Μεθυσμενάκι, μια ανακεφαλαίωση

Το σημερινό μας άρθρο κάνει ανακεφαλαίωση μιας συζήτησης που είχαμε κάνει πέρσι μέσα στο κατακαλόκαιρο (δεκαεξαύγουστο, να φανταστείτε) για ένα θέμα που ήρθε ξανά στην επιφάνεια από ένα βιντεάκι του Κουραφέλκυθρου.

Ίσως όμως δεν ξέρετε τον Κουραφέλκυθρο ή τα Κουραφέλκυθρα -και δεν σας αδικώ, διότι «δεν είναι καν λέξη» όπως λέει ο δημιουργός της, ο κομίστας Αντώνης Βαβαγιάννης ή Κουραφέλκυθρος. Τα κόμικς που δημοσιεύει στη σειρά Κουραφέλκυθρα ξεχωρίζουν για το σουρεαλιστικό χιούμορ και τα έξυπνα λογοπαίγνια που δείχνουν οξύ αισθητήριο. Μπορείτε να τα βρείτε στην ειδική σελίδα του Φέισμπουκ.

Πριν από λίγο καιρό, μου είχε αρέσει πολύ ένα στριπ των Κουραφέλκυθρων που είχε γλωσσικό ενδιαφέρον. Σκεφτόμουν να το παρουσιάσω εδώ αλλά το αμέλησα -δεν είναι όμως επίκαιρο οπότε επιφυλάσσομαι. Προχτές όμως, ο Αντώνης Βαβαγιάννης ανέβασε όχι κόμικς αλλά ένα βίντεο που πάλι έχει γλωσσικό ενδιαφέρον, αφού υποστηρίζει ότι «Η λέξη μεθυσμενάκι δεν υπάρχει».

Το βίντεο μπορείτε να το δείτε στη σελίδα του στο Φέισμπουκ, αλλά και στο YouTube.

Καταπιάνεται λοιπόν ο Κουραφέλκυθρος με τη λέξη «μεθυσμενάκι», παρουσιάζοντας τα πορίσματα ενδελεχών ερευνών που κατατείνουν στο συμπέρασμα της Επιτροπής Αποκατάστασης της Αλήθειας πως «Δεν υπάρχει λέξη μεθυσμενάκι».

Στο βίντεο βλέπουμε τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου από τη Τζαμάικα, από τον αξέχαστο δίσκο Θαλασσογραφίες σε μουσική Μάνου Λοΐζου, έναν δίσκο που κλείνει φέτος μισόν αιώνα ζωής και τα τραγούδια του ακούγονται πάντοτε.

Το ρεφρέν της Τζαμάικας το έχουμε σίγουρα τραγουδήσει:

Κι αρμενίζαμε στα πέλαγα αγάπη μου παλιά
Κι ύστερα το βραδάκι μεθυσμενάκι στα καπηλειά
Σ’ έπινα κοριτσάκι σαν το κρασάκι γουλιά γουλιά

Ας το ακούσουμε:

Πέτσωμα, η αναβάπτιση ενός όρου

Τη στιγμή που ξεκινάω να γράφω το άρθρο,  ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, ο κ. Πέτσας, δεν έχει ακόμα δώσει στη δημοσιότητα τα ποσά με τα οποία επιδοτήθηκαν τα «μέσα ενημέρωσης» που διαφήμισαν την εκστρατεία «Μένουμε σπίτι», αν και έχουν αρχίσει να διαρρέουν ποσά, πολλές φορές κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητα -μιλάμε για εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ για κάποιους ιστότοπους. Πριν από μερικές μέρες, ύστερα από έντονες πιέσεις της αντιπολίτευσης, είχε παρουσιάσει έναν κατάλογο μέσων, αλλά χωρίς ποσά.

Έστω και λειψός, ο κατάλογος αυτός ήταν αρκετά αποκαλυπτικός, αφού περιλαμβάνει ιστότοπους χαμηλής ή μηδενικής επισκεψιμότητας, πολλοί από τους οποίους δεν περιλαμβάνονται καν στο μητρώο Online Media, που είναι προϋπόθεση για να λάβουν κρατική διαφήμιση βάσει του νόμου. Κάποιοι ιστότοποι έχουν και μηδενικό περιεχόμενο ή άρχισαν να προσθέτουν περιεχόμενο… μετά τη δημοσιοποίηση του καταλόγου, όπως λέγεται ότι έγινε με τον ιστότοπο του κ. Μένιου Φουρθιώτη.

Σε άλλες περιπτώσεις, το ίδιο άτομο έχει πολλούς ιστοτόπους, που ο ένας αντιγράφει το περιεχόμενο του άλλου και που έχουν όλοι χρηματοδοτηθεί, και βέβαια κατά σύμπτωση πρόκειται για πολιτικό φίλο της κυβέρνησης. Εδώ μπορείτε να δείτε μια έρευνα για την περίπτωση της NK Media που πήρε χρηματοδότηση για τους οχτάδυμους ιστοτόπους της. Ο Βαξεβάνης, που έκανε την έρευνα, αποκλείστηκε βεβαίως από τη χρηματοδότηση, για να μάθει.

Το πρόβλημα λοιπόν είναι διττό. Από τη μια, λαθρόβιοι ιστότοποι επιχορηγήθηκαν πιθανώς με σχετικά μικρά ποσά (10 χιλιάδες, ας πούμε) και από την άλλη υπαρκτοί ιστότοποι φιλικοί προς την κυβέρνηση λέγεται ότι πήραν επιχορήγηση πολλών εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ. Και βέβαια, ένας λόγος για τον οποίο ο κ. Πέτσας διστάζει να αποκαλύψει τα ποσά της επιχορήγησης, είναι για να μη μάθουν οι πολιτικοί του φίλοι πόσα πήραν οι άλλοι λυμεώνες και αρχίσουν τα παράπονα: Στον Θανάση γιατί έδωσες τόσα πολλά και σε μένα ούτε τα μισά;

Παρόμοιες πρακτικές χρηματοδότησης υπαρκτών και ανύπαρκτων ιστοτόπων δεν είναι καινούργιες. Τις εφάρμοζε κατά κόρον το αμαρτωλό ΚΕΕΛΠΝΟ την περίοδο 2010-2014, κι έτσι ένα σωρό παντελώς άγνωστοι ιστότοποι είχαν χρηματοδοτηθεί με γερά χαρτζιλίκια για να «ενημερώνουν το κοινό για επιδημιολογικά θέματα». Στη δημοσιογραφική πιάτσα, η πρακτική αυτή αναφέρεται ενίοτε ως «Βελόνα και κλωστή» επειδή έτσι ονομαζόταν μια «ενημερωτική ιστοσελίδα» που πήρε 48.000 για «διαφήμιση» τριών μηνών.

Αλλά οι ιστότοποι αυτοί έρχονται και παρέρχονται. Ανοίγουν για να επιδοτηθούν, ενθυλακώνουν το χαρτζιλίκι (ή το κωλόκουρο, αν τα χρήματα τα μοιράζονται κι άλλοι) και κλείνουν, οπότε δεν είναι βολικό να αλλάζει κάθε τόσο το όνομα της πρακτικής. Με το σημερινό άρθρο έρχομαι να εισηγηθώ να υιοθετηθεί ένας γενικός όρος για το μπαχτσίσι προς φιλικά και πρόθυμα μέσα ενημέρωσης, ένας όρος βαθιά ριζωμένος στις αγνές παραδόσεις του ελληνικού κοινοβουλευτισμού αλλά και ταυτόχρονα σημερινός, του 21ου αιώνα.

Προτείνω λοιπόν τον όρο «Πέτσωμα» -και στον πληθυντικό «Πετσώματα». Ο όρος είναι υπαρκτός από παλιά, αλλά το βρήκα σαγηνευτικό ότι σήμερα αρχιερέας της πετσωματικής τέχνης είναι ένας πολιτικός που ονομάζεται Πέτσας! Τυχαίο; Δεν νομίζω, που έλεγε το παλιό κλισέ.

Τι είναι όμως τα πετσώματα;

Ένας απτάλης, πολλοί μπουνταλάδες

Το σημερινό μας σύντομο άρθρο αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, εξόφληση χρέους. Πριν από μερικές μέρες είχα δημοσιεύσει εδώ ένα άρθρο για δέκα λέξεις του Κασομούλη, ανάμεσα στις οποίες ήταν και ο όρος «φακίρ φουκαράς», που σήμαινε «ο λαουτζίκος, η φτωχολογιά».

Είχα βάλει και λινκ σε ένα παλιότερο άρθρο μας, με τίτλο «Ένας φακίρης, πολλοί φουκαράδες» όπου επισήμαινα ένα γλωσσικό παράδοξο: ότι οι λέξεις φακίρης και φουκαράς από ετυμολογική άποψη «ουσιαστικά είναι η ίδια λέξη», αφού «τον φακίρη τον πήραμε από τα τούρκικα (fakir, φτωχός αλλά και ασκητής), δάνειο από τα αραβικά (faqir). Και τον φουκαρά από τα τούρκικα τον πήραμε, από το fukara, δάνειο και αυτό από τα αραβικά (fuqara), που όμως είναι ο πληθυντικός του faqir! Δηλαδή στα αραβικά, το ουσιαστικό faqir (φτωχός) έχει πληθυντικό fuqara (οι φτωχοί)».

Σε εκείνο το παλιό άρθρο του 2012 σημείωνα:

Υπάρχει κι άλλη μια τουρκική λέξη που την έχουμε δανειστεί διπλά, στον ενικό και στον πληθυντικό, σαν τον φακίρη και τον φουκαρά, αλλά την αφήνω για μελλοντικό άρθρο και παρακαλείται ο Δύτης και οι λοιποί αραβοτουρκομαθείς να μην τη μαρτυρήσουν.

Ο φίλος μας ο Spiridione, λοιπόν, το πρόσεξε αυτό και έγραψε τις προάλλες: Δύτη μαρτύρα την, γιατί περάσανε 8 χρόνια και ακόμα περιμένουμε. Και του απάντησα «Να μην το μαρτυρήσει ο Δύτης και να γράψω κάτι την άλλη βδομάδα».

Το πλήρωμα του χρόνου, δηλαδή η άλλη βδομάδα ήρθε -και γράφω το σημερινό άρθρο, που δεν είναι και πολύ μεγάλο.

Από πότε υπάρχουν ανθέλληνες;

Στο ερώτημα του τίτλου ίσως κάποιοι να απαντούσαν «Από πολύ παλιά», «Από πάντοτε» ή «Από τότε που υπάρχουν Έλληνες», αλλά επειδή κι άλλες φορές έχουμε διατυπώσει τέτοια ερωτήματα σε τίτλους άρθρων, οι τακτικοί φίλοι του ιστολογίου θα καταλάβουν πως εδώ δεν εννοούμε το πράγμα αλλά τη λέξη, όπως π.χ. και τότε που είχαμε ρωτήσει «από πότε υπάρχουν ρουφιάνοι«.

Η ερώτηση είναι ληξιαρχικού τύπου, και ενδιαφέρεται ν’ ανιχνεύσει από πότε μπήκε στην υπερτρισχιλιετή μας ο όρος «ανθέλληνας» ή, παλαιότερα, «ανθέλλην». Βέβαια, θα πούμε δυο (ή και περισσότερα) λόγια για τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη λέξη.

Συμφωνα με το λεξικό (το ΛΚΝ), ανθέλληνας είναι «χαρακτηρισμός για κπ. (Έλληνα ή ξένο) που διάκειται ή που ενεργεί εχθρικά προς τους Έλληνες, που βλάπτει τα συμφέροντά τους» και το αντίθετο είναι φιλέλληνας.

Παρόλο που δεν έχω εποπτεία από πολλές ξένες γλώσσες, έχω την εντύπωση ότι συγκριτικά με τους περισσότερους λαούς, στη νεότερη Ελλάδα χρησιμοποιούμε μάλλον απλόχερα τον όρο «ανθέλληνες», πολύ εύκολα δηλαδή χαρακτηρίζουμε ανθέλληνα κάποιον.

Ή μάλλον, ακριβέστερα, πολύ εύκολα χαρακτηρίζουμε ανθέλληνα κάποιον άλλον Έλληνα. Στα κοινωνικά μέσα, η βρισιά αυτή δίνει και παίρνει -και μένα με έχουν χαρακτηρίσει ανθελληνα, ένας μάλιστα τις προάλλες έλεγε πως είμαι μεγάλος ανθέλληνας και το χειρότερο είναι ότι ζω από την ελληνική γλώσσα. Ας είναι. Πάντως δεν έχουμε το μονοπώλιο στο να κατηγορούμε συμπολίτες μας για εθνική μειοδοσία -να θυμίσω το self-hating Jew ή τη HUAC, την Επιτροπή (διερεύνησης) Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων της Βουλής των ΗΠΑ.

Αλλά είπαμε πως το άρθρο είναι κυρίως ληξιαρχικό, οπότε ας επιστρέψουμε στην ιστορία της λέξης «ανθέλλην».

Οι αρχαίοι δεν είχαν ανθελληνες -θέλω να πω, δεν είχαν τη λέξη. Είχαν τη λέξη «φιλέλλην», αλλά για τον εχθρό των Ελλήνων είχαν «μισέλλην».

Να πούμε εδώ ότι η λέξη «μισέλλην» σπάνια χρησιμοποιείται στην αρχαία γραμματεία. Στο TLG έχει όλες κι όλες οχτώ ανευρέσεις, με αρχαιότερη στον Ξενοφώντα, όπου ο Αγησίλαος βρισκόταν στην Αίγυπτο ενώ είχε ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος και δυο ηγεμόνες διεκδικούσαν τον θρόνο. Ο Αγησίλαος έμαθε ποιος φαινόταν περισσότερο φιλέλληνας και τάχθηκε με αυτόν, εξασφαλίζοντας έτσι, μετά τη νίκη, ότι θα πληρώνονταν οι στρατιώτες:

κρίνας ὁπότερος φιλέλλην μᾶλλον ἐδόκει εἶναι, στρατευσάμενος μετὰ τούτου τὸν μὲν μισέλληνα μάχῃ νικήσας
χειροῦται, τὸν δ’ ἕτερον συγκαθίστησι

Τρεις μόνο άνθρωποι έχουν χαρακτηριστεί «μισέλληνες» στην αρχαία γραμματεία: ο Αννίβας (όχι ο διάσημος, ένας προηγούμενος), ο Τισσαφέρνης και ο ιερέας Χρύσης σε σχόλια της Ιλιάδας. Υπάρχουν και κάποιες αναφορές, ακόμα πιο λίγες, σε «μισαθήναιο» και σε «μισολάκωνα» -πόλεις-κράτη γαρ.

Υποκειμενικές απόψεις (συνεργασία από ΣτοΔγιαλοΧτηνος)

Το κείμενο που δημοσιεύουμε σήμερα είναι γραμμένο από τον φίλο μας ΣτοΔγιαλοΧτηνος. Πριν από ενάμιση χρόνο είχαμε δημοσιεύσει ένα άλλο δικό του πεζό., που το είχαμε χαρακτηρίσει διήγημα επιστημονικής φαντασίας. Το σημερινό κείμενο έχει περισσότερο χαρακτήρα δοκιμίου για τη γλώσσα και τη χρήση της ή παιγνιώδους λεξικογραφίας, άρα ενδιαφέρει πολύ το ιστολόγιο.

Ο συγγραφέας προτάσσει στο κείμενό του την εξής αφιέρωση:

Το κείμενο αφιερώνεται στη μνήμη μιας δασκάλας ελληνικών που λείπει. Την έλεγαν Κρόνη, Cronopiusa, Αμαλία.  Και στον Spiral Architect. Αν και ο γραφιάς δεν τον γνώρισε παρά μόνο από την παρουσία του στο ιστολόγιο, θέλει να πιστεύει πως θα του άρεσε το πόνημα.

 

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ

Αν και ως γνωστόν οι καλοί φίλοι είναι αυθεντίες στα μαθηματικά και συνεπώς είναι περιττό να κάνουν λογαριασμούς, εμείς ας λογαριαστούμε εξ αρχής ευθέως:

Όπως δηλώνει ευθαρσώς ο τίτλος του πονήματος, ο γράφων δεν έχει την παραμικρή πρόθεση να είναι αντικειμενικός. Στο κάτω-κάτω, όπως λέει και ο αγαπητότερος των φίλων του, περάσαμε τόσες δεκαετίες αγωνιζόμενοι σκληρά και ανυποχώρητα για να συγκροτήσουμε και να χαλυβδώσουμε την υποκειμενικότητά μας. Θα ήταν τρέλα να τινάξουμε τώρα στον αέρα τους κόπους μιας  ολόκληρης ζωής εν ονόματι μιας ασαφούς και νεφελώδους αντικειμενικότητας.

Όλως αντιθέτως λοιπόν, για τον γράφοντα είναι απολύτως αδύνατον να κατανοήσει τους λόγους για τους οποίους η λέξη «υποκείμενο» έχει παλαιόθεν επιβαρυνθεί με το πασίγνωστο, όσο και δυσβάστακτο φορτίο απαξίας.

Φράσεις όπως «Μμμ, σπουδαίο υποκείμενο ο φιλαράκος σου», «Άκουσε κόρη μου, αυτό το ύποπτο υποκείμενο που μας κουβάλησες εγώ δεν το κάνω γαμπρό μου», «Το ευρισκόμενο στο εδώλιο άθλιο υποκείμενο Κύριοι Δικαστές…» κλπ, στιγματίζουν αυτό το αγρίως συκοφαντηθέν μέρος του Λόγου με ιδιότητες οι οποίες συνήθως χαρακτηρίζουν ένα μούτρο ή ένα κουμάσι.

Ωστόσο, μια προσεκτικότερη προσέγγιση του θέματος θα έπειθε και τον πλέον κακοπροαίρετο συζητητή πως το υποκείμενο όχι μόνο δεν αξίζει την ισόβια ποινή διαπόμπευσης στην οποία έχει αδίκως καταδικαστεί, αλλά αντιθέτως αναδεικνύεται σε κρίσιμο καταλύτη και ρυθμιστικό παράγοντα καταστάσεων που χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά ευαίσθητες ισορροπίες.

Ίσως ακόμα σπουδαιότερος να είναι ο ρόλος του υποκειμένου στην αποκάλυψη της ύπουλης, διπρόσωπης στάσης του ρήματος, το οποίο συλλαμβάνεται πολλάκις επ’ αυτοφώρω άλλα να δηλώνει και άλλα να υπονοεί. Με την καθοριστική όμως παρέμβαση του υποκειμένου γίνεται ξεκάθαρο το ποιος είναι ποιος και τίνος τα συμφέροντα  υπηρετεί ο καθένας.

Ελάτε λοιπόν, ανοίξτε την πτυσσόμενη αλουμινένια σκάλα και ας ξεσκονίσουμε τα θαμμένα στο πατάρι σχολικά βιβλία της Ελληνικής Γραμματικής, για να θυμηθούμε μαζί κάποιους βασικούς ορισμούς στους οποίους εντρυφούσαμε στα ξένοιαστα μαθητικά μας χρόνια :

Απολαύστε το!

Το πρόγραμμα τηλεκατάρτισης επιστημόνων, για το οποίο γράψαμε κι εμείς προχτές, δεν υπάρχει πια. Ύστερα από την κατακραυγή που ξέσπασε, πρώτα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κι ύστερα ευρύτερα, τόσο για τον όλο σχεδιασμό του προγράμματος όσο και, κυρίως, για τα κωμικοτραγικά λάθη και την απίστευτη προχειρότητα του περιεχομένου της «κατάρτισης», ο πρωθυπουργός αποφάσισε να το καταργήσει.

Όσοι γράψαμε για το θέμα δικαιούμαστε να καμαρώνουμε, ιδίως αφού το αποτέλεσμα αυτό επιτεύχθηκε παρά την αποσιώπηση των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης. Βέβαια, πρέπει να πούμε ότι κατά πάσα πιθανότητα έπαιξαν ρόλο και άλλοι δυο παράγοντες· αφενός οι αποκαλύψεις των εφημερίδων (κυρίως ΕφΣυν και Ντοκουμέντο) για τις «πλατφόρμες» και τον ρόλο τους, και αφετέρου οι πληροφορίες από τις Βρυξέλλες, ότι κάθε άλλο παρά δεδομένο ήταν ότι θα γινόταν αποδεκτό το πρόγραμμα. Ωστόσο, χωρίς το έναυσμα από τα κοινωνικά μέσα και ιδίως χωρίς τα ξεκαρδιστικά αλαμπουρνέζικα που ήρθαν στο φως και που άφησαν εποχή (Σκοιλ Ελικικού και τα συναφή) δεν θα είχε τεθεί σε κίνηση το θέμα. Η γελοιοποίηση σκοτώνει.

Η εξέλιξη αυτή αφήνει έκθετα εκείνα τα κυβερνητικά στελέχη που είχαν σπεύσει να υπερθεματίσουν υπέρ της καταργηθείσας κατάρτισης, πρώτα και κύρια τον Άδωνη Γεωργιάδη, που για άλλη μια φορά εζυγίσθη, εμετρήθη και ευρέθη ελλιπής, και φυσικά τον αρμόδιο υπουργό Γιάννη Βρούτση, ο οποίος μία μέρα πριν καταργηθεί η κατάρτιση είχε ψέξει την αντιπολίτευση ότι φωνάζει για «τέσσερα ορθογραφικά λάθη σε 10.000 σελίδες».

Τόσο πρόδηλο ήταν το άδειασμα από τον πρωθυπουργό, που πολλοί σχολιαστές αναρωτηθηκαν αν η απόφαση για κατάργηση του προγράμματος θα συνοδευόταν από παραίτηση του κ. Βρούτση. Οπότε, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος έσπευσε χτες το πρωί να διευκρινίσει ότι «ο Γιάννης Βρούτσης απολαμβάνει της εμπιστοσύνης του πρωθυπουργού».

Και εδώ το άρθρο μας κάνει μιαν απότομη πιρουέτα, παρόμοια με εκείνην που έκανε προχτές η κυβέρνηση. Ενώ δηλαδή είχα ξεκινήσει να γράφω για το φιάσκο με το Σκοιλ Ελικικού και για την ενδεχόμενη παραίτηση του κ. Βρούτση, αυτό δεν ήταν παρά ο πρόλογος. Το σημερινό άρθρο είναι γλωσσικό στην πραγματικότητα, και ο τίτλος του, παρόλο που πράγματι μπορεί να διαβαστεί σαν προτροπή να χαρούμε την κυβερνητική υποχώρηση στο θέμα της ενίσχυσης των επιστημόνων με βάουτσερ (που ονομάστηκε εύλογα και «βράουτσερ»!), στην πραγματικότητα είναι δανεικός από παλιότερο άρθρο της Λεξιλογίας και αφορά τα ρήματα «απολαμβάνω» και «απολαύω».

Επανέρχομαι στη φράση που χρησιμοποίησε ο κ. Πέτσας: «ο Γιάννης Βρούτσης απολαμβάνει της εμπιστοσύνης του πρωθυπουργού». Αυτή η συνταξη, του ρήματος απολαμβάνω με γενική, φαίνεται μεν επίσημη αλλά στην πραγματικότητα δεν στέκει.

Υπάρχουν θερμά συλλυπητήρια;

Παρακολουθώ τα τουίτ της Προέδρου της Δημοκρατίας, της κ. Κατερίνας Σακελλαροπούλου, και καμιά φορά, όταν έχω καιρό για χάσιμο, διαβάζω και τα σχόλια που κάνουν διάφοροι χρήστες. Ομολογώ ότι δεν παρακολουθούσα τα αντίστοιχα τουίτ του προκατόχου της, οπότε δεν μπορώ να κάνω συγκρίσεις, παρατηρώ όμως ότι σε γενικές γραμμές η κ. Σακελλαροπούλου, που ήταν επιλογή του πρωθυπουργού, δέχεται κριτική από πολλούς σχολιαστές που ανήκουν στο δεξιό ημισφαίριο του Τουίτερ -με πιο ακραία τη θέση ότι είναι «η συριζαία που μας φόρτωσε ο Κυριάκος».

Τις προάλλες, με το θλιβερό άγγελμα του θανάτου του αγωνιστή της Δημοκρατίας Περικλή Κοροβέση, η κ. Σακελλαροπούλου έγραψε ένα συλλυπητήριο μήνυμα, που το βλέπετε εδώ:

Ένα σύμβολο της αντίστασης στη δικτατορία, ένας μαχητικός υπερασπιστής της δημοκρατίας, ο Περικλής Κοροβέσης έφυγε σήμερα από κοντά μας. Τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένειά του.

Κατά τη γνώμη μου, το συλλυπητήριο μήνυμα ηταν αυτονόητη υποχρέωση της ΠτΔ. Ο εκλιπών όχι μόνο διετέλεσε βουλευτής, έστω και αν δεν ανταποκρινόταν στη στερεότυπη εικόνα που έχουμε για το λειτούργημα, αλλά και, το κυριότερο, βασανίστηκε απάνθρωπα από τη δικτατορία και με το βιβλίο του «Ανθρωποφύλακες» συνέβαλε καθοριστικά στο να γίνουν γνωστά στο εξωτερικό τα εγκλήματα του χουντικού καθεστώτος.

Ενας γερος γερος

Ο τίτλος του σημερινού άρθρου θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε διαφημιστικό σποτάκι των οπαδών της χρήσης τόνων. Θα μπορούσαμε μάλιστα να φανταστούμε και την εξής συζήτηση, σε κεφαλαία:

ΠΕΣ ΤΟΥ ΝΑ ΜΗ ΒΓΑΙΝΕΙ ΕΞΩ, ΕΙΝΑΙ ΓΕΡΟΣ

ΜΠΑ, ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΑΝΑΓΚΗ ΑΥΤΟΣ, ΕΙΝΑΙ ΓΕΡΟΣ.

Συζήτηση βέβαια που θα γινόταν την π.Κ. εποχή, αφού σήμερα όσο γερός κι αν είναι ο γέρος πρέπει να μένει μέσα.

Έχουμε λοιπόν το ζευγάρι «γερός» και «γέρος» που δεν είναι ομόηχα, αφού τονίζονται σε διαφορετική συλλαβή, ούτε ομόγραφα, όσο κρατάμε το τονικό σημάδι, αλλά γίνονται ομόγραφα αν υιοθετήσουμε ατονικό σύστημα ή απλώς γράψουμε με κεφαλαία -όπως π.χ. στα κόμικς. (Και θυμάμαι κάποιον φίλο του ιστολογίου να λέει ότι έμαθε τη λέξη ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ από τα Μίκι Μάους -το κρησφύγετο των Λύκων- όπου όμως η λέξη γραφόταν με κεφαλαία κι έτσι για κάμποσο καιρό νόμιζε πως είναι «το κρησφυγέτο»).

Τέτοια ζευγάρια σαν το γέρος/γερός είναι κάμποσα, π.χ. άλλα/αλλά, ώμος/ωμός. Όμως δεν θα σας ζητήσω να βρείτε κι άλλα ζευγάρια -ούτε βέβαια θα σας απαγορέψω να αναφέρετε στα σχόλια-, το σημερινό άρθρο θα εστιαστεί αποκλειστικά στο ζευγάρι του τίτλου, και μάλιστα κυρίως στον γερό και όχι στον γέρο.

Σε κάποια συζήτηση πρόσφατα, νομίζω στο Τουίτερ, εκφράστηκε η απορία αν οι δυο λέξεις, γερός και γέρος, έχουν ετυμολογική συγγένεια. Δεν έχουν. Κάποιες φορές, έχουμε ανέβασμα του τόνου, πχ σε αρχαία κύρια ονόματα (πχ ξανθός-Ξάνθος, χρηστός-Χρήστος) αλλά ο γερός και ο γέρος δεν συνδέονται.

Ο γέρος (το αρχαίο γέρων) ανήκει σε μια οικογένεια μαζί με το γήρας, τη γραία αλλά και το γέρας, αφού αρχικά ήταν η τιμητική θέση που προοριζόταν για τους ηλικιωμένους, τους γέροντες, και μετά πήρε τη σημασία του τιμητικού βραβείου.

Θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε ολόκληρο το άρθρο στα λεξιλογικά και τα φρασεολογικά του γέρου και των γερατειών αλλά θα το αφήσω για μιαν άλλη φορά -προτιμώ να εστιάσω το υπόλοιπο άρθρο στο έτερον ήμισυ του ζευγαριού, τον γερό.

Από πού προέρχεται η λέξη «γερός»;

Δεν φαίνεται με πρώτη ματιά, ίσως.

Είναι ρομαντικοί αυτοί οι Ρωμαίοι

Του Αγίου Βαλεντίνου σήμερα, γιορτή των ερωτευμένων. Κι επειδή πρέπει ήδη να μετράει καμιά σαρανταριά χρόνια που έχει έρθει στα μέρη μας η γιορτή αυτή, λέω να ενδώσουμε και φέτος στο έθιμο και να ερωτολεξιλογήσουμε πάνω σε μια από τις πολλές λέξεις, τις πάμπολλες λέξεις που συνδέονται με την αγάπη και τον έρωτα.

Η λέξη αυτή είναι το ρομάντζο ή ρομάντσο. Tο παλιό λαϊκό περιοδικό που είχε αυτόν τον τιτλο γραφόταν Ρομάντσο, αν και όλοι σχεδόν το πρόφεραν Ρομάντζο.

Ρομάντζο λοιπόν είναι ένα αφήγημα με ερωτική υπόθεση. Ειδικότερα έχουμε το μεσαιωνικό ή αναγεννησιακό ρομάντζο, δηλαδή «αφηγηματικό λογοτεχνικό έργο, γραμμένο σε ποιητική ή πεζή μορφή, με περιπετειώδες, ηρωικό και ερωτικό περιεχόμενο» (ορισμός από ΜΗΛΝΕΓ).

Στη νεότερη εποχή, το ρομάντζο είναι λογοτεχνικό ή παραλογοτεχνικό έργο με ερωτικό θέμα, με χαμηλή αισθητική και προβλέψιμη πλοκή (ΜΗΛΝΕΓ και πάλι, που δίνει και την παραδειγματική φράση «Γράφει ρομάντζα με το κιλό και τα υπογράφει με ψευδώνυμο»).

Όμως ρομάντζο είναι βέβαια και το ειδύλλιο, η ερωτική ιστορία δυο ανθρώπων. («Το σύντομο αλλά παθιασμένο τους ρομάντζο άφησε εποχή»). Η λέξη λέγεται κυρίως για μια ερωτική περιπέτεια που έχει πια τελειώσει.

Όλα τα σύγχρονα λεξικά μας καταγράφουν τη σημασία αυτή, εκτός από το ΛΚΝ -πράγμα περίεργο διότι δεν είναι καινούργια σημασία. Για παράδειγμα, στο τραγούδι του Μητσάκη, «μια φωτιά που άναψες τη σβήνεις κι έτσι το ρομάντζο μας το κλείνεις».

Εκτός από το ρομάντζο όμως έχουμε και τη ρομάντζα, που είναι αφενός μουσική σύνθεση με συναισθηματικό, λυρικό χαρακτήρα και αφετέρου είναι ο ρεμβασμός, η ονειροπόληση, αλλά και η βόλτα σε περιβάλλον που προκαλεί ονειροπόληση και ρεμβασμό («πάμε για ρομάντζα στην παραλία»). Από εκεί και το ρήμα «ρομαντζάρω» δηλ. ρεμβάζω απολαμβάνοντας το φυσικό περιβάλλον.

Και βέβαια, συγγενικές με όλες τις παραπάνω λέξεις είναι οι λέξεις ρομαντικός και ρομαντισμός.

Κορονοϊός ή κοροναϊός;

Τα νέα από την Κίνα είναι ανησυχητικά, καθώς ο αριθμός των νεκρών από την νέα ασθένεια έχει φτάσει τους 17 και τα κρούσματα αρχίζουν να εξαπλώνονται στις γειτονικές χώρες αλλά έφτασαν και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι αρχές έβαλαν σε καραντίνα την πόλη Γουχάν (Wuhan) και άλλες δύο γειτονικές πόλεις, και πριν ανασηκώσετε αδιάφορα τους ώμους να πούμε ότι η Γουχάν έχει κάπου 11 εκατομμύρια κατοίκους, περισσότερους από την Ελλάδα.

Στην Ελλάδα όμως είμαστε αρκετά μακριά προς το παρόν, οπότε αυτό που μας απασχολεί, αν δεν έχουμε δικούς μας ανθρώπους εκεί, είναι κάτι πολύ πιο ανώδυνο, πώς δηλαδή θα πούμε τον ιό της Γουχάν, που έχει θέσει σε συναγερμό τις κινεζικές αρχές αλλά και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Το αγγλικό όνομα είναι coronavirus. Λέγεται έτσι επειδή, αν τους κοιτάξουμε στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, φαίνονται σαν να εχουν ένα είδος στεφάνης ή στέμματος, όπως στην εικόνα που συνοδεύει το άρθρο. Αυτό το corona του αγγλικού όρου είναι παρμένο από τα λατινικά όπου corona είναι, όχι απρόσμενα, το στέμμα, αυτό που εμείς λέμε κορόνα.

Κορόνα και οχι κορώνα που το γράφαμε παλιότερα διότι πρόκειται για δάνειο, ή μαλλον για αντιδάνειο, αφού το λατινικό corona ανάγεται στο αρχαίο «κορώνη» που ήταν αφενός η κουρούνα και αφ’ετέρου ένα κυρτό ή καμπύλο αντικείμενο.

Μνημόνιο, η λέξη της δικιάς μας δεκαετίας!

Εδώ και δέκα χρόνια, από το 2010, κάθε Δεκέμβριο ψηφίζουμε στο ιστολόγιο για τη Λέξη της χρονιάς. Τον προηγούμενο μήνα ολοκληρώθηκε ο δέκατος διαγωνισμός.

Εύλογα μάς ήρθε η ιδέα να διοργανώσουμε ψηφοφορία για τη λέξη της δικής μας δεκαετίας, της δεκαετίας του ιστολογίου, που θα τις επιλέγαμε από τις λέξεις που έχουν ήδη διακριθεί στους δέκα ετήσιους διαγωνισμούς -τρεις λέξεις κάθε χρόνο, άρα 30 λέξεις σύνολο.

Βοήθησε βέβαια και η συζήτηση αν έχουμε ή όχι μπει σε νέα δεκαετία -αλλά δεν το εξετάζουμε αυτό και δεν παίρνουμε θέση στο δίλημμα: το βέβαιο είναι πως ο διαγωνισμός μας για τη Λέξη της Χρονιάς έκλεισε δεκαετία.

Δεν κράτησε πολύ η ψηφοφορία. Ξεκίνησε την περασμένη Δευτέρα με το άρθρο που σας καλούσε να συμμετάσχετε, και ολοκληρώθηκε το Σάββατο το βράδυ -ούτε 6 μέρες, ενώ οι ετήσιες ψηφοφορίες διαρκούν δυο εβδομάδες περίπου. Αλλά έτσι κι αλλιώς, το εορταστικό κλίμα, το κλίμα των απολογισμών και των ανασκοπήσεων ξεθύμαινε κι έπρεπε να βιαστούμε.

Λοιπόν, δεν θα σας κρατήσω άλλο σε αγωνία -πολύ περισσότερο που ήδη το φανέρωσα στον τίτλο. Η λέξη «μνημόνιο«, που είχε πρωτεύσει στον πρώτο-πρώτο διαγωνισμό μας, πρώτευσε και τώρα και μάλιστα καθαρά, αφού απέσπασε υπερδιπλάσιες ψήφους από τη δεύτερη λέξη.

Στη δεύτερη θέση τα φέικ νιουζ (νικήτρια του 2017) και στην τρίτη οι πρόσφυγες (2η θέση το 2016). Αρκετά κοντά, αφού διεκδίκησαν για ένα διάστημα θέση στο βάθρο, η τρόικα (3η το 2010) και η πρώτη φορά αριστερά (2η το 2015). Την ενδεκάδα συμπληρώνουν: ΔουΝουΤου (2η το 2010), Συμφωνία των Πρεσπών (πρώτη το 2018), γυναικοκτονία (3η το 2019), ΕΝΦΙΑ (λέξη του 2014), γκρέξιτ (3η το 2015) σε ισοψηφία με τα κάπιταλ κοντρόλς (1η το 2015). Αμέσως μετά, με τρεις ψήφους διαφορά στη δωδέκατη θέση, η φετινή (δηλ. του 2019) νικήτρια, η κανονικότητα.

Αλλά βέβαια έχουμε και ωραιότατο ιστόγραμμα:

Να δούμε και τις 30 λέξεις σαν παράγραφο:
μνημόνιο (297), φέικ νιουζ (147), πρόσφυγες (122), τρόικα (110), πρώτη φορά αριστερά (105), ΔουΝουΤου (85), Συμφωνία των Πρεσπών (79), γυναικοκτονία (71), ΕΝΦΙΑ (69), γκρέξιτ (68), κάπιταλ κοντρόλς (68), κανονικότητα (65), αγανακτισμένοι (61), μπρέξιτ (61), αριστεία (54), αλληλεγγύη (42), μακεδονικό (33), χοτ σποτ (31), βιαποπουκιανπροέρχεται (28), τιναφτόρε (28), επαναδιαπραγμάτευση (25), θεωρία των άκρων (23), χαράτσι (20), κούρεμα (18), εγέρθουτου (16), ιπτάμενοι αναρχικοί (16), POS (15), αντισπισιστής (15), σαξές στόρι (14), ένοικος του τάφου (11)

Είναι αρκετά διδακτική η μελέτη των αποτελεσμάτων. Καταρχάς, δύσκολα θα διαφωνήσει κανείς πως οι λέξεις της πρώτης εντεκάδας σκιαγραφούν αρκετά καλά τη δεκαετία που πέρασε. Κάποιοι θα ήθελαν ψηλότερα την αλληλεγγύη, που τερμάτισε ακριβώς στη μέση, αλλά μήπως δεν είναι κι αυτό ενδεικτικό;

Πάντως, το μνημόνιο αναμφίβολα έχει στοιχεία που το κάνουν Λέξη της (δικής μας) δεκαετίας. Υπήρχε βέβαια και νωρίτερα, αλλά η συχνότητα χρήσης του εκτοξεύθηκε μετά το 2010, ενώ έχει δώσει σύνθετα και παράγωγα -αντιμνημονιακός, μνημονιακός, μεταμνημονιακός. Να θυμηθούμε και το άρθρο του 2010 όπου λεξιλογούμε για το μνημόνιο (και για την τρόικα).

Έπειτα, φάνηκε καθαρά ότι μερικές λέξεις που έκαναν πολλή εντύπωση τη χρονιά όπου εμφανίστηκαν και ψηφίστηκαν δεν είχαν διαχρονική επιρροή: ένοικος του τάφου, αντισπισιστής, ιπτάμενοι αναρχικοί, εγέρθουτου ας πούμε. Αντίστροφα, στην πρώτη δεκάδα βρίσκουμε αρκετές λέξεις που πήραν τη δεύτερη και την τρίτη θέση στη χρονιά τους, ενώ τώρα διακρίθηκαν και μάλιστα ξεπέρασαν τη λέξη που τις είχε ξεπεράσει στην ετήσια ψηφοφορία.

Eπειδή ακριβώς είχαμε να διαλέξουμε ανάμεσα σε ήδη «διακεκριμένες» λέξεις, σκεφτήκαμε πως με τρεις επιλογές θα ήταν πολύ δύσκολο και δώσαμε τη δυνατότητα για 4 ψήφους. Οι περισσότεροι αξιοποιήσατε αυτή τη δυνατότητα αφού το 70% (373 από τους 529 που ψήφισαν) έδωσαν 4 ψήφους.

Με τρεις δυνατότητες είναι πιθανό κάποιος να πιάσει την πρώτη τριάδα, με τέσσερις η πιθανότητα (για την τετράδα) μικραίνει αρκετά. Κανείς δεν έπιασε και τις τέσσερις πρώτες λέξεις. Είκοσι από εσάς έπιασαν την πρώτη τριάδα τρεις από τις λέξεις της τετράδας. Πρώτος χρονολογικά ο Δύτης, ενώ ο Χριστιανομπολσεβίκος και ο Παναγιώτης έπιασαν την τριάδα ψηφίζοντας μόνο τρεις λέξεις.

Το σερί συμμετοχής με το ίδιο παρανόμι βαστάει καλά για τους Alexis, Stazybo Horn, voulagx και aerosol (κατά δήλωσή του ψήφισε και το 2011 με άλλο παρανόμι). Η Κασσάνδρα απουσίασε μόνο αυτή την φορά. Οι Spiral architect, Ρεμάλι της Φωκίωνος Νέγρη και spikon έχουν χάσει μόνο το 2010, ο LandS το 2017 –μπορεί να είχαν ψηφίσει με άλλο παρανόμι.

Είχαμε 529 συμμετοχές, μόνο από το ιστολόγιο και με δικές μου υπενθυμίσεις στο Φέισμπουκ και στο Τουίτερ. Θα είχαμε περισσότερες αν διαρκούσε περισσότερο η ψηφοφορία -κάποιοι μου είπαν ότι επιχείρησαν να ψηφίσουν χτες, που είχε κλείσει η κάλπη. Ωστόσο, δεν μας φάνηκε σκόπιμο να τραβήξει περισσότερο η ψηφοφορία. Ίσως την επόμενη δεκαετία… αλλά προτρέχω.

Προτρέχω διότι δέκα χρόνια είναι πολύς καιρός, αλλά κυρίως επειδή, τώρα που συμπληρώθηκε η δεκαετία ίσως (η υπογράμμιση καθόλου περιττή) είναι η στιγμή να σκεφτούμε μήπως η διαδικασία της Λέξης της Χρονιάς έκλεισε τον κύκλο της και μήπως μπορεί ή πρέπει να αντικατασταθεί από κάτι άλλο ή απλώς να σταματήσει. Το ένα κρατούμενο είναι η δική μας (εννοώ, της εφορευτικής επιτροπής) όρεξη και αντοχή, το άλλο όμως είναι η δική σας, των αναγνωστών και ψηφοφόρων.

Περιμένω τις σκέψεις σας επί του ζητήματος αυτού στα σχόλια, όπως επίσης, φυσικά, και τον σχολιασμό των αποτελεσμάτων για τη λέξη της δικής μας δεκαετίας!

 

 

Ψηφίστε τη λέξη της χρονιάς για το 2019!

Τις προάλλες, και ακριβέστερα την περασμένη Δευτέρα, 9 του μηνός, σας είχα καλέσει να επαναλάβουμε το πείραμα των εννέα τελευταίων ετών και να διαλέξουμε τη λέξη της χρονιάς, τη λέξη του 2019 (νάτα μαζεμένα τα εννιάρια). Στο άρθρο εκείνο προτείνατε τις υποψήφιες λέξεις, τώρα λοιπόν θα ψηφίσουμε αυτήν ή αυτές που θεωρούμε «λέξη της χρονιάς».

Πέρυσι είχαν μπει στην ψηφοφορία 49 λέξεις. Φέτος η εφορευτική επιτροπή, πρόκρινε 42, την απάντηση σε όλα.

Και φέτος, η εφορευτική επιτροπή αποφάσισε να ακολουθήσει την περυσινή τακτική και να μην επιτρέψει τη δυνατότητα που υπήρχε παλαιότερα, δηλαδή να μπορείτε να προτείνετε κι άλλες λέξεις εκτός του τελικού καταλόγου. Η δυνατότητα αυτή δημιουργεί τεχνικές δυσκολίες, μακραίνει πολύ τον κατάλογο των λέξεων και δεν οδηγεί σε κανένα πρακτικό αποτέλεσμα αφού αυτές οι εκτός καταλόγου λέξεις σπάνια συγκεντρώνουν πολλές ψήφους.

Οι 42 λέξεις που μπαίνουν σε ψηφοφορία είναι:

αναγκαστικότητα	κίτρινα γιλέκα
ανάπτυξη	κλιματική αλλαγή
αντικαπνιστικός νόμος	κοινωνικό μέρισμα
ΑΟΖ	κτηματολόγιο
απεύθυνση	κωλοτούμπα
απολιγνιτοποίηση	μεσαία τάξη
αριστεία	μεταναστευτικές ροές
άσυλο	Μόρια
αυτοδυναμία	μπαχαλοσατανίστριες
αφήγημα	Νόμος και Τάξη
VAR	παραγραφή
Βόρεια Μακεδονία	παράτυποι μετανάστες
βραβείο Κούλιτζερ	πολυϊδιοκτησία
γυναικοκτονία	προαναχωρησιακά κέντρα
διεύρυνση	προσφυγικό/μεταναστευτικό
διπλές εκλογές	προσφυγικές ροές
δομές φιλοξενίας	ροές
εκκενώσεις καταλήψεων	ρουφιανιά
επιτελικό κράτος	συνεκμετάλλευση
ήρεμα ρωτάω	τι ψηφίσατε ρε;
κανονικότητα	ψήφος αποδήμων

 

Μερικά τεχνικά ζητήματα:

• Δεν ψηφίζουμε εδώ, αλλά χρησιμοποιούμε την ωραιότατη ειδική σελίδα που έχει φτιάξει ο πρόεδρος της εφορευτικής επιτροπής, ο αγαπητός Στάζιμπος (ή Stazybo Horn). Όπως και πέρυσι, οι λέξεις δεν παρουσιάζονται με την αλφαβητική σειρά (όπως εδώ παραπάνω) αλλά κάθε φορά με διαφορετική, τυχαία σειρά.
• Σε αυτήν εδώ τη σελίδα μπορούμε να ανακοινώνουμε τι ψηφίσαμε, να κάνουμε προγνωστικά, κτλ.
• Ψηφίζουμε το πολύ τρεις λέξεις –όχι υποχρεωτικά τρεις, μπορείτε και μία μόνο ή δύο.
• Η ψηφοφορία θα διαρκέσει έως τις 18.00 της Δευτέρας 30 Δεκεμβρίου. Τα αποτελέσματα θα ανακοινωθούν, καλώς εχόντων των πραγμάτων, το πρωί της παραμονής της πρωτοχρονιάς.

Μπορείτε να ψηφίσετε νεολογισμό, μπορείτε να ψηφίσετε υπάρχουσα λέξη που πήρε νέα σημασία μέσα στη χρονιά, μπορείτε να ψηφίσετε λέξη που ακούστηκε πολύ στη χρονιά που πέρασε –εγώ έχω τις προτιμήσεις μου, αλλά δεν θα τις φανερώσω.

Πέρυσι είχαν ψηφίσει 2.367 φίλοι του ιστολογίου, που αποτελεί νέο ρεκόρ συμμετοχής -το προηγούμενο (2.190) κρατούσε από το 2013. Να δούμε φέτος που ο διαγωνισμός μας συμπληρώνει δεκαετία (πώς περνάνε τα χρόνια…) πόσοι φίλοι θα πάρουν νέρος.

Επαναλαμβάνω, για να ψηφίσετε κλικάρετε εδώ! Γράφω εδώ τον ευκολομνημόνευτο σύνδεσμο: http://j.mp/ltx2019

Υ.Γ. Αν έχετε δικό σας ιστολόγιο και θέλετε να βάλετε μπανεράκι της ψηφοφορίας, πρέπει να ενσωματώσετε τον εξής κώδικα:

ΚΩΔΙΚΑΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ

<a href="http://j.mp/ltx2019">
<img src="https://i.imgur.com/IUowt5H.jpg" alt="Ψήφισες για τη λέξη της χρονιάς;" title="Ψήφισες για τη λέξη της χρονιάς;" width="50%"></a>

Προσοχή! Να μην γίνουν πλάγια τα «αυτάκια».

Το width=»50%» μπορεί να παραλειφθεί, ή να πάρει όποια τιμή απαιτείται.

Οι διαστάσεις της εικόνας είναι 480×480.
Άλλες διαστάσεις, εδώ: μισή https://i.imgur.com/7uh5NTA.jpg, διπλάσια https://i.imgur.com/WDnEaTt.jpg

Ποια είναι η λέξη της χρονιάς για το 2019;

Το τέλος της χρονιάς παραδοσιακά είναι καιρός απολογισμών. Το ιστολόγιο προσπαθεί να τηρεί ευλαβικά τις παραδόσεις κι έτσι με το σημερινό άρθρο συνεχίζουμε ένα εγχείρημα που φέτος επαναλαμβάνεται, ούτε λίγο ούτε πολύ, για ένατη χρονιά: πράγματι, ήρθε και φέτος το πλήρωμα του χρόνου για να διαλέξουμε τη Λέξη της Χρονιάς για το 2019.

Όταν λέμε «λέξη της χρονιάς», εννοούμε κάποια λέξη που ακούστηκε πολύ μέσα στη χρονιά που κοντεύει να τελειώσει. Δεν είναι υποχρεωτικό να είναι νεολογισμός· μπορεί να είναι λέξη που υπάρχει ήδη, αλλά να έχει πάρει καινούργια σημασία ή γενικά να σημάδεψε τη χρονιά που τελειώνει. Τη «λέξη» την εννοούμε με την ευρύτερη έννοια, δηλαδή γίνονται δεκτοί και σύμπλοκοι όροι (πέρυσι λέξη της χρονιάς ήταν σύμπλοκος όρος, Συμφωνία των Πρεσπών ενώ πρόπερσι ξενικός σύμπλοκος όρος, τα φέικ νιουζ) καθώς και ακρώνυμα (το 2014, λέξη της χρονιάς ψηφίστηκε ο ΕΝΦΙΑ).

Κάθε χρόνο η διαδικασία ξεκινάει περίπου την ίδια εποχή και περιλαμβάνει τρία στάδια, με τρία ισάριθμα άρθρα. Φέτος ξεκινάμε στις 9 Δεκεμβρίου, μία μέρα νωρίτερα από πέρυσι.

Για να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι, τα περυσινά αποτελέσματα θα τα βρείτε εδώ. Πέρυσι ψηφίστηκε λέξη της χρονιάς η Συμφωνία των Πρεσπών, με αρκετή διαφορά από τη δεύτερη τιναφτόρε και από την τρίτη, Μακεδονικό. Τα προπέρσινα αποτελέσματα θα τα βρείτε εδώ. Πρόπερσι είχατε ψηφίσει λέξη της χρονιάς τον  όρο φέικ νιουζ ενώ στη δεύτερη και τρίτη θέση είχαμε ισοβαθμία των όρων POS και αντισπισιστής. Τα αποτελέσματα του 2016 θα τα βρείτε εδώ. Λέξη της χρονιάς για το 2016 ψηφίστηκε το Μπρέξιτ και ακολούθησαν πρόσφυγες και χοτ σποτ. (Βλέπετε και πάλι ότι γίνονται δεκτοί και ξενικοί όροι, απλοί και σύμπλοκοι). Τα αποτελέσματα του 2015 μπορείτε να τα βρείτε εδώ. Το 2015 λέξη της χρονιάς ψηφίστηκε ο σύμπλοκος όρος κάπιταλ κοντρόλς, στη δεύτερη θέση είχαμε τον όρο πρώτη φορά αριστερά και στην τρίτη το γκρέξιτ. Τα αποτελέσματα του 2014 θα τα βρείτε εδώ. Το 2014 λέξη της χρονιάς ήταν, όπως είπαμε, ο ΕΝΦΙΑ, ενώ στη δεύτερη θέση βρέθηκαν οι ιπτάμενοι αναρχικοί και στην τρίτη ο ένοικος του τάφου. Τα αποτελέσματα του 2013 μπορείτε να τα βρείτε εδώ. Το 2013, λέξη της χρονιάς ψηφίστηκε το σαξές στόρι, ενώ στη δεύτερη θέση ήρθε η βιαποπουκιανπροέρχεται και στην τριτη θέση τα άκρα/θεωρία των άκρων. Τα αποτελέσματα του 2012 μπορείτε να τα βρείτε εδώ. Το 2012 είχατε ψηφίσει για λέξη της χρονιάς την επαναδιαπραγμάτευση, στη δεύτερη  θέση το εγέρθουτου και στην τρίτη την αλληλεγγύη. Αν θέλετε να πάμε ακόμα πιο πίσω, τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας του 2011 βρίσκονται εδώ. Το 2011 πρώτη είχε έρθει, με διαφορά, η λέξη αγανακτισμένοι, ενώ στη δεύτερη και τρίτη θέση ισοβάθμησαν το κούρεμα και το χαράτσι. Τέλος, τα αποτελέσματα, του 2010, βρίσκονται εδώ. Το 2010, πρώτη χρονιά του… θεσμού, είχε έρθει πρώτη η λέξη μνημόνιο, ακολούθησε με μικρή διαφορά το ΔουΝουΤου και την τριάδα έκλεισε η τρόικα. Το 2009 δεν είχε διοργανωθεί διαγωνισμός από το ιστολόγιο.

Ίσως σας κούρασε αυτή η αναδρομή αλλά δεν είναι χωρίς ενδιαφέρον πιστεύω, έχουμε μια λεξιλογική επισκόπηση της δεκαετίας με τον τρόπο αυτό.

Ένας κανόνας που έχουμε καθιερώσει σε αυτές τις ψηφοφορίες είναι ότι οι λέξεις που έχουν διακριθεί τα προηγούμενα χρόνια αποκλείονται από την ψηφοφορία. Δεν είμαι και τόσο βέβαιος αν αυτός ο κανόνας πρέπει να διατηρηθεί, αλλά θα σας ακούσω. Αν δεν είχαν διακριθεί παλιοτερα, τόσο η Συμφωνία των Πρεσπών (που τελικά κυρώθηκε στις αρχές της χρονιάς) όσο και το Μπρέξιτ, που φέτος επρόκειτο να υλοποιηθεί αλλά γνώρισε αλλεπάλληλες παρατάσεις, θα έπαιζαν και φέτος.

Χωρίς να θέλω να σας επηρεάσω, θα αναφέρω μερικές λέξεις για να δώσω έναυσμα για τη συζήτηση και για τις δικές σας προτάσεις.

Αλαλούμ

Δεν κάνω σχόλιο για την κυβερνητική πολιτική, ούτε διαφημίζω ετεροχρονισμένα την ταινία του αξέχαστου Χάρρυ Κλυνν, παρά την εικόνα που συνοδεύει το άρθρο. Όχι, δεν είναι επίκαιρο το άρθρο μου, αντίθετα είναι όσο πιο ανεπίκαιρο θα μπορούσε να γίνει, αφού επιστρέφει και ανακεφαλαιώνει μια συζήτηση που είχε γίνει στο ιστολόγιο πριν από… δέκα χρόνια, τον Οκτώβριο του 2009.

Η συζήτηση αυτή είχε γίνει στο περιθώριο άλλου άρθρου, δηλαδή στα σχόλια (από το σχόλιο 53 και πέρα, σποραδικά) και αν ανατρέξετε θα δείτε πως πήραν μέρος φίλοι που εξακολουθούν να σχολιάζουν και σήμερα, καθώς και κάποιοι που έχουν σταματήσει -αλλά, ενώ η συζήτηση έβγαλε συμπεράσματα που τα θεωρώ αξιόλογα (και, κατά τη γνώμη μου, πειστικά) σχετικά με την ετυμολογία της λέξης «αλαλούμ», τα συμπεράσματα αυτά έμειναν θαμμένα στα σχόλια, διότι δέκα χρόνια τώρα αμέλησα να γράψω ένα ανακεφαλαιωτικό άρθρο, αν και σποραδικά, σε άρθρα του ιστολογίου και σε ομιλίες μου, έχω αναφερθεί στην ετυμολογία της λέξης αλαλούμ.

Οπότε, ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να γράψω αυτό το ανακεφαλαιωτικό άρθρο.

Σύμφωνα με τα λεξικά, αλαλούμ είναι «Η κατάσταση κατά την οποία μια ομάδα ανθρώπων βρίσκεται σε σύγχυση, αναστάτωση, συχνά ως αποτέλεσμα ανεπαρκούς ενημέρωσης, αντικρουόμενων πληροφοριών ή έλλειψης οργάνωσης». Δίνω τον (κάπως φλύαρο αλλά σωστό κτγμ) ορισμό του ΜΗΛΝΕΓ, το οποίο δίνει ως συνώνυμα τις λέξεις κομφούζιο και χάος. Παραδείγματα χρήσης είναι ίσως περιττά αφού η λέξη είναι απολύτως ζωντανή -αλλά ας δώσουμε ένα: Απίστευτο αλαλούμ επικρατεί στο αεροδρόμιο εξαιτίας της απεργίας των ιπτάμενων φροντιστών (πάλι από ΜΗΛΝΕΓ).

Το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη αναφέρει ότι έχουν προταθεί τρεις απόψεις για την προέλευση της περίεργης αυτής λέξης: 1. Από το αραβικό επιφώνημα ulalum, με αφομοιωση του u προς το επόμενο α, 2. από τη φράση άλλα άλλων, κατ επίδραση του συνώνυμου [;;] γιουσουρούμ, 3. Από παιδικά παιχνίδια και τραγούδια.

Από τις εκδοχές αυτές το λεξικό θεωρεί επικρατέστερη την πρώτη, του αραβικού επιφωνήματος. Το ΛΚΝ αναφέρει μόνο αυτή την εκδοχή, με επιφύλαξη («ίσως»).

Περιέργως κανένα από τα δύο λεξικά δεν μας λέει τι είδους επιφώνημα είναι το αραβικό ulalum -είναι επιφώνημα χαράς; πόνου; αγανάκτησης; Μας αφήνουν στο σκοτάδι. Αλλά ας το προσπεράσουμε αυτό. Υπάρχει βέβαια και το ποίημα Ulalume του Πόου και το Ουλαλούμ του δικού μας Σκαρίμπα, που το έχει μελοποιήσει ο Άσιμος, αλλά δεν νομίζω πως θα μας φωτίσουν ως προς την ετυμολογία του αλαλούμ.