Άκουγα προχτές στο αυτοκίνητο το Les bourgeois του Ζακ Μπρελ, με το φοβερό ρεφρέν Les bourgeois c’est comme les cochons / Plus ça devient vieux, plus ça devient bête (Οι μπουρζουάδες είναι σαν τα γουρούνια, όσο γερνάνε τόσο πιο βλάκες γίνονται).
Η λέξη του τίτλου έχει περάσει και στα ελληνικά: μπουρζουάς, οι μπουρζουάδες, αντί για το εγχώριο «οι αστοί», ενώ έχουμε και το δάνειο «η μπουρζουαζία» για την αστική τάξη, από τα γαλλικά bourgeois, bourgeoisie. Οι παλιότεροι θα θυμούνται την ταινία του Μπουνιουέλ «Η κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας» (Le charme discret de la bourgeoisie).
Η λέξη σήμερα δεν χρησιμοποιείται τόσο όσο στις δεκαετίες του 1970-80, νομίζω. Το λεξικό Μπαμπινιώτη σημειώνει ότι ο όρος χρησιμοποιείται «κυρίως στην ορολογία της Αριστεράς», πράγμα που μάλλον ισχύει. Επίσης, ο όρος έχει μια, υποδόρια ή όχι, μειωτική χροιά και αναφέρεται περισσότερο στην ανώτερη αστική τάξη, στους πλούσιους.
Ωστόσο, ο τύπος «μπουρζουάς» είχε μπει στη γλώσσα από νωρίτερα, με αρχική σημασία τον Γάλλο αστό, κυρίως σε ανταποκρίσεις από το Παρίσι, το οποίο στις αρχές του αιώνα είχε αίγλη και επιρροή, όπως και η Γαλλία, πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι σήμερα. Έτσι, για παράδειγμα, διαβάζουμε σε ανταπόκριση στο Εμπρός στις 3.12.1915 «Τι διάβολο, παρεπονείτο αγανακτημένος μπουρζουά» -τον καιρό εκείνο, το δάνειο το βλέπαμε και ασυμμόρφωτο, ο μπουρζουά, οι μπουρζουά, μετά όμως προσαρμόστηκε στο δικό μας τυπικό.
Η γαλλική λέξη bourgeois ανάγεται στο υστερολατινικό burgensis από το burgus. Στην ύστερη αρχαιότητα, burgus ήταν ένας πύργος, μια οχυρή θέση που έλεγχε μια βασική οδική αρτηρία, στις παρυφές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Με την επικρατούσα άποψη, το λατινικό burgus έχει ετυμολογία παλαιογερμανική. Από την ίδια ρίζα προέρχονται το γερμανικό Burg και το αγγλικό borough, που τα βρίσκουμε σε αμέτρητα τοπωνύμια στη γηραιά αμς ήπειρο (αλλά και πιο πέρα), από το Λουξεμβούργο και το Αμβούργο έως το Γκέτεμποργκ (με τη συμβατική του προφορά) και το Σκάρμπορο (Scarborough) για να μην πούμε για το Εξωμβούργο της Τήνου.
Ένα ενδιαφέρον θέμα απασχόλησε την επικαιρότητα τις προηγούμενες μέρες και προκάλεσε αρκετή συζήτηση ιδίως (αλλά όχι μόνο) στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Mια από τις γνωστότερες πλατφόρμες στον κλάδο του ντελίβερι, ο οποίος γνώρισε εκρηκτική ανάπτυξη μέσα στην πανδημία και εξαιτίας των πανδημικών περιορισμών, η εταιρεία efood, έστειλε τις προάλλες σε μερίδα εργαζομένων της το εξής βελούδινο τελεσίγραφο:
Αγαπητέ Rider, Στα πλαίσια της αύξησης της παραγωγικότητας του στόλου και της ευρύτερης στρατηγικής της εταιρείας, θα θέλαμε να σου προτείνουμε να συμμετάσχεις και εσύ στο σχήμα συνεργασίας Freelancing. Θέλουμε να συνεχίσουμε τη συνεργασία μας αλλά με βάση τα παραπάνω και το batch σου (το οποίο προκύπτει από διάφορες αιτίες), εκτιμούμε ότι θα ήταν καλύτερο να συνεχίσεις να εργάζεσαι ως Freelancer.
Θα έχεις την ευελιξία να διαμορφώσεις τις ώρες εργασίας σου και να αυξήσεις τις αποδοχές σου.
Σε διαφορετική περίπτωση, θα θέλαμε να σε ενημερώσουμε ότι δεν υπάρχει δυνατότητα ανανέωσης της υπάρχουσας σύμβασης.
Παρακαλώ πολύ να μας ενημερώσεις άμεσα μέσω ticket για την αποδοχή του παραπάνω, προκειμένου να σε ενημερώσουμε για τα επόμενα βήματα.
Το χαρακτήρισα βελούδινο διότι, ενώ «προτείνει» τη συμμετοχή του εργαζόμενου στο νέο εργασιακό σχήμα, στο τέλος ενημερώνει ότι, εάν αυτός αρνηθεί την «ευελιξία» που του προσφέρεται και την ευκαιρία να «αυξήσει τις αποδοχές του», η σύμβασή του δεν πρόκειται να ανανεωθεί!
Κατά τα άλλα, το κείμενο είναι η επιτομή του newspeak των μανατζαραίων, με τα απαραίτητα μπόλικα αγγλικά, αλλά και με την επίπλαστη οικειότητα του ενικού, που βοηθάει ώστε το φιλικό χτύπημα στην πλάτη να μετατραπεί, στην κατάλληλη στιγμή, σε κλοτσιά λιγάκι πιο κάτω, αν ο Rider δεν συμφωνήσει ότι το batch του, όπως προκύπτει από διάφορες αιτίες, επιβάλλει να συνεχιστεί η συνεργασία με το σχήμα Freelancing πλέον.
Καθώς οι… rider είναι διάσπαρτοι και ανοργάνωτοι, εύκολα θα πρόβλεπε κανείς ότι οι περισσότεροι θα ενέδιδαν στο τελεσίγραφο της εταιρείας. Αλλ’ αυτή τη φορά δεν έγινε έτσι. Κάποιοι από τους θιγόμενους απευθύνθηκαν σε εργατικό σωματείο των διανομέων, ενώ ταυτόχρονα ξεκίνησε μια διαδικτυακή εκστρατεία διαμαρτυρίας για τις πρακτικές της e-food, που πολύ γρήγορα πήρε αναπάντεχα μεγάλη έκταση στο Facebook και στο Twitter, με το σύνθημα cancel efood.
Αμέτρητοι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δήλωσαν ότι ήταν περιστασιακοί ή τακτικοί πελάτες της e-food και ότι στο εξής θα έπαυαν να παραγγέλνουν φαγητό μέσα από την πλατφόρμα της -αλλά δεν ήταν αυτό μόνο ή κυρίως αυτό που πείραξε την εταιρεία, μια και το μποϊκοτάζ αυτό, ακόμα κι αν τηρηθούν οι δηλώσεις, θέλει αρκετές μέρες για να κάνει αισθητή την πίεσή του.
Πριν από καμιά εικοσαριά μέρες, ο φίλος μας ο Αλέξης μού έστειλε το κείμενο που θα διαβάσετε σήμερα, ένα άρθρο με Λέξεις και φράσεις από την εκκλησιαστική γλώσσα. Έχουμε δημοσιεύσει κατά καιρούς -και κυρίως κοντά στο Πάσχα- άρθρα με το ίδιο θέμα, αλλά κάθε συνεργασία, που βλέπει τα πράγματα με φρέσκο μάτι, είναι καλοδεχούμενη.
Προβληματιστήκαμε με τον Αλέξη για το πότε θα δημοσιευόταν το άρθρο. Να το αφήσουμε για το Πάσχα πήγαινε κάπως μακριά. Αφού όμως αύριο έχουμε 14 Σεπτεμβρίου, που είναι μεγάλη γιορτή της εκκλησίας, μου φάνηκε ότι ταιριάζει να δημοσιευτεί σήμερα ένα άρθρο εκκλησιαστικό -όχι αύριο, διότι έχουμε την τακτική δημοσίευση του βιβλίου του πατέρα μου.
Μια και το άρθρο είναι αρκετά εκτενές, δεν θέλω να μακρηγορήσω, οπότε δίνω τον λόγο στον Αλέξη. Σε λιγοστές περιπτώσεις, βάζω σύνδεσμο ([σε αγκύλες]) προς παλαιότερα άρθρα του ιστολογίου σχετικά με το θέμα.
101 λέξεις και φράσεις από την εκκλησιαστική γλώσσα
Όταν ξεκίνησα να γράψω αυτό το σημείωμα και άρχισα να αναζητώ λέξεις και φράσεις προερχόμενες από την εκκλησιαστική ζωή και γραμματεία, έμεινα έκπληκτος ανακαλύπτοντας πόσο πολλές είναι οι καθημερινές μας φράσεις που έχουν φανερή ή λιγότερο φανερή θρησκευτική-εκκλησιαστική προέλευση. Φαίνεται ότι η επίδραση της θρησκείας και της ορθόδοξης χριστιανικής εκκλησίας ειδικότερα στην καθημερινή ζωή των Ελλήνων ήταν και είναι πολύ πιο έντονη από όσο φανταζόμαστε. Ας σκεφτούμε απλά ότι για αιώνες ολόκληρους, σε εποχές που το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού ήταν αναλφάβητο, οι λειτουργίες της εκκλησίας, τα τροπάρια και τα κείμενα των ευαγγελίων ήταν η μοναδική πηγή της λόγιας γλώσσας με την οποία ερχόταν σε επαφή ο πολύς κόσμος. Αποτέλεσμα αυτού είναι όλη αυτή η φρασεολογία η οποία σιγά-σιγά από τα ιερά κείμενα πέρασε στη λαϊκή γλώσσα, συχνά μεταπλάστηκε, άλλαξε μορφή ή και σημασία.
Κύρια πηγή της φρασεολογίας αυτής είναι βέβαια η Βίβλος, δηλαδή η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη με αρκετές εκφράσεις να περιέχονται αυτούσιες σε αυτήν και αρκετές άλλες να έχουν πλαστεί εκ των υστέρων με βάση εδάφια της βιβλικής αφήγησης. Δευτερεύουσα πηγή, αλλά όχι ασήμαντη, είναι οι ακολουθίες της εκκλησίας, τα τροπάρια, οι ύμνοι και όλα γενικώς τα λατρευτικά κείμενα.
Ο κατάλογος που ακολουθεί περιλαμβάνει τις πιο κοινές από αυτές τις εκφράσεις, αλλά σίγουρα όχι όλες. Υπάρχουν και άλλες που σκόπιμα παρέλειψα, είτε γιατί λέγονται σπάνια πλέον, είτε γιατί δεν με έπεισε η θρησκευτική-βιβλική τους προέλευση. Και σίγουρα υπάρχουν και κάποιες που θα ξέφυγαν γιατί “ουδείς αναμάρτητος ειμή μόνον ο Θεός” για να μείνουμε και εντός κλίματος!
Ας τις δούμε λοιπόν μία-μία με σύντομη επεξήγηση. Σε όσες από αυτές είναι βιβλικές παρέθεσα και το πρωτογενές κείμενο, το εδάφιο δηλαδή στο οποίο τις συναντάμε.
Ένα σύντομο αρθράκι σήμερα, βγαλμένο από τη ζωή κι από μια συζήτηση στο Τουίτερ.
Με το που μπήκαν στην Καμπούλ οι Ταλιμπάν, πολλοί στη χώρα μας άρχισαν να ανησυχούν όχι για την τύχη των Αφγανών, των γυναικών ιδίως, κάτω από το νέο καθεστώς, αλλά για το ότι τώρα θα υπάρξουν προσφυγικές ροές, και μάλιστα από ανθρώπους που θα πληρούν οφθαλμοφανώς τα κριτήρια για να χαρακτηριστούν πρόσφυγες.
Κάποιος από αυτούς τους σχολιαστές, αναρωτήθηκε για την Κίνα, και έγραψε: Γιατί δεν δέχεται Αφγανούς πρόσφυγες όντας η δεύτερη πλουσιότερη χώρα του πλανήτη και γείτονας του Αφγανιστάν; Τα γειτονικά μουσουλμανικά κράτη γιατί δεν δέχονται Αφγανούς πρόσφυγες;
Αν θέλετε εσείς να απαντήσετε στο ερώτημα, μπορείτε να το κάνετε στα σχόλια. Να θυμόμαστε πάντως ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Αφγανών προσφύγων βρίσκεται, ακριβώς, σε γειτονικά μουσουλμανικά κράτη: 1,4 εκατ. στο Πακιστάν και 800.000 στο Ιράν.
Εγώ θα σχολιάσω το γλωσσικό θέμα που μπήκε με το σχόλιο αυτό.
Ποιο γλωσσικό θέμα, θα ρωτήσετε. Διότι με γυμνό μάτι δεν φαίνεται να υπάρχει κανένα γλωσσικό θέμα στην παραπάνω πρόταση. Άλλα θέματα ίσως, αλλά γλωσσικό;
Μια φίλη ωστόσο διαφώνησε (και) επί γλωσσικού. Αφού η Κίνα είναι θηλυκού γενους, είπε, κακώς λέτε «όντας». Πρέπει να πείτε «ούσα»: «Η Κίνα, ούσα η δεύτερη πλουσιότερη χώρα του πλανήτη…»
Φίλη η φίλη, αλλά φιλτέρα η αλήθεια -θέλω να πω, εδώ η φίλη δεν είχε καθόλου δίκιο. Αν και μπορούμε να πούμε «Η Κίνα, ούσα πλούσια χώρα…», είναι απολύτως σωστό, και πιο ταιριαστό αν γράφουμε στην κοινή νέα ελληνική, να γράψουμε «Η Κίνα, όντας πλούσια χώρα, έχει υποχρέωση να βοηθήσει τους αναξιοπαθούντες».
Το πρόβλημα είναι ότι η φίλη μου μπερδεύει δύο πράγματα. Και επειδή δεν τα μπερδεύει μόνον η φίλη, αλλά τα μπερδεύουν πολλοί, γράφω το σημερινό άρθρο, παρόλο που το θέμα του «όντας» και της «ούσας» (ή «ούσης»;) το έχουμε θίξει έστω και επιγραμματικά σε προπέρσινο άρθρο.
Το «όντας» δεν είναι αρσενικού γένους, είναι άκλιτος τύπος για όλα τα γένη, μετοχή ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος «είμαι», όπως και οι: παίζοντας, τρέχοντας, τρώγοντας κτλ. των ρημάτων παίζω, τρέχω, τρώω κτλ. Πρόκειται για τον τύπο που κάποιοι αποκαλούν γερούνδιο (όπως τους αντίστοιχους της αγγλικής και άλλων γλωσσών) και άλλοι αλλιώς, αλλά είναι αρκετά μπλεγμένο το κουβάρι του πώς θα ονομαστεί η άκλιτη μετοχή του ενεστώτα και δεν θέλω τώρα να το ξεμπλέξω.
Όταν άρχισα χτες να γράφω το σημερινό, στην Αττική οι πυρκαγιές φαίνονταν να έχουν τεθεί υπό έλεγχο, αλλά η Εύβοια εξακολουθούσε να καίγεται, από την παραλία του Ευβοϊκού ίσαμε τις ακτές που βλέπουν στο Αιγαίο. Πρώτη φορά στα χρονικά με τέτοιο πλάτος η καταστροφή στο νησί. Τις προηγούμενες μέρες, οι τίτλοι στους ειδησεογραφικούς ιστοτόπους έκαναν να φαντάζει απειλητική μια λέξη που δεν μας είχε ως τώρ’ ακουστεί δυσοίωνη.
Αγωνία για τις αναζωπυρώσεις στην Αττική, ο ένας τίτλος. Η αναζωπύρωση στην περιοχή της Νεμούτας (στην Ηλεία είναι) οδήγησε σε μεγάλο μέτωπο, σεγοντάρει ο άλλος.
Να αφιερώσουμε το σημερινό άρθρο, που δεν θα είναι και μεγάλο, σ’ αυτή τη λέξη.
Αναζωπύρωση, λέει το λεξικό, είναι το ξαναφούντωμα της φωτιάς, που προηγουμένως βρισκόταν σε ύφεση ή που είχε τεθεί υπό έλεγχο. Αυτή η απαίσια κυριολεκτική σημασία μάς ταλαιπωρεί τόσες μέρες -από τότε που η φωτιά της Βαρυμπόμπης, που είχε τεθεί υπό έλεγχο, ξαναφούντωσε και έκαψε πολύ μεγαλύτερες εκτάσεις.
Αλλά η λέξη έχει και μεταφορικές σημασίες, που αυτές συνήθως ακούμε τον καλό τον καιρό, και που δεν έχουν αμιγώς αρνητική χροιά.
Αναζωπύρωση λοιπόν είναι και η εκ νέου ενίσχυση της έντασης ενός φαινομένου που είχε ατονήσει ή και που κινδύνευε να χαθεί. Μπορεί να μιλήσουμε για αναζωπύρωση του εθνικισμού, των πολιτικών παθών, των ταραχών ή του πληθωρισμού, αλλά εξίσου μπορεί να κάνουμε λόγο για αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος ή της ζήτησης. Χαρακτηριστικά, το ΜΗΛΝΕΓ δίνει σαν συνώνυμα της αναζωπύρωσης την αναμόχλευση, για τις πρώτες χρήσεις, αλλά την αναζωογόνηση για τις δεύτερες. Υπάρχει και η αναθέρμανση, που χρησιμοποιείται κυρίως με θετική χροιά.
Ποια σχέση έχουν οι δυο λέξεις του τίτλου; Όση κι ο φάντης με το ρετσινόλαδο, από μια άποψη -δηλαδή καμία. Εμφανίζονται ωστόσο σε δυο εκφράσεις, διαφορετικών γλωσσών, που έχουν παραπλήσια σημασία.
Στο γνωστό τραγούδι του Les copains d’abord, ο Μπρασένς τραγουδάει, μεταξύ άλλων, για τη βάρκα που είχε με τα φιλαράκια του:
Au rendez-vous des bons copains
Y avait pas souvent de lapins
Quand l’un d’entre eux manquait a bord
C’est qu’il était mort
Κατά λέξη αυτό μεταφράζεται:
Στο ραντεβού της παρέας
σπανίως υπήρχαν κουνέλια
Όταν κάποιος έλειπε από τη βάρκα
σήμαινε πως είχε πεθάνει
Πριν αρχίσω το σημερινό άρθρο, μια σημείωση επί της διαδικασίας. Εδώ και πολλά χρόνια, δημοσιεύω κάθε δεύτερη Τρίτη, σε συνέχειες, βιβλία του πατέρα μου. Αυτό το άρχισα μετά τον αναπάντεχο θάνατό του στα τέλη του 2011 και σταδιακά έχω δημοσιεύσει όλα σχεδόν τα βιβλία του -πριν από 14 μέρες ολοκληρώθηκε η παρουσίαση του βιβλίου του «Οι εσταυρωμένοι σωτήρες». Επειδή διστάζω να παρουσιάσω ανέκδοτα έργα του που δεν τα είχε χαρακτηρίσει «έτοιμα προς έκδοση» κι επειδή για τεχνικούς λόγους δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να παρουσιάσω ένα βιβλίο του που δεν έχει παρουσιαστεί εδώ, θα διακόψω για ένα διάστημα αυτές τις δημοσιεύσεις.
Πάμε λοιπόν στο άρθρο μας, που ο τίτλος του ίσως σας φανεί ανακριβής. Είναι πράγματι «νέα λέξη» η υποχρεωτικότητα; Ναι και όχι, θα έλεγα. Ασφαλώς η λέξη δεν εμφανίστηκε το 2021. Αν κάνετε αναζήτηση στα σώματα κειμένων, θα τη βρείτε, σποραδικά, και σε προηγούμενα χρόνια.
Αλλά και λεξικογραφικά, έχει κάποια παρουσία, αφού από τα τέσσερα μεγάλα έντυπα λεξικά μας υπάρχει ένα που την καταγράφει. Είναι το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας, που δίνει τον ορισμό: «η ιδιότητα του υποχρεωτικού» και τις φράσεις: «η υποχρεωτικότητα της εκπαίδευσης / της προσχολικής εκπαίδευσης / της ψήφου». Αλλά και το Βικιλεξικό καταγράφει τον όρο.
Βέβαια, η λέξη είναι παράγωγος όρος, κανονικά σχηματισμένος, απόλυτα διαφανής. Όμως δεν εμφανίζεται συχνά στα παλιότερα σώματα κειμένων, ίσως επειδή είναι πολυσύλλαβη (οχτώ οι συλλαβές της, ακόμα και με τα ελληνικά μέτρα είναι πολλές) αλλά και, κυρίως, επειδή υπάρχουν εύκολες περιφράσεις -ας πούμε, αντί για «η υποχρεωτικότητα της εκπαίδευσης» θα μπορούσαμε να πούμε -και το λέμε- «ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης». Πάντως, σε νομικά κτλ. κείμενα ο όρος ακουγόταν.
Βρίσκω διατριβή με τίτλο «Η υποχρεωτικότητα ως χαρακτηριστικό γνώρισμα της κοινωνικής ασφάλισης», που έχει εκδοθεί και σε βιβλίο. Χαρακτηριστικό είναι ότι η αγγλική μετάφραση του τίτλου χρησιμοποιεί περίφραση: The compulsory character…
Να σημειώσω ακόμη ότι σε παλιότερα κείμενα βρήκα τη λέξη να χρησιμοποιείται κάποτε με διαφορετική σημασία, αν και η διαφορά έγκειται στη σημασία της λέξης «υποχρεωτικός». Διότι υποχρεωτικός δεν είναι μόνο αυτός που μας επιβάλλει μια υποχρέωση αλλά και ο ευγενικός και περιποιητικός, που με τη συμπεριφορά του μας υποχρεώνει. Κι έτσι, όταν στην αλληλογραφία των Κουντουριώτηδων διαβάζουμε «Σας εκφράζομεν κατ’ ακολουθίαν τάς ειλικρινεστάτας των ευχαριστιών διά την τόσην ευγενή και φιλικήν υποχρεωτικότητα» πρέπει να καταλάβουμε την περιποιητική συμπεριφορά, όχι την επιβολή υποχρέωσης.
Αλλά βέβαια φέτος η συχνότητα της χρήσης του όρου «υποχρεωτικότητα» εκτινάχθηκε σε ύψη πρωτοφανή. Και βέβαια στον καιρό της πανδημίας, όταν λέμε «υποχρεωτικότητα» όλοι καταλαβαίνουμε «υποχρεωτικότητα των εμβολιασμών» αν και ο όρος είχε επίσης χρησιμοποιηθεί για τα τεστ. Και σίγουρα η υποχρεωτικότητα θα περιλαμβάνεται στις υποψήφιες για τη Λέξη του 2021, αν είμαστε καλά ως τότε και έχουμε όρεξη να κάνουμε τον διαγωνισμό.
Μακάβριο θα είναι το σημερινό μας θέμα, αλλά κι ο θάνατος είναι κομμάτι της ζωής, για να μην πω πως είναι η μόνη βεβαιότητα (μαζί με τους φόρους, λένε οι Αγγλοσάξονες).
Συζητούσα τις προάλλες με έναν φίλο για τον ευφημισμό «έφυγε», που τον διαβάζουμε στις ειδήσεις για τον θάνατο κάποιου, κάποτε σε εισαγωγικά, κάποτε συμπληρωμένο π.χ. έφυγε από τη ζωή, έφυγε από κοντά μας ή, έφυγε από τον μάταιο τούτο κόσμο, που μπορεί να κρύβει και ειρωνεία αλλά μπορεί να λέγεται και ουδέτερα.
Το «πέθανε», που είναι η κυριολεξία, μας φαίνεται -όχι άδικα, θα έλεγε κάποιος- ωμό κι έτσι καταφεύγουμε σε μεταφορές, ή χρησιμοποιούμε λογιότερους όρους που, ακριβώς επειδή δεν είναι πολύ παραστατικοί, μας φαίνονται πιο ήπιοι, όπως «απεβίωσε». (Να επαναλάβω εδώ παρεμπιπτόντως μια παρατήρηση του Παπαδιαμάντη, ότι ενώ τα ρήματα «βιώνω» και «θνήσκω» είναι αντίθετα, μόλις συντεθούν με την πρόθεση «από» γίνονται συνώνυμα: αποβιώνω-αποθνήσκω).
Οπότε, στα επόμενα θα δούμε πενήντα (και βάλε) τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αναγγείλουμε τον θάνατο κάποιου. Θυμίζω ότι στο ιστολόγιο έχουμε κάνει άλλα τρία τέτοια άρθρα καταλογογράφησης, για τις 50 αποχρώσεις του χρήματος, της μέθης και της αποτυχίας.
Στην αρχή είχα σκεφτεί πως αν δεν έφτανα τα 50 «συνώνυμα» θα συμπλήρωνα τον αριθμό προσθέτοντας και μερικές εκφράσεις για το πλησίασμα του θανάτου, αλλά δεν χρειάστηκε αφού ξεπεράσαμε αρκετά τον αριθμό 50. Σε μερικές περιπτώσεις οι εκφράσεις δεν αναγγέλλουν απλώς τον θάνατο αλλά δείχνουν τον τρόπο θανάτου π.χ. πήγε σαν το σκυλί στο αμπέλι, τον φάγανε λάχανο, τον έφαγε το μαύρο σκοτάδι.
Να σημειώσω την έντονη παρουσία λογιότερων και καθαρευουσιάνικων εκφράσεων, πολλές από τις οποίες τις πήρα από το Αντιλεξικόν του Θεολόγου Βοσταντζόγλου -όπως βλέπετε υπάρχει μακραίωνη πείρα σε ευφημισμούς και περίτεχνους τρόπους για να αναγγείλουμε το μοιραίο.
Υπάρχουν και οι δυσφημισμοί, για τον θάνατο μισητού προσώπου, που συνήθως καταφεύγουν σε όρους που χρησιμοποιούνται για τα ζώα -ψόφησε, ας πούμε (να θυμηθούμε και το ιντερνετικό Ψόφος!), όπως και μια σειρά από ασεβείς, θα έλεγα, αναφορές του τύπου «τα κακάρωσε». Η φράση «τίναξε τα πέταλα» φαίνεται να έχει στην αρχή της στον θάνατο των αλόγων. Συντομεύεται και σε «τα τίναξε». Ομολογώ όμως πως δεν αποδελτίωσα το slang.gr κι έτσι έχω σχετικά λίγους αργκοτικούς όρους.
Παραθέτω λοιπόν τον κατάλογο που αυτή τη στιγμή έχει 61 τρόπους για να μιλήσουμε για τον θάνατο, αλλά που είμαι βέβαιος πως με τη δική σας συνδρομή θα εμπλουτιστεί κι άλλο.
Έφυγε (και «έφυγε»)
Πέθανε
Απεβίωσε
Ξεψύχησε
Εκοιμήθη [ιερωμένοι]
Εξέπνευσε
Κατέληξε [ιατρικό]
Έφυγε από κοντά μας / από τη ζωή / από τον μάταιο τούτο κόσμο
Δεν είναι πια μαζί μας
Πήγε στα θυμαράκια
Μετέβη εις τόπον χλοερόν
Βλέπει τα ραδίκια ανάποδα [ήδη πεθαμένος]
Εκδήμησε εις Κύριον
Αποδήμησε εις Κύριον
Ανεκλήθη από την ζωήν
Απήλθε του βίου
Αποχαιρέτησε τη ζωή
Τερμάτισε τον βίον
Απεδόθη εις την μητέρα γην
Κατήλθε εις τον τάφον
Τον σκέπασε ο τάφος
Μετήλλαξε τον βίον
Ετελεύτησε
Υπέκυψε στο μοιραίο
Εξεμέτρησε το ζην
Εξεπλήρωσε/εξέτισε/εξόφλησε το κοινόν χρέος
Τον πήρε ο Χάρος
Τον έφαγε το μαύρο χώμα
Μετέστη εις τας αιωνίους μονάς
Παρέδωσε το πνεύμα/ την ψυχή
Παρέδωσε την υστάτη πνοή
Βγήκε η ψυχή του
Έκλεισε τα μάτια του
Κοιμήθηκε τον αξύπνητο / τον ανεξύπνητο ύπνο
Έσβησε (σαν…)
Ψόφησε (σαν το σκυλί)
Τα τίναξε
Τίναξε τα πέταλα
Τα κακάρωσε
Τα κόρδωσε
Τα κουβάλησε
Τα τέντωσε
Τίναξε τα κώλα
Έμεινε στον τόπο
Έπεσε ξερός / τέζα
Έχασε τη μάχη για τη ζωή / με την αρρώστια
Πήγε αδικοθάνατος
Πήγε άναυλα
Επήλθε το μοιραίο
Κόπηκε το νήμα της ζωής του
Η ψυχή του απέπτη εις τους ουρανούς
Μας άφησε χρόνους / μας άφησε γεια
Αναπαύθηκε
Συχωρέθηκε
Έσβησε η φλόγα της ζωής του
Σώθηκε το καντήλι του / το λάδι του
Έπεσε η σταλαματιά του
Του ’κοψε το βούρλο
Πήγε σαν το σκυλί στ’ αμπέλι
Τον φάγανε λάχανο
Τον έφαγε το (μαύρο) σκοτάδι
Πιάσαμε λοιπόν τις 61 αποχρώσεις του σημερινού μακάβριου θέματός μας. Βέβαια, επειδή δεν τα έχω βάλει αλφαβητικά, αλλά συνειρμικά, μπορεί να επαναλαμβάνεται κάποια έκφραση, αλλά δεν νομίζω.
Περιμένω όμως τα σχόλιά σας που σίγουρα θα αβγατίσουν τον αριθμό.
Πριν από λίγο καιρό, ο Αλέξης Τσίπρας, μιλώντας σε συνέντευξη για το εμβόλιο της Αστρα Ζένεκα, που οι ελληνικές αρχές το χορηγούσαν και στους νέους, σε αντίθεση με όσα ίσχυαν σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες που το επιφύλασσαν μόνο για μεγαλύτερης ηλικίας πολίτες, είχε πει ότι αυτό έγινε «για να ξεστοκάρουμε».
Τότε, είχε δεχτεί δριμεία κριτική από την κυβέρνηση για τη διατύπωση αυτή, που θεωρήθηκε ότι υπονομεύει την εμπιστοσύνη προς την εμβολιαστική πολιτική.
Αυτό είχε γίνει στα τέλη Απριλίου. Προχτές όμως πολλοί θυμήθηκαν αυτή τη στιχομυθία όταν η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμού άλλαξε την τακτική της και πλέον συνιστά το εμβόλιο ΑΖ (που δεν λέγεται πλέον έτσι, αλλά το παλιό όνομα έχει μείνει) μονάχα στους άνω των 60 πολίτες -με αποτέλεσμα να φέρει σε αμηχανία πάρα πολλούς νεότερους, που είχαν σπεύσει να εμβολιαστούν με το (ξαφνικά επικίνδυνο;) εμβόλιο.
Μάλιστα, κορυφαίοι (εννοώ ως προς την προβολή και το πάθος τους) φιλοκυβερνητικοί σχολιαστές όπως ο Άρης Πορτοσάλτε απόρησαν πώς είναι δυνατό να έρθει «η κυβέρνηση να δικαιώσει τον Αλέξη Τσίπρα που είπε για ξεστοκάρισμα» (εδώ και σε βιντεάκια).
Το θέμα βέβαια δεν είναι αν δικαιώθηκε ο Τσίπρας, αλλά ότι αυτή η παλινωδία υπονομεύει όχι υποθετικά αλλά πραγματικά την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στην εμβολιαστική πολιτική, αλείφει με βούτυρο το ψωμί των αντιεμβολιαστών, δίνει επιχειρήματα σε κάθε λογής αρνητές, επιβεβαιώνει τις καλοπροαίρετες επιφυλάξεις όσων συμπολιτών μας ανησυχούν και δεν βοηθάει στο να ξεπεράσει η χώρα μας τα πολύ χαμηλά (σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ) ποσοστά εμβολιασμού που σημειώνονται σε ορισμένες ηλικιακές ομάδες.
Εδώ όμως λεξιλογούμε. Και από αυτή αυστηρά την οπτική γωνία, με βολεύει ότι επανήλθε το «ξεστοκάρισμα» στο προσκήνιο. Διότι ήθελα να γραψω άρθρο για τη λέξη αυτή, αλλά όταν είχε πρωτοειπωθεί, μέσα στη Μεγάλη Βδομάδα, δεν είχα προλάβει -ταξίδευα κιόλας. Οπότε, βρίσκω τώρα την ευκαιρία.
Ένα μικρό άρθρο σήμερα, για ένα ραμόνι -όπως λέμε στο ιστολόγιο τα παρακούσματα τραγουδιών, του τύπου «με βιολί σαν του Ροβιόλη, θα χορέψουν κι οι διαβόλοι», ενώ κανονικά ο στίχος του Φέρρη λέει «με βιολί σαντουροβιόλι». Κι επειδή το σαντουροβιόλι είναι λέξη που δεν την ξέρουν όλοι, κάποιοι την αναλύουν λάθος και φαντάζονται πως υπήρξε κάποιος δεξιοτέχνης βιολιστής ονόματι Ροβιόλης. Αλλά αυτά τα ξέρετε, τα έχουμε ξαναπεί πολλές φορές, ας πούμε σε αυτό το παλιότερο άρθρο.
Πριν από μερικές μέρες κυκλοφόρησε στο Τουίτερ το εξής τιτίβισμα:
Σήμερα έμαθα ότι το τραγούδι λέει «Ώπα, καρδιά μου ισορρόπα» κι όχι ώπα η καρδιά μου η σορόπα.
ΜΗ ΜΟΥ ΜΙΛΑΤΕ ΑΦΗΣΤΕ ΜΕ ΜΟΝΗ ΜΟΥ
Παραλείπω το (γυναικείο) χρηστώνυμο, διότι δεν έχει νόημα να μεταφέρουμε συζητήσεις από άλλα μέσα -και, έτσι κι αλλιώς, η άποψη είναι διαδεδομένη. Επίσης, αλλάζω το «ώπα» σε «όπα» χωρίς να αλλάζει τίποτα.
Αν δεν είναι ειρωνικό, η κυρία που το έγραψε ομολογεί με συντριβή το λάθος μέσα στο οποίο ζούσε τόσα χρόνια, όταν νόμιζε ότι το γνωστό τραγούδι λέει «Όπα, η καρδιά μου η σορόπα» -και μόνο πρόσφατα είδε το φως της ή μάλλον άκουσε το σωστό, που είναι, όπως μας λέει, «Όπα, καρδιά μου ισορρόπα».
Για να πούμε την αλήθεια, ανάλογη «αποκάλυψη» συμβαίνει συχνά με τα ραμόνια. Κάθε φορά που δημοσιεύω άρθρο για ραμόνια, όπως το άρθρο για τον Ροβιόλη που λέγαμε (το έχω βάλει 2-3 φορές ήδη) πάντοτε βρίσκεται κάποιος που λέει «Μη μου πείτε ότι το τραγούδι λέει ‘σαντουροβιόλι’ κι όχι ‘σαν του Ροβιόλη’!» (ή: μη μου πείτε ότι λέει «στην οδό γράφει μόνος» κι όχι «στην οδό Γραφημώνος» κτλ.)
Μόνο που εδώ, έχουμε ανάποδο ραμόνι (ινομάρ). Θέλω να πω, το τραγούδι όντως λέει «η καρδιά μου η σορόπα», επομένως η φίλη τιτιβίστρια κακώς διορθώθηκε δηλ. κακώς πίστεψε ότι τόσον καιρό το άκουγε λάθος!
Βέβαια, ξαναλέω, μπορεί και να το γράφει ειρωνικά. Όμως έχω συναντήσει πολλούς στο Διαδίκτυο που πιστεύουν ότι όντως το σωστό είναι «ισορρόπα» και όχι «η σορόπα», όπως θα δούμε στη συνέχεια, οπότε το πιθανότερο (και το απλούστερο) είναι να το πάρουμε τοις μετρητοίς, ότι το εννοεί.
Αλλά να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, διότι είπα πιο πάνω «το γνωστό τραγούδι» χωρίς να αναφέρω για ποιο πρόκειται. Μπορεί να είναι πασίγνωστο, τουλάχιστον για τους παλιότερους σαν κι εμένα, αλλά ίσως κάποιοι να μην το ξέρουν -ή να μην έχουν αναγνωρίσει τους στίχους, για ποιο τραγούδι πρόκειται.
Είναι ένα αρχοντορεμπέτικο, που θα το θυμόμαστε κυρίως από την επανεκτέλεση της Βίκης Μοσχολιού, αλλά λέω να το ακούσουμε σε απόσπασμα από την εξαιρετική κωμωδία Ένα βότσαλο στη λίμνη με τον Βασίλη Λογοθετίδη (1952):
Ο τίτλος είναι «Άλα!» αλλά αρκετά συχνά αναφέρεται επίσης «Άνοιξε κι άλλη μπουκάλα». Μουσική του Μιχάλη Σουγιούλ, στίχοι των Αλέκου Σακελλάριου-Χρ. Γιαννακόπουλου.
Εισάγεται σήμερα, αν δεν κάνω λάθος, στην Ολομέλεια της Βουλής το νομοσχέδιο για τις αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο, σχεδόν 40 χρόνια μετά τις ρηξικέλευθες αλλαγές του 1983.
Η λέξη του τίτλου, η συνεπιμέλεια, βρίσκεται εδώ και πολλές μέρες στην επικαιρότητα. Πράγματι, το νομοσχέδιο εισάγει την από κοινού επιμέλεια των παιδιών ως καταρχήν πρώτη επιλογή, ενώ η συνήθης πρακτική αυτή τη στιγμή, σε περίπτωση διαζυγίου, είναι η αποκλειστική επιμέλεια των ανήλικων παιδιών, σχεδόν πάντοτε από τη μητέρα.
Το ιστολόγιό μας είναι καταρχήν γλωσσικό, οπότε γλωσσικά θα ξεκινήσουμε. Χαρακτήρισα στον τίτλο «νέα λέξη» τη «συνεπιμέλεια», κάτι που δεν είναι απόλυτα ακριβές, αφού αν κάνουμε αναζήτηση σε σώματα κειμένων θα τη βρούμε σε κείμενα του 19ου αιώνα, όπως και σε νεότερα. Το ρήμα, συνεπιμελούμαι, υπάρχει και στην αρχαία γραμματεία, το ουσιαστικό όχι -ή τουλάχιστον δεν το βρίσκω στο TLG.
Στο λεξικό του Δημητράκου η συνεπιμέλεια λημματογραφείται, με τον προφανή ορισμό «η από κοινού καταβαλλομένη φροντίς, επιμέλεια», και δίνεται ένα παράθεμα από τα βυζαντινά χρόνια όπου όμως σημειώνεται ότι ίσως υπάρχει λάθος ανάγνωση στο χειρόγραφο.
Στα σύγχρονα μεγάλα λεξικά μας (ΛΚΝ, Μπαμπινιώτης, Χρηστικό, ΜΗΛΝΕΓ) δεν υπάρχει λήμμα «συνεπιμέλεια» (ούτε άλλωστε «συνεπιμελούμαι»). Οπότε, νομίζω ότι έχει μια βάση ο χαρακτηρισμός της «συνεπιμέλειας» ως νέου όρου, ιδίως με την ειδική σημασία που μας ενδιαφέρει, δηλ. της επιμέλειας για τα ανήλικα τέκνα όταν παύει η έγγαμη συμβίωση.
Φίλος του ιστολογίου, που συχνά μου στέλνει πολύ ενδιαφέροντα μέιλ, μου έγραψε προχτές ότι στο υπό συζήτηση νομοσχέδιο εισάγεται και άλλος ένας νέος όρος.
Γράφει ο φίλος: Θεωρώ πως μια νέα λέξη/όρος γεννιέται … «αποξενωτής – αποξενώτρια». Κι όπως συχνά συμβαίνει τα τελευταία χρόνια, κάποιοι λεξιλογικοί τοκετοί δεν είναι κοινωνικά και πολιτικά αθώοι. Κι επειδή στους αστροφυσικούς αρέσει να παρατηρούν ένα αστέρι την ώρα που γεννιέται, σκέφτηκα πως ίσως το ίδιο να συμβαίνει και με αυτούς που ασχολούνται με λεξιλογικά θέματα.
Ο αποξενωτής γονέας υποτίθεται πως είναι ο γονέας που χειραγωγεί το παιδί και του εμφυσά αισθήματα αποξένωσης προς τον άλλο γονέα. Πιο σωστά, «η αποξενώτρια», αφού τον όρο τον χρησιμοποιεί κατά κόρον το λόμπι των «ενεργών μπαμπάδων», το οποίο στηρίζει με πάθος (και πολύ χρήμα) το νομοσχέδιο που έχει καταθέσει ο υπουργός κ. Τσιάρας.
Την καταγγελία για «πολύ χρήμα» την έκανε η Μαριέττα Γιαννάκου, βουλεύτρια της συμπολίτευσης: «Ήρθαν στην ακρόαση φορέων απίθανες οργανώσεις, υπήρξαν τρομερές διαφημίσεις υπέρ του νομοσχεδίου, που σημαίνει πολύ χρήμα». Η ίδια, μαζί με μιαν άλλη βουλευτίνα (και τέως υπουργό) της ΝΔ, την Όλγα Κεφαλογιάννη, κατέθεσαν σειρά τροπολογιών στο νομοσχέδιο, τις οποίες ο κ. Τσιάρας απέρριψε, αποδίδοντας μάλιστα την αντίθεση των δύο βουλευτριών στο νομοσχέδιο σε «προσωπικά βιώματα«.
Όπως καταλάβατε, αν και εμείς εδώ λεξιλογούμε, έχουμε ήδη αφήσει το γλωσσικό σκέλος και έχουμε περάσει στην εξέταση επί της ουσίας. Εγώ προσωπικά βιώματα τέτοια που υπαινίσσεται ο κ. Τσιάρας δεν έχω, όμως έχω επίσης ενστάσεις για το νομοσχέδιο.
Μην ανησυχείτε, δεν λιποθύμησα με το δάχτυλο κολλημένο στο πλήκτρο «κ», ούτε έπαθα κάτι ανάλογο με εκείνο που είχε πάθει ο Τραμπ, ό,τι κι αν ήταν, όταν έγραψε το διάσημο covfefe. Απλώς, βγάζω το άχτι μου.
Αλλά ας εξηγηθώ. Εδώ και πολύ καιρό, το πληκτρολόγιό μου είχε αρχίσει να πνέει τα λοίσθια. Πρώτα άρχισε να φαλτσάρει το πλήκτρο που βάζει τον τόνο -γι’ αυτό και πολλές λέξεις τις άφηνα άτονες, με αποτέλεσμα να εκνευρίζεται η μητέρα μου, που προσέχει όσα γράφω κάθε μέρα. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές ο τόνος έμπαινε. Ύστερα με αποχαιρέτησε και η δεξιά αγκύλη, ] -αλλά μικρό το κακό, αφού σπανιότατα χρησιμοποιείται. Μετά όμως τα πράγματα σοβάρεψαν διότι άρχισε να μην εμφανίζεται το γράμμα «κ» αλλά και το κόμμα «,».
Αν ήταν επιτραπέζιος υπολογιστής, θα αγόραζα καινούργιο πληκτρολόγιο -αλλά στο λάπτοπ δεν είναι τόσο απλό, πρέπει να παραγγείλεις και να το τοποθετήσει ο τεχνίτης. Παράγγειλα, αλλά χρειάστηκε να φύγω, και μετά αρρώστησα, οπότε έμεινα κανα μήνα με το ετοιμοθάνατο πληκτρολόγιο -και το κάππα ή το κόμμα το έβαζα με το πληκτρολόγιο οθόνης, πράγμα που έκανε την πληκτρολόγηση πολύ πιο επίπονη. Όταν έγραφα κείμενα στο Word, το κ το είχα στο κλίπμπορντ και το κόμμα το έβγαζα με μάκρο. Αλλά και πάλι, μπελάς ήταν.
Το κακό είναι ότι το κάππα είναι γράμμα αρκετά συχνό οπότε δεν μπορείς να το αποφύγεις. Μάλιστα, εμφανίζεται και στη συχνότερη ελληνική λέξη, που είναι βεβαίως το «και». Το χειρότερο, υπάρχει και στο όνομά μου, και μάλιστα τόσο στο όνομα όσο και στο επώνυμο! Στο λατινικό αλφάβητο θα ήταν ευκολότερο, αφού το k είναι σπάνιο και μπορεί στην ανάγκη να αντικατασταθεί από το c.
Ασυναίσθητα άρχισα να αλλάζω το κείμενο που θα έγραφα ώστε ν’ αποφύγω το δύστροπο κάππα και το μπελαλίδικο κόμμα. Έβαζα περισσότερες τελείες. Διάλεγα συνώνυμα χωρίς κάππα. Αλλά δεν μου άρεσε.
Η όλη κατάσταση θύμιζε τα λιπογράμματα, για τα οποία έχουμε γράψει παλιάαα στο ιστολόγιο (αργότερα στο βιβλίο μου «Η γλώσσα έχει κέφια»). Μια μέρα σκέφτηκα πώς θα ήταν η Πρέβεζα του Καρυωτάκη χωρίς κάππα κι έφτιαξα ένα τετράστιχο:
Θάνατος τ’ αγριοπούλια που χτυπιούνται
στους μαύρους τοίχους πάνω από τις στράτες.
Θάνατος οι συμβίες π’ αγαπιούνται
ωσάν να ξεφλουδίζανε πατάτες.
Αλλά το άφησα διότι υπάρχουν ολόκληροι στίχοι χωρίς κάππα που μένανε αμετάβλητοι -ενώ ας πούμε αν θες να φτιάξεις λιπογραμματική Πρέβεζα με άλφα είναι σαφώς πιο δύσκολο. Επίσης, γύρισα και έβαλα το καινούργιο πληκτρολόγιο, οπότε η περιπέτεια με το κάππα έκλεισε αισίως.
Για να τιμήσω όμως το γράμμα που με ταλαιπώρησε χωρίς να φταίει, θα του αφιερώσω το σημερινό άρθρο. (Οπότε εξηγείται και ο τίτλος, στον οποίο έχω βάλει και το Κ αλλά και τα ] και , που επίσης είχαν πρόβλημα στο παλιό πληκτρολόγιο).
Στο ιστολόγιο έχουμε βάλει άρθρα για μερικά γράμματα του αλφαβήτου -για όλα τα φωνήεντα καθώς και για το Π. Οπότε, συνεχίζω με το κάππα.
Η είδηση της ημέρας, αναμφίβολα, είναι ότι απο σήμερα ανοίγει το λιανεμπόριο. Ανοίγει βέβαια με περιορισμούς και υπό προϋποθέσεις αλλά, τι τα θέλετε, δίνει το σινιάλο πως η Μεγάλη Χαλάρωση άρχισε.
Άρχισε η χαλάρωση, όπως έγραψα και προχτές, όχι επειδή έχουμε ρίξει στο ελάχιστο τους δείκτες εξάπλωσης της πανδημίας ή επειδή τα νοσοκομεία μας είναι απολύτως βέβαιο ότι θα αντεπεξέλθουν στην πίεση -κάθε άλλο, ο αριθμός των κρουσμάτων είναι τετραψήφιος και σχεδόν καθημερινά έχουμε νέο ρεκόρ σε διασωληνωμένους ασθενείς. Απλούστατα, δεν αντέχουμε άλλο.
Κουραστήκαμε, η οικονομία καταρρέει, οπότε ανοίγουμε ελπίζοντας ότι ο καλός μας ο καιρός και ο Θεός της Ελλάδος θα σταθούν αρωγοί.
Κι έτσι πρώτο ανοίγει το λιανεμπόριο -η εστίαση αργεί ακόμα αν και προσωπικά δεν βλέπω γιατί να μην άνοιγαν από τώρα και τα τραπεζάκια έξω, ιδίως αφού έφτασαν να συζητιούνται και στη Βουλή.
Όμως εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε σήμερα θα λεξιλογήσουμε για το λιανεμπόριο -ή μάλλον για το πρώτο συνθετικό της λέξης.
Λιανεμπόριο ή εμπόριο λιανικής ή λιανική πώληση είναι το εμπόριο που απευθύνεται στον τελικό καταναλωτή και αφορά μικρές σχετικά ποσότητες -σε αντίθεση με το χονδρεμπόριο ή εμπόριο χονδρικής ή χονδρική πώληση που αφορά πολύ μεγαλύτερες ποσότητες και που συνήθως (αν και όχι υποχρεωτικά) γίνεται ανάμεσα σε επαγγελματίες εμπόρους. Υπάρχει επίσης και ο λιανοπουλητής όπως και το λιανοπούλημα, σε λαϊκότερο ύφος.
Το πρώτο συνθετικό των λέξεων αυτών είναι το επίθετο «λιανός» που σημαίνει «λεπτός, λιγνός, ισχνός». Η λέξη είναι μεσαιωνική, τη βρίσκουμε στο μεσαιωνικό λεξικό του Κριαρά με διάφορες σημασίες όμοιες με τις σημερινές ή κοντινές. Βρίσκουμε στον Κριαρά και δυο σύνθετες λέξεις που δεν λέγονται σήμερα: α) τη λιανοκοπιά, δηλαδή τα μικροπράγματα («Τη λιανοκοπιά του σπιτιού τως … να τη μοιράσουν») και β) το λιανόβροχο, που σήμερα θα το λέγαμε ψιλόβροχο.
Να διευκρινίσω εξαρχής ότι, παρά τον τίτλο του, το σημερινό άρθρο δεν αφορά την πολιτική ή άλλη επικαιρότητα. Δεν αναρωτιέμαι, ας πούμε, αν φταίει η αστυνομία και κατ’ επέκταση η κυβέρνηση για τα επεισόδια στη Νέα Σμύρνη ή αν η αντιπολίτευση τα υποκινεί.
Όχι, εμείς εδώ λεξιλογούμε και γλωσσικό είναι και το σημερινό άρθρο -αμιγώς γλωσσικό μάλιστα. Το έναυσμα το έδωσε φίλος που μου έθεσε μια ερώτηση με μέιλ -και επειδή έχω ξαναδεί να γίνεται η ερώτηση αυτή αποφάσισα να γράψω το άρθρο.
Η ερώτηση ήταν αν κατά τη γνώμη μου είναι λάθος να λέμε ότι κάποιος «δημιουργεί προβλήματα». Ο φίλος που έκανε την ερώτηση μου είπε ότι είχε χρησιμοποιήσει αυτήν ακριβώς τη φράση σε μια συζήτηση στα σόσιαλ και πετάχτηκε κάποιος που τον διόρθωσε, λέγοντάς του ότι το ρήμα «δημιουργώ» συντάσσεται με θετικά μόνο πράγματα, ενώ για τα προβλήματα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε άλλο ρήμα, ας πούμε προκαλώ, προξενώ κτλ.
Αυτή την επιχειρηματολογία την έχω ακούσει κι εγώ σε διαδικτυακές συζητήσεις. Φυσικά, φράσεις όπως «δημιουργεί προβλήματα» είναι πολύ συνηθισμένες. Με το γκουγκλ θα βρούμε εκατοντάδες ή χιλιάδες παραδείγματα, όπως ότι «Η έλλειψη υπομονής στην Ελλάδα δημιουργεί προβλήματα» (άποψη του Μπόλονι), «Αν η γνώση δημιουργεί προβλήματα τότε η άγνοια σίγουρα δεν τα λύνει» (από τα Βικιφθέγματα) ή «Η καταγραφή των διαφόρων οφειλετών … εξακολουθεί να δημιουργεί προβλήματα (έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου).
Όμως, στο «Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών της ελληνικής» του Γ. Μπαμπινιώτη διαβάζουμε:
δημιουργώ ευκαιρίες – προκαλώ προβλήματα
Η λέξη δημιουργώ χρησιμοποιείται τελευταία καταχρηστικά με συμπληρώματα που δηλώνουν αρνητικές καταστάσεις (π.χ. προβλήματα, δυσκολίες κ.τ.ό.) υποκαθιστώντας άλλοτε το ρ. κάνω (π.χ. Δημιουργώ θόρυβο, φασαρία κ.ά.), άλλοτε το προκαλώ (π.χ. Δημιουργώ δυσάρεστες εντυπώσεις, μεγάλες καταστροφές, αντιδράσεις κ.τ.ό.), άλλοτε το γεννώ (π.χ. Δημιουργώ προβλήματα, δυσκολίες κ.ά. κ.λπ. Ωστόσο, το δημιουργώ έχει θετική σημασία, δηλώνοντας κάτι νέο και καλό (π.χ. Δημιούργησαν αθάνατα έργα τέχνης / πολιτισμό / πρότυπα κ.λπ/)
Βέβαια δεν νομίζω ότι λέει κανείς «δημιουργώ θόρυβο» τουλάχιστον με την κυριολεκτική σημασία, αλλά κατά τα άλλα το επιχείρημα είναι σαφώς διατυπωμένο.
Βρίσκω πάντως να «δημιουργούν προβλήματα» και επώνυμοι συγγραφείς σε κείμενα που δεν είναι πολύ πολύ πρόσφατα π.χ. ο Κυριάκος Ντελόπουλος (δημιουργεί προβλήματα απόδοσης των ψευδωνύμων στα σωστά πρόσωπα, 1983) ο Τσαρούχης (Αυτό ήδη μάς δημιουργεί προβλήματα και θα μας προξενήσει μεγάλο κακό, 1989), ο Αδαμ. Πεπελάσης (Αυτό αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για τη μεγέθυνση των μονάδων και δημιουργεί προβλήματα διαδοχής, 1978), η Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου (Ο Φ . Πολίτης όμως, με τον ψυχαρικό φανατισμό του και την οξύτητα, με την οποία θέλει να επιβάλει τις απόψεις τους, δημιουργεί προβλήματα, 1976).
Mια από τις γνωστότερες πλατφόρμες στον κλάδο του ντελίβερι, ο οποίος γνώρισε εκρηκτική ανάπτυξη μέσα στην πανδημία και εξαιτίας των πανδημικών περιορισμών, η εταιρεία efood, έστειλε τις προάλλες σε μερίδα εργαζομένων της το εξής βελούδινο τελεσίγραφο:
Πριν από μερικές μέρες κυκλοφόρησε στο Τουίτερ το εξής τιτίβισμα:
Αλλά ας εξηγηθώ. Εδώ και πολύ καιρό, το πληκτρολόγιό μου είχε αρχίσει να πνέει τα λοίσθια. Πρώτα άρχισε να φαλτσάρει το πλήκτρο που βάζει τον τόνο -γι’ αυτό και πολλές λέξεις τις άφηνα άτονες, με αποτέλεσμα να εκνευρίζεται η μητέρα μου, που προσέχει όσα γράφω κάθε μέρα. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές ο τόνος έμπαινε. Ύστερα με αποχαιρέτησε και η δεξιά αγκύλη, ] -αλλά μικρό το κακό, αφού σπανιότατα χρησιμοποιείται. Μετά όμως τα πράγματα σοβάρεψαν διότι άρχισε να μην εμφανίζεται το γράμμα «κ» αλλά και το κόμμα «,».