, πρέπει να αναγνωρίσουμε σαφή ελαφρυντικά, αλλά πρέπει να καταδικάσουμε και την ιδεοληψία της κυβέρνησης, που την επανέλαβε ο πρωθυπουργός χτες, ότι (με εξαίρεση 400 ασυνόδευτους ανήλικους) δεν θα μεταφερθεί κανείς στην ενδοχώρα. Αλλά η υπόσχεση του πρωθυπουργού για ταχείες διαδικασίες ασύλου και ταχείες απελάσεις ήταν χιμαιρικές -πώς ν’ αντεπεξέλθει ο υποστελεχωμένος μηχανισμός του ελληνικού κράτους όταν χώρες πολύ πιο ρονταρισμένες από τη δική μας, όπως Γερμανία και Σουηδία, γνωρίζουν τεράστιες καθυστερήσεις στη διεκπεραίωση των διαδικασιών;

Φειδωλοί και τσιγκούνηδες

Oλοκληρώθηκε τελικά υστερα από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις η πολυήμερη σύνοδος κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης με θέμα το Ταμείο Ανάκαμψης και τα μέτρα στήριξης των οικονομιών των κρατών μελών.

Ο συμβιβασμός που τελικά επιτεύχθηκε αναπροσαρμόζει τα ποσά που είχε αρχικά προτείνει η Επιτροπή, μετατρέποντας αρκετές επιχορηγήσεις σε δάνεια. Και ήταν αναγκαίος ο συμβιβασμός διότι ένα μέτωπο τεσσάρων πλούσιων χωρών της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης (Oλλανδία, Αυστρια, Δανία, Σουηδία) διαφώνησε έντονα με την αρχική πρόταση, δεδομένου ότι οι ενισχύσεις κατευθύνονταν κυρίως στις χώρες της νότιας Ευρώπης, που είχαν πληγεί περισσότερο από την πανδημία (αλλά και από τις συνέπειές της στον τουρισμό).

Οι τέσσερις αυτές χώρες ονομάστηκαν, ή αυτο-ονομάστηκαν ίσως, «The Frugals», που αποδόθηκε στα ελληνικά «οι φειδωλοί», αλλά και «οι τσιγκούνηδες».

Βέβαια, η επικαιρότητα είναι καμιά φορά άστατη, κι ενώ τα δελτία ειδήσεων ξεκίνησαν προβάλλοντας τη μεγάλη επιτυχία, απο το απομεσήμερο και μετά άρχισε η ανησυχία (ή οι πολεμόχαρες κορόνες) για τη Navtex που ανακοινωσε η Τουρκία.

Εμείς όμως στο ιστολόγιο ένα θέμα πρέπει να διαλέξουμε, οπότε θα λεξιλογήσουμε σήμερα για τους frugals.

Η αγγλική λέξη ανάγεται, μέσω γαλλικών, στο λατινικό frugalis, το οποίο με τη σειρά του προέρχεται από το frux (πληθυντικός fruges) που θα πει «καρπός», με τη μεταφορική και την κυριολεκτική σημασία. Aπό την ίδια ρίζα έρχεται και το δικό μας «φρούτο». Ηδη στα λατινικά, η σημασία εξελίχθηκε από χρήσιμος σε κερδοφόρος και μετά σε οικονόμος.

Και αυτή είναι η σημασία της λέξης στα αγγλικά. Έχει χροιά θετική: sparing or economical as regards money or food.

Οι χώρες που διάλεξαν να ονομαστούν έτσι το έκαναν για να προβάλουν μια θετική εικόνα, της συνετής διαχείρισης. Αν η λέξη είχε αρνητική χροιά, δεν θα το χρησιμοποιούσαν και οι ίδιοι, όπως το χρησιμοποιεί εδώ ο καγκελάριος της Αυστρίας, σε τουίτ του μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της Συνόδου: Thank you to all colleagues, especially to the frugals!

Επομένως, αν θέλουμε να αποδώσουμε ελληνικά το frugals, είναι σωστό το «φειδωλοί», άσχετα αν συμφωνούμε με τη στάση των χωρών αυτών. Σε άρθρο του tvxs, βλέπω τον τίτλο «H νίκη των τσιγκούνηδων» αλλά εδώ εκφράζεται πολιτική θέση, δεν επιδιώκεται να μεταφραστεί με ακρίβεια το frugals.

Θα μπορούσε να διαλέξει κανείς και κάποιο άλλο επίθετο, διατηρώντας πάντοτε τη θετική χροιά: λιτός, οικονόμος, ολιγαρκής. Όλα αυτά είναι καταρχήν θετικά, με την έννοια ότι μπορεί κάποιος να τα χρησιμοποιήσει για να περιγράψει τον εαυτό του με καμάρι. Ίσως κάπως λιγότερο θετικό να είναι το «λιτός», ανάμεσα στο θετικό και στο ουδέτερο.

Σκοιλ ελικικού, μια ανακεφαλαίωση

Ο κορονοϊός θα είναι, κατά πάσα πιθανότητα, η λέξη της χρονιάς, αφού έβαλε μαύρη και βαριά τη σφραγίδα του πάνω της, αλλά τουλάχιστον για τον μικρόκοσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης υπάρχει και άλλος διεκδικητής, η κρυπτική φράση «Σκοιλ ελικικού» που εδώ και μερικές μέρες έχει διαδοθεί (δεν λέω «σαν ιός» γιατί είναι γρουσουζιά) σε κάθε γωνιά του ελληνόφωνου κυβερνοχώρου, έστω κι αν (ή: ακριβώς επειδή) κάθε άλλο παρά ελληνική φαίνεται.

Από κοντά, αλλά με μικρότερη διάδοση, και άλλη μία, το «μέτζη του νέουκτη» ενώ κάθε μέρα που περνάει κι άλλα παρόμοια αλαμπουρνέζικα κάνουν την εμφάνισή τους μέσα στη γενική θυμηδία.

Αλλά να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Με τα μέτρα περιορισμού, καθώς μια σειρά από «όχι απολύτως αναγκαίες» οικονομικές δραστηριότητες σταμάτησαν, πάμπολλοι συμπολίτες μας βρέθηκαν χωρίς εργασία και χωρίς μέσα βιοπορισμού. Κι αν για τους μισθωτούς θεσπίστηκε το επίδομα των 800 ευρώ για ενάμιση μήνα, οι αυτοαπασχολούμενοι βρέθηκαν ακάλυπτοι.

Για τους επιστήμονες αυτοαπασχολούμενους (δικηγόρους, μηχανικούς, γιατρούς, λογιστές κτλ.) η κυβέρνηση παρουσίασε ένα πρόγραμμα «κατάρτισης» βάσει του οποίου ο ενδιαφερόμενος επιστήμονας μπορούσε να διαλέξει έναν κύκλο κατάρτισης που προσφερόταν από ΚΕΚ (Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης) και να εισπράξει (με κουπόνι, voucher που το λένε) 600 ευρώ. Φυσικά, δεδομένων των συνθηκών περιορισμού, η κατάρτιση αυτή θα γινόταν «εξ αποστάσεως».

Εξαρχής πολλοί είχαν εκφράσει σοβαρές επιφυλάξεις για τη μέθοδο που επιλέχτηκε. Καταρχάς, πολλοί επιστήμονες είπαν ότι η προσφερόμενη κατάρτιση, και μόνο από τη θεματολογία της, φαινόταν χαμηλού επιπέδου. Έπειτα, μαθεύτηκε ότι για κάθε «καταρτιζόμενο» το ΚΕΚ που θα παρείχε την κατάρτιση -εξ αποστάσεως και χωρίς κανένα δικό του κόστος, πέρα από το κόστος παραγωγής του σεμιναρίου- θα εισέπραττε 470 ευρώ, ποσό δυσανάλογο.

Από ποιον απειλείται ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής;

Το ερώτημα του τίτλου ίσως σας φανεί παράξενο, με την έννοια ότι, έτσι όπως τίθεται, θεωρεί δεδομένο ότι υπάρχει «ευρωπαϊκός τρόπος ζωής» ως ξεχωριστή και αναγνωρίσιμη έννοια. Αλλά η ενασχόληση με αυτό δεν είναι φιλοσοφική άσκηση -η έννοια βρέθηκε ξαφνικά στην επικαιρότητα αφού το χαρτοφυλάκιο που ανατέθηκε στον προτεινόμενο Έλληνα Επίτροπο έχει, ακριβώς, την ονομασία «Προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» -στα αγγλικά ο τίτλος του κ. Μαργαρίτη Σχοινά είναι Vice-president designate for Protecting our European way of life.

O όρος designate («ορισθείς» ή «προτεινόμενος») είναι προσωρινός: οι Επίτροποι που προτάθηκαν απο τα κράτη μέλη θα περάσουν από ακρόαση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο στη συνέχεια θα εγκρίνει το Σώμα των Επιτρόπων στο σύνολό του -και μόνο τότε θα αναλάβουν καθήκοντα, από την 1η Νοεμβρίου, αντικαθιστώντας την απερχόμενη Επιτροπή Γιούνκερ. Έχει συμβεί στο παρελθόν ορισθείς Επίτροπος να μην τα πάει καλά στην ακρόαση και να αντικατασταθεί -το 2004 ο Ιταλός συντηρητικός Ρόκο Μπουτιλιόνε κατά την ακρόαση εξέφρασε απόψεις που κρίθηκαν ομοφοβικές και τελικά αντικαταστάθηκε. Να σημειωθεί πάντως ότι η ολομέλεια του Κοινοβουλίου δεν ψηφίζει ένα-ένα τα μέλη της Επιτροπής αλλά το όργανο στο σύνολό του.

Η τωρινή Κομισιόν έχει την ιδιομορφία να είναι η πρώτη μετά το Μπρέξιτ -βέβαια, το Μπρέξιτ δεν έχει ακόμα συντελεστεί, αλλά ήδη έχει προεξοφληθεί στη σύνθεση της νέας Επιτροπής, που έχει 27 μόνο μέλη (ένα από κάθε κράτος μέλος, αλλά όχι από το Ηνωμένο Βασίλειο). Είναι επίσης η πρώτη που προεδρεύεται απο γυναίκα, τη γερμανίδα χριστιανοδημοκράτισσα Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και που η σύνθεσή της πετυχαίνει ισορροπία των δυο φύλων, αφού έχει 13 γυναίκες και 14 άνδρες στα 27 μέλη.

Αν θέλουμε μια αναλογία με την εγχώρια πολιτική, η Κομισιόν ειναι σαν κυβέρνηση και ο κάθε Επίτροπος σαν υπουργός -όμως δεν υπάρχουν αναπληρωτές υπουργοί και υφυπουργοί, μόνο Επίτροποι, όλοι ίσοι μεταξύ τους θεωρητικά, αν και κάποιοι έχουν νευραλγικές αρμοδιότητες και κάποιοι άλλοι λιγότερο καίριες. Βέβαια, ξεχωρίζουν ελαφρώς οι Αντιπρόεδροι της Επιτροπής, που είναι οχτώ, οι τέσσερις απο τους οποίους είναι ‘εκτελεστικοί αντιπρόεδροι’ εκ των οποίων ο Ολλανδός σοσιαλιστής Φρανς Τίμερμανς ορίστηκε πρώτος αντιπρόεδρος και αναπληρώνει την Πρόεδρο, ενώ ο Ισπανός (Καταλανός, για την ακρίβεια) Γιοζέπ Μπορέλ είναι επισης αρμόδιος για την εξωτερική πολιτική -ακριβές αντίστοιχο του Υπουργού Εξωτερικών στα κράτη.

Ένας απο τους οχτώ αντιπροέδρους είναι και ο Έλληνας επίτροπος -πρώτη φορά η Ελλάδα έχει αυτή τη διάκριση. Ο κ. Σχοινάς είναι επίσης ο πρώτος Έλληνας επίτροπος που δεν είναι πολιτικός καριέρας αλλά προέρχεται από τα σπλάχνα της ευρωπαϊκής δημόσιας διοίκησης, αν και έχει διατελέσει ευρωβουλευτής, όχι για ολόκληρη θητεία. Τελευταία ήταν εκπρόσωπος τύπου της Επιτροπής υπό τον Γιούνκερ. Βέβαια και οι δύο πρώτοι Έλληνες Επίτροποι, ο Γιώργος Κοντογιώργης που δεν είχε πλήρη θητεία και ο Γρηγόρης Βάρφης, επίσης δεν ήταν πολιτικοί καριέρας αλλά είχαν αναλάβει βουλευτικά και υπουργικά αξιώματα στην εγχώρια πολιτική σκηνή.