Ο άρχοντας Πον Μπιγιόν και άλλα δαιμονικά ραμόνια

Ραμόνια, σπεύδω να θυμίσω, λέμε στο ιστολόγιο τα παρακούσματα σε τραγούδια, όπως το «με βιολί σαν του Ροβιόλη», που ακούνε πολλοί αντί για το «με βιολί, σαντουροβιόλι» που έγραψε ο Κ. Φέρρης στο τραγούδι του Ξαρχάκου. Τα ραμόνια είναι λέξη που την έχω πλάσει εγώ, το πώς και το γιατί θα το δείτε στο τελευταίο από τα δυο-τρία άρθρα που έχουμε γράψει για το θέμα. 

Στο ιστολόγιο ασχολούμαστε επίσης με τα τυπογραφικά λάθη και έχουμε γράψει και ειδικό άρθρο, και όχι μόνο μια φορά, για την Αυτού Μεγαλειότητα τον  Δαίμονα –το τελευταίο εδώ.

Στο σημερινό άρθρο θα συνδυάσουμε αυτά τα δυο θέματα, παίρνοντας αφορμή από μια πρόσφατη ανάρτηση του φίλου Γιάννη Χάρη στο Φέισμπουκ. Μου άρεσε πολύ ιδίως το πρώτο από τα περιστατικά που αφηγείται, αλλά ακόμα περισσότερο το γεγονός ότι κατά τύχην μπόρεσα στο αρχείο που έχω  να βρω τεκμηρίωση, δηλαδή το απόκομμα της εφημερίδας!

Βλέπετε, πολλές φορές ακούμε ή διαβάζουμε για πολύ διασκεδαστικά τυπογραφικά λάθη, χωρίς όμως τεκμηρίωση. Για παράδειγμα, έχω ακούσει να διηγούνται δεκάδες φορές την ιστορία με τον ποιητή που έγραψε τον στίχο

τι μ’ ωφελούν τα μάτια μου;;;

Ο διορθωτής, βλέποντας τα τρία ερωτηματικά στο χειρόγραφο, σημείωσε δίπλα: Βγάλ’τα!

Και βέβαια, τελικά τυπώθηκε:

Τι μ’ ωφελούν τα μάτια μου; Βγάλ’τα!

Πολύ αστείο, αλλά δεν ξέρω αν είναι αληθινό ή μπεντροβάτο, διότι έχει περάσει στο φολκλόρ του σιναφιού κι έτσι κυκλοφορεί με διάφορες παραλλαγές. Θα μου πείτε, έχει τόση σημασία αν όντως συνέβη; Εδώ οι γνώμες διίστανται, πάντως εγώ χάρηκα που βρήκα την επιβεβαίωση των αναμνήσεων  του Γιάννη Χάρη σε δύο περιπτώσεις. 

Παραθέτω την ανάρτησή του και στη  συνέχεια γράφω και δυο-τρία ακόμα δαιμονικά ραμόνια από άλλες πηγές. 

Το σπασμένο τηλέφωνο

«Προ τεσσαρακονταετίας», θα μπορούσε να είναι ο τίτλος, και μεταφέρω, δροσιστικό κοκτέιλ, απολαυστικά δαιμονικά έργα. Νοέμβρης 1983, ό,τι είχε ανακοινωθεί το Νόμπελ λογοτεχνίας, που δόθηκε στον Γουίλλιαμ Γκόλντινγκ, συγγραφέα του «Άρχοντα των μυγών», όπως κυκλοφορούσε στα ελληνικά από το 1981. Εποχή προκατακλυσμιαία τεχνολογικά, ίδρωναν οι δημοσιογράφοι πάνω από ’να σταθερό τηλέφωνο, μες στη βαβούρα της εφημερίδας –ας είμαστε λοιπόν και λίγο επιεικείς, όσο θα το διασκεδάζουμε απ’ την άλλη. «Ποιος είναι πάλι αυτός, τι στο καλό έχει γράψει;» φαντάζομαι την ερώτηση, «Τον Άρχοντα των μυγών» θα ήταν η απάντηση, σπασμένο το τηλέφωνο, και στα Νέα τυπώθηκε: «Ο άρχοντας Πον Μπιγιόν», ενώ στην Ελευθεροτυπία: «Ο άρχοντας του Μπιγιόν»!

Advertisement

Επειγόντως φιλόλογος;

Τις προάλλες, το Φέισμπουκ μού πρότεινε να διαβάσω ένα άρθρο του κ. Σάκη Μουμτζή που είχε δημοσιευτεί στην Καθημερινή, με τίτλο «Επειγόντως φιλόλογος». Δεν είναι μεγάλο σε έκταση, οπότε το αναδημοσιεύω εδώ.

Η κηδεία πέρασε, τα «µαργαριτάρια» των ρεπόρτερ έµειναν. Και ήταν πολλά. Κατανοώ το άγχος και την πίεση του ρεπορτάζ, που προκαλεί ένα τρακ στα νέα παιδιά που βρίσκονται μπροστά από την κάμερα, όμως ας γίνει αντιληπτό πως αυτά που λένε μπαίνουν μέσα σε εκατοντάδες χιλιάδες σπίτια και τους ακούνε εκατομμύρια τηλεθεατές. Οποιοδήποτε γραμματικό ή συντακτικό λάθος τους, που πολλές φορές είναι επαναλαμβανόμενο, δημιουργεί μια ακουστική εξοικείωση με αυτό στον τηλεθεατή, ο οποίος ασυναίσθητα και μηχανικά μπορεί να το επαναλάβει. Αφομοιώνει το λάθος, εθιζόμενος έτσι στην κακοποίηση της ελληνικής γλώσσας.

Το πλέον σύνηθες γλωσσικό ατόπημα αφορά τη σύγχυση που επικρατεί στη χρήση των μετοχών και κυρίως στην αποσύνδεση του γένους της μετοχής από το γένος του ουσιαστικού στο οποίο αναφέρεται. Π.χ. «των παραληφθέντων επιστολών». Αντιλαμβάνομαι τη δυσκολία που υπάρχει στη χρήση του ορθού «παραληφθεισών», όμως σε αυτή την περίπτωση καλό είναι να προτιμάται η περιφραστική έκφραση. «Των επιστολών που παραλήφθηκαν». Λόγος απλός, κατανοητός, χωρίς παγίδες. Μερικές φορές η προσπάθεια να επιδείξουν κάποιοι τη γλωσσική τους επάρκεια, την οποία προφανώς δεν διαθέτουν, τους οδηγεί στα συνήθη συντακτικά και γραμματικά λάθη. Ενα από αυτά –ιδιαίτερα «δημοφιλές», που διαστρεβλώνει και το νόημα των όσων θέλει να δηλώσει ο ρεπόρτερ– είναι η έκφραση «υπέρ του δέοντος», αντί της ορθής «υπέρ το δέον». Το «υπέρ» συντασσόμενο με γενική εκφράζει υποστήριξη, ενώ με αιτιατική την υπερβολή, το ξεπέρασμα των ορίων.

Προφανώς, το πρόβλημα αφορά την ποιότητα της μέσης εκπαίδευσης και τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Αλλά αυτή η διαπίστωση, που είναι πλέον κοινότοπη, καλύπτει μόνον ένα μέρος του προβλήματος. Το άλλο μέρος αφορά την εγκατάλειψη της γλώσσας που διδάσκεται στα σχολεία –όπως διδάσκεται– υπέρ της λεγόμενης ψηφιακής γλώσσας των απλοποιημένων, μέχρι παραποιήσεως, τύπων στο ορθογραφικό, στο γραμματικό και στο συντακτικό επίπεδο. Αυτό που μιλούν πολλοί νέοι, και όχι μόνο, είναι τα «περίπου» ελληνικά. Μια γλώσσα τόσο όσο για να συνεννοούνται, χωρίς κανόνες. Θα τρίζουν τα κόκαλα του Τζάρτζανου και του Τριανταφυλλίδη.

Γι’ αυτό, καλό θα ήταν, οι τηλεοπτικοί σταθμοί στον κωδικό «αμοιβές προσωπικού» ας βάλουν και την αμοιβή ενός φιλολόγου, που χρειάζεται κατεπειγόντως.

Πεισμένοι και πεπεισμένοι

Την αφορμή για το σημερινό άρθρο την παίρνω από μια πρόσφατη επιστολή στην Καθημερινή, που την υπογράφει ο αγαπητότατος Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, στον οποίο χρωστάμε, πρώτο ανάμεσα σε πολλά, την κριτική έκδοση του Παπαδιαμάντη.

Μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ, αλλά είναι πολύ σύντομη, οπότε την παραθέτω ολόκληρη:

Με τους «πειραμένους» ή τους πεπειραμένους; 

Κύριε διευθυντά
Σε κείμενο τακτικού συνεργάτη σας διαβάζω: «Ετσι που στο τέλος μπερδεύεται όποιος δεν είναι εξαρχής πεισμένος ότι οι ‘’δικοί μας’’ έχουν πάντα δίκιο» («Κ», Τετάρτη 23 Νοεμβρίου, σελ. 13).

Διατρέχω τον κίνδυνο να θεωρηθώ γεροπαράξενος, ωστόσο ομολογώ ότι η μετοχή παρακειμένου «πεισμένος» με ενοχλεί.

Ασφαλώς ημπορούμε τις περισσότερες φορές να παραλείπουμε τον αναδιπλασιασμό του παρακειμένου και να λέμε ή να γράφουμε «λυμένος», «σωσμένος», «θαμμένος», «θωρακισμένος» κ.λπ. Είναι πάντως βέβαιο ότι κανένα ελληνικό αφτί δεν θα άντεχε το «δομένος» αντί του «δεδομένος», «πειραμένος» αντί του «πεπειραμένος» ή «κτημένος» αντί του «κεκτημένος».

Δεν ισχυρίζομαι ότι το «πεισμένος» είναι εξίσου ανατριχιαστικό και απαράδεκτο. Παρά ταύτα δεν θα τολμούσα μιλώντας ή γράφοντας να του αφαιρέσω τον αναδιπλασιασμό.

Ν. Δ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΣ

Ο σεβαστός Ν.Δ.Τ. (που είναι φιλόλογος, μάχιμος όσο υπηρετούσε) δηλώνει ότι τον ενοχλεί η παράλειψη του αναδιπλασιασμού στον τύπο «πεισμένος» της μετοχής παρακειμένου και θα προτιμούσε τον αναδιπλασιασμένο τύπο «πεπεισμένος».

Πολύ σωστά αναγνωρίζει ότι τις περισσότερες φορές ο αναδιπλασιασμός παραλείπεται, παραθέτοντας ορισμένα παραδείγματα, αλλά βέβαια, συνεχίζει, υπάρχουν περιπτώσεις όπου κανένας δεν θα ανεχόταν παράλειψη του αναδιπλασιασμού.

Εύστοχα επίσης τοποθετεί την περίπτωση του πεισμένος/πεπεισμένος ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα (παράλειψη του αναδιπλασιασμού – υποχρεωτικός αναδιπλασιασμός) αλλά θεωρεί πως βρίσκεται κοντά στον υποχρεωτικό αναδιπλασιασμό μια και ο ίδιος «δεν θα τολμούσε» να πει ή να γράψει μη αναδιπλασιασμένο τον τύπο («πεισμένος»).

Κατά σύμπτωση, ένας άλλος πολύ αγαπημένος μου διανοούμενος έχει ασχοληθεί με το ίδιο θέμα. Ο ποιητής Γιώργος Κοτζιούλας το 1947 είχε μια εβδομαδιαία στήλη στον Ριζοσπάστη, όπου σχολίαζε γλωσσικά φαινόμενα -κάτι σαν τα δικά μας σαββατιάτικα μεζεδάκια. Εκεί είχε επικρίνει για υπερβάλλοντα δημοτικιστικό ζήλο τον συντάκτη αριστερού εντύπου που έγραψε «πεισμένος» και είχε συστήσει να διατηρείται ο αναδιπλασιασμένος τύπος (πεπεισμένος) «όπου δεν μπορούμε να το αποφύγουμε» αφού είναι «αναγκαίο κακό για τη δημοτική».

Εγώ πάντως, στα δικά μου κείμενα, όπως βλέπω, χρησιμοποιώ και τους δύο τύπους (πεισμένος / πεπεισμένος), ίσως περισσότερο τον μη διπλασιασμένο, πεισμένος. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως έχω προγράψει τους αναδιπλασιασμούς γενικώς -ούτε θα πω «πειραμένος», για να χρησιμοποιήσω ένα από τα παραδείγματα του Ν.Δ.Τ., ούτε θα κοιτάξω να δω αν μπορώ να τον αποφύγω, όπως φαίνεται να συμβουλεύει ο Κοτζιούλας.

Κατά τη γνώμη μου, ανάμεσα στις δυο κατηγορίες («όχι αναδιπλασιασμός» και «πάντα αναδιπλασιασμός») υπάρχει και μια τρίτη, «προαιρετικός αναδιπλασιασμός», ίσως πιο ολιγομελής. Επίσης, το ποια ρήματα ανήκουν στην μία ή την άλλη κατηγορία είναι κάτι που εξελίσσεται, όπως και η γλώσσα. Θυμάμαι έναν διάλογο από τις εφημερίδες, γύρω στο 1923, παναπεί πριν από 100 περίπου χρόνια, ανάμεσα στον Ν. Λαπαθιώτη και τον Κώστα Παρορίτη. Είχε προτείνει ο Λαπαθιώτης να συγκροτηθεί μια «εκλελεγμένη» επιτροπή, για κάποιο θέμα των λογοτεχνών. «Ψυχή μου αναδιπλασιασμός!» σχολίασε ο Παρορίτης, και ο Λαπαθιώτης, που κι αυτός δημοτική έγραφε, απάντησε πως μια χαρά στέκει ο αναδιπλασιασμός. Σήμερα θαρρώ πως λίγοι θα συμφωνούσαν μαζί του, τουλάχιστον στην Ελλάδα (Στην Κύπρο βλέπω πως ο τύπος χρησιμοποιείται και σήμερα).

Αλλά να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Αναδιπλασιασμός, στα αρχαία ελληνικά,  είναι η επανάληψη του αρχικού συμφώνου τοιυ ρήματος, συνοδευόμενου από το ε, στους συντελικούς χρόνους. Στα αρχαία, δεν ήταν μόνο η μετοχή του παρακειμένου που έπαιρνε αναδιπλασιασμό, αλλά όλοι οι τύποι του (μονολεκτικού στα αρχαία) παρακειμένου και υπερσυντέλικου: λελυμένος, αλλά επίσης λέλυκα και ελελύκειν.

Δεν έπαιρναν αναδιπλασιασμό όλα τα ρήματα. Όσα άρχιζαν από φωνήεν, ή από ρ, ζ, ξ, ψ ή από δύο ή τρία σύμφωνα έπαιρναν απλή αύξηση, αν και υπήρχε κόντρα εξαίρεση, διότι τα ρήματα που είχαν δεύτερο σύμφωνο υγρό (λ, ρ) αναδιπλασιάζονταν. Έτσι, εσκαμμένος, εστραμμένος αλλά κεκλιμένος. Επίσης, τα ρήματα από θ,φ,χ αναδιπλασιάζονταν με τα αντίστοιχα κλειστά σύμφωνα: τεθλασμένη, πεφυσιωμένος, κεχαριτωμένη.

Ο Μπαμπινιώτης έχει ένα πλαίσιο στο λεξικό του, όπου τα λέει καλά: Μερικές μετοχές μεσοπαθητικού παρακειμένου έχουν διατηρήσει -όταν χρησιμοποιούνται ως ονόματα (επίθετα ή ουσιαστικά) ή για υφολογικές διακρίσεις σε λογιότερο ή πιο τυπικό κείμενο- τον αναδιπλασιασμό που είχαν στην αρχαία και τη λόγια γλωσσική παράδοση όλες ανεξαιρέτως οι μετοχές του μεσοπαθητικού παρακειμένου.

Σε κάποια ρήματα, ο αναδιπλασιασμένος τύπος της μετοχής εμφανίζεται μόνο σε κάποιες στερεότυπες χρήσεις ή σε απολιθώματα, ενώ για τις άλλες υπάρχει ο απλός τύπος. Θωρακισμένο αυτοκίνητο, αλλά υπηρετώ στα Τεθωρακισμένα. Χαίρε Κεχαριτωμένη αλλά χαριτωμένη κοπέλα, υπερέβη τα εσκαμμένα, αλλά σκαμμένο χωράφι, κεκλεισμένων των θυρών αλλά κλεισμένη θέση. Σε αυτές άλλωστε τις περιπτώσεις, η μετοχή, όπως λέει ο Μπαμπινιώτης, χρησιμοποιείται ως όνομα. Το τετριμμένο (πχ επιχείρημα) είναι επίθετο, το τριμμένο τυρί είναι μετοχή, τυρί που το τρίψαμε.

Παρόμοια, ως ονόματα χρησιμοποιούνται: το κεκλιμένο επίπεδο, η τεθλασμένη, ο σεσημασμένος κακοποιός, η πεπατημένη, ο επιτετραμμένος, η τετμημένη, η τεταγμένη, η δεδηλωμένη, το δεδικασμένο, τα δεδομένα (και το γεγονός, εδώ που τα λέμε) κτλ.

Κάποιοι χρησιμοποιούν αναδιπλασιασμό και με ρήματα που κανονικά δεν τον εμφανίζουν, για φιγούρα ή ειρωνικά. Ας πούμε, πριν από μερικά χρόνια είχα δει το ειρωνικό «η πεπολιτισμένη Δύση». Αυτό βέβαια γραφόταν και λεγόταν στην καθαρεύουσα του 19ου αιώνα, ή έως και το πρώτο μισό του 20ού, αλλά σήμερα πολύ λίγο.

Όπως το κεκλιμένο επίπεδο, έχουμε και μερικά άλλα ζευγάρια επιθέτου-ουσιαστικού με αναδιπλασιασμό, σε στερεότυπες φράσεις: διακεκαυμένη ζώνη, κεκτημένα δικαιώματα, κεκορεσμένο διάλυμα -μπορούμε να προσθέσουμε κι άλλα. Ωστόσο, έχω ακούσει για κορεσμένο διάλυμα, μπορεί και να το έλεγα κι εγώ σε μιαν άλλη ζωή που ήμουνα χημικός. Από την άλλη, το πεπιεσμένο χαρτί και ο πεπιεσμένος αέρας αντέχουν, ενώ όλοι λένε «είμαι πολύ πιεσμένος σήμερα».

Σε άλλες περιπτώσεις, είναι θέμα ύφους. Εδώ εντάσσω εγώ τον πεισμένο/πεπεισμένο. Για κάποιον που διαγράφτηκε (ή διεγράφη) από ένα κόμμα, λέμε «ο διαγραμμένος», λέμε όμως και «ο διαγεγραμμένος» (και «ο διεγραμμένος» έχω δει, που κανονικά δεν δικαιολογείται). Άλλα σύνθετα του ίδιου ρήματος έχουν πιο ανθεκτικούς αναδιπλασιασμούς: εγγεγραμμένος, αναγεγραμμένος, προσγεγραμμένος, περιγεγραμμένος, καταγεγραμμένος, προδιαγεγραμμένος. Αλλά γραμμένος, αντιγραμμένος και προγραμμένος

Κλείνω με μιαν αυτοτιμωρία, αντιγράφω από τον Μπαμπινιώτη έναν μακρότατο κατάλογο με ρήματα που παίρνουν αναδιπλασιασμό. Καλά να πάθω (αλλά καλά που υπάρχει και οσιάρ):

(αναπετάννυμι) αναπεπταμένος

(βάλλω, επιβάλλω, συμβάλλω…) επιβεβλημένος, συμβεβλημένος, καταβεβλημένος, προσβεβλημένος, μεταβεβλημένος, διαβεβλημένος, περιβεβλημένος. παρεμβεβλημένος, αποβεβλημένος,

(βαρώ / βαρύνω, επιβαρύνω) βεβαρημένος / επιβεβαρυμμένος,

(βιάζω) βεβιασμένος,

(γλύφω, εγγλύφω) παλαιότ. γεγλυμμένος, παλαιότ. εγγεγλυμμένος,

(γράφω, εγγράφω, υπογράφω…) εγγεγραμμένος, υπογεγραμμένος, διαγεγραμμένος, καταγεγραμμένος, περιγεγραμμένος, προδιαγεγραμμένος, αναγεγραμμένος, επιγεγραμμένος, παραγεγραμμένος, προγεγραμμένος, προσγεγραμμένος,

(δεικνύω, ενδείκνυται, αποδεικνύω) ενδεδειγμένος, αποδεδειγμένος,

(δέω, συνδέω, προσδέω) συνδεδεμένος, προσδεδεμένος,

(δηλώνω) δεδηλωμένος,

(δικάζω, επιδικάζω, προδικάζω) δεδικασμένος, επιδεδικασμένος, προδεδικασμένος,

(διδάσκω) παλαιότ. δεδιδαγμένος,

(δίδω, διαδίδω, εκδίδω) δεδομένος / δεδομένα (όχι δεδόμενα!), διαδεδομένος, εκδεδομένος,

(δουλεύω) δεδου­λευμένα.

(εκλέγω) παλαιότ. εκλελεγμένος.

(εκφράζω) εκπεφρασμένος,

(ενδύω) ενδεδυμένος,

(εντέλλομαι) εντεταλμένος,

(επιτηδεύω) παλαιότ. επιτετηδευμένος,

(επιτρέπω) επιτετραμμένος,

(θέτω. εκθέτω, διαθέτω, αναθέ­τω…) τεθειμένος, διατεθειμένος, ανατεθειμένος, κατατεθειμένος, μετατεθειμέ­νος, εκτεθειμένος, συντεθειμένος, παρατεθειμένος, παρεντεθειμένος, αποσυ­ντεθειμένος, προστεθειμένος,

(θλίβω) τεθλιμμένος,

(θλω) τεθλασμένος,

(καίω, διακαίω) κεκαυμένος, διακεκαυμένος,

(καλύπτω, συγκαλύπτω) κεκαλυμμένος, συγκεκαλυμμένος,

(κανονίζω) κεκανονισμένος,

(κεράννυμι) κεκραμένος,

(κηρύσσω) κεκηρυγμένος,

(κινδυνεύω) παλαιότ. παρακεκινδυνευμένος,

(κλεί­νω) κεκλεισμένος,

(κλίνω) κεκλιμένος,

(κορέννυμι) κεκορεσμένος,

(κόπτω, δια­κόπτω, συγκόπτω…) διακεκομμένος, συγκεκομμένος. παλαιότ. αποκεκομμένος, περικεκομμένος,

(κρίνω, εγκρίνω, διακρίνω, συγκρίνω) εγκεκριμένος, δια­κεκριμένος. συγκεκριμένος,

(κτώμαι) κεκτημένος / κεκτημένα,

(κυρώνω) κεκυρωμένος,

(λαμβάνω, καταλαμβάνω, αναλαμβάνω…) ειλημμένος (< *εσληβμένος. με ανομοιωτική αποβολή τού δασέος φθόγγου, < «σε-σληβ-μένος), κατειλημμένος, ανειλημμένος, προκατειλημμένος, επανειλημμένος,

(λέγω) ειρημένος,

(λειαίνω) παλαιότ. λελειασμένος,

(λείπω, εγκαταλείπω) εγκαταλελειμμένος,

(λύω, διαλύω, αναλύω) λελυμένος, παλαιότ. διαλελυμένος, παλαι­ότ. αναλελυμένος,

(λογίζω) λελογισμένος,

(μαρτυρώ) παλαιότ. μεμαρτυρημένος,

(μειγνύω, αναμειγνύω, προσμειγνύω) αναμεμιγμένος, προσμεμιγμένος.

(μονώ) μεμονωμένος,

(μυώ) μεμυημένος.

(νομίζω) νενομισμένος,

(παιδεύω) πεπαιδευμένος,

(παλαιώ) πεπαλαιωμένος,

(πατώ) πεπατημένος / πεπατημένη,

(παραδέχομαι) παραδεδεγμένος,

(περιπλέκω) περιπεπλεγμένος,

(περώ) πεπε­ρασμένος,

(πιέζω) πεπιεσμένος,

(πιστεύω, διαπιστεύω) διαπεπιστευμένος,

(πλανώ) παλαιότ. πεπλανημένος,

(ποικίλλω) πεποικιλμένος,

(προσκαλώ) προ­σκεκλημένος,

(προχωρώ) προκεχωρημένος,

(πτύσσω) ανεπτυγμένος, συνε­πτυγμένος,

(σημαίνω) σεσημασμένος,

(σπω) απεσπασμένος, διεσπασμένος.

(συμφωνώ) συμπεφωνημένος / συμπεφωνημένα,

(τάσσω, διατάσσω, εντάσ­σω…) διατεταγμένος, εντεταγμένος, συντεταγμένος, παρατεταγμένος,

(τείνω, εκτείνω, παρατείνω…) τεταμένος, εκτεταμένος, παρατεταμένος, παρεκτεταμένος, προτεταμένος, εντεταμένος,

(τελώ) τετελεσμένος,

(τέμνω, κατατέμνω, συντέμνω…) τετμημένος, κατατετμημένος, συντετμημένος, περιτετμημένος,

(τήκω) τετηγμένος,

(τρίβω) τετριμμένος,

(φιλώ) πεφιλημένος,

(αρχ. φυσιώ) πεφυσιωμένος,

(χέω, συγχέω, διαχέω) συγκεχυμένος, διακεχυμένος.

Για λόγους πληρότητας, βάζω και τις «μετοχές με αύξηση» από τη συνέχεια του ίδιου πλαισίου.

Μετοχές με αύξηση. Πρόκειται για μερικές μετοχές από ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν ή από ρ, ζ, ξ, ψ, δύο σύμφωνα (πλπν κ, π, t, β, δ, γ. φ. θ. χ + υγρό) ή από τρία σύμφωνα. Τέτοιες μετοχές είναι: (αγγέλλω, εξαγ­γέλλω. καταγγέλλω) εξηγγελμένος. κατηγγελμένος, (αγιάζω) ηγιασμένος, προηγιασμένος, (άγω, προάγω, εισάγω, παράγω…) προηγμένος, εισηγμένος, παρηγμένος, (αιρώ, διαιρώ, συναιρώ) διηρημένος, συνηρημένος, (αισχύνω, καταισχύνω) κατησχυμμένος, (αίρω, επαίρομαι) επηρμένος, (αμαρτάνω) ημαρ­τημένος, (αναγνωρίζω) ανεγνωρισμένος, (απαρχαιώνω) απηρχαιωμένος, (άπτω, συνάπτω, εξάπτω) συνημμένος, εξημμένος, (αρτώ, αναρτώ, προσαρ­τώ…) ανηρτημένος, προσηρτημένος, συνηρτημένος, (καταρτίζω) κατηρτισμένος, (ασκώ, εξασκώ) ησκημένος, εξησκημένος, (αυξάνω, επαυξάνω, προσαυξά­νω) ηυξημένος, επηυξημένος, προσηυξημένος, (γιγνώσκω) εγνωσμένος, απε­γνωσμένος. (ελέγχω) ηλεγμένος, (θέλω) ηθελημένος, (ενώνω) ηνωμένος, (ζητώ, εκζητώ) εξεζητημένος, (ελίσσω, εξελίσσω) εξειλιγμένος, (ίημι, ανίημι) ανειμένος, (οικώ, κατοικώ) κατωκημένος, (οίχομαι, παροίχομαι) παρωχημένος, (πτύσσω, αναπτύσσω, συμπτύσσω) ανεπτυγμένος, συνεπτυγμένος, (ρίπτω) ερριμμένος, (ρώννυμι) ερρωμένος, (σκάπτω, ανασκάπτω) εσκαμμένος, ανε­σκαμμένος, (σκέπτομαι) εοκεμμένος, (σκοτίζω) εσκοτισμένος, (σπείρω, διασπείρω, εγκατασπείρω…) διεσπαρμένος, κατεσπαρμένος, εγκατεσπαρμένος, (σπεύδω) εσπευσμένος, (σταυρώνω) εσταυρωμένος, (στέλλω, συστέλλω, αποστέλλω…) συνεσταλμένος, απεσταλμένος, διεσταλμένος, (στέφω) εστεμ­μένος, (στεγάζω) εστεγασμένος, (στρέφω, διαστρέφω, καταστρέφω…) διε­στραμμένος. κατεστραμμένος, ανεστραμ-μένος, αντεστραμμένος, (σφάλλω) εσφαλμένος, (-σχομαι, υπόσχομαι) υπεσχημένος, (φθείρω, διαφθείρω, παρα­φθείρω) διεφθαρμένος, παρεφθαρμένος.

Θα προσέξατε ένα λαθάκι, τα απεσπασμένος και διεσπασμένος (ρήμα σπω) δεν είναι αναδιπλασιασμός αλλά μετοχή με αύξηση. 

Βέβαια, δεν θα συμφωνήσουμε όλοι με τον κ. Μπαμπινιώτη σε όλες τις περιπτώσεις -ας πούμε δεν νομίζω ότι λέμε συχνά «λελυμένος», ενώ πάντοτε λέμε συμβεβλημένος. Τέλος πάντων εξαρτάται και από το ύφος. Περιμένω δικά σας σχόλια για μετοχές που ο πίνακας τις έχει αναδιπλασιασμένες αλλά εσείς τις χρησιμοποιείτε απλές. Δεν εννοώ αυτές που έχουν την ένδειξη «παλαιότ.», όπου οι περισσότεροι θα συμφωνήσουν ότι δεν τις αναδιπλασιάζουν.

Εγώ θα έβαζα, όπως είπα, το λελυμένος, που δεν το λέω ποτέ, το διαγραμμένος, που ήδη το ανάφερα, αλλά και «καταγραμμένος». Κάποτε λέω «αναπτυγμένος», ποτέ δεν θα έλεγα «κεκηρυγμένος», ενώ, όπως είπα, χρησιμοποιώ και το «πεισμένος» και το «πεπεισμένος».

Το οποίο «πεπεισμένος» λείπει περιέργως από τον κατάλογο του Μπαμπινιώτη, παρόλο που στο λήμμα «πείθω» αναφέρεται ο τύπος, ενώ υπάρχει και ιδιαίτερο λήμμα «πεπεισμένος». Λείπει άλλωστε από τον κατάλογο και ο πεπειραμένος, που σημαίνει ότι δεν είναι πλήρης ο κατάλογος.

Οπότε, δεύτερο ζητούμενο για τα σχόλιά σας:

Μπορείτε να βρείτε άλλες μετοχές με αναδιπλασιασμό, που να χρησιμοποιούνται στη σημερινή γλώσσα, όπως οι πεπεισμένος και πεπειραμένος, αλλά να λείπουν από τον πίνακα;

Εσείς τρώτε χταπόδια;

Εδώ και μερικές μέρες το ερώτημα αν πρέπει να τρώμε χταπόδια απασχολεί τα ελληνικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οπότε δεν είναι περίεργο που θα το συζητήσουμε κι εμείς -χωρίς βέβαια να παραλείψουμε τη βασική μας προσέγγιση, τη λεξιλογική, και σ’ αυτό το θέμα.

Η αρχή -ή μάλλον μία από τις αρχές- έγινε με ένα άρθρο του Θοδ. Γεωργακόπουλου στην Καθημερινή, πριν από 4-5 μέρες, με τον τίτλο «Γιατί δεν τρώω πια χταπόδια«. Εκεί, ο αρθρογράφος δηλώνει ότι σταμάτησε να τρώει χταπόδια, όταν διάβασε και έμαθε ότι είναι καταπληκτικά πλάσματα:

Είναι σαν να προέκυψαν από μιαν άλλη, ανεξάρτητη εξελικτική διαδικασία από τα υπόλοιπα πλάσματα της θάλασσας. Αν και συγγενεύουν με τα άλλα κεφαλόποδα -που είναι τα ηλίθια της οικογένειας- δεν μοιάζουν με κανένα άλλο είδος ζωής.  … Είναι απίστευτα, αλλόκοτα πλάσματα, με χαρακτηριστικά μοναδικά στη φύση. Το αίμα τους είναι μπλε, έχουν τρεις καρδιές και κάθε πλοκάμι τους έχει ξεχωριστό εγκέφαλο. Έχουν το μεγαλύτερο μυαλό από όλα τα ασπόνδυλα (και τα περισσότερα σπονδυλωτά). Το δέρμα τους έχει την ικανότητα να βλέπει. Μπορούν να αλλάξουν το ίδιο τους το RNA από μόνα τους. Και το κυριότερο από όλα: είναι πανέξυπνα. … Αν τα κλείσεις σε ένα βάζο, βρίσκουν τρόπο να ξεβιδώσουν το καπάκι από μέσα για να δραπετεύσουν. Υπάρχουν μαρτυρίες για χταπόδια που πηδάνε πάνω σε ψαράδικα και μπαίνουνε στ’ αμπάρι για να φάνε καβούρια.

Οπότε, εδώ και τρία χρόνια σταμάτησε να τρώει χταπόδια διότι δεν μπορεί να τρώει πλάσματα που σέβεται και που θαυμάζει -και, περίπου, μας προτρέπει να κάνουμε το ίδιο ή τέλος πάντων να προβληματιστούμε.

Οπως λέει ο Θ.Γ., έναυσμα για να γράψει το άρθρο του, ήταν πρόσφατη συνέντευξη του Ελληνοαμερικανού σκηνοθέτη Άλεξ Πέιν, πάλι στην Καθημερινή, στην οποία ο σκηνοθέτης είχε δηλώσει: Ομως, δεν καταλαβαίνω κάτι για τους Ελληνες. Πώς μπορούν και τρώνε τα χταπόδια; Η γεύση τους είναι φανταστική, αλλά πρόκειται για κάποια από τα πιο χαρισματικά πλάσματα της φύσης, με νοημοσύνη και χάρη. Οπότε, δεν με νοιάζει πού θα με πάτε για φαΐ, αρκεί το μενού να μην έχει χταπόδι

Όπως είπα, το άρθρο του Θ. Γεωργακόπουλου συζητήθηκε πολύ στα σόσιαλ, ίσως και επειδή το κοινοποίησαν και διασημότητες κοντινές στην κυβέρνηση, όπως ο (οΘντκ) υπουργός Άδωνης Γεωργιάδης και η υπέρκομψη Μαρέβα Γκραμπόβσκι.

Ένας Συνάδελφος πριν από 100 χρόνια

Πριν από 100 χρόνια, τέτοια μέρα, δηλαδή την Παρασκευή 18 Μαρτίου 1922 (και τότε Παρασκευή έπεφτε) κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο μιας καθημερινής εφημερίδας, που τελικά αποδείχτηκε λιγοζώητη. Ήταν η εφημερίδα Συνάδελφος, που εκδόθηκε στη Σμύρνη, τότε υπό ελληνικό έλεγχο, και απευθυνόταν κατά κύριο λόγο στον ελληνικό στρατό, όπως δήλωνε και στην προμετωπίδα της: Καθημερινή εφημερίς διά τον στρατόν.

Διευθυντής του Συνάδελφου ήταν ο λογοτέχνης και δημοσιογράφος Ηλίας Βουτιερίδης (1874-1941). Ο Βουτιερίδης, δημοτικιστής της συντροφιάς του Νουμά, πέρα από λογοτεχνικό έργο, έχει αφήσει δυο ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας και αρκετές μεταφράσεις.

Το σώμα του Συνάδελφου που υπάρχει στη Βιβλιοθηκη της Βουλής και είναι και ψηφιοποιημένο και διαθέσιμο ονλάιν φτάνει έως το 126ο φύλλο που εκδόθηκε στις 14 Αυγούστου 1922 -τις ημέρες της κατάρρευσης του μετώπου, δηλαδή. Η εφημερίδα κυκλοφορούσε σε 4 σελίδες μεγάλου σχήματος.

Ιδού το επάνω μέρος της πρώτης σελίδας του πρώτου φύλλου:

Η πρώτη σελίδα της εφημερίδας είχε κύριο άρθρο, χρονογράφημα και αναδημοσιεύσεις «από τον ξένον τύπον» για ειρηνικά θέματα. Στη δεύτερη και στην τρίτη σελίδα ο αναγνώστης έβρισκε λογοτεχνική ύλη, γράμματα στρατιωτών από το μέτωπο, τη στήλη της αλληλογραφίας, ειδήσεις απ’ όλη την Ελλάδα, ειδήσεις από τη Σμύρνη και την επιφυλλίδα (μυθιστόρημα σε συνέχειες). Στην τέταρτη σελίδα («Τα τελευταία τηλεγραφήματα») υπήρχαν διεθνείς ειδήσεις, που αφορούσαν σχεδόν αποκλειστικά τα ελληνοτουρκικά και τις σχετικές διαπραγματεύσεις και επαφές καθώς και τη σχετική αρθρογραφία ευρωπαϊκών εφημερίδων. Σε μια γωνίτσα διάβαζε κανείς και «Το δελτίον της Στρατιάς» (στο πρώτο φύλλο: Συνήθης δράσις περιπόλων εκατέρωθεν).

Γιατί δακρύζει η Παναγία;

Τηλεόραση δεν πολυβλέπω, αλλά μου είπαν ότι χτες και προχτές αρκετά δελτία «ειδήσεων» είχαν ρεπορτάζ για την εικόνα της Παναγίας που, όπως λένε, δακρύζει.

Όπως διάβασα σε άρθρο του Βήματος, πρόκειται για την εκκλησία του αγίου Δημητρίου στον Βύρωνα.

Το Βήμα δεν είναι τυχαία εφημερίδα, θεωρείται (ή, έστω, θεωρούταν) από τις πιο έγκυρες ελληνικές εφημερίδες. Και από τις πιο ιστορικές, αφού κατά σύμπτωση την Κυριακή που μας πέρασε γιόρτασε τα εκατοστά του γενέθλια. Πράγματι, στις 6 Φεβρουαρίου 1922 κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της εφημερίδας Ελεύθερον Βήμα, όπως ονομαζοταν τότε, με εκδότη τον Δημήτρη Λαμπράκη (1886-1957), ήδη πετυχημένο δημοσιογράφο και διευθυντή της εφημερίδας Πατρίς.

Μια και η επέτειος πέρασε χωρίς να γράψω τίποτα σχετικό, ας πω εδώ δυο λόγια.

Το Ελεύθερο Βήμα πρόσκειταν στον Βενιζέλο και στο Κόμμα των Φιλελευθέρων, και στην προμετωπίδα του πρώτου φύλλου εμφανίζονταν, ως ιδρυτές της εφημερίδας πλάι στον Δημ. Λαμπράκη, κορυφαία στελέχη του κόμματος (Καραπάνος, Ρούσσος, Διομήδης, Τσουδερός, Εξηντάρης, Ρέντης) που όλοι τους, πλην του Λαμπράκη, κατέλαβαν έκτοτε διάφορα πολιτειακά αξιώματα, είτε σε κεντρώες είτε σε δεξιές κυβερνήσεις. Τον καιρό της ίδρυσης της εφημερίδας, βέβαια, το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν στην αντιπολίτευση μετά την πανωλεθρία των εκλογών της 1ης Νοεμβρίου 1920, ενώ συνεχιζόταν ο πόλεμος στη Μικρασία, που επρόκειτο σε λίγους μήνες να καταλήξει στην Καταστροφή. Άλλωστε, η επανάσταση του 1922 που ανέτρεψε το βασιλικό καθεστώς αμέσως μετά την Καταστροφή οργανώθηκε, ακριβώς, μέσα στα γραφεία του Ελ. Βήματος (Κ. Μάγερ, Ιστορία του ελληνικού τύπου, τόμ. 2, σελ. 197).

Θα κλείσει η Αυγή;

Όταν άρχισα χτες να γράφω το σημερινό άρθρο, η απάντηση έκλινε προς το «Ναι», τουλάχιστον για το καθημερινό φύλλο, αλλά τελικά το Πολιτικό Συμβούλιο του ΣΥΡΙΖΑ αποφάσισε να μείνει ανοιχτή η εφημερίδα και να γίνει οικονομική εξυγίανσή της ενώ θα συνεχίσει να λειτουργεί.

Τις προηγούμενες ώρες, η είδηση ότι επίκειται αναστολή της έκδοσης της ιστορικής εφημερίδας είχε προκαλέσει ένα κύμα συμπαράστασης στα σόσιαλ, που εκφράστηκε όχι μόνο με αυθόρμητες τοποθετήσεις ή με συλλογή υπογραφών (συμμετείχα κι εγώ) αλλά και με αγορές συνδρομών -είδα πάνω από δέκα γνωστούς να δηλώνουν ότι αγόρασαν εξάμηνη ή τρίμηνη ή ετήσια συνδρομή, ανανέωσα κι εγώ μια δική μου που την είχα αφήσει να εκπνεύσει· αν ενδιαφέρεστε, η σελίδα για τις συνδρομές στην ηλεκτρονική έκδοση, με μεγάλη έκπτωση, είναι εδώ.

Αυτό το αυθόρμητο κύμα συμπαράστασης ίσως να μην είναι άσχετο με την απόφαση που πάρθηκε για… αναστολή της αναστολής της έκδοσης της εφημερίδας (επίτηδες αράδιασα τόσες γενικές). Αλλά το άρθρο που είχα σκοπό να γράψω δεν χάνει την (όποια) αξία και επικαιρότητά του. Εξάλλου, η χτεσινή απόφαση δεν σημαίνει ότι ο κίνδυνος για την εφημερίδα έχει παρελθει -η επιτυχία της προσπάθειας για εξυγίανση κάθε άλλο παρά δεδομένη είναι.

Σε κάθε περίπτωση, το ιστολόγιο έχει γαλουχηθεί με τις εφημερίδες, έχει δημοσιεύσει πολλά εφημεριδογραφικά άρθρα και έχει γράψει τουλάχιστον τρεις φορές στο παρελθόν για εφημερίδες που έκλεισαν ή που κινδύνεψαν να κλείσουν (το 2010, το 2011, το 2017) -κατά μειζονα λόγο λοιπόν με ενδιαφέρει η Αυγή, μια εφημερίδα της Αριστεράς, στην οποία ανήκω, μια εφημερίδα που είχα την τιμή να είμαι συνεργάτης της για δέκα χρόνια, από το 2008 έως το 2018.

Στην Ολλανδία ρωτάνε στα ίσια…

Συζητήθηκε πολύ, στα μέσα ενημέρωσης και στα κοινωνικά μέσα, ο διαξιφισμός, στην προχτεσινή συνέντευξη τύπου, ανάμεσα στον πρωθυπουργό Κ. Μητσοτάκη και την Ολλανδέζα δημοσιογράφο Ingeborg Beugel. Το θέμα το σχολιάσαμε και εδώ, αλλά έκρινα σκόπιμο να του αφιερώσω ειδικό άρθρο, διότι στην απάντησή του ο Έλληνας πρωθυπουργός, αν και κατηγορήθηκε ότι ψεύδεται, είπε, ή μάλλον υπόνόησε, μια σκληρή και άβολη αλήθεια.

Αλλά ας παρακολουθήσουμε το απόσπασμα της συνέντευξης τύπου με το σχετικό επεισόδιο:

Βρήκα κάπου τη μεταγραφή της λεκτικής αντιπαράθεσης, και την παραθέτω (στο τέλος υπάρχει και η απάντηση του Ολλανδού πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε, που δεν έχει περιληφθεί στο παραπάνω απόσπασμα):

Οτιδήποτε έχετε πει στο παρελθόν μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον σας

Στις αστυνομικές ταινίες που βλέπουμε, τις αγγλοσαξονικές, τη στιγμή που συλλαμβάνεται κάποιος, ο αστυνομικός συχνά απαγγέλλει ένα στερεότυπο κείμενο, όπως: You have the right to remain silent. You do not have to make any statement. Anything you say will be recorded and may be given in evidence in court.

Mπορείτε να σιωπήσετε, αλλά οτιδήποτε πείτε από εδώ και μπρος θα καταγραφεί και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο δικαστήριο. Συχνά, το βλέπουμε διατυπωμένο: Οτιδήποτε πείτε, μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον σας.

Τώρα με το Διαδίκτυο και με το Γκουγκλ, το μοτίβο έχει αλλάξει: οτιδήποτε έχετε πει στο παρελθόν ή μάλλον οτιδήποτε έχετε διατυπώσει γραπτώς σε κάποια γωνία του κυβερνοχώρου, μπορεί να ανασυρθεί τρία, πέντε ή είκοσι χρόνια μετά, να παρουσιαστεί ξεκομμένο από τα συμφραζόμενά του και να χρησιμοποιηθεί εναντίον σας.

Πολύ χαρακτηριστικό ήταν ένα περιστατικό που συνέβη την περασμένη βδομάδα. Το συζητήσαμε ήδη στα σχόλια του σαββατιάτικου άρθρου μας, αλλά θεώρησα ότι αξίζει να το συζητήσουμε σε ειδικό άρθρο.

Η Θράκα είναι εκδοτικός οίκος που εδρεύει στη Λάρισα, είναι όμως κάτι πολύ περισσότερο: είναι ένα πλούσιο διαδικτυακό περιοδικό, καθώς και ένας δραστήριος πολιτιστικός σύλλογος, με τη μορφή αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας, με πολλά πρωτότυπα προγράμματα για την προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό και ιδίως στα Βαλκάνια. Για παράδειγμα, στο πρόγραμμα «Καταφύγιο του Οδυσσέα» χρηματοδοτείται η διαμονή λογοτεχνών ή μεταφραστών στο εξωτερικό. Επίσης, διοργανώνουν πανθεσσαλικό φεστιβάλ ποίησης ενώ επίσης έχουν θεσπίσει το Βραβείο Θράκα, που απονέμεται σε ποιητές που δεν έχουν εκδώσει βιβλίο -μια ιδέα αν μη τι άλλο πρωτότυπη.

Στην ιστοσελίδα της Θράκας μπορείτε να πάρετε μιαν ιδέα για τις πολυσχιδείς δραστηριότητές της. Όπως βλέπετε, πολλές από τις μόνιμες στήλες του ηλεπεριοδικού έχουν παιγνιώδεις τίτλους σχετικούς με τα κάρβουνα και τη φωτιά: Πυροβασίες, Σήματα καπνού, Σε αναμμένα κάρβουνα, Καρβουνόσκονη, Προσάναμμα, Στήλες άνθρακα κτλ.

Εγώ τη Θράκα την ήξερα, αλλά οι περισσότεροι στην Αθήνα την αγνοούν -εκτός βέβαια από όσους ασχολούνται ενεργά με τα λογοτεχνικά μας πράγματα.

Ωστόσο, πριν από μερικές μέρες η Θράκα είχε την τύχη ή την ατυχία να συζητηθεί ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε δυο μεγάλες εφημερίδες.

Όλα ξεκίνησαν όταν το λογοτεχνικό περιοδικό Athens Review of Books δημοσίευσε, στη σελίδα του στο Φέισμπουκ και στον ιστότοπό του, ένα λιβελογράφημα εναντίον του υφυπουργού Πολιτισμού Νικόλα Γιατρομανωλάκη με τον τίτλο Ο προπετής Γιατρομανωλάκης και η επαιτειακή λίστα του. Το «επαιτειακός» είναι φυσικά λογοπαίγνιο και το βρίσκω έξυπνο, αλλωστε το έχω χρησιμοποιήσει κι εγώ σε κάποιο παμπάλαιο άρθρο του ιστολογίου. Το υπόλοιπο του λιβέλου κατά τη γνώμη μου στάζει εμπάθεια -γι’ αυτό άλλωστε το χαρακτηρίζω «λίβελο» το κείμενο, χωρίς κατ΄ανάγκη να περιέχει συκοφαντίες. Δείγμα γραφής:

Ανάμεσα στα asset του Σταύρου [Θεοδωράκη] ήταν και ο καμαρωτός διάνος ονόματι Νικόλας Γιατρομανωλάκης. Απ’ όπου κι αν περιέφερε την περσόνα του στον δημόσιο βίο δεν έμεινε τίποτε, αλλά ο εν λόγω επηρμένος αεροκόπος, θορυβώντας, περιαυτολογώντας και πουλώντας τον μπαγιάτικο για φρέσκο αέρα φαίνεται πως πέρασε υπέροχα. Μέχρι που δόθηκε η ευκαιρία στο εν λόγω κελεπούρι να παριστάνει και τον υφυπουργό «Σύγχρονου Πολιτισμού» (sic). Πρόκειται για μια φούσκα που όσο πιο γρήγορα σκάσει τόσο το καλύτερο για τον σύγχρονο πολιτισμό. Διότι έχουμε να κάνουμε με έναν αδιανόητα αναιδέστατο καιροσκόπο, που περιφρονεί τους κοινά αποδεκτούς δημοκρατικούς κανόνες. Όσο πιο γρήγορα τον απομακρύνει ο Πρωθυπουργός από την δημοκρατική Κυβέρνησή του τόσο το καλύτερο.

Δεν ξέρω για ποιο λόγο ο Μανώλης Βασιλάκης, ο εκδότης της ARB, στάζει τόση εμπάθεια κατά του κ. Γιατρομανωλάκη και δεν με ενδιαφέρει και πολύ. Υποτίθεται ότι η επίθεση εναντίον του έγινε διότι η ARB διαφωνεί με τις επιχορηγήσεις  που ο υφυπουργός μοίρασε σε μια σειρά από σωματεία και συλλόγους στον τομέα του βιβλίου -αλλά τέτοιοι χαρακτηρισμοί δύσκολα εξηγούνται από τη λίστα επιχορηγήσεων και μόνο:

Ποιος όμως είναι ο λόγος που η Athens Review of Books ασχολείται με την παρασιτική πολιτική παρουσία της εν λόγω ασημαντότητας; Εξηγούμαστε: Μελετήσαμε την πρόσφατα δημοσιευμένη, σοβιετικού τύπου, επαιτειακή λίστα του ΥΠΠΟ με την οποία κοινολογείται η διασπάθιση 1,5 εκατομμυρίου ευρώ για ποικίλες «δράσεις» υπέρ του «Σύγχρονου Πολιτισμού», τον οποίο …υφυπουργεύει ο Γιατρομανωλάκης.

Το κακό είναι ότι, για να χτυπήσει τον υφυπουργό και τις επιχορηγήσεις του, η ARB θέλησε να αποδείξει χαριστικές τις επιχορηγήσεις οπότε επιτέθηκε στους αποδέκτες:

Από το ποσό αυτό μισό περίπου εκατομμύριο είναι δήθεν υπέρ των… «Γραμμάτων και του Βιβλίου» και διατέθηκε σε «φορείς» επιτήδειων τυχάρπαστων ή/και ανύπαρκτων. Ένα παράδειγμα επιβραβευθέντων με δικά τους λόγια: «Ονομάσαμε το περιοδικό “Θράκα”, γιατί πάνω στα κάρβουνα ψήνονται οι μεζέδες. Στα τσίπουρα αυτά η μεταξύ μας τριβή απέδωσε πολύ καλές ιδέες». Η αναξιοπρέπεια του «Σύγχρονου Πολιτισμού» του ΥΠΠΟ πλήρωσε για… μεζέδες και τσίπουρα 7.000 ευρώ, καυτά, κυριολεκτικά στη θράκα τής καθ’ ημάς Proletkult. Αν είναι σωστές οι πληροφορίες μας, χρηματοδοτήθηκαν ακόμη και… «διανοούμενοι» που ζητούσαν «λευτεριά στον Κουφοντίνα» (…).

Να σημειωθεί ότι αυτό που διαβάζετε είναι το διορθωμένο κείμενο -στην αρχική μορφή του γινόταν λόγος για 18.000 ευρώ, ποσό εντελώς αναληθές.

Θυμήθηκα ξανά τον Αχιλλέα Παράσχο

Από το κρεβάτι του πόνου μονάχα επαναλήψεις μπορώ να βάζω ή συντομότατα άρθρα. Όμως το σημερινό μας άρθρο ήθελα έτσι κι αλλιώς να το επαναλάβω κάποτε γιατί έχει δημοσιευτεί παλιά (εδώ και 8 χρόνια) και νομίζω πως αξίζει να το ξαναδούμε -με ελάχιστες όμως προσθήκες.

Ο Αχιλλέας Παράσχος (1838-1895), γεννημένος στο Ναύπλιο από χιώτικη οικογένεια που μετοίκησε εκεί μετά την καταστροφή του νησιού από τους Τούρκους, ήταν ο πρώτος «εθνικός ποιητής» του νεοελληνικού κράτους -ο τίτλος βέβαια είναι άτυπος, και αξίζει να δούμε ποιοι άλλοι έχουν χαρακτηριστεί έτσι, αλλά αυτό είναι θέμα για άλλη συζήτηση. Ο Παράσχος ήταν ρομαντικός ποιητής της Α’ Αθηναϊκής σχολής, εξαιρετικά δημοφιλής όσο ζούσε· ήταν ο πρώτος ποιητής που μπορούσε να βιοπορίζεται από την πέννα του: η έκδοση των ποιημάτων του σε τρεις τόμους το 1881 λέγεται ότι του απέφερε έσοδα 50.000 δρχ., που πρέπει να ήταν πολύ μεγάλο ποσό, που όμως κατάφερε να το σπαταλήσει και να βρεθεί στην ανάγκη να ζητάει βοήθεια από φίλους του. Η κηδεία του ήταν πάνδημη, με είκοσι επικήδειους και με την παρουσία του βασιλιά Γεώργιου Α’, αλλά η ποίησή του γρήγορα ξεπεράστηκε, οι λεκτικές του και άλλες υπερβολές, ανεκτές στην εποχή του, άρχισαν να φαντάζουν κωμικές, κι έτσι τα ποιήματά του έγιναν αντικείμενο παρωδίας και διακωμώδησης. Παρ’ όλ’ αυτά, οι παλιότεροι από τους νεότερους (Παλαμάς, Ξενόπουλος κτλ.) εξακολουθούσαν να εκφράζονται με επαινετικά λόγια για τον Αχιλλέα Παράσχο.

Σήμερα ο Παράσχος έχει ξεχαστεί, φαντάζομαι, αν και πριν από καμιά δεκαπενταριά χρόνια ο Πάνος Θεοδωρίδης παρουσίασε σε έναν τόμο μιαν ανθολογία από το έργο του με τίτλο Ερώτων λείψανα. Δεν το έχω δει το βιβλίο, αλλά ανθολογία χρειάζεται ο Παράσχος, διότι δεν έγραφε και λίγο. Οι τρεις τόμοι που ανάφερα πιο πάνω πιάνουν πάνω από 1000 σελίδες, ενώ μετά τον θάνατό του κυκλοφόρησαν άλλοι δυο τόμοι με 600 ακόμα σελίδες (όλα αυτά μπορείτε να τα βρείτε ονλάιν στην Ανέμη, εδώ μαζί με τα ποιήματα του αδελφού του Γ. Παράσχου και ένα βιβλίο του απλώς συνώνυμου Κλέωνα Παράσχου). Εκτός αυτού, όπως συνηθίζεται με τους ρομαντικούς, τα ποιήματά του είναι πολύστιχα, πολυσέλιδα, φορτωμένα επαναλήψεις -και με όχι σπάνια τα τεχνικά ελαττώματα, αλλά και όχι χωρίς ταλέντο. Η γλώσσα άλλοτε είναι καθαρεύουσα, άλλοτε έχει παραχωρήσεις προς τη δημοτική.

Τον Παράσχο τον ήξερα από μικρός, διότι στίχους του συνήθιζε να απαγγέλλει -και να κοροϊδεύει- ο παππούς μου, ο οποίος, γεννημένος το 1903, ανήκε ακριβώς στη γενιά που έπαψε να σέβεται τον ρομαντικό ποιητή, αν και τον διάβαζε, έστω και μόνο στο σχολείο. Και σε σκίτσα του Μποστ (δεκαπέντε χρόνια νεότερος από τον παππού μου) έχουμε δει αναφορές σε στίχους του Παράσχου. Και βέβαια, οι αναφορές, ακόμα και οι ειρωνικές, ακόμα και η κοροϊδία, είναι ένδειξη κάποιας εκτίμησης -οι νεότεροι ούτε τον άκουσαν ούτε τον ξέρουν τον Παράσχο, αν και πολλοί θα έχουν ψιθυρίσει έναν στίχο του. Ούτε κι εγώ έχω ποτέ ασχοληθεί με τον ξεχασμένο ποιητή. Τις τελευταίες όμως μέρες, κατά περίεργο τρόπο, έτυχε να αναφερθώ πεντέξι φορές στο πρόσωπό του, τη μια επειδή έπεσε στα χέρια μου μια ανθολογία με μερικά ποιήματά του, την άλλη επειδή είχαμε την κουβέντα του με τον φίλο Γ. Ζεβελάκη, ώσπου προχτές, ψάχνοντας κάτι άλλο σε μια παλιά εφημερίδα βρήκα ένα κείμενο που αναφερόταν στον Παράσχο, κάτι αναμνήσεις του Μπάμπη Άννινου, οπότε το θεώρησα σημαδιακό και είπα να γράψω πεντέξι λόγια.

Οι γλωσσολόγοι που χτυπάνε καμπανάκι και άλλες λερναιότητες

Πριν από καμιά δεκαριά μέρες δημοσιεύτηκε στη βρετανική Γκάρντιαν ένα άρθρο της Έλενα Σμιθ στο οποίο παρουσιάζεται η εκστρατεία τού καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη εναντίον τού (κατ’ αυτόν) κατακλυσμού αγγλικών λέξεων που δέχεται η ελληνική γλώσσα.

Το άρθρο αυτό συζητήθηκε αρκετά στα κοινωνικά μέσα και αναδημοσιεύτηκε μεταφρασμένο από πολλούς ιστότοπους. Δεν έτυχε να το συζητήσουμε στο ιστολόγιο, κυρίως επειδή είχαμε ήδη συζητήσει την εκστρατεία αυτή λίγο πριν από τα Χριστούγεννα («Κινδυνεύει άραγε η ελληνική γλώσσα από τις ξένες λέξεις;«), κρίνοντας τις αυθεντικές απόψεις του κ. Μπαμπινιώτη και όχι τον τρόπο που εκφράστηκαν μέσα από ένα ξενόγλωσσο άρθρο, που ήταν και κάπως προχειρογραμμένο εδώ που τα λέμε (ας πούμε, χρησιμοποιούσε τον ίδιο όρο, Greenglish, για να περιγράψει αφενός αυτό που λέμε εμείς γκρίκλις, και αφετέρου τη χρήση αγγλισμών στην ελληνική γλώσσα).

Όπως όμως ήταν αναμενόμενο, το άρθρο της Γκάρντιαν έδωσε έναυσμα να γίνουν αρκετές συζητήσεις και να γραφτούν και άλλα άρθρα. Και ένα από αυτά, τα δευτερογενή άρθρα, θα συζητήσουμε σήμερα. Ένα ενυπόγραφο άρθρο που δημοσιεύτηκε την Κυριακή που μας πέρασε στο Πρώτο Θέμα και που είδα να αναδημοσιεύεται αρκετά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Το άρθρο, που το υπογράφει η Νεφέλη Λυγερού, είναι ένα ανακάτεμα από αλήθειες, μισές αλήθειες, πλάνες και ξεκάθαρα ψέματα, μερικά από τα οποία είναι παρμένα κατευθείαν από το Λερναίο κείμενο και τις παραφυάδες του. Ακόμα, παρουσιάζεται σαν μια συρραφή από παραγράφους λίγο-πολύ άσχετες η μία με την άλλη, ενώ και κάποιες παράγραφοι είναι συρραφές άσχετων προτάσεων. Έτσι, θα χρειαστεί να το παραθέσω ολόκληρο και να απαντήσω παράγραφο προς παράγραφο.

Κάποιοι θα πουν ότι κλέβω εκκλησία, δηλαδή ότι διαλέγω να απαντήσω σε έναν εύκολο αντίπαλο. Αλλά νομίζω ότι χρειάζεται απάντηση και ανασκευή σε ένα άρθρο που (όπως εκτιμώ) αναδημοσιεύτηκε αρκετά και που ανακατεύει αλήθειες και ψέματα. Διότι τα κομμάτια που αληθεύουν, εφόσον μάλιστα είναι ζωντανά στη μνήμη του αναγνώστη, δανείζουν κύρος και στα ψέματα.

Ξεκινάω λοιπόν. Το άρθρο το βρίσκετε εδώ (όποιος έχει καιρό για χάσιμο μπορεί να ρίξει μια ματιά και στα σχόλια των αναγνωστών). Εγω σχολιάζω παράγραφο προς παράγραφο. Βάζω τα δικά μου με πλάγια. Για να μην υπάρχει μπέρδεμα, σε ένα σημείο όπου το πρωτότυπο άρθρο έχει πλάγια (λόγια του Ελύτη) τα κάνω όρθια.

Προτάσσεται στο άρθρο μια σύνοψη, που αποτελεί το δίδαγμα που καλείται να αποκομίσει ο αναγνώστης -ή όποιος βαριέται ή δεν έχει την απαραίτητη συγκέντρωση για να διαβάσει όλο το άρθρο:

Οι σύγχρονοι Έλληνες χρησιμοποιούν μόλις 300 λέξεις στην καθημερινότητά τους από τον θησαυρό των 7 εκατομμυρίων που έχει η ελληνική γλώσσα –  Greeklish και ξενόφερτοι όροι διαβρώνουν και υποβαθμίζουν την ελληνική γλώσσα

Η πρώτη πρόταση περιλαμβάνει μια πλάνη (300 λέξεις) και ένα κατάφωρο ψέμα (7 εκατομμύρια). Η δεύτερη πρόταση, μια ακόμα αρκετά διαδεδομένη πλάνη. Έτσι, το ψέμα (7 εκατ.) που εισάγεται παρεμπιπτόντως αποκτά το κύρος δεδομένου, όπως θα λέγαμε π.χ. «από τους 52 νομούς που έχει η Ελλάδα» ή «από τις 50 πολιτείες των ΗΠΑ». Αλλά θα απαντήσω στα σημεία αυτά πιο κάτω.

Πρώτο Θέμα: Ο όρος «πανδημία» αναδείχθηκε σε λέξη του 2020 από το λεξικό Merriam–Webster. Ετσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα, όμως, δεν πρόκειται να χάσει ούτε και φέτος τα πρωτεία. Πρόκειται για μία λέξη με αρχαιοελληνική προέλευση (από το παν+δήμος), η οποία υιοθετήθηκε από όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες και συνολικά από 54 ακόμα, τις οποίες ομιλούν συνολικά περισσότερα από δύο δισεκατομμύρια άτομα.

Νίκος Σαραντάκος: Λίγα έχω να παρατηρήσω στην εισαγωγή. Επισημαίνω πάντως ότι λέξη του 2020 αναδείχτηκε ο όρος pandemic, όχι ο όρος «πανδημία».

ΠΘ: Η επιρροή της ελληνικής γλώσσας στην υφήλιο είναι γνωστή και αναγνωρισμένη, καθώς έχει αφήσει το ανεξίτηλο στίγμα της στην Ιστορία και στον παγκόσμιο πολιτισμό. Ο αμέτρητος πλούτος της αποτυπώνεται σε περίπου 7.000.000 λέξεις. Οπως έχει γράψει και ο Οδυσσέας Ελύτης, «Δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία ελληνική, όπως εξελίχθηκε από την αρχαία, που έφτασε να είναι το μεγάλο καμάρι μας και το μεγάλο μας στήριγμα… Τήν γλώσσαν μού έδωκαν ελληνικήν».

ΝΣ: Εδώ υπάρχει ένα κατάφωρο ψέμα σφηνωμένο ανάμεσα σε μια πομφόλυγα (πρώτη πρόταση) και σε ένα παράθεμα. Έτσι το ψέμα αποκτά κύρος. Διότι είναι χοντρό ψέμα ότι η ελληνική έχει «περίπου» 7 εκατ. λέξεις.Θα θυμάστε ότι στο Λερναίο κείμενο αναφέρεται ότι η ελληνική έχει 5 εκατ. λέξεις ενώ σε άλλες παραφυάδες δηλώνονται 6 εκατομμύρια. Προφανώς η κ. Λυγερού θέλησε να κάνει ρελάνς και να γράψει 7. Στην πραγματικότητα, οι λέξεις της αρχαίας ελληνικής που σώζονται είναι περίπου 200.000, ενω για την «όλη» ελληνική ο καθηγητής Χ. Χαραλαμπάκης έχει κάνει την εκτίμηση των 700.000 λέξεων -που τη βρίσκω γενναιόδωρη.

Περαιτέρω, το παράθεμα από τον Ελύτη είναι συρραφή. Η πρωτη πρόταση είναι από τον λόγο του στη Στοκχόλμη κατά την απονομή του Νόμπελ, ενώ η άλλη δεν είναι από το ίδιο κείμενο με παράλειψη κάποιου τμήματος, όπως δηλώνουν οι τρεις τελείες, αλλά από εντελώς άλλο, προγενέστερο, από το Άξιον Εστί! Και βέβαια, δεν έγραψε έτσι ο Ελύτης, δεν ήταν Κύπριος ούτε πίστευε στην οξυγόνωση του εγκεφάλου να ντιντινίζει νι παντού: Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική, έγραψε. Παρακαλείται η κ. Λυγερού να έρθει να πάρει τα τρία παραπανίσια νι που της έπεσαν.

ΠΘ: Ας σημειωθεί ότι τα 2/3 της αγγλικής γλώσσας αποτελούνται από λέξεις προερχόμενες από τις κλασικές γλώσσες (ελληνική και λατινική). Οι Ελληνες άλλωστε ήταν αυτοί που επινόησαν τα φωνήεντα. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται ότι δεν είναι μονάχα ο  διακεκριμένος καθηγητής Γλωσσολογίας, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Γεώργιος Μπαμπινιώτης που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον της. Στο πλευρό του συντάσσονται αρκετοί διακεκριμένοι γλωσσολόγοι, οι οποίοι διαβλέπουν ότι αυτή απειλείται από την εισβολή των ξένων λέξεων.

ΝΣ: Αυτή η παράγραφος αποτελεί συρραφή τριών άσχετων προτάσεων, που συνδέονται μεταξύ τους με το ζόρι και καταχρηστικά. Ο πρώτος ισχυρισμός, ότι τα 2/3 των λέξεων της αγγλικής, έχει ελληνική ή λατινική προέλευση, επαναλαμβάνεται συχνά αλλά δεν φαίνεται να αληθεύει. Σε ανάλυση των 80.000 λημμάτων του SOD βρέθηκαν: 28% λέξεις γαλλικής προέλευσης, 28% λατινικά, συμπεριλαμβανομένων των νεολατινικών, 25% γερμανικές γλώσσες, 5,3% ελληνικά. Άρα, δεν επιβεβαιώνεται ο ισχυρισμός για τα 2/3. Περαιτέρω, η από κοινού αναφορά ελληνικών και λατινικών κρύβει την πολύ μεγαλύτερη συμβολή της λατινικής.

Ότι οι Έλληνες επινόησαν τα φωνήεντα είναι ακριβές, αλλά άσχετο.

Ως προς την τρίτη πρόταση, ποιοι είναι άραγε οι «διακεκριμένοι γλωσσολόγοι» που κρούουν τον κώδωνα μαζί με τον Μπαμπινιώτη; Εγώ δεν έχω δει κανέναν άλλον, και ξέρω πολλούς γλωσσολόγους.

ΠΘ: Οι σύγχρονοι Ελληνες έχουν υποβαθμίσει αισθητά την ποιότητα της γλώσσας τους. Κοινώς, το καθημερινό λεξιλόγιο του μέσου Ελληνα έχει φτωχύνει, ενώ τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα στους κόλπους της νεολαίας. Εκεί γίνεται καθημερινή χρήση ξένων όρων, με αποτέλεσμα να μη χρησιμοποιούνται οι αντίστοιχοι ελληνικοί. Η ανθεκτικότητα που σηματοδότησε τη μακρά Ιστορία των Ελλήνων κινδυνεύει να διαβρωθεί από μια επίθεση αγγλικών όρων που κυριαρχούν τώρα στην καθημερινή ζωή.

ΝΣ: Ούτε ορίζεται τι σημαίνει «υποβάθμιση της ποιότητας της γλώσσας», ούτε αποδεικνύεται ότι το λεξιλόγιο του μέσου Έλληνα έχει φτωχύνει. Το μόνο τεκμήριο που παρέχεται είναι η (ας δεχτούμε ότι ισχύει) αυξημένη χρήση δάνειων όρων. Αλλά βέβαια, με τον δανεισμό το λεξιλόγιο πλουτίζει, δεν φτωχαίνει. Η αρθρογράφος δεν καταλαβαίνει ότι αντιφάσκει -ενώ μόλις υποστήριξε (έστω και με φουσκωμένα νούμερα) ότι χάρη στον δανεισμό πλουτίστηκε το λεξιλόγιο της αγγλικής γλώσσας, παραπονιέται ότι εξαιτίας του δανεισμού φτωχαίνει το λεξιλόγιο της ελληνικής!

ΠΘ: Πόσο μάλλον όταν στο Διαδίκτυο έχουν επικρατήσει τα λεγόμενα greeklish (ελληνικά γραμμένα με αγγλικούς χαρακτήρες). Κατά πολλούς γλωσσολόγους, η συνήθεια αυτή πλήττει ανεπανόρθωτα την ορθογραφία και κινδυνεύει να οδηγήσει στην απώλεια ή, τουλάχιστον, στην υποβάθμιση της ελληνικής γλώσσας. Ο έγκριτος «Guardian» αναρωτιέται σε δημοσίευμά του πώς είναι δυνατόν οι Ελληνες, που έχουν μία λέξη για τα πάντα, να τείνουν να απολέσουν αυτόν τον θησαυρό τους. Ούτε λίγο, ούτε πολύ αναγνωρίζουν την εισαγωγή ξενόφερτων στοιχείων στην καθημερινή ζωή, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τον εκβαρβαρισμό και την αλλοτρίωση της ελληνικής.

ΝΣ: Νάτοι πάλι οι πολλοί μεν αλλά μη κατονομαζόμενοι γλωσσολόγοι! Πόσο πολλοί είναι; Ο εξης ένας, ο Μπαμπινιώτης -ή μάλλον κανένας, διότι και ο Μπαμπινιώτης, που πράγματι έχει ταχθεί κατά των γκρίκλις, δεν μιλάει ούτε για «ανεπανόρθωτο» πλήγμα ούτε για «απώλεια».

Κι έπειτα, ποιοι αναγνωρίζουν την εισαγωγή ξενόφερτων στοιχείων; Οι γλωσσολόγοι; οι Έλληνες; η Γκάρντιαν; Η ασάφεια είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των γλωσσικών μύθων -να μη δηλώνεται καθαρά ποιος λέει και ποιος κάνει το κάθε τι.

ΠΘ: Τα «Συλλυπητήρια» έχουν αντικατασταθεί από το RIP. Αυτό είναι ένα μόνο από τα αμέτρητα παραδείγματα ότι οι Ελληνες έχουν πιο φτωχό λεξιλόγιο. Τουλάχιστον ένα 5% των αγγλικών λέξεων έχει ενσωματωθεί στην ελληνική γλώσσα. Αν και δεν φαίνεται ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό, σημαίνει ότι 3.000 αγγλικές λέξεις έχουν παρεισφρήσει στην ελληνική γλώσσα.

ΝΣ: Τρία πουλάκια κάθονται. Καταρχάς, τα «συλλυπητήρια» ΔΕΝ έχουν αντικατασταθεί από το RIP (Rest In Peace) όπως μπορεί να δει κανείς στο Φέισμπουκ όπου κάθε φορά που κάποιος αναγγέλλει τον θάνατο προσφιλούς του συγγενούς από κάτω βλέπουμε αμέτρητα «συλλυπητήρια» (κάποτε ειλικρινή, θερμά, από βάθους καρδίας κτλ.) και κανένα RIP. Kαι δεν μπορεί ο ένας όρος να αντικαταστήσει τον άλλον διότι χρησιμοποιούνται σε διαφορετική περίσταση -το RIP το γράφουν όταν αναγγέλλουν τον θάνατο κάποιου, και συνήθως κάποιου που δεν είναι συγγενής αλλά δημόσιο πρόσωπο, π.χ. ένας αγαπημένος καλλιτέχνης. Και δεν έχει αντικαταστήσει αλλά στέκει πλάι σε αντίστοιχους ελληνικούς όρους όπως «Αιωνία του η μνήμη», «Ας είναι ελαφρύ το χώμα» ή «Ας αναπαυθεί εν ειρήνη» (το κατά λέξη αντίστοιχο).

Kαι βέβαια, αυτο καθόλου δεν δείχνει ότι το λεξιλόγιο των Ελλήνων φτώχυνε -πώς μπορεί να φτωχαίνει όταν προστίθεται ένας όρος;

Όσο για το δεύτερο μισό της παραγράφου, δεν ξέρω τι νόημα βγάζετε εσείς. Η κ. Λυγερού φαίνεται να λέει ότι το 5% των αγγλικών λέξεων, δηλ. 3000 αγγλικές λέξεις έχουν «παρεισφρήσει» (λες και είναι κάτι αυτόχρημα κακό!) στην ελληνική γλώσσα. Πού βρήκε όμως ότι η αγγλική έχει μόνο 60.000 λέξεις; Δεν έχει δει το Oxford English Dictionary; Όσο για τον αριθμό των 3000, ομολογώ πως δεν ξέρω πόσα είναι τα αγγλικά δάνεια της ελληνικής, ουτε είναι εύκολο να τραβήξουμε τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο δάνειο και στον περιστασιακό αγγλισμό. Ας πούμε, τι είναι το «φέικ νιουζ»; Δάνειο ή αγγλισμός; Μάλλον δάνειο, πλέον. Για να γίνει σωστά αυτή η δουλειά, πρέπει να πάρουμε σώματα κειμένων. Δεν γίνεται στο πόδι.

Αν ομως ισχύει η πληροφορία της κ. Λυγερού ότι έχουμε 3.000 λέξεις αγγλικής προέλευσης, προς τι ο συναγερμός; Δεν μας είπε στην αρχή του άρθρου της ότι η ελληνική έχει 7 εκατομμύρια λέξεις; Τι ψυχή έχουν οι αγγλοφερμένες τρεις χιλιαδούλες; Αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 1/2000 του λεξιλογίου, δηλαδή σταγόνα στον ωκεανό. Δεν το λέτε και στον Μπαμπινιώτη, κυρία Λυγερού μας, να σταματήσει να σκίζει τα ρούχα του;

ΠΘ: Οι γλωσσολόγοι προειδοποιούν ότι με την πάροδο του χρόνου το ποσοστό των αγγλισμών θα αυξηθεί. Κι ενώ ο Κωνσταντίνος Καβάφης χρησιμοποιούσε στα έργα του περίπου 3.500 διαφορετικές λέξεις και ο Ελύτης σχεδόν 8.000 λέξεις, οι νεοέλληνες εμφανίζουν ιδιαίτερα αδύναμο λεξιλόγιο, με αποτέλεσμα πολλές λέξεις να περνάνε στη λήθη. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι κατά μέσον όρο κάποιοι χρησιμοποιούν μόνο 300 λέξεις στην καθημερινότητά τους!

ΝΣ: Νάτοι πάλι οι Ανώνυμοι Γλωσσολόγοι! Βέβαια, εδώ θα συμφωνήσω μαζί τους, ότι πράγματι στο κοντινό μέλλον αναμένεται να αυξηθεί το «ποσοστό των αγγλισμών» (ό,τι κι αν σημαίνει ο όρος). Ως προς το λεξιλόγιο του Καβάφη και του Ελύτη, δεν ξερω από ποια εργασία έχει αντλήσει τα στοιχεία της η κ. Λυγερού -αλλά δεν τα αμφισβητώ. Θα αμφισβητήσω όμως εντονότατα την ουρανομήκη μπαρούφα ότι «κάποιοι χρησιμοποιούν μόνο 300 λέξεις στην καθημερινότητά τους» -και μάλιστα «κατά μέσο όρο», που σημαίνει ότι αν ο ειδήμονας της παρέας έχει 500 λέξεις τότε ο σκράπας της παρέας θα έχει ίσως 100. Αλλά θα αφήσω να απαντήσει στην κ. Λυγερού ο κ. Μπαμπινιώτης, ο οποίος το 2008 είχε γράψει: «Ο νέος που κατηγορούμε για τις 500 λέξεις δεν είναι ο ίδιος αυτός που γράφει μια κανονική έκθεση στο σχολείο, που συναγωνίζεται χιλιάδες άλλων νέων στις εισαγωγικές εξετάσεις ή που εξετάζεται προφορικά σε διάφορα αντικείμενα, χρησιμοποιώντας πολύ περισσότερες, μερικές χιλιάδες εναλλασσόμενων λέξεων;»

ΠΘ: Παρά την πληθώρα των πτυχίων, οι νέοι πάσχουν από λεξιπενία και σημασιολογική ένδεια. Επιδεινώνεται δηλαδή μια κατάσταση του αλφαβητισμού και του εγγραμματισμού στον ελληνόφωνο κόσμο, τη στιγμή που η ελληνική γλώσσα έχει περίπου 100.000 ενεργές λέξεις και 300.000 σημασίες. Ενας μέσος Ελληνας, όμως, γνωρίζει μόνο λίγες χιλιάδες λέξεις.

ΝΣ: Αναπόδεικτες οι κατηγορίες για λεξιπενία και σημασιολογιή ένδεια, όπως και για επιδείνωση του αλφαβητισμού και του εγγραμματισμού. Αλλά σοκάρομαι βλέποντας την κ. Λυγερού να ξεφουσκώνει τη φούσκα των 7.000.000 λέξεων και να μας αφήνει  μόλις με 100.000 «ενεργές» λέξεις. Πού πήγαν οι 6.900.000 λέξεις μας; Πώς έγιναν «ανενεργές»;

Από την άλλη, μας λέει ότι «ο μέσος Έλληνας» γνωρίζει «λίγες χιλιάδες λέξεις» -μετράει και αυτούς που «χρησιμοποιούν μόνο 300»; Και πού βασίζεται ο αριθμός αυτός; Αν ισχύει ο ισχυρισμός της κ. Λυγερού, αυτό σημαίνει ότι αν δώσουμε σε έναν «μέσο Έλληνα» το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας, που έχει 75.000 λήμματα, ο μέσος Έλληνας θα γνωρίζει περίπου ένα λήμμα στα 15 του λεξικού; Ποιος το πιστεύει αυτό; (Δεν λέμε να χρησιμοποιεί τη λέξη, αλλά να τη γνωρίζει. Πολλοί δεν έχει χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν τη λέξη ‘αφαλάτωση’ αλλά ξέρουν τι σημαίνει).

ΠΘ: Υπάρχει και ο αντίλογος ότι η νεοελληνική δεν είναι αμιγής γλώσσα, με την έννοια ότι και στο απώτερο παρελθόν ενσωμάτωσε στον κορμό της έναν αριθμό τουρκικών λέξεων, κατά την περίοδο όπου η Ελλάδα τελούσε υπό την κατοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μπορεί άραγε η ελληνική γλώσσα να ανταποκριθεί στις νέες έννοιες, στα νέα αντικείμενα, στις νέες πραγματικότητες του 21ου αιώνα και μάλιστα με την αμεσότητα και την ταχύτητα που απαιτεί η ανάγκη επικοινωνίας σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης;

ΝΣ: Πάλι τρία πουλάκια κάθονται. Ποια γλώσσα είναι αμιγής; Από πού κι ως πού είναι «απώτερο» παρελθόν η Τουρκοκρατία; Μόλις τώρα γιορτάζουμε τα 200 χρόνια της επανάστασης -ενώ πολλές περιοχές της Ελλάδας ανήκαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία μέχρι το 1912. Και μόνο τα τουρκικά δάνεια καθιστούν «μη αμιγή» τη γλώσσα; Τα λατινικά, τα ιταλικά-βενετσιάνικα, τα σλάβικα, τα αλβανικά, τα γαλλικά δάνεια είναι εντάξει; Και σε τι «αντιλέγει» τάχα η ύπαρξη τουρκικών δανείων; Και τι σχέση έχει το πρώτο σκέλος της παραγράφου με το δεύτερο;

ΠΘ: Εκθεση της UNESCO προειδοποιεί ότι 2.500 χιλιάδες γλώσσες κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Υπάρχουν στη Γη περίπου 6.900 γλώσσες και κάθε δύο εβδομάδες πεθαίνει μία, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ. Οι γλώσσες που απειλούνται μιλιούνται κυρίως από μειονότητες στις ανεπτυγμένες χώρες της Βόρειας Αμερικής, της Ευρώπης και της Αυστραλίας. Το 1992 ένας εξέχων Αμερικανός γλωσσολόγος προέβλεψε ότι μέχρι το 2100 το 90% των γλωσσών του κόσμου θα έχει πάψει να υφίσταται. Η ελληνική γλώσσα δεν κινδυνεύει επ’ ουδενί με εξαφάνιση, αλλά αυξάνεται ο διεθνής προβληματισμός για το πόσο λαβωμένη θα τν βρει ο επόμενος αιώνας…

ΝΣ: Πάλι καλά που αναγνωρίζει η αρθρογράφος ότι δεν κινδυνεύει με εξαφάνιση η γλώσσα!

Νομίζω ότι από τον σημείο προς σημείο σχολιασμό καταδείχτηκαν τα ψέματα, οι μισές αλήθειες και οι πλάνες του άρθρου, ανάκατα, όπως είπα, με αλήθειες.

Σε περίπτωση που η κ. Λυγερού θέλει να απαντήσει, ευχαρίστως θα δημοσιεύσω την απάντησή της. Θα την παρακαλέσω, στην περίπτωση αυτή, να μας αναφέρει μερικούς ακόμα από τους πολλούς μη κατονομαζόμενους γλωσσολόγους που διαρκώς αναφέρει.

Θα περίμενα όμως να σχολιάσει το άρθρο της κ. Λυγερού και ο κ. Μπαμπινιώτης, ο οποίος, όπως έχουμε δει, έχει έντονη παρουσία στα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα και τις τελευταίες εβδομάδες έσπευσε να απαντήσει και στον φίλο Παντελή Μπουκάλα, και στον Τάκη Θεοδωρόπουλο, αλλά και στον Χριστόφορο Χαραλαμπάκη.

Θα περίμενα λοιπόν από τον κ. Μπαμπινιώτη να απαντήσει και να διαψεύσει τις λερναιότητες του άρθρου της κ. Λυγερού: Όχι, δεν έχει 7 εκατομμύρια λέξεις η ελληνική γλώσσα. Όχι, δεν χρησιμοποιούν 300 λέξεις κατά μέσο όρο οι Έλληνες ή έστω κάποιοι Έλληνες. Θα περίμενα, αλλά μου φαίνεται πως θα περιμένω πολύ..

Σαν σήμερα πριν από 100 χρόνια

Σήμερα έχουμε 21-1-21 -όχι συμμετρική ημερομηνία (για κάτι τέτοιο θα περιμένουμε τις 12-11-21 ή κάποια άλλη που θα μου πείτε εσείς) αλλά πάντως με επαναλαμβανόμενο μοτίβο, το 21, που παραπέμπει και στο 1821, ιδίως αν το γράψουμε Εικοσιένα, που φέτος θα γιορταστούν τα 200 χρόνια του.

Σαν σήμερα πριν από 200 χρόνια δεν ξέρω τι έγινε, αν και ίσως βρίσκαμε κάτι αν ψάχναμε την αλληλογραφία των Φιλικών -πάντως δεν ειχε αρχίσει ούτε καν η επανάσταση στη Μολδοβλαχία (η οποία ξεκίνησε σε μιαν άλλη ημερομηνία με επαναλαμβανόμενο μοτίβο, στις 21-02-1821).

Ξέρουμε όμως τι συνέβη στις 21.1.1921, και αυτό θα μας απασχολήσει σήμερα. Ή μάλλον, στο σημερινό άρθρο θα δούμε τι έγραφαν οι εφημερίδες στις 21.1.1921. Βέβαια, αφού οι εφημερίδες περιέχουν κατά τεκμήριο χτεσινά γεγονότα, θα δούμε γεγονότα της 20ής Ιανουαρίου 1921. Το μόνο αξιοπρόσεκτο γεγονός που συνέβη στον ελλαδικό χώρο στις 21.1.1921 δεν θα το μάθουμε από τις εφημερίδες της ημέρας, διότι το γράφουν οι εφημερίδες της 22ας Ιανουαρίου. Αλλά στο άρθρο μας θα εστιάσουμε κυρίως σε σχόλια και σε ατμόσφαιρα, όσο μπορούμε.

Ας πούμε ότι βρήκαμε σε ένα συρτάρι παλιά φύλλα εφημερίδας και τα περιεργαζόμαστε. Στην πραγματική ζωή βέβαια, οι εφημερίδες σε συρτάρια θα είναι μερικών δεκαετιών -το πολύ πενηντάχρονες ή εξηντάχρονες, και βέβαια οι σελίδες θα έχουν κιτρινίσει και θα σχίζονται εύκολα. Αλλά στα ηλεσυρτάρια οι εφημερίδες διατηρούνται περισσότερο.

Διάλεξα λοιπόν τρεις εφημερίδες της 21ης Ιανουαρίου 1921, πριν από 100 ακριβώς χρόνια και θα παρουσιάσω σήμερα μερικά αποσπάσματα. Κι ας μη μου πει κανείς ότι δεν είναι «πριν από 100 ακριβώς χρόνια» φέρνοντας ως επιχείρημα ότι μεσολάβησε η αλλαγή του ημερολογίου το 1923, διότι έτσι δεν θα βγάλουμε άκρη. Ή θα αρνηθούμε σε κάποιον που γεννήθηκε στις 21.1.1921 το δικαίωμα να σβήσει 100 κεράκια σήμερα και θα του πούμε να περιμένει 13 μέρες;

Για να διατηρήσω το πνεύμα της εποχής, μονοτονίζω μεν αλλά κρατάω την ορθογραφία.

H 21η Ιανουαρίου 1921 κατά σύμπτωση ήταν επίσης Πέμπτη, όπως και σήμερα. Στις 21 Ιανουαρίου 1921 η Ελλάδα είχε κυβέρνηση Δημητρίου Ραλλη ύστερα από τη νίκη της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης στις (μοιραίες για κάποιους) εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 και τη συντριπτική ήττα (σε έδρες τουλάχιστον) του Βενιζέλου και των Φιλελευθέρων. Μετά το δημοψήφισμα του Νοεμβρίου είχε επιστρέψει ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. Συνεχιζόταν η Μικρασιατική εκστρατεία, ενώ επρόκειτο να διεξαχθεί διασυμμαχική διάσκεψη στο Λονδίνο, και το φλέγον ερώτημα ήταν ποιος θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στη διάσκεψη: ο πρωθυπουργός Δ. Ράλλης ή ο υπουργός Στρατιωτικών Δημ. Γούναρης;

Πολλοί σύμμαχοι επιθυμούσαν να εκπροσωπήσει την Ελλάδα ο Ελ. Βενιζέλος. Ακριβώς σε αυτό το θέμα είναι αφιερωμένο το κύριο άρθρο της Καθημερινής στις 21.1.1921, με τίτλο «Περί ονομάτων». Ένα απόσπασμα:

Οι εν Ελλάδι βενιζελικοί και οι εν Ευρώπη φιλότουρκοι, δι’ ίδιον εκάτεροι λόγον, μας πληροφορούν ότι δεν θα σωθώμεν, ειμή μόνον αν εμπιστευθώμεν την σωτηρίαν μας εις τον κ. Ε. Βενιζέλον. Ούτω, κατόπιν άλλων τινών συναδέλφων του, και ο αρθρογράφος ήδη του παρισινού «Χρόνου» μάς πληροφορεί:

Ελαχίστου κύρους θ’ απολαύη εν τη διασκέψει του Λονδίνου αντιπρόσωπος της Ελλάδος, ο οποίος δεν θα ονομάζεται Βενιζέλος.

Λυπούμεθα. Αλλ’ είμεθα, οι Έλληνες, ηναγκασμένοι να δηλώσωμεν και προς τους εν Ελλάδι βενιζελικούς και προς τους εν Ευρώπη εραστάς του ονόματος «Βενιζέλος», ότι είναι απολύτως αδύνατον ν’ αντιπροσωπευθή η Ελλάς υπό του κ. Ε. Βενιζέλου. Και υπάρχουν προς τούτο αποχρώντες λόγοι:

Λόγος πρώτος: ότι ο αναθέτων εις τον κ. Βενιζέλον οιανδήποτε εκ μέρους της Ελλάδος εντολήν θα παρέβαινεν ο ίδιος την εντολήν του Λαού, ήτις, δοθείσα την 1ην παρελθόντος Νοεμβρίου και επεξηγηθείσα πριν και ύστερον, ήτο κυρίως και πρωτίστως εντολή εκκρουστική του κ. Βενιζέλου, ως τυράννου, ως ασπλάγχνου έναντι του λαού, ως περιφρονητού των δικαιωμάτων του.

Σε άλλο σημείο της πρώτης σελίδας, σε παραπολιτικό σχόλιο εκφράζεται επίσης καθαρά η αδιάλλακτη στάση κατά των ηττημένων αντιπάλων, αλλά και η πόλωση που είχε προκαλέσει η (ημιδικτατορική, για να πούμε την αλήθεια) διακυβέρνηση της χώρας από τον Βενιζέλο:

Βρίθουν τα προβλήματα;

Σήμερα είναι η επέτειος του θανάτου του αγαπημένου μου ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, αλλά το καθιερωμένο κάθε χρόνο λαπαθιωτικό θέμα θα το βάλουμε μεθαύριο Κυριακή, που συνηθίζεται να έχουμε λογοτεχνικό υλικό. Για σήμερα θα εξοφλήσω μιαν οφειλή, αν και όχι από τις πολυκαιρισμένες -ένα φρέσκο χρέος.

Θα σχολιάσω μια γλωσσική αντιδικία, που εκτυλίχθηκε μέσα στις γιορτές. Είναι αλήθεια πως το θέμα το έχουμε σχολιάσει ήδη στο ιστολόγιο, αλλά επειδή ήμουν μακριά από τα κιτάπια μου δεν μπορούσα να γράψω το άρθρο νωρίτερα.

Λοιπόν, στις 16 Δεκεμβρίου, από τις στήλες της Καθημερινής, ο φίλος συγγραφέας Παντελής Μπουκάλας, στην ταχτική του επιφυλλίδα, αναφέρθηκε σε ένα ζήτημα που είχε φευγαλέα απασχολήσει την παραγλωσσοπολιτική επικαιρότητα, δηλαδή τις λέξεις επιδειξίας και επιδειξιομανης και τη λεξικογραφική τους αντιμετώπιση. Η επιφυλλίδα του Μπουκάλα είναι εδώ, αλλά εμάς θα μας απασχολήσει μόνο η κατακλείδα της:

…λάθη ξεφεύγουν και στον γραπτό λόγο, και μάλιστα γλωσσολόγων-«λογοθετών». Ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης κατήγγειλε προχθές διά του φέισμπουκ τους «“εραστές τής γλωσσικής πλάκας”, που βρίθουν στη χώρα μας». Πρώτος ο ίδιος, φυσικά, θα διόρθωνε τον εαυτό του: «Η χώρα μας βρίθει εραστών…». Της βιασύνης τα παιδιά έχουν τον ίδιο νουνό: το Λάθος.

Εγραψε λοιπόν ο κ. Μπαμπινιωτης «οι εραστές της γλωσσικής πλάκας βρίθουν στη χώρα μας» και ο Μπουκάλας επισημαίνει το λαθάκι:

Σύμφωνα με όλα τα λεξικά, και με το λεξικό Μπαμπινιώτη (εικόνα), το ρήμα «βρίθω» είναι μεταβατικό και σημαίνει «είμαι γεμάτος από κάτι». Συντάσσεται με γενική ή με από + αιτιατική. Το λεξικό Μπαμπινιώτη, στην 5η του έκδοση, δίνει τις εξής παραδειγματικές φράσεις: η Ιστορία βρίθει παραδειγμάτων μεγάλων ανδρών με άδοξο τέλος // το μουσείο βρίθει από πίνακες μεγάλων ζωγράφων // το κείμενο βρίθει λαθών.

Με βάση το λεξικό Μπαμπινιώτη (αλλά και όλα τα άλλα σύγχρονα μεγάλα λεξικά μας), δεν είναι σωστό αυτό που έγραψε στο Φέισμπουκ ο κ. Μπαμπινιώτης, ότι «οι εραστές βρίθουν στη χώρα μας». Θα έπρεπε να διαλέξει ένα άλλο ρήμα, π.χ. «αφθονώ»: οι εραστές αφθονούν στη χώρα μας ή, όπως υπέδειξε ο Μπουκάλας: «η χώρα μας βρίθει εραστών…»

Αυτή η αμετάβατη χρήση του «βρίθω» με τη σημασία «αφθονώ» δεν υπάρχει σε κανένα από τα τέσσερα μεγάλα λεξικά μας, και δεν είναι καν τόσο συχνή ώστε να λεξικογραφηθεί (ενδεχομένως ως «καταχρηστική», όπως πχ η μεταβατική χρήση του «επικοινωνώ»). Πάντως, αν γκουγκλισετε, θα δείτε ότι υπάρχουν και άλλες εμφανίσεις του αμετάβατου «βρίθω» (σταχυολόγηση από το 2012 σε παλιό άρθρο της Λεξιλογίας).

Οπως εξηγεί ο Νίκος Λίγγρης σε εκείνο το άρθρο: Να πώς γίνεται το λάθος:
Από το Πρώτο Θέμα, ένας τίτλος είναι «Βρίθουν οι παραλίες της Κρήτης από παράνομους μασέρ» (φοβερή είδηση) και ένα άλλος έρχεται και κάνει το λάθος: «Βρίθουν οι χασισοφυτείες στην Κρήτη».

Δεκαπέντε μέρες αργότερα, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, είχαμε την απάντηση του κ. Γ. Μπαμπινιώτη. Διπλή απάντηση, αφού στο ίδιο άρθρο (υπό τύπον επιστολής προς τον διευθυντή) απαντά και σε άλλη επιφυλλίδα του Τάκη Θεοδωρόπουλου.

Εδώ αντιγράφω τα κομμάτια της επιστολής του κ. Μπαμπινιώτη που αφορούν τον Π. Μπουκάλα, ενώ δίπλα σε εικόνα δημοσιεύω μια περίληψη που δημοσίευσε ο κ. καθηγητής στο Φέισμπουκ.

Αλλο ζήτημα είναι –και έρχομαι σ’ αυτό διότι έχει γλωσσικό ενδιαφέρον– αν και ο κ. Παντελής Μπουκάλας στο ίδιο άρθρο, από κεκτημένη ταχύτητα ως εξαίρετος επιμελητής κειμένων συνηθισμένος στις διορθώσεις, διορθώνει… λαθεμένα και μια σωστή φράση σε δικό μου κείμενο «“οι εραστές τής γλωσσικής πλάκας” που βρίθουν στην χώρα μας» (την ήθελε: «Η χώρα μας βρίθει εραστών…»), εγκαλώντας με μάλιστα για βιασύνη («Καθημερινή» 16 Δεκ.). Ωστόσο, αυτός που βιάστηκε «να διορθώσει» είναι ο ίδιος ο κ. Μπουκάλας. Δεν φαίνεται να γνωρίζει ότι η Ελληνική (και γενικότερα η γλώσσα) επιτρέπει να χρησιμοποιούμε κατά περίπτωση ένα μεταβατικό ρήμα (ρήμα με συμπλήρωμα) και ως αμετάβατο (ρήμα χωρίς συμπλήρωμα). Κρίμα που ο κ. Μπουκάλας, με την άλλη του ιδιότητα, του συγγραφέα, δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι συχνά με πολλά ρήματα μπορούμε συχνά «ορθώς και νομίμως» να χρησιμοποιήσουμε ένα μεταβατικό ρήμα ως αμετάβατο, αναβαθμίζοντας το αντικείμενο σε λειτουργία υποκειμένου, ακριβώς για να το προβάλουμε λεκτικά («λειτουργική προοπτική της πρότασης»). Δεν απαιτώ, βεβαίως, να γνωρίζει ο κ. Μπουκάλας αυτό που γράφουμε με τον συνάδελφο Χρίστο Κλαίρη στη μεγάλη (1160 σελίδων) «Γραμματική τής Νέας Ελληνικής. Δομολειτουργική – επικοινωνιακή» (2011) ότι «Τα περισσότερα ρήματα τής Νέας Ελληνικής εμφανίζουν σε διαφορετικά περιβάλλοντα και τις δύο χρήσεις [μεταβατική και αμετάβατη]» (σελ. 611). Αλλά θα έπρεπε ίσως να γνωρίζει, αφού εισχωρεί στα βαθιά της γλώσσας μας, τι έχει πει πολύ πριν από μάς (από το 1946) ο μεγάλος εκπαιδευτικός-γλωσσολόγος Αχιλλέας Τζάρτζανος στη «Νεοελληνική Σύνταξη της Κοινής Δημοτικής» (1946, τόμ. Α΄ σελ. 234 κ.εξ.): «πλείστα ενεργητικά μεταβατικά ρήματα […] από μεταβατικά γίνονται αμετάβατα». Δίνει δε ο Τζάρτζανος πλήθος παραδειγμάτων: π.χ. «ο τσοπάνης βόσκει πρόβατα –τα πρόβατα βόσκουν στο βουνό, σκορπώ τα χρήματα – τα πρόβατα σκορπούν στα χωράφια, στεγνώνω τα ρούχα στον ήλιο – τα ρούχα στεγνώνουν στον ήλιο κ.ά.». Θα μπορούσα να μιλήσω και για τα περίφημα «εργαστικά ρήματα» («έσπασε τη λάμπα» – «η λάμπα έσπασε»), αλλά θα μάς πήγαινε πολύ μακριά. Ωστόσο, σπεύδω και με αυτή την ευκαιρία να δηλώσω ειλικρινώς –όπως το έχω κάνει συχνά σε δημόσιες συνεντεύξεις μου– ότι δεν θεωρώ τον εαυτό μου γλωσσικά αλάνθαστο παρά τις 12.500 σελίδες που έχω γράψει για τις λέξεις της γλώσσας μας στα εννέα (9) λεξικά μου. Ο κ. Μπουκάλας μάλλον διεκδικεί το αλάθητο.

Βαρβαρικά μεζεδάκια

Όχι από τους βαρβάρους, ούτε από τους βαρβαρισμούς, παρόλο που το βδομαδιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο συχνά επισημαίνει γλωσσικά αστοχήματα. Απλώς, τα μεζεδάκια που εσείς διαβάζετε σήμερα, γράφτηκαν χτες, που ήταν η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας. Θα μου πείτε, γιατί δεν τα λέω «νικολοβαρβαρικά», που είναι και πιο ακριβές αφού γράφονται και διαβάζονται μέσα στα Νικολοβάρβαρα -είναι και η γιορτή μου αύριο. Ο λόγος είναι οτι αυτόν τον τίτλο τον έχω ήδη χρησιμοποιήσει στο παρελθόν, και μάλιστα δυο φορές, οπότε λέω να μην τον ξαναχρησιμοποιήσω ως το 2030.

Οπότε, βαρβαρικά, από την αγία. Ή από τη βαρβάρα, το έδεσμα που σύμφωνα με το έθιμο πολλοί και πολλές έφτιαχναν ιδίως στη βόρεια Ελλάδα, ένα είδος ασουρέ με στάρι και ξερά φρούτα. Δεν ξέρω βέβαια αν συνεχίζουν πολλοί να κρατάνε το έθιμο.

* Και ξεκινάμε με ένα περίεργο σπασμένο τηλέφωνο από τον χώρο της εκπαίδευσης. Φίλος του ιστολογίου μου στέλνει λινκ από το εκπαιδευτικό υλικό της τηλεκπαίδευσης όπου παρουσιάζεται μια «διαθεματική δραστηριότητα» για την πρώτη τάξη του δημοτικού.

Αν πάτε στο κάτω μέρος της σελίδας, θα δείτε τους εξής διδακτικούς στόχους:

Ώστε ο πρώτος στόχος είναι η «ανάπτυξη φορολογικής ενημερότητας»; Και πώς να αναπτύσσεται τάχα; Και τι σχέση έχει με τα παιδιά του δημοτικού;

Καμιά σχέση βέβαια, πρόκειται για… ραμόνι. Προφανώς «φωνολογικής ενημερότητας» ήθελε να γράψει ο συντάκτης -άλλωστε προηγουμένως το γράφει έτσι. Ίσως το λάθος έγινε από τον κορέκτορα, ίσως από κάποιο σύστημα υπαγόρευσης και μετατροπής σε κείμενο, ίσως πρόκειται για απλή παραδρομή.

Σε κάθε περίπτωση, είναι θλιβερό ότι τόσους μήνες κανείς δεν το πρόσεξε και δεν το διόρθωσε.

Ο φίλος μου που είναι κάπως παλιομοδίτης ενοχλήθηκε επίσης από το κάπως πομπώδες ύφος της ανακοίνωσης, με την πολλή ειδική ορολογία. Εγώ πάλι πρόσεξα ότι η δραστηριότητα «επιχειρεί με αφορμή την επανάληψη των γραμμάτων (λ) (γ) και (χ) στη γλώσσα να εισάγει τα παιδιά στο κειμενικό είδος του μύθου καταρχήν». Συνεχως θα τα εισάγει; Αν μπουν θα τα βγάλει έξω για να τα ξαναβάλει; Όχι βέβαια, εδώ θέλει συνοπτικό τύπο, να εισάξει ή έστω να εισαγάγει. Ή, να εξοικειώσει τα παιδιά με το κειμενικό είδος… ή ό,τι άλλο.

* Κι άλλο ένα παράκουσμα που έρχεται από πολύ πολύ μακριά.

Μακριά στον χρόνο εννοώ. Το ψάρεψε ο φίλος Ακίνδυνος, ο οποίος (με άλλο χρηστώνυμο) παρουσιάζει στο Τουίτερ διάφορα περίεργα που τα ξεθάβει από παλιές εφημερίδες, της προηγούμενης χιλιετίας (εντάξει, αυτό το έβαλα για μπούγιο -ας πούμε, των δεκ. 1970-90).

Πρέπει να είναι απο την Ελευθεροτυπία και πρέπει να είναι απο το μακρινό 1988, αφού αναφέρεται στα γυρίσματα της ταινίας «Η φανέλα με το 9», που κυκλοφόρησε το 1989. Στη μέση, ο πρωταγωνιστής της ταινίας Σταύρος Τζορτζόκος, διότι έτσι άκουσε ο υλατζής το «Στράτος Τζώρτζογλου».

Ωραίο ήταν και το σχόλιο του Ακίνδυνου: Τον Σταύρο Τζορτζόκο δεν τον νοιάζει τι λένε γι’ αυτόν, αρκεί να γράφουν σωστά το όνομά του.