Εσείς αντεπεξέρχεστε;

Δεν σας ρωτάω αν τα βγάζετε πέρα οικονομικά, αν μπορείτε να ανταποκριθείτε σε όσα ζητούν από σας στη δουλειά, στην  οικογένεια και όπου αλλού έχετε  υποχρεώσεις. Θα ήταν αδιακρισία μια τέτοια ερώτηση, έτσι δημόσια. Αλλά οι ταχτικοί φίλοι του ιστολογίου θα πρόσεξαν ίσως ότι τα άρθρα μας που διατυπώνουν ερώτηση με το «εσείς…» συχνά διερευνούν ποιον από δύο τύπους προτιμούν να χρησιμοποιούν οι σχολιαστές μας.

Διότι βέβαια, θα έχετε προσέξει ότι το ρήμα «αντεπεξέρχομαι» πολλοί το γράφουν «αντΑπεξέρχομαι»,  ενώ πολλοί αυτοδιορθώνονται, δηλαδή  ενώ τούς φαίνεται φυσικότερος ο τύπος με «ανταπ-«, ωστόσο, για να μην τους πουν αγράμματους, το αλλάζουν σε «αντεπ-«. Όπως είχαμε πει σε ένα  παλιόοοο μας άρθρο (εδώ και 12 χρόνια και βάλε), από το οποίο θα πάρω υλικό και σήμερα, το «ανταπεξέρχομαι» είναι πολύ διαδεδομένο «λάθος» και βρίσκεται πολύ ψηλά στη λίστα των «γλωσσικών ατοπημάτων» που αρέσκονται να στηλιτεύουν οι λαθοθήρες, παρέα π.χ. με το από ανέκαθεν ή τον Οκτώμβριο. Για να δούμε μια τέτοια άποψη, παραθέτω επιστολή που είχε στείλει πριν από μερικά χρόνια στην  Καθημερινή ο κ. Αναστάσιος Στέφος, της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων:

Σε καθημερινή σχεδόν βάση, στον γραπτό και τον προφορικό λόγο των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών, ακούγεται συχνά η χρήση του ρήματος «ανταπεξέρχομαι» (δεν ανταπεξέρχομαι στις ανάγκες μου) αντί του ορθού «αντεπεξέρχομαι» = ανταποκρίνομαι, αντιμετωπίζω με επιτυχία (λόγ. επιτίθεμαι κατά του εχθρού, Θουκυδ. IV, 131): π.χ. αντεπεξέρχεται ικανοποιητικά στις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις / δεν αντεπεξέρχομαι στα έξοδά μου, στις υποχρεώσεις μου κ.λπ.

Το ρήμα, σύμφωνα με τα λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη και του Χριστόφ. Χαραλαμπάκη, παράγεται από τρεις προθέσεις: αντί + επί + εξ, δίκην προρρηματικών τύπων. Επομένως, η χρήση του ρήματος «ανταπεξέρχομαι», προϊόν νεότερης ετυμολογικής ανομοίωσης, είναι εσφαλμένη και πρέπει να αποφεύγεται.

Πράγματι, το «αντεπεξέρχομαι» είναι ένα από τα λίγα αρχαία σύνθετα ρήματα με τρεις προθέσεις (αντί, επί και εκ + έρχομαι· με τεσσερις δεν φαντάζομαι να υπάρχει κανένα, αν και στα νέα ελληνικά έχουμε τουλάχιστον το «επ-ανα-προσ-δι-ορίζω»). Στα αρχαία πιο συχνό ήταν το δίδυμο αδερφάκι του, το σύνθετο με το ρήμα είμι (που ήταν ο άλλος τύπος του έρχομαι): αντεπέξειμι.

Όπως λέει και ο επιστολογράφος της Καθημερινής, αρχικά το επεξέρχομαι» και το «αντεπεξέρχομαι» ήταν ρήματα του πολέμου: επεξέρχομαι σήμαινε «βγαίνω για να επιτεθώ, κάνω έφοδο» (και μετά επεκτάθηκε η χρήση του στην ορολογία των δικαστηρίων, ως «διώκω δικαστικά, καταγγέλλω κάποιον»), ενώ το αντεπεξέρχομαι «βγαίνω για να αποκρούσω εχθρό που επιτίθεται», «βγαίνω για να αντεπιτεθώ, αντεπιτίθεμαι». Έτσι το βρίσκουμε στον Θουκυδίδη και στον Ξενοφώντα. Για παράδειγμα, στον Θουκυδίδη (7.37): οἱ δὲ πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦ Ὀλυμπιείου καὶ τῶν ἔξω κατὰ τάχος χωροῦντας ἱππέας τε πολλοὺς καὶ ἀκοντιστὰς ἀντεπεξῇσαν, που μεταφράζεται «αντεπιτίθεντο» στη μετάφραση του Πάπυρου (που θέλει κι άλλη μετάφραση για να διαβαστεί) ή «πήγαν να αποκρούσουν» στη μετάφραση της Έλλης Λαμπρίδη.

Advertisement

Επειγόντως φιλόλογος;

Τις προάλλες, το Φέισμπουκ μού πρότεινε να διαβάσω ένα άρθρο του κ. Σάκη Μουμτζή που είχε δημοσιευτεί στην Καθημερινή, με τίτλο «Επειγόντως φιλόλογος». Δεν είναι μεγάλο σε έκταση, οπότε το αναδημοσιεύω εδώ.

Η κηδεία πέρασε, τα «µαργαριτάρια» των ρεπόρτερ έµειναν. Και ήταν πολλά. Κατανοώ το άγχος και την πίεση του ρεπορτάζ, που προκαλεί ένα τρακ στα νέα παιδιά που βρίσκονται μπροστά από την κάμερα, όμως ας γίνει αντιληπτό πως αυτά που λένε μπαίνουν μέσα σε εκατοντάδες χιλιάδες σπίτια και τους ακούνε εκατομμύρια τηλεθεατές. Οποιοδήποτε γραμματικό ή συντακτικό λάθος τους, που πολλές φορές είναι επαναλαμβανόμενο, δημιουργεί μια ακουστική εξοικείωση με αυτό στον τηλεθεατή, ο οποίος ασυναίσθητα και μηχανικά μπορεί να το επαναλάβει. Αφομοιώνει το λάθος, εθιζόμενος έτσι στην κακοποίηση της ελληνικής γλώσσας.

Το πλέον σύνηθες γλωσσικό ατόπημα αφορά τη σύγχυση που επικρατεί στη χρήση των μετοχών και κυρίως στην αποσύνδεση του γένους της μετοχής από το γένος του ουσιαστικού στο οποίο αναφέρεται. Π.χ. «των παραληφθέντων επιστολών». Αντιλαμβάνομαι τη δυσκολία που υπάρχει στη χρήση του ορθού «παραληφθεισών», όμως σε αυτή την περίπτωση καλό είναι να προτιμάται η περιφραστική έκφραση. «Των επιστολών που παραλήφθηκαν». Λόγος απλός, κατανοητός, χωρίς παγίδες. Μερικές φορές η προσπάθεια να επιδείξουν κάποιοι τη γλωσσική τους επάρκεια, την οποία προφανώς δεν διαθέτουν, τους οδηγεί στα συνήθη συντακτικά και γραμματικά λάθη. Ενα από αυτά –ιδιαίτερα «δημοφιλές», που διαστρεβλώνει και το νόημα των όσων θέλει να δηλώσει ο ρεπόρτερ– είναι η έκφραση «υπέρ του δέοντος», αντί της ορθής «υπέρ το δέον». Το «υπέρ» συντασσόμενο με γενική εκφράζει υποστήριξη, ενώ με αιτιατική την υπερβολή, το ξεπέρασμα των ορίων.

Προφανώς, το πρόβλημα αφορά την ποιότητα της μέσης εκπαίδευσης και τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Αλλά αυτή η διαπίστωση, που είναι πλέον κοινότοπη, καλύπτει μόνον ένα μέρος του προβλήματος. Το άλλο μέρος αφορά την εγκατάλειψη της γλώσσας που διδάσκεται στα σχολεία –όπως διδάσκεται– υπέρ της λεγόμενης ψηφιακής γλώσσας των απλοποιημένων, μέχρι παραποιήσεως, τύπων στο ορθογραφικό, στο γραμματικό και στο συντακτικό επίπεδο. Αυτό που μιλούν πολλοί νέοι, και όχι μόνο, είναι τα «περίπου» ελληνικά. Μια γλώσσα τόσο όσο για να συνεννοούνται, χωρίς κανόνες. Θα τρίζουν τα κόκαλα του Τζάρτζανου και του Τριανταφυλλίδη.

Γι’ αυτό, καλό θα ήταν, οι τηλεοπτικοί σταθμοί στον κωδικό «αμοιβές προσωπικού» ας βάλουν και την αμοιβή ενός φιλολόγου, που χρειάζεται κατεπειγόντως.

Ανάπτυξα ή ανέπτυξα;

Το συζητήσαμε και στα μεζεδάκια του Σαββάτου, αλλά νομίζω πως σηκώνει να το… αναπτύξω σε άρθρο. Λοιπόν, πριν από μερικές μέρες, η υπουργός Παιδείας κτλ. κ. Κεραμέως δημοσίευσε το εξής τουίτ, το οποίο προκάλεσε πολλές συζητήσεις.

Bλέπετε υπογραμμισμένη τη λέξη «ανάπτυξα».

Πολλοί σχολιαστές, που σε γενικές γραμμές κατατάσσονταν στην εξ αριστερών αντιπολίτευση, θεώρησαν ότι είναι λάθος ο τύπος «ανάπτυξα», λάθος απαράδεκτο για υπουργό και μάλιστα αρμόδια για την Παιδεία.

Διαφώνησα και έγινε ενδιαφέρων διάλογος με κάποιους, όσο επιτρέπει τον διάλογο το όριο 280 χαρακτήρων του Τουίτερ.

Κατά τη γνώμη μου, ο τύπος «ανάπτυξα» δεν είναι λάθος, διότι η εσωτερική συλλαβική αύξηση δεν είναι υποχρεωτική, μπορεί κανείς να διαλέξει αν θα τη βάλει ή όχι ανάλογα με το ρήμα ή με το ύφος του κειμένου του.

Από την άλλη, η αλήθεια είναι ότι στα σώματα κειμένων της σημερινής γλώσσας οι αναύξητοι τύποι αποτελούν μειοψηφία -και πάλι, όμως, ανάλογα με το ρήμα.

Κι έτσι, παρακινήθηκα να γράψω το σημερινό άρθρο.

Το θέμα της εσωτερικής αύξησης ή όχι στους παρελθοντικούς χρόνους συνδέεται κατά τη γνώμη μου και με τον  σχηματισμό της προστακτικής -τη θέση μου αυτή την έχω αναπτύξει σε παλιότερο άρθρο. Σήμερα ωστόσο θα περιοριστώ στους παρελθοντικούς χρόνους και θ’ αποφύγω να αναφερθώ στην προστακτική.

Για την αύξηση στους παρελθοντικούς χρόνους γενικώς, πολλοί γλωσσολόγοι τη θεωρούν κενό μορφολογικό στοιχείο, απλώς φορέα του τόνου. Πράγματι, στα νέα ελληνικά, όταν το ρήμα είναι δισύλλαβο και ανήκει στην 1η συζυγία, παίρνει ε- μόνο όταν χρειάζεται να φέρει τον τόνο στην προπαραλήγουσα: λέμε έγραψα, αλλά γράψαμε, όχι εγράψαμε, τουλάχιστον στην κοινή νέα ελληνική. Στα αρχαία ελληνικά όμως η αύξηση ήταν υποχρεωτική σε όλα τα πρόσωπα (εγράφομεν), ήταν λοιπόν εγγενές κλιτικό στοιχείο. Εξάλλου, στα νέα ελληνικά, στα τρισύλλαβα ρήματα, όπου υπάρχει φορέας του τόνου, δεν σημειώνεται αύξηση: κέρδισα, πίστευε, πότισα, ενώ στα αρχαία σημειωνόταν. Γι’ αυτό και κάποιοι γλωσσολόγοι αρνούνται ολωσδιόλου τον όρο «αύξηση», αν και οι γραμματικές χρησιμοποιούν, όλες, αυτόν τον όρο.

(Βέβαια, σε πολλές γλωσσικές ποικιλίες της ελληνικής υπάρχει προθηματικό ε- ή τέλος πάντων αύξηση και εκεί που δεν δικαιολογείται στην κοινή, πχ επαίζαμε, επότιζα).

Εσωτερική αύξηση εμφανίζεται σε σύνθετα ρήματα με αρχαίες προθέσεις: διαφέρω – διέφερα / μεταφέρω – μετέφερα. Και πάλι, η αύξηση εμφανίζεται μόνο στα πρόσωπα όπου υπάρχει στο απλό ρήμα: διέφερα, αλλά διαφέραμε. (Τα σύνθετα με άλλα προθήματα δεν εμφανίζουν εσωτερική αύξηση: κακόμαθε, καιρόριχνε, στραβόκοψε).

Η εσωτερική αύξηση δεν εμφανίζεται σε όλα τα σύνθετα ρήματα -ας πούμε, δεν την σχηματίζουν σχεδόν ποτέ ρήματα όπως περιμένω, διαλέγω ή τη σχηματίζουν σπάνια ρήματα όπως συναντώ, απαντώ. Στη μεγάλη πλειοψηφία όμως των ρημάτων, η εσωτερική αύξηση συνηθίζεται από τους περισσότερους ομιλητές.

Το ζήτημα είναι κατά πόσον αυτή η εσωτερική αύξηση θεωρείται υποχρεωτική. Να δούμε τι λένε οι γραμματικές.

Τι κάνει ο κολαούζος;

Τις προάλλες, φίλος έγραψε στο Φέισμπουκ «Σιγά που θα πάρω στα σοβαρά την άποψη ανθρώπων που λένε ‘κολαούζος’ και εννοούν ‘ακόλουθος, τσιράκι’ αντί να εννοούν ‘προπορευόμενος οδηγός'».

Η λέξη «κολαούζος» ανήκει σε μια κατηγορία ευάριθμων λέξεων που η σημασία τους αλλάζει αυτή τη στιγμή, μπροστά στα μάτια μας. Φυσικά δεν έβαλα τυχαία τη λέξη «ευάριθμος» με πλάγια και σπεύδω να δηλώσω, διότι δεν προκύπτει με βεβαιότητα από τα συμφραζόμενα, πως την εννοώ με τη σημασία «ολιγάριθμος».

Σκέφτηκα λοιπόν να γράψω ένα σημειωματάκι για τον κολαούζο και ταυτόχρονα να σας καλέσω να μου πείτε, υπό τύπον σφυγμομέτρησης, με ποια σημασία χρησιμοποιείτε εσείς αυτή τη λέξη.

Όπως βλέπετε, ο φίλος μου, μάλλον συντηρητικός στα γλωσσικά, θεωρεί ότι η σημασία της είναι «οδηγός». Πράγματι, αυτή είναι (ή ήταν;) η πρώτη σημασία της λέξης.

Ο κολαούζος είναι δάνειο από τα τουρκικά, kιlavuz. Αυτό το v, ανάμεσα σε φωνήεντα, προφέρεται χαλαρά ήδη στα τουρκικά, οπότε στα ελληνικά χάθηκε -κι έχουμε τον κολαούζο, δηλαδή τον (ντόπιο) οδηγό που προπορεύεται και δείχνει τον δρόμο στους ταξιδιωτες της εποχής, που ταξίδευαν με το μουλάρι ή με το άλογο ή πεζοί.

Υπάρχει άλλωστε η πολύ γνωστή παροιμία «Χωριό που φαίνεται, κολαούζο δεν θέλει», που λέγεται για τ’ αυτονόητα και τα πασιφανή, διότι βέβαια όταν έχεις οπτική επαφή με τον προορισμό σου δεν χρειάζεσαι οδηγό για να σου δείξει τον δρόμο. Υπάρχει αντίστοιχη τουρκική παροιμία, görünen köy kilavuz istemez, που σημαίνει το ίδιο πράγμα, οπότε κατά πάσα πιθανότητα η ελληνική είναι δάνειο από τα τουρκικά.

Μεταφορικά, από τον οδηγό που δείχνει τον δρόμο, ονομάστηκε επίσης «κολαούζος» το συρματόσκοινο με το οποίο συνδέονταν οι δύτες με το σκάφος τους, σε παλιότερες εποχές της ναυτοσύνης. Κάπου βρίσκω ότι από τα σινιάλα που έκανε ο δύτης στον κολαούζο καταλάβαιναν οι σύντροφοί του πάνω στο πλοίο ότι κατέβαινε σε μεγαλύτερα βάθη.

Επίσης μεταφορικά, λέμε «το κολαούζο» για τον σπειροτόμο, το εργαλείο με το οποίο χαράζουμε, ανοίγουμε εσωτερικά σπειρώματα για να περάσουμε βιδες. Η μεταφορική αυτή σημασία υπάρχει και στα τουρκικά και μπορεί να την πήραμε από εκεί.

Κοιτάζοντας την κοίτη

Συζητήθηκε πολύ τις τελευταίες μέρες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ένα γλωσσικό αστόχημα του πρωθυπουργού. Αρχικά είχα σκοπό να το σχολιάσω, όπως συνήθως κάνω με τα γλωσσικά στραβά κι ανάποδα της εβδομάδας, στο σαββατιάτικο άρθρο με τα μεζεδάκια, όμως ένας φίλος γλωσσολόγος μού υπέδειξε ότι το θέμα προσφέρεται και για ευρύτερη συζήτηση, κι έτσι έχουμε το σημερινό άρθρο.

Λοιπόν, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, κατά τη συνάντησή του με τον Οικουμενικό Πατριάρχη, εξέφρασε μπροστά στις κάμερες τη χαρά και την τιμή του για την ευκαιρία που του δόθηκε να βρεθεί, ανήμερα Κυριακή της Ορθοδοξίας «στην κοίτη της Ορθοδοξίας, το Φανάρι». Ιδού και το σχετικό τουίτ, με το βίντεο όπου ακούμε τον κ. Μητσοτάκη ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν και υπότιτλοι:

Στη συνάντηση με την ΑΘΠ τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο εξέφρασα τη συγκίνησή μου για την ευκαιρία που μου δόθηκε σήμερα, Κυριακή της Ορθοδοξίας, να βρεθώ μαζί του στην κοίτη της Ορθοδοξίας, στο Φανάρι, ενώ τον ενημέρωσα για τη συνάντησή μου με τον Πρόεδρο Ερντογάν. pic.twitter.com/DgAtHGHuRT

— Prime Minister GR (@PrimeministerGR) March 13, 2022

Το λάθος, που πολλοί χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έσπευσαν να επισημάνουν, είναι ότι δεν λέμε «κοίτη της Ορθοδοξίας» αλλά «κοιτίδα της Ορθοδοξίας». Κοίτη, όπως έγραψα και στο Τουίτερ, έχουν οι ποταμοί.

Μεζεδάκια της Eλπίδας

Πού τη βρήκαμε την ελπίδα, θα ρωτήσετε, με 100 νεκρούς τη μέρα, αφού η πανδημία δεν λέει να καταλαγιάσει, και την επέλαση της ακρίβειας να φέρνει σε απόγνωση όλο και περισσότερο κόσμο. Αυτό είναι το θέμα, ότι σαν να μην έφταναν αυτα τα δυο δεινά, ήρθε να τριτώσει το κακό, αφού από σήμερα, αλλά κυρίως στην αρχή της επόμενης εβδομάδας, αναμένεται να ενσκήψει η κακοκαιρία, που κάποιος ευφυής την ονόμασε «Ελπίδα», ίσως για να παίξει με τα νεύρα μας. Το μόνο παρήγορο είναι πως η κακοκαιρία γρηγορα θα περάσει, χωρίς θύματα και πολλές ζημιές ας ελπίσουμε, ενώ οι άλλες δυο μάστιγες θα συνεχίσουν να μας βασανίζουν.

Ωστόσο, εμείς εδώ σήμερα βάζουμε μεζεδάκια, και αφού τα τιτλοφορήσαμε και εξηγήσαμε τον τίτλο προχωράμε στο παρασύνθημα.

* Τον τελευταίο καιρό, ο (οΘντκ) υπουργός Ανάπτυξης Άδωνης Γεωργιάδης ασχολήθηκε πολύ με το ζήτημα της τιμής των τεστ PCR υποστηρίζοντας ότι σε μια σειρά χώρες είναι ακριβότερα από την Ελλάδα. Δεν θέλω να μπω στην ουσία του θέματος σήμερα, αλλά θα παρατηρήσω ότι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες προβλέπεται η δυνατότητα συνταγογράφησης των τεστ και τα τεστ PCR είναι δωρεάν όταν συνταγογραφούνται από γιατρό, ενώ σε πολλές χώρες όταν τα τεστ γίνονται για άλλους λόγους π.χ. πριν από ταξίδι, επιβαρύνουν τον πολίτη. Στην Ελλάδα, αντιθέτως, δεν υπάρχει δυνατότητα συνταγογράφησης κι έτσι ο πολίτης που είναι αναγκασμένος να κάνει τεστ, π.χ. για να επισκεφτεί νοσοκομείο ή επειδή έχει κρούσμα στην οικογένειά του, υποβάλλεται σε δυσβάστακτα έξοδα.

Λοιπόν, ο Άδωνης σε μια στιχομυθία του με δημοσιογράφο του Bloomberg επέμενε ότι τα τεστ στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν είναι δωρεάν. Η κουβέντα (εδώ υπάρχουν αποσπάσματα) είχε αρκετή πλάκα, π.χ. εκεί που ο (οΘντκ) υπουργός έγραψε «κυρία μου, μόλις μίλησα με ΗΒ», εδώ όμως θα εστιάσω σε αυτο το τουίτ που βλέπετε, που ο Άδωνης το έγραψε στα αγγλικά, αραδιάζοντας μια σειρά από σοβαρά και λιγότερο σοβαρά λάθη.

Δεν έχω κάνει εγώ τις επισημάνσεις των λαθών. Θα μπορούσα να σημειώσω και άλλα, όπως το «the best price he found» που θα έπρεπε να είναι he could find. Πάντως χτυπάει στο μάτι το payed, διότι παρόλο που σε προηγούμενο άρθρο είχαμε δει ότι οι αόριστοι εξομαλύνονται (με το teached αντί taught) στη συντριπτική πλειοψηφία (ή πλειονότητα) των περιπτώσεων οι τύποι όπως payed εξακολουθούν να θεωρούνται λαθεμένοι και να ξενίζουν. Χτυπάει επίσης στο μάτι το one friend που μεταφράζει το ελληνικό «ένας φίλος» μπλέκοντας το αόριστο άρθρο με το αριθμητικό. Σε εμάς συμπίπτει και δεν το προσέχουμε, στα αγγλικά όμως διαφέρει.

Λάθη βέβαια βρίσκουμε σε όλους τους πολιτικούς, ιδίως όταν εκφράζονται σε ξένη γλώσσα. Όμως, αφού ο Άδωνης είχε, από το βήμα της Βουλής μάλιστα, αγορεύσει για τα γλωσσικά αστοχήματα των πολιτικών του αντιπάλων, ερμηνεύοντάς τα μάλιστα ως λάθη αγραμματοσύνης (και όχι, ας πούμε, απροσεξίας), δεν νομίζω ότι θα διαφωνεί όταν η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται και στον ίδιο.

* Κατά σύμπτωση, για το θέμα της συνταγογράφησης των τεστ είχε τοποθετηθεί πριν από μερικές μέρες και ο πρωθυπουργός, στη συνέντευξή του με τον Νίκο Χατζηνικολάου, όπου υποστήριξε αρχικά ότι «σε καμιά χώρα της Ευρώπης δεν συνταγογραφούνται τα τεστ PCR». Προχτές, ο ισχυρισμός αυτός χαρακτηρίστηκε «Ψευδής» από τα Eλληνικά Hoaxes. (Το άρθρο των Hoaxes εξαφανιστηκε λίγη ώρα μετά τη δημοσίευσή του, κάτι που έδωσε σε πολλούς, ανάμεσά τους και σε μένα, λαβή να σκεφτούν ότι υπήρξε ίσως άνωθεν επέμβαση. Τελικά, μια ώρα μετά επανεμφανίστηκε με τροποποιήσεις).

Δευτερχριστυγεννιάτικα μεζεδάκια

Όχι, δεν μου χάλασε το πλήκτρο Ο, όπως βλέπετε άλλωστε. Δευτεροχριστουγεννιάτικα είναι τα σημερινά μας μεζεδάκια, αφού τα δημοσιεύω τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων -ετεροχρονισμένα βέβαια, μια και κανονικά το πολυσυλλεκτικό μας άρθρο δημοσιεύεται το Σάββατο, που όμως φέτος έπεφτε ανήμερα Χριστούγεννα.

Πέρυσι, που τα Χριστούγεννα έπεφταν Παρασκευή, το αντίστοιχο άρθρο είχε επίσης τίτλο «Δευτεροχριστουγεννιάτικα μεζεδάκια». Για να μην επαναλάβω τον ίδιο τίτλο, επηρεάστηκα από τη γελοιογραφία του Αντώνη Βαβαγιάννη, του Κουραφέλκυθρου, και απέφυγα το Όμικρον στον τίτλο.

Ναι, θα μπορούσα επίσης να βάλω τίτλο Τα τελευταία μεζεδάκια της χρονιάς, αλλά κι αυτό το έχω χρησιμοποιήσει κι άλλοτε.

Τέλος πάντων, το ιστολόγιο σας στέλνει πολλές ευχές για υγεία και αγάπη (και μακριά απ’την παραλλαγή μικρν).

Θυμίζω επίσης ότι συνεχίζεται η ψηφοφορία για τη Λέξη της χρονιάς 2021. Μάλιστα, χτες και προχτές είχαμε μεγάλη συμμετοχή, αν και αυτό ελάχιστα άλλαξε την κατάσταση, τουλάχιστον ως προς την πρώτη θέση. Δεν μπορώ όμως να πω περισσότερα, προς το παρόν.

Δεν έχετε ψηφίσει; Μπορείτε να ψηφίσετε και τώρα, στην ειδική μας σελίδα. Μην το αμελήσετε, τέσσερις μέρες έμειναν!

* Και ξεκινάμε με μια παλαιοντολογική είδηση. Βρέθηκαν λέει στη Βρετανία σκελετοί από μαμούθ, τα οποία είχαν ένα μοναδικό χαρακτηριστικό.

Διαβάζω:

«Πρόκειται για μία από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις στη βρετανική παλαιοντολογία» σημειώνει ο Γκάροντ, προσθέτοντας πως, παρότι η ανακάλυψη οστών μαμούθ είναι συχνή, ο εντοπισμός άθικτων και ολόκληρων σκελετών είναι «απίστευτα σπάνιος». 

«Το έδαφος όπου βρίσκονται τα μαμούθ αυτά είναι το ακριβές σημείο όπου και πέθαναν ένα τέταρτο της χιλιετίας πριν – δίπλα σε απίστευτα πράγματα όπως λίθινα εργαλεία και σαλιγκάρια ποδοπατημένα» αναφέρει ο ίδιος. 

Βλέπετε ποιο είναι το μοναδικό σε αυτά τα μαμούθ, έτσι; Αφού πέθαναν πριν απο ένα τέταρτο της χιλιετίας, δηλαδή γύρω στο 1770, είναι τα μόνα μαμούθ που είχαν περάσει διαφωτισμό!

Το πρωτότυπο βέβαια λέει: exactly where they died a quarter of a million years ago.

* Σε πρόσφατη επιφυλλίδα του, ο Γιάννης Πρετεντέρης επιτίθεται στον καθηγητή Θ. Λύτρα για τα όσα είπε ανακοινώνοντας την έκθεση Τσιόδρα-Λύτρα. Παραθέτω εδώ αριστερά το μεγαλύτερο κομμάτι της επιφυλλίδας, διότι στον ιστότοπο των Νέων το κείμενο είναι προσπελάσιμο μόνο από συνδρομητές. (Παρεμπιπτόντως, έχω περιέργεια αν το μοντέλο της συνδρομητικής πρόσβασης είναι οικονομικά αποδοτικό).

Αυτό που με έκανε να προσέξω την επιφυλλίδα και να την αναφέρω στο σημερινό άρθρο, είναι η λαθοθηρική διάθεση του κ. Πρετεντέρη, ο οποίος γράφει:

Ο Λύτρας ισχυρίζεται ότι την έρευνα είχαν γνωστοποιήσει «άμεσα και επανειλημμένα σε όλους όσους (σ.σ. «όλους όσοι» εννοεί υποθέτω….) λαμβάνουν αποφάσεις σε «ανώτατο» επίπεδο…

Με το ειρωνικό εντός παρενθέσεως σ.σ., ο κ. Πρετεντέρης ψέγει «τον Λύτρα» (που τον αποκαλεί αγενώς έτσι, όπως στον στρατό ο λοχίας τον φαντάρο!) επειδή έγραψε «σε όλους όσους λαμβάνουν αποφάσεις» και όχι «σε όλους όσοι λαμβάνουν αποφάσεις».

Είναι ευρύτατα διαδεδομένες, βέβαια, οι φράσεις του τύπου «ευχαριστώ όλους όσους με βοήθησαν» κτλ. Οι λαθοθήρες μάς λένε ότι είναι λάθος να λέμε «όλους όσους» διότι το «όσοι» είναι υποκείμενο του ρήματος, άρα πρέπει να είναι σε ονομαστική: το γνωστοποίησα σε όσους παίρνουν αποφάσεις, αλλά «το γνωστοποίησα σε όλους όσοι παίρνουν αποφάσεις».

Αυτό είναι το τυπικά σωστό, και ο κ. Μπαμπινιώτης, όπως έχουμε γράψει παλιότερα, αποδοκιμάζει (αν και χλιαρά) το «όλους όσους» σε τέτοιες προτάσεις. Ωστόσο, όσοι λέμε και γράφουμε «όλους όσους» ακολουθούμε ένα πανίσχυρο και πανάρχαιο φαινόμενο, τη λεγόμενη «έλξη του αναφορικού». Τέτοια σχήματα τα βρίσκουμε ήδη σε αρχαία ελληνικά κείμενα (π.χ. ἢ ἐμμενεῖν ταῖς δίκαις αἷς ἂν ἡ πόλις δικάζῃ; Πλάτων, Κρίτων), ενώ είναι και κοινότατα στην καθημερινή χρήση. Το βράδυ της Κυριακής των εκλογών τα τελευταία 40 τουλάχιστον χρόνια, ο νεοεκλεγείς πρωθυπουργός (ή και δήμαρχος ή περιφερειάρχης), όταν κάθιδρος ανέβει στο βήμα, εκεί γύρω στα μεσάνυχτα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι στην αρχή του λόγου του θα πει «Ευχαριστώ όλους όσους ψήφισαν το κόμμα μας».

Αυτό όμως που εκνευρίζει στην περίπτωση της λαθοθηρίας του Γ. Πρετεντέρη είναι ο εξοργιστικός υπαινιγμός του ότι αλλάζει το νόημα αν πούμε «ευχαριστώ όλους όσους…» Φυσικά, χρησιμοποιεί τη λαθοθηρία ως μέσο για να υπονομεύσει τον «αντίπαλο», εν προκειμένω τον Θ. Λύτρα: αφού κάνει αυτό το «φοβερό» γλωσσικό λάθος, σημαίνει ότι είναι αγράμματος, άρα όσα λέει δεν έχουν καμιά αξία.

Θα έλεγε όμως κανείς ότι ειδικά ο Γ. Πρετεντέρης δεν ειναι ο καταλληλότερος να κάνει γλωσσικά μαθήματα -και δεν το λέω αυτό επειδή στο ίδιο άρθρο, λίγο πιο πάνω από το σημείο όπου ψέγει τον Θ. Λύτρα γράφει «Γατί» αντί «Γιατί»· αυτό είναι λάθος πληκτρολόγησης. Το λέω επειδή, ας πούμε, ο ίδιος ο κ. Πρετεντέρης προ καιρού είχε γράψει «σεμνύνομαι» εννοώντας «ντρέπομαι».

* Κι έτσι αφιερώσαμε το μισό άρθρο στον Πρετεντέρη. Συνεχίζω όμως εφημεριδογραφικά, και πάλι με οθονιά, αυτή τη φορά από πρωτοσέλιδο άρθρο της Εστίας, που το επισήμανε στο Τουίτερ η γνωστή πλέον ΕΠΠΕ (Επιτροπή Παρακολούθησης Πρωτοσέλιδων Εστίας).

Βλέπουμε εδώ ένα ωραίο απόσπασμα από άρθρο του Κ. Κόλμερ, όπου εισάγονται οι όροι «ταχυδοκιμή» και «αυτοδοκιμή» (για το ράπιντ και το σελφ τεστ, εγώ τα είχα πει ταχυτέστ και αυτοτέστ, αμφότεροι πήγαμε κουβά), αλλά ο αγγλικός όρος αναφέρεται ως rabid test (λύσσαξαν πια!). Κατά σύμπτωση, σε άρθρο μας αυτής της εβδομάδας, είχαμε αναφέρει ότι κάποιοι το γράφουν rabid (και περισσότεροι rabbit).

Aλλά, όπως βλέπετε, το απόσπασμα της Εστίας βρίθει από τυπογραφικά λάθη. Διορθωτές δεν έχουν; Παραιτήθηκε ο Σπελ Τσέκερ;

* Φίλος στέλνει άρθρο για την πολυαναμενόμενη εκτόξευση του πυραύλου που θα μεταφέρει το τηλεσκόπιο James Webb στο διάστημα. Έχει και τοποθετήσεις Ελλήνων επιστημόνων, έχει και μεταφρασμένο υλικό, το οποίο είναι κακομεταφρασμένο.

Παράδειγμα:

…απρογραμμάτιστη απελευθέρωση της ταινίας σύσφιξης (που ασφαλίζει τον Webb στον προσαρμογέα) προκάλεσε δόνηση σε όλο το παρατηρητήριο.

ενώ αναρωτιέμαι τι μπορεί να σημαίνει το:

Όλα ήταν έτοιμα για την εκτόξευση και έτσι οι υπεύθυνοι προχώρησαν στην αναθεώρηση για τη συναίνεση καυσίμων.

Καμιά ιδέα;

* Άλλο μαργαριτάρι για το ίδιο θέμα:

To απόκομμα από τη Lifo αλλά το ίδιο λάθος βρίσκετα και σε πολλές άλλες πηγές (Καθημερινή, ΕφΣυν) οπότε πρέπει να υποθέσουμε ότι προέρχεται από το Κεντρικόν Κοτσανοπρατήριον, το ΑΠΕ/ΜΠΕ.

Διότι βέβαια το Κουρού βρίσκεται όχι στη Γαλλική Γουινέα, αλλά στη Γαλλική Γουϊάνα. Η διαφορά είναι μικρή ίσως, αλλά μας μεταφέρει σε άλλη ήπειρο, αφού η Γουινέα βρίσκεται στην Αφρική. Και Γαλλική Γουινέα υπήρχε, αλλά από το 1958 που κέρδισε την ανεξαρτησία της ονομάζεται σκέτη Γουινέα ή καμιά φορά Γουινέα-Κονακρύ (η πρωτεύουσα) για να ξεχωρίζει από τη Γουινέα Μπισάου ή την Ισημερινή Γουινέα. Θα πρέπει κάποτε να γράψουμε άρθρο για τις Γουινέες. Στο Κουρού, όσο κι αν δεν το πιστεύετε, έχουμε ήδη αναφερθεί σε άρθρο μας.

* Πολύ πρωτότυπη ανορθογραφία σε άρθρο για τα σεξουαλικά των εντόμων. Λοιπόν,

Σε ρόλο ειδωνοβλεψία, οι εντομολόγοι παρακολούθησαν τα θηλυκά να ανασηκώνουν το πίσω μέρος τους για να διαφημίσουν την ερωτική τους επιθυμία.

Προφανώς υπήρξε κάποια επιρροή από το «είδος», τι να πω.

* Ο φίλος Τιπούκειτος με ενημέρωσε για μια νέα προσθήκη που πρέπει να γίνει στα Χρονικά της Νομανσλάνδης.

Όπως βλέπετε, το Mi-Go Monk Adage αποδόθηκε «Μοναχός Αντάζ του τάγματος Μι-Γκο»

Λέτε ο Αντάζ να ήταν ο ιδρυτής του περίφημου τάγματος; Οι ιστορικοί της Νομανσλάνδης ας επιληφθούν του θέματος.

(Βέβαια, adage θα πει γνωμικό, ρητό. Και η σημασία της φράσης είναι: Ρητό των μοναχών του τάγματος Μι-Γκο).

* Στο Φέισμπουκ, όπου ανακοινώθηκε αυτό το υποτιτλιστικό μαργαριτάρι, άλλος φίλος σχολίασε:

Σήμερα πέτυχα ένα υπέροχο «Come tomorrow this will be done» να αποδίδεται «Έλα αύριο και θα έχει γίνει».

Διότι βέβαια το Come tomorrow δεν είναι προστακτική, αλλά ιδιωματική έκφραση που σημαίνει περίπου «Ως αύριο».

* Γράφει το Πρόταγκον για το Πάρκο του Ελληνικού, που μόλις άρχισε να λειτουργεί (δεν πήγα ακόμα):

Όπως βλέπετε, το Ellinikon Experience Park χαρακτηρίζεται «το μεγαλύτερο πάρκο στον κόσμο».

Περιέργως, στον ιστότοπο του Πάρκου, σε μια περιγραφή που γενικά δεν θα τη λέγαμε φειδωλή σε επαίνους, δεν προβάλλεται τέτοιος ισχυρισμός. Το Πάρκο χαρακτηρίζεται «ένα από τα μεγαλύτερα παράκτια πάρκα της Ευρώπης», που ασφαλώς διαφέρει από «το μεγαλύτερο πάρκο στον κόσμο».

Υπερβάλλων ζήλος;

* Και ένα γεωγραφικό, που φαίνεται περίεργο. Η Σρι Λάνκα θα εξοφλήσει το χρέος που έχει προς το Ιράν, από αγορές πετρελαίου, όχι σε χρήματα αλλά σε είδος, σε τσάι.

Βέβαια, το τσάι είναι υψηλής ποιότητας, διότι η Σρι Λάνκα διακρίνεται για την ποιότητα της παραγωγής της σε τσάι τύπου Κεϋλάνης. Από την άλλη πλευρά ο μουσουλμανικός πληθυσμός του Ιράν καταναλώνει τεράστιες ποσότητες τσαγιού και μάλιστα με ιδιαίτερη προτίμηση στο τσάι Κεϋλάνης, που αναλογεί περίπου στη μισή ποσότητα που καταναλώνουν οι Ιρανοί.

Η Σρι Λάνκα παλιότερα λεγόταν Κεϋλάνη. Και ενώ η χώρα άλλαξε ονομασία (από τη δεκαετία του 1970) και λέγεται Σρι Λάνκα, το τσάι εξακολουθεί να λέγεται «τσάι Κεϋλάνης» (Ceylon tea).

* Kαι κλείνω με μιαν αναφορά στο ιστολόγιο και ειδικότερα στον αποκλεισμό του ιστολογίου από το Φέισμπουκ. Όχι ότι θα διορθωθεί αυτή η απαράδεκτη κατάσταση.

* Και βεβαια, καλές γιρτές και ευτυχισμέν τ νέ έτς, πάντα χωρίς μικρν!

Κάλαντα, έστω και με μάσκα

Όπως ανακοινώθηκε πριν από λίγο, από σήμερα το πρωί επανέρχεται η υποχρέωση να φοράμε μάσκα και στους εξωτερικούς χώρους -οπότε, συμπεραίνω, και οι παρέες των παιδιών που θα μας πουν τα κάλαντα θα πρέπει επίσης να μασκοφορούν, αν και αυτό δεν το ανακοίνωσε ρητα ο υπουργός Υγείας.

Έστω και με μάσκα όμως, η σημερινή παραμονή των Χριστουγέννων είναι η μέρα που λένε τα Κάλαντα, οπότε θα επαναλάβω ένα παλιότερο άρθρο μας για τα λεξιλογικά και άλλα των καλάντων, που τελευταία φορά το είχαμε δημοσιεύσει εδώ πριν από πέντε χρόνια.

Πριν προχωρήσω στο άρθρο, να σας θυμίσω ότι συνεχίζεται η ψηφοφορία για τη Λέξη της χρονιάς, οπότε αν δεν έχετε ήδη ψηφίσει σας προτρέπω να ρίξετε τον οβ… την ψήφο σας εδώ!

Λοιπόν, μια και η μέρα το θέλει, ταιριάζει να μιλήσουμε σήμερα λιγάκι για την ιστορία όχι του εθίμου (έχουν γράψει τόσοι και τόσοι γι’ αυτό) αλλά της λέξης, της λέξης «κάλαντα».

Στην αρχή της αλυσίδας βρίσκουμε τις ρωμαϊκές νουμηνίες ή νεομηνίες, που τις έλεγαν calendae, καλένδες (υπάρχει και γραφή με k, kalendae, παρόλο που το γράμμα k είχε εκπέσει τότε). Για την προέλευση της λατινικής λέξης, είχε γραφτεί παλιότερα ότι προέρχεται από τη λατινική φράση calo luna novella, δηλαδή «ανακηρύσσω τη νέα σελήνη», με την οποία ο αρχιερέας του Καπιτωλίου ανάγγελλε τη νεομηνία. Ωστόσο, η φράση αυτή φαίνεται πως είναι προϊόν διπλής παρανάγνωσης, αφού οι περισσότερες πηγές την παραδίδουν ως calo Juno Covella, όπου Juno ήταν το ρωμαϊκό ισοδύναμο της Ήρας.

Το Covella μάλλον προέρχεται από το covus, παλαιότερη μορφή του cavus (“κούφιο”). Το κρίσιμο χωρίο είναι του Βάρρωνα (De lingua latina 6.27): Primi dies mensium nominati kalendae, quod his diebus calantur eius mensis nonae a pontificibus, quintanae an septimanae sint futurae, in Capitolio in curia Calabra sic dicto quinquies ‘kalo Iuno Covella’, septies dicto ‘kalo Iuno Covella’ (Οι πρώτες ημέρες του μήνα ονομάζονται Kalendae, επειδή τις ημέρες αυτές ανακοινώνονται [calantur] από τους ιερείς στην Αίθουσα των Ανακοινώσεων του Καπιτωλίνου οι Νώννες, εάν δηλαδή θα πέσουν στις πέντε ή στις επτά του μηνός, με τον ακόλουθο τρόπο: Ήρα Λειψή, σε καλώ την πέμπτη ημέρα ή Ήρα Λειψή, σε καλώ την έβδομη ημέρα). Προσέξτε και πάλι τη γραφή με k.

Ούτως ή άλλως, στην αρχή έχουμε το ρήμα calo, που είναι συγγενικό με το δικό μας το «καλώ» (και όχι δάνειο από το δικό μας όπως αφελώς γράφεται), αν και δεν έχω πρόχειρο τον Ερνού-Μεγιέ (το ετυμολογικό της λατινικής) κι έτσι κρατάω μιαν επιφύλαξη. Πάντως, από το calo προέκυψαν οι calendae και από εκεί και τα σημερινά calendar, calendrier, το δικό μας καλεντάρι κτλ.

Το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη, στην πρώτη του έκδοση, έδινε σαν προέλευση της λ. καλένδες τη λαθεμένη λατινική φράση (calo Juno novella). Η δεύτερη έκδοση διόρθωσε το λάθος, αλλά βέβαια δεν έχουν όλοι την ευχέρεια να προμηθεύονται τις επανεκδόσεις οπότε η αρχική, λαθεμένη εκδοχή αναφέρεται συχνά.

Ποιοι δημιουργούν προβλήματα;

Να διευκρινίσω εξαρχής ότι, παρά τον τίτλο του, το σημερινό άρθρο δεν αφορά την πολιτική ή άλλη επικαιρότητα. Δεν αναρωτιέμαι, ας πούμε, αν φταίει η αστυνομία και κατ’ επέκταση η κυβέρνηση για τα επεισόδια στη Νέα Σμύρνη ή αν η αντιπολίτευση τα υποκινεί.

Όχι, εμείς εδώ λεξιλογούμε και γλωσσικό είναι και το σημερινό άρθρο -αμιγώς γλωσσικό μάλιστα. Το έναυσμα το έδωσε φίλος που μου έθεσε μια ερώτηση με μέιλ -και επειδή έχω ξαναδεί να γίνεται η ερώτηση αυτή αποφάσισα να γράψω το άρθρο.

Η ερώτηση ήταν αν κατά τη γνώμη μου είναι λάθος να λέμε ότι κάποιος «δημιουργεί προβλήματα». Ο φίλος που έκανε την ερώτηση μου είπε ότι είχε χρησιμοποιήσει αυτήν ακριβώς τη φράση σε μια συζήτηση στα σόσιαλ και πετάχτηκε κάποιος που τον διόρθωσε, λέγοντάς του ότι το ρήμα «δημιουργώ» συντάσσεται με θετικά μόνο πράγματα, ενώ για τα προβλήματα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε άλλο ρήμα, ας πούμε προκαλώ, προξενώ κτλ.

Αυτή την επιχειρηματολογία την έχω ακούσει κι εγώ σε διαδικτυακές συζητήσεις. Φυσικά, φράσεις όπως «δημιουργεί προβλήματα» είναι πολύ συνηθισμένες. Με το γκουγκλ θα βρούμε εκατοντάδες ή χιλιάδες παραδείγματα, όπως ότι «Η έλλειψη υπομονής στην Ελλάδα δημιουργεί προβλήματα» (άποψη του Μπόλονι), «Αν η γνώση δημιουργεί προβλήματα τότε η άγνοια σίγουρα δεν τα λύνει» (από τα Βικιφθέγματα) ή «Η καταγραφή των διαφόρων οφειλετών … εξακολουθεί να δημιουργεί προβλήματα (έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου).

Όμως, στο «Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών της ελληνικής» του Γ. Μπαμπινιώτη διαβάζουμε:

δημιουργώ ευκαιρίες – προκαλώ προβλήματα

Η λέξη δημιουργώ χρησιμοποιείται τελευταία καταχρηστικά με συμπληρώματα που δηλώνουν αρνητικές καταστάσεις (π.χ. προβλήματα, δυσκολίες κ.τ.ό.) υποκαθιστώντας άλλοτε το ρ. κάνω (π.χ. Δημιουργώ θόρυβο, φασαρία κ.ά.), άλλοτε το προκαλώ (π.χ. Δημιουργώ δυσάρεστες εντυπώσεις, μεγάλες καταστροφές, αντιδράσεις κ.τ.ό.), άλλοτε το γεννώ (π.χ. Δημιουργώ προβλήματα, δυσκολίες κ.ά. κ.λπ. Ωστόσο, το δημιουργώ έχει θετική σημασία, δηλώνοντας κάτι νέο και καλό (π.χ. Δημιούργησαν αθάνατα έργα τέχνης / πολιτισμό / πρότυπα κ.λπ/)

Βέβαια δεν νομίζω ότι λέει κανείς «δημιουργώ θόρυβο» τουλάχιστον με την κυριολεκτική σημασία, αλλά κατά τα άλλα το επιχείρημα είναι σαφώς διατυπωμένο.

Βρίσκω πάντως να «δημιουργούν προβλήματα» και επώνυμοι συγγραφείς σε κείμενα που δεν είναι πολύ πολύ πρόσφατα π.χ. ο Κυριάκος Ντελόπουλος (δημιουργεί προβλήματα απόδοσης των ψευδωνύμων στα σωστά πρόσωπα, 1983) ο Τσαρούχης (Αυτό ήδη μάς δημιουργεί προβλήματα και θα μας προξενήσει μεγάλο κακό, 1989), ο Αδαμ. Πεπελάσης (Αυτό αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για τη μεγέθυνση των μονάδων και δημιουργεί προβλήματα διαδοχής, 1978), η Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου (Ο Φ . Πολίτης όμως, με τον ψυχαρικό φανατισμό του και την οξύτητα, με την οποία θέλει να επιβάλει τις απόψεις τους, δημιουργεί προβλήματα, 1976).

Τα ολοίσθια και τα φατσέικα

Τα φατσέικα είναι ο τρόπος που μιλάει ο Βαγγέλης Φατσέας, ο ήρωας στο σίριαλ Καφέ της Χαράς: όλο μαργαριτάρια, στην προσπάθειά του να χρησιμοποιήσει λόγιες εκφράσεις και «δύσκολες» (απαιτητικές, που λέει κάποιος) λέξεις. Στο Γιουτούμπ μπορεί κανείς να βρει διάφορες ανθολογίες με ατάκες του Φατσέα, από την πρώτη περίοδο του πολύ καλού σιριαλ (σε σενάριο Άννας Χατζησοφιά και Χάρη Ρώμα), για παράδειγμα εδώ. (Κατά σύμπτωση, αυτό τον καιρό προβάλλεται δεύτερη εποχή του σίριαλ, με πολλούς ίδιους ήρωες, ανάμεσά τους και τον Φατσέα, δηλαδή τον Γεράσιμο Σκιαδαρέση -και, απ’ όσο είδα, με την ίδια έφεση στα φατσέικα).

Ο Φατσέας είναι κωμικός τύπος και πρέπει να βγάλει γέλιο -τα γλωσσικά του λάθη είναι φτιαχτά και πολύ μελετημένα από τους σεναριογράφους και κατά κανόνα δεν είναι τα τυπικά γλωσσικά λάθη που ακούμε γύρω μας. Για να φέρω ένα παράδειγμα, στην αρχη του βίντεο που ανέφερα πριν (περί το 0.22) λέει: «Πήρε την απόφαση μόνος του. Αποφασίζομεν και διατάσσομεν. Την έχει δει διδάκτορας» -και βέβαια εννοεί «δικτάτορας». Πολλοί λαϊκοί άνθρωποι, όπως ξέρουμε, λένε «δικτάκτορας» και «δικτακτορία» -δεν έχω ακούσει κανέναν να λέει «διδακτορία» κατά λάθος, ενώ έχω ακούσει να μπερδεύουν με λογοπαικτικό σκοπό διδάκτορες και δικτάτορες. Επίσης ο Φατσέας λέει «έχω την εύβοια της τύχης», «θα παρεκτραχυνθώ», «είμαι εχέθυμος» και αλλα αμέτρητα, που τα μελέτησε ο γλωσσολόγος Ασημάκης Φλιάτουρας σε σχετική εργασία του (με τον Θεόδ. Κούκο). Ο Φλιάτουρας χαρακτηρίζει «κωμικόγλωσσα» τα φατσέικα, που τα εντάσσει στην παικτική παρετυμολογία, την οποία διακρίνει από τη λαϊκή ετυμολογία, που μας δίνει, ας πούμε, το αγιόκλημα από το αιγόκλημα και το εφτάζυμο από το αυτόζυμο (ξέρω, χρωστάω άρθρο).

Με τον Φατσέα γελάμε, όπως γελούσαμε παλιότερα και με τα μαργαριτάρια της Δέσποινας Στυλιανοπούλου, που και αυτή έπαιζε ρόλους που την ήθελαν να κάνει μαργαριτάρια προσπαθώντας να μιλήσει λογιότροπα και περιδιαγραμμάτου (π.χ. το όνειρο εκάστου γυναίκας – δείτε εδώ μια ανθολόγηση). Γενικά η γλώσσα μπορεί να αποτελέσει πηγή γέλιου στο θέατρο και στον κινηματογράφο -ξεκινώντας από την Βαβυλωνία στην οποία είχαμε αναφερθεί πριν από λίγους μήνες στο ιστολόγιο και προχωρώντας στους διάφορους διαλεκτόφωνους στον Καραγκιόζη ή σε επιθεωρήσεις.

Επίσης, πολλοί γελάνε με τα γλωσσικά λάθη των λαϊκών ανθρώπων, που τα βρίσκουν αστεία -όχι όμως και με τα γλωσσικά λάθη των μεγαλόσχημων. Ο λόγος είναι ότι πιο εύκολα κολλάς τη ρετσινιά του αγράμματου στον λαϊκό άνθρωπο, και γελάς μαζί του επιβεβαιώνοντας τη δική σου ανωτερότητα, παρά σε κάποιον που κάνει «λογιοστρεφή» λάθη, π.χ. «μετέρχεται άθλιων μέσων». Πολύ είχαν χλευαστεί τα γλωσσικά λάθη της λαίδης Άντζελας Δημητρίου. Και μπορεί να βγάζει γέλιο το «τρώω είδη υγιεινής», αν υποθέσουμε ότι το είπε, αλλά πολλοί γέλασαν και με το «ουδείς άσφαλτος», παρόλο που το άσφαλτος = αλάνθαστος που είναι απολύτως υπαρκτός και λεξικογραφημένος τύπος, έστω κι αν συνήθως όταν λέμε «ασφαλτος» εννοούμε το υλικό με το οποίο στρώνονται οι δρόμοι. Κάποιοι επέμειναν: «Σύμφωνοι, υπάρχει λέξη «άσφαλτος» αλλά σιγά μην την ήξερε η Άντζελα Δ. όταν το είπε» -λες και θα ήταν αφύσικο να ξέρει μια υπαρκτή (και όχι λόγια!) λέξη της γλώσσας της ή να τη σχηματίζει με φυσικό σχηματισμό.

Τα σκέφτηκα όλα αυτά τις προάλλες, όταν στη γλωσσική ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ κάποιος χλεύασε την έκφραση «πνέει τα ολίσθια» που ακουσε να λένε (ή «πνέει τα ολοίσθια», αφού ήταν προφορικός λόγος). Ο λόγος είναι ότι ο τύπος «ολοίσθια» (ή ολίσθια) κατά τη γνώμη μου δεν είναι μαργαριτάρι, δεν είναι σαρδάμ, δεν ανήκει στα φατσέικα, αλλά είναι υπαρκτός από παλιά λαϊκός τύπος, που διατηρείται και στις μέρες μας, κυρίως σε ιδιώματα.

Βρίθουν τα προβλήματα;

Σήμερα είναι η επέτειος του θανάτου του αγαπημένου μου ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, αλλά το καθιερωμένο κάθε χρόνο λαπαθιωτικό θέμα θα το βάλουμε μεθαύριο Κυριακή, που συνηθίζεται να έχουμε λογοτεχνικό υλικό. Για σήμερα θα εξοφλήσω μιαν οφειλή, αν και όχι από τις πολυκαιρισμένες -ένα φρέσκο χρέος.

Θα σχολιάσω μια γλωσσική αντιδικία, που εκτυλίχθηκε μέσα στις γιορτές. Είναι αλήθεια πως το θέμα το έχουμε σχολιάσει ήδη στο ιστολόγιο, αλλά επειδή ήμουν μακριά από τα κιτάπια μου δεν μπορούσα να γράψω το άρθρο νωρίτερα.

Λοιπόν, στις 16 Δεκεμβρίου, από τις στήλες της Καθημερινής, ο φίλος συγγραφέας Παντελής Μπουκάλας, στην ταχτική του επιφυλλίδα, αναφέρθηκε σε ένα ζήτημα που είχε φευγαλέα απασχολήσει την παραγλωσσοπολιτική επικαιρότητα, δηλαδή τις λέξεις επιδειξίας και επιδειξιομανης και τη λεξικογραφική τους αντιμετώπιση. Η επιφυλλίδα του Μπουκάλα είναι εδώ, αλλά εμάς θα μας απασχολήσει μόνο η κατακλείδα της:

…λάθη ξεφεύγουν και στον γραπτό λόγο, και μάλιστα γλωσσολόγων-«λογοθετών». Ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης κατήγγειλε προχθές διά του φέισμπουκ τους «“εραστές τής γλωσσικής πλάκας”, που βρίθουν στη χώρα μας». Πρώτος ο ίδιος, φυσικά, θα διόρθωνε τον εαυτό του: «Η χώρα μας βρίθει εραστών…». Της βιασύνης τα παιδιά έχουν τον ίδιο νουνό: το Λάθος.

Εγραψε λοιπόν ο κ. Μπαμπινιωτης «οι εραστές της γλωσσικής πλάκας βρίθουν στη χώρα μας» και ο Μπουκάλας επισημαίνει το λαθάκι:

Σύμφωνα με όλα τα λεξικά, και με το λεξικό Μπαμπινιώτη (εικόνα), το ρήμα «βρίθω» είναι μεταβατικό και σημαίνει «είμαι γεμάτος από κάτι». Συντάσσεται με γενική ή με από + αιτιατική. Το λεξικό Μπαμπινιώτη, στην 5η του έκδοση, δίνει τις εξής παραδειγματικές φράσεις: η Ιστορία βρίθει παραδειγμάτων μεγάλων ανδρών με άδοξο τέλος // το μουσείο βρίθει από πίνακες μεγάλων ζωγράφων // το κείμενο βρίθει λαθών.

Με βάση το λεξικό Μπαμπινιώτη (αλλά και όλα τα άλλα σύγχρονα μεγάλα λεξικά μας), δεν είναι σωστό αυτό που έγραψε στο Φέισμπουκ ο κ. Μπαμπινιώτης, ότι «οι εραστές βρίθουν στη χώρα μας». Θα έπρεπε να διαλέξει ένα άλλο ρήμα, π.χ. «αφθονώ»: οι εραστές αφθονούν στη χώρα μας ή, όπως υπέδειξε ο Μπουκάλας: «η χώρα μας βρίθει εραστών…»

Αυτή η αμετάβατη χρήση του «βρίθω» με τη σημασία «αφθονώ» δεν υπάρχει σε κανένα από τα τέσσερα μεγάλα λεξικά μας, και δεν είναι καν τόσο συχνή ώστε να λεξικογραφηθεί (ενδεχομένως ως «καταχρηστική», όπως πχ η μεταβατική χρήση του «επικοινωνώ»). Πάντως, αν γκουγκλισετε, θα δείτε ότι υπάρχουν και άλλες εμφανίσεις του αμετάβατου «βρίθω» (σταχυολόγηση από το 2012 σε παλιό άρθρο της Λεξιλογίας).

Οπως εξηγεί ο Νίκος Λίγγρης σε εκείνο το άρθρο: Να πώς γίνεται το λάθος:
Από το Πρώτο Θέμα, ένας τίτλος είναι «Βρίθουν οι παραλίες της Κρήτης από παράνομους μασέρ» (φοβερή είδηση) και ένα άλλος έρχεται και κάνει το λάθος: «Βρίθουν οι χασισοφυτείες στην Κρήτη».

Δεκαπέντε μέρες αργότερα, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, είχαμε την απάντηση του κ. Γ. Μπαμπινιώτη. Διπλή απάντηση, αφού στο ίδιο άρθρο (υπό τύπον επιστολής προς τον διευθυντή) απαντά και σε άλλη επιφυλλίδα του Τάκη Θεοδωρόπουλου.

Εδώ αντιγράφω τα κομμάτια της επιστολής του κ. Μπαμπινιώτη που αφορούν τον Π. Μπουκάλα, ενώ δίπλα σε εικόνα δημοσιεύω μια περίληψη που δημοσίευσε ο κ. καθηγητής στο Φέισμπουκ.

Αλλο ζήτημα είναι –και έρχομαι σ’ αυτό διότι έχει γλωσσικό ενδιαφέρον– αν και ο κ. Παντελής Μπουκάλας στο ίδιο άρθρο, από κεκτημένη ταχύτητα ως εξαίρετος επιμελητής κειμένων συνηθισμένος στις διορθώσεις, διορθώνει… λαθεμένα και μια σωστή φράση σε δικό μου κείμενο «“οι εραστές τής γλωσσικής πλάκας” που βρίθουν στην χώρα μας» (την ήθελε: «Η χώρα μας βρίθει εραστών…»), εγκαλώντας με μάλιστα για βιασύνη («Καθημερινή» 16 Δεκ.). Ωστόσο, αυτός που βιάστηκε «να διορθώσει» είναι ο ίδιος ο κ. Μπουκάλας. Δεν φαίνεται να γνωρίζει ότι η Ελληνική (και γενικότερα η γλώσσα) επιτρέπει να χρησιμοποιούμε κατά περίπτωση ένα μεταβατικό ρήμα (ρήμα με συμπλήρωμα) και ως αμετάβατο (ρήμα χωρίς συμπλήρωμα). Κρίμα που ο κ. Μπουκάλας, με την άλλη του ιδιότητα, του συγγραφέα, δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι συχνά με πολλά ρήματα μπορούμε συχνά «ορθώς και νομίμως» να χρησιμοποιήσουμε ένα μεταβατικό ρήμα ως αμετάβατο, αναβαθμίζοντας το αντικείμενο σε λειτουργία υποκειμένου, ακριβώς για να το προβάλουμε λεκτικά («λειτουργική προοπτική της πρότασης»). Δεν απαιτώ, βεβαίως, να γνωρίζει ο κ. Μπουκάλας αυτό που γράφουμε με τον συνάδελφο Χρίστο Κλαίρη στη μεγάλη (1160 σελίδων) «Γραμματική τής Νέας Ελληνικής. Δομολειτουργική – επικοινωνιακή» (2011) ότι «Τα περισσότερα ρήματα τής Νέας Ελληνικής εμφανίζουν σε διαφορετικά περιβάλλοντα και τις δύο χρήσεις [μεταβατική και αμετάβατη]» (σελ. 611). Αλλά θα έπρεπε ίσως να γνωρίζει, αφού εισχωρεί στα βαθιά της γλώσσας μας, τι έχει πει πολύ πριν από μάς (από το 1946) ο μεγάλος εκπαιδευτικός-γλωσσολόγος Αχιλλέας Τζάρτζανος στη «Νεοελληνική Σύνταξη της Κοινής Δημοτικής» (1946, τόμ. Α΄ σελ. 234 κ.εξ.): «πλείστα ενεργητικά μεταβατικά ρήματα […] από μεταβατικά γίνονται αμετάβατα». Δίνει δε ο Τζάρτζανος πλήθος παραδειγμάτων: π.χ. «ο τσοπάνης βόσκει πρόβατα –τα πρόβατα βόσκουν στο βουνό, σκορπώ τα χρήματα – τα πρόβατα σκορπούν στα χωράφια, στεγνώνω τα ρούχα στον ήλιο – τα ρούχα στεγνώνουν στον ήλιο κ.ά.». Θα μπορούσα να μιλήσω και για τα περίφημα «εργαστικά ρήματα» («έσπασε τη λάμπα» – «η λάμπα έσπασε»), αλλά θα μάς πήγαινε πολύ μακριά. Ωστόσο, σπεύδω και με αυτή την ευκαιρία να δηλώσω ειλικρινώς –όπως το έχω κάνει συχνά σε δημόσιες συνεντεύξεις μου– ότι δεν θεωρώ τον εαυτό μου γλωσσικά αλάνθαστο παρά τις 12.500 σελίδες που έχω γράψει για τις λέξεις της γλώσσας μας στα εννέα (9) λεξικά μου. Ο κ. Μπουκάλας μάλλον διεκδικεί το αλάθητο.

Υπάρχει βιβλίο χωρίς τυπογραφικά λάθη;

Θα υπάρχει, ασφαλώς, αλλά δεν ξέρω ποιο είναι -και πώς τάχα μπορείς να είσαι σίγουρος; Μόνο μέχρι αποδείξεως του εναντίου μπορούμε να πούμε πως ένα βιβλίο δεν έχει λάθος.

Με πολλή χαρά ανάγγειλα τις προάλλες την κυκλοφορία του καινούργιου μου βιβλίου, που λέγεται Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων κι είναι ένα ιδιότυπο λεξικό του 1821 με σκοπό να ανιχνεύσει «το Εικοσιένα μέσα από τις λέξεις του».

Όπως και με τα περισσότερα βιβλία μου, είχα στείλει τα δακτυλόγραφα σε φίλους, που έκαναν χρήσιμες παρατηρήσεις και υποδείξεις, ενώ το τελικό κείμενο το κοιτάξαμε εξονυχιστικά μαζί με τον Γιάννη Νικολόπουλο, τον εκδότη, και κάναμε πολλές συζητήσεις για το τυπογραφικό του στήσιμο. Κι όμως, προχτές που παρουσίασα εδώ το βιβλίο, κι έβαλα ένα απόσπασμα από τον πρόλογο, αμέσως κάποιος σχολιαστής βρήκε ότι υπάρχει τυπογραφικό λάθος!

Συγκεκριμένα, αναφέρω στον πρόλογο (στην αρχή της σελ. 10): Όμως, αντίβαρο στον ευπρεπισμό έρχεται η ανάγκη κατανόησης από τον αναγνώστη κι έτσι πολλές φορές στα κείμενα της εποχής ο απομνηνευματογράφος αναγκάζεται να επεξηγήσει τη λόγια λέξη που χρησιμοποιεί δίνοντας σε παρένθεση τη λαϊκή που είναι γνωστή σε όλους ή ακριβέστερη.

Το είδατε το λάθος; Ο απομνηνευματογράφος έχει χάσει μια συλλαβή -κανονικά είναι, βέβαια, απομνημονευματογράφος. Απλολογία, θα πείτε, όπως ο αμφιφορεύς έγινε αμφορεύς και το αστραποπελέκι αστροπελέκι, έτσι και ο εννιασύλλαβος (!) απομνημονευματογράφος συντομεύτηκε στον κάπως πιο μαντζόβολο απομνηνευματογράφο. Αλλά ενώ οι δυο πρώτες περιπτώσεις είναι αποδεκτές και καθιερωμένες, η τρίτη δεν είναι. Και δεν θα κρυφτώ πίσω από το δάχτυλό μου, να σας πω ότι τάχα σκόπιμα επέλεξα την απλολογία -όχι, ήταν λάθος τυπογραφικό.

Μπορώ να σκεφτώ για ποιον λόγο δεν το είδα. Ο πρόλογος γράφεται πάντα τελευταίος, κι έτσι τον ελέγχουν λιγότερα μάτια και λιγότερες φορές. Θα ρωτήσετε: δεν έκανες έστω κι έναν έλεγχο με τον Σπελ Τσέκερ; Έκανα, αλλά σε ένα κείμενο σαν κι αυτό, με πάρα πολλές «εξωτικές» λέξεις, ο Σπελ Τσέκερ δεν βοηθάει πολύ. Προφανώς μού κοκκίνισε τον «απομνηνευματογράφο» αλλά επειδή έτσι κι αλλιώς περίμενα ότι θα κοκκινίσει και τη σωστή λέξη (και όντως, και ο απομνημονευματογράφος κοκκινίζει) «διάβασα» τη σωστή λέξη και πάτησα Ignore all.

Κι έτσι θυμήθηκα μια ιστορία που μου διηγήθηκαν πριν από κάμποσο καιρό. Ήταν, λέει, ένας εκδοτικός οίκος, δεν θυμάμαι ποιος, που είχε αναλάβει την ελληνική μετάφραση και έκδοση ενός (αγγλικού) βιβλίου για τον Βέντρις, τον Τσάντγουικ και την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β’. Αυτά γίνονταν στη δεκαετία του 1990, όταν ο Τζον Τσάντγουικ ζούσε ακόμα.

Σκέφτοντας, κάθοντας και άλλες ανορθόδοξες μετοχές

Συζητούσαμε τις προάλλες, με αφορμή το ρήμα «εντέλλομαι» για μερικές ανορθόδοξες μετοχές αποθετικών ρημάτων που είχε εντοπίσει η φίλη μας το Κιγκέρι, και της ζήτησα να παραθέσει τα ευρήματά της. Ανάλογα παραδείγματα μαζεύω κι εγώ, ενώ παλιά είχαμε συγκεντρώσει μερικά ακόμα στη Λεξιλογία.

Οπότε, σκέφτηκα να γράψω το σημερινό άρθρο, χωρίς αξιώσεις μελέτης του θέματος, αλλά ως καταγραφή ευρημάτων, ώστε να μπορεί και όποιος άλλος έχει αποδελτιώσει τέτοιες ανορθόδοξες μετοχές να τις καταθέσει ή να τις καταθέτει.

Για να δώσω ένα παράδειγμα του τι εννοώ, θα αναφέρω φυσικά τον πασίγνωστο στίχο του Σολωμού, που έχει γίνει και παροιμιώδης: Περασμένα μεγαλεία και διηγώντας τα να κλαις.

Εδώ, το «διηγώντας» είναι μετοχή ενεργητική. Όμως είναι μετοχή ενεργητική ρήματος αποθετικού, που έχει μεσοπαθητική μόνο φωνή. Δεν υπάρχει (σήμερα) διηγώ, μόνο «διηγούμαι», οπότε κανονικά η μετοχή ενεστώτα πρέπει να είναι «διηγούμενος» και όχι «διηγώντας». Ωστόσο, οχι μόνο για λόγους μέτρου, ο Σολωμός προτίμησε το «διηγώντας». Πράγματι, σε ένα ποίημα το «διηγούμενος» θα ήταν ψυχρό, ενώ η ανάλυση της μετοχής (και όπως τα διηγείσαι…) θα έχανε τη σφιχτάδα.

Έγραψα ότι «σήμερα» δεν υπάρχει τύπος «διηγώ» διότι ο Κριαράς στο Μεσαιωνικό Λεξικό του τον αναφέρει (στο λήμμα «διηγούμαι») παραθέτοντας κι ένα «διηγήσω» της ύστερης αρχαιότητας. Πάντως, δεν υπάρχει γι’ αυτό και χαρακτήρισα ανορθόδοξη τη μετοχή.

Ο Τριανταφυλλίδης στη Γραμματική του, στην παρ. 971 αναφέρει τον σχηματισμό ενεργητικής μετοχής από ρήματα που έχουν σπάνιο τον ενεργητικό τύπο π.χ. στέκοντας, και βάζει υποσημείωση στην οποία αναφέρει:

Στην ποιητική γλώσσα, όπως και στη λαϊκότερη χρήση, σχηματίζεται ενεργητική μετοχή και από άλλα αποθετικά ρήματα: κάθοντας, φτερνίζοντας, αρνιώντας, συλλογιώντας

Και δίνει τα εξής παραδείγματα:

Τα δικά του συλλογιώντας κι όχι τα δικά μας τα μέλλοντα. (Εφταλιώτης) Περασμένα μεγαλεία και διηγώντας τα να κλαις. (Σολωμός)
Στις ράχες του κάποια κορφή ονειρεύοντας γυρεύουν. (Παλαμάς)
Μήτε φοβώντας τους θεούς, τα πλατιά που κατέχουν ουράνια. (Ποριώτης)

Ποιος εντέλλεται;

Το σημερινό άρθρο το είχα, κατά κάποιο τρόπο, προαναγγείλει από προχτές. Βεβαια, το θέμα το συζητήσαμε αρκετά στα σχόλια, αλλά επειδή οι συζητήσεις που γίνονται στα σχόλια δεν διαβάζονται από πολλούς -πέρα απ’ όσους συμμετέχουν στη συζήτηση- έκρινα ότι το θέμα αξίζει ειδικό άρθρο. Εξάλλου, έχουμε ένα θέμα γλωσσικό κι ένα θέμα πολιτικό -ή μάλλον γλωσσοπολιτικό.

Λοιπόν, προχτές η καθηγήτρια κ. Βάσω Κιντή επέπληξε στον τοίχο της στο Φέισμπουκ την βουλεύτρια και πρώην υπουργό Όλγα Γεροβασίλη, η οποία σε τουίτ της είχε γράψει «η Δημοκρατία δεν εντέλλεται».

Όχι, λέει η κ Κιντή, η χρήση αυτή είναι λάθος, διότι «εντέλλομαι» σημαίνει «δίνω εντολές». Μάλλον χρειάζεται μαθήματα η κ. Γεροβασίλη. Από κάτω, φίλοι της κ. Κιντή σχολίασαν ξεσπαθώνοντας για την αμορφωσιά των Συριζαίων.

Το λεξικό του κ. Μπαμπινιώτη δίνει δίκιο στην κ. Κιντή. Kατά Μπαμπινιώτη, εντέλλομαι σημαίνει «αναθέτω σε κάποιον την εντολή για την εκτέλεση συγκεκριμένης αποστολής», π.χ. «ο υπουργός εντέλλεται τις αρμόδιες υπηρεσίες να τηρούν σχολαστικά τις κείμενες διατάξεις». Ο Μπαμπινιώτης έχει μάλιστα και ειδικό πλαίσιο στο οποίο εξηγεί για ποιο λόγο κατά τη γνώμη του είναι εσφαλμένη η χρήση «εντέλλομαι» με τη σημασία «δέχομαι εντολές». Θεωρεί λάθος φράσεις όπως «Τα λιμενικά όργανα εντέλλονται να παρακολουθούν την τήρηση των κανονισμών» και προτείνει αναδιατύπωση είτε με το «έχουν λάβει εντολή να…» είτε κάτι σαν «οι αρμόδιες λιμενικές αρχές εντέλλονται τα λιμενικά όργανα να…»

Από την άλλη, το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδη) δίνει δίκιο στην κ. Γεροβασίλη, αφού δέχεται για βασική σημασία του «εντέλλομαι» το «δέχομαι εντολή, διατάσσομαι» και ως σπανιότερη την ενεργητική σημασία. Να τι λέει: