Η Φ. και η Μύκονος… (καλοκαιρινό διήγημα από τον Πάνο με Πεζά)

Καθώς το καλοκαίρι δεν έχει ακόμα τελειώσει, ταιριά;ζει και το σημερινό μας αφήγημα να είναι καλοκαιρινό. Με μεγάλη χαρά δημοσιεύω σήμερα ένα καλοκαιρινό διήγημα για τη Μύκονο από τον φίλο μας τον Πάνο με πεζά. Με χαρά αλλά και με καμάρι επειδή βλέπω να πληθαίνουν οι φίλοι του ιστολογίου που δοκιμάζουν να γράψουν κάτι δικό τους. Ο Πάνος, όπως θα ξέρετε, είναι δεμένος με το νησί αν και παραθερίζει στη λιγότερο κοσμική πλευρά του. Έτσι, το αφήγημά του έχει πολύ βιωματικό στοιχείο.

Ο Πάνος έστειλε και σύντομες επεξηγήσεις για κάποια πραγματολογικά κυρίως στοιχεία, καθώς και τη φωτογραφία που συνοδεύει το διήγημα. Να προσθέσω, πάντως, ότι τα μυόπορα που κάπου αναφέρονται στο διήγημα, είναι θάμνος κατάλληλος για φράχτες.

Ήταν όπως και να πεις ένα περίεργο, δύσκολο καλοκαίρι… Μάλλον, για να πούμε την αλήθεια, όλη η χρονιά είχε κυλήσει δύσκολα… Ακόμα καλά-καλά δεν είχαν έρθει τα Χριστούγεννα του δεκαεφτά, κι εκείνος είχε μπει χειρουργείο, για ένα απρόσμενο κάταγμα στο πόδι… Παραμονή Χριστουγέννων ήταν, κι αντί για τραπέζι ρεβεγιόν, ξαφνικά βρέθηκε καλεσμένος στο … χειρουργικό τραπέζι του Ερυθρού Σταυρού. Ε, κι όταν τέλειωσαν αυτά, οι φυσικοθεραπείες, οι ακτινογραφίες, είχε πάει πια Μάρτης κι άρχισαν κάτι πήγαινε-έλα με τη μάνα του. Άλλο χειρουργείο, πιο ύπουλο αυτή τη φορά, αλλά τα πράγματα είχαν πάει μάλλον καλά…

Μ’ αυτά και μ’ αυτά, ούτε είχε καταλάβει πώς ήρθε το καλοκαίρι. Κι ακόμα πιο πέρα, πώς τέλειωσε ο Ιούλιος και μπήκε ο Αύγουστος. Που σημειωτέον, λες και δε φτάναν όλα, ήταν και η φωτιά στην Ανατολική Αττική που τους ξεσπίτωσε, εκεί μεσοκαλόκαιρα, να τρέχουν μια στην Πεντέλη, στο παλιό σπίτι της γιαγιάς, και μια φιλοξενούμενοι πυρόπληκτοι στα ΚΑΑΥ, τις στρατιωτικές κατασκηνώσεις του Αγίου Ανδρέα… Ναι, όταν αρχές Αυγούστου ήρθε η πολυπόθητη άδεια, αρκετές από τις πολύτιμες μέρες της αναλώθηκαν εκεί,  αντί να εφαρμοστεί εξαρχής το δεδομένο καλοκαιρινό πλάνο : διακοπές στη Μύκονο… Ήταν τόσο περίεργα τα πράγματα φέτος, τόσο ανατρεπόμενα τα πράγματα και τόσο κάτω η διάθεση, που το πλάνο «Μύκονος» προς το παρόν είχε μετατεθεί…

Κάποτε, δεν ήθελε να ακούει για τη Μύκονο. Αλλά αυτά ήταν “last year”, που λέγανε και κάποιοι… Εκεί προς τη δεκαετία του ’90, που τα περιοδικά όλο για Μύκονο έγραφαν, αυτός είχε αποφασίσει να τη σβήσει από το χάρτη της Ελλάδας… «Δεν πρόκειται να πατήσω εκεί το πόδι μου ποτέ», έλεγε και ξανάλεγε, μέσα σε αυτή την απολυτότητα που τον διέκρινε όταν αποφάσιζε να πάει κόντρα σε ένα΄ ρεύμα… Αλλά κάποιοι λένε «μεγάλη μπουκιά φάε, μεγάλο λόγο μην πεις»… Το καλοκαίρι του 1999 γνώρισε τη Φ., και τον Αύγουστο της επόμενης στρογγυλής χρονιάς, το 2000, τα έφτιαξαν. Την είχε ερωτευτεί τρελά… Η Φ. ήταν από τη Μύκονο. Κι από μάνα κι από πατέρα, βέρα Μυκονιάτισσα…

Advertisements

Σίντυ, το δεξί πόδι της (διήγημα του gpointofview)

Δημοσιεύω με χαρά σήμερα ένα διήγημα που μου έστειλε πριν από λίγο καιρό ο φίλος μας ο Τζι. Θυμίζω ότι πριν από ένα εξάμηνο είχαμε δημοσιεύσει κι άλλο διήγημά του, με τίτλο Η θεια.

Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο είναι κι αυτές του Τζι. Δεν άλλαξα την ορθογραφία του κειμένου.

Σίντυ, το δεξί πόδι της

– Σίντυ , ω Σίντυ.

Το δεξί πόδι της Σίντυ είχε μόλις αφήσει το πλακόστρωτο δάπεδο της Φωκίονος Νέγρη έχοντας διασχίσει περίπου το ένα τέταρτο του τόξου που δημιουργεί το πέλμα όταν κάνει ένα βήμα όταν ακούστηκε καθαρά, μα και πνιχτά συγχρόνως μιά αντρική κραυγή:
– Σίντυ, ω Σίντυ
Τα πόδια βέβαια δεν θεωρείται ότι ακούν αλλά αυτή η κραυγή σε κάποια περίεργη συχνότητα βγήκε, σίγουρα δεν έγινε αντιληπτή από κοινά αυτιά. Γιά το δεξί πόδι της Σίντυ ο χρόνος πάγωσε αυτόματα.

Το δεξί πόδι της Σίντυ βρέθηκε με το μεγάλο δάκτυλο σηκωμένο – πάντα συμβαίνει όταν περπατάμε – και τα υπόλοιπα καλοσχηματισμένα μικρά σε μιά γραμμή σαν τα κλωσσόπουλα μιάς πάπιας. Ηταν ένα πόδι πολύ καλοδιατηρημένο γιά την ηλικία του, τυλιγμένο στο μετάξι του καλσόν της και τοποθετημένο σ’ ένα μαλακό μοκασίνι. Το δέρμα του ήταν σε καλή κατάσταση αν εξαιρέσεις κάποιες μικρές πτυχώσεις στην καμάρα του πέλματος που θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε κάλους αν η Σίντυ δεν τις πρόσεχε, αλλά η Σίντυ μιά φορά τον μήνα μέσα στο ζεστό μπάνιο της πέρναγε τα πέλματά της με θηραϊκή γη, όπως της άρεσε να λέει την ελαφρόπετρα, έτσι η αισθητική κάλυπτε και την ιατρική πλευρά του ζητήματος.

Η Σίντυ στα πενηντατόσα της θύμιζε την Μπριζιτ Μπαρντό στα σαραντατόσα της, τηρουμένων βεβαίως κάποιων αναλογιών. Ηταν σαφώς πιό μικρόσωμη και δεν είχε τόσο πλούσιο στήθος. Αλλά είχε κάτι από την κίνησή της και κυρίως από τον τρόπο που έδενε τα μαλλιά της κώτσο. Πάντοτε κάποια χρυσόξανθα λουγδάκια ξέφευγαν από τις φουρκέτες και τα τσιμπιδάκια δίνοντας ένα ατημέλητο τόνο στο γλυκό της προσωπάκι, ακριβώς όπως και στην Μπεμπέ και σε μεγάλη αντίθεση από τους άψογους, σκουρόχρωμους, στυλιζαρισμένους κώτσους των αμερικανίδων του Χόλλυγουντ.

Γέεννα (του Ισίδωρου Ζουργού)

Λογοτεχνικό θέμα ζητάει η ημέρα αλλά ακόμα μας κυνηγάει η κάπνα από την πυρκαγιά. Κάτι ανάλαφρο, που είχα διαλέξει από την περασμένη κιόλας Κυριακή, θα ήταν αταίριαστο -το μεταθέτω λοιπόν για την επόμενη Κυριακή και για σήμερα διαλέγω τη λογοτεχνική παρουσίαση μιας ιστορικής πυρκαγιάς, της πυρκαγιάς της Θεσσαλονίκης τον Αύγουστο του 1917, όπως μας την αφηγείται ο Ισίδωρος Ζουργός στο πιο πρόσφατο μυθιστόρημά του «Λίγες και μία νύχτες«.

Στο μυθιστόρημα αυτό ο Ζουργός παρακολουθεί τη ζωή του Λευτέρη, ενός πανέξυπνου Θεσσαλονικιού, γεννημένου στα τέλη του 19ου αιώνα, που σημαδεύεται πολύ νέος από έναν αταίριαστο έρωτα. Η πυρκαγιά του 1917 τον βρίσκει να έχει μια υποτυπώδη επιχείρηση πρακτόρευσης εφημερίδων ενώ ταυτόχρονα είναι δεξί χέρι του ντονμέ Αλπερέν Μπέη αλλά κρυφά έχει δεσμό και με την κόρη του. Πρωταγωνιστικό ρόλο στο βιβλίο παίζει φυσικά και η πόλη, η Θεσσαλονίκη, και ιδίως η οδός Εξοχών, η σημερινή Βασιλίσσης Όλγας.

Ο Ζουργός αφιερώνει στην πυρκαγιά ένα κεφάλαιο που το τιτλοφορεί Γέεννα. Παραθέτω το μεγαλύτερο μέρος από το κεφάλαιο αυτό.

Γέεννα

Κυριακή 7 Αυγούστου 1917

Ο Θόδωρος, ο αμαξάς του Αλπερέν μπέη, δε θυμόταν να είχε δει τον Λευτέρη άλλη φορά σε τέτοιο χάλι. Κό­ντευε έξι το απόγευμα όταν πέρασε τη σιδερένια καγκελόπορτα και προχώρησε στον κήπο. Δε φορούσε σακάκι και το πουκάμισό του ήταν γεμάτο κάπνα και χώματα. Από το ένα του παπούτσι είχε φύγει το τακούνι κι αναγκαστικά στραβοπατούσε. 0 αμαξάς δεν τόλμησε να τον ρωτήσει, ού­τε καν να τον καλησπερίσει. Ήταν φανερό ότι είχε περάσει όλη τη νύχτα ξάγρυπνος. Άλλωστε ποιος είχε κοιμηθεί τέτοια νύχτα;

«Είναι μέσα ο μπέης;» τον ρώτησε καθώς έτριβε τα μάτια του που ήταν κόκκινα απ’ τους καπνούς και το ξενύχτι.

«Μέσα είναι, Λευτέρη. Τι θεομηνία είναι πάλι αυτή;»

Κούνησε μόνο το κεφάλι και προχώρησε. Χωρίς αμφιβο­λία θα του είπαν «Καλησπέρα» τα πεύκα και τα τριαντά­φυλλά του· σίγουρα θα περίμεναν ένα χάδι του καθώς περ­νούσε από μπροστά τους. Δεν τους μίλησε, παρά έριξε μια γρήγορη ματιά για να βεβαιωθεί ότι εκεί στη βίλα ο κόσμος παρέμενε ο ίδιος και δεν τον είχε μαυρίσει η κόλαση της φω­τιάς, που από χθες το μεσημέρι κατάπινε έναν έναν τους δρό­μους της πόλης, τα ξύλινα φτωχόσπιτα, τις αυλές, τα δέντρα, τα μέγαρα με τους κίονες και τις μετόπες… Ευτυχώς στον περίβολο της έπαυλης νικούσε ακόμη το πράσινο. Εκεί μαύ­ρο ήταν μόνο το λαντό, που το είχε έτοιμο ο Θόδωρος για κά­θε ενδεχόμενο, κι εκείνο το κομμάτι του ουρανού που έβλε­πε προς τη Δύση και το Λιμάνι, εκεί όπου ακόμη μαινόταν η μεγάλη πυρκαγιά.

Ανέβηκε γρήγορα τα σκαλοπάτια χωρίς να σκουπίσει τα παπούτσια του και χτύπησε το ρόπτρο της λευκής εξώπορ­τας. Του άνοιξε η Μίρζα κι όχι η υπηρέτρια, γιατί ήταν οι ώρες τέτοιες που έμπαινε στο περιθώριο η κοινωνική εθιμο­τυπία.

«Είναι στο γραφείο και νομίζω σε περιμένει», του είπε χω­ρίς καν να τον καλησπερίσει.

«Ευχαριστώ», μουρμούρισε μέσ’ απ’ τα δόντια του και προχώρησε στον διάδρομο.

«Λευτέρη!» άκουσε πάλι τη φωνή της και κοντοστάθηκε. «Ό,τι έχεις να του πεις, με τρόπο σε παρακαλώ. Δεν πλησία­σε στο κρεβάτι του από χθες».

Άκουσε τα βήματά της πίσω απ’ την πλάτη του.

«Θέλω να ’μαι κι εγώ μπροστά. Τι κι αν είμαι γυναίκα; Έχω νομίζω το δικαίωμα…»

Μια πνοή αέρα που κουβαλούσε η φωνή της του δρόσισε τον λαιμό.

«Κι εγώ σε θέλω εκεί μέσα», της είπε. «Ας ελπίσουμε να μην έχει αντίρρηση».

Η Μίρζα τον προσπέρασε αθόρυβα και στάθηκε στην πόρ­τα του γραφείου του. Χτύπησε και του έκανε νόημα να πε­ριμένει. Την είδε να μπαίνει και ν’ αφήνει πίσω της την πόρ­τα μισάνοιχτη. Προχώρησε προς το άνοιγμά της, κι από κει είδε το μισό γραφείο κι ένα κομμάτι απ’ τη βιβλιοθήκη του. Η φωνή της ακουγόταν καθαρά, αλλά δεν πολυκαταλάβαινε γιατί μιλούσαν τούρκικα ανάκατα με λαντίνο. Αυτό που σί­γουρα ήξερε ήταν πως τον ενοχλούσε πια να στέκεται πίσω από μισάνοιχτες πόρτες και να κρυφακούει. (…)

Γιατί δεν έβαλαν τον Παπαδόπουλο;

Ο τίτλος του άρθρου δεν νοσταλγεί τον θλιβερό πρωτοδικτάτορα, ούτε λιγουρεύεται μπισκότα. Είναι λογοπαίγνιο, αν και ίσως όχι πολύ πετυχημένο, πάνω στον τίτλο του αστυνομικού μυθιστορήματος της Αγκάθας Κρίστι Why didn’t they ask Evans? Βέβαια, στο αγγλικο μυθιστόρημα το κλειδί είναι ότι ο τίτλος δεν προσδιορίζει φύλο, και τελικά δεν προκειται για κάποιον Ίβανς αλλά για μια κυρία Ίβανς -αλλά δεν είναι αναγκη να επεκταθούμε προς τα εκεί. Ας πούμε ότι συνεχίζω το άρθρο της προηγούμενης εβδομάδας για τα αστυνομικά μυθιστορήματα, μόνο που τώρα θα επεκταθώ στα ονοματολογικά.

Στη νουβέλα του Ντάσιελ Χάμετ Το ξεθεμέλιωμα του Κάφιναλ (The gutting of Couffignal, ήμουν πολύ νέος όταν το μετέφρασα για τον Καστανιώτη, δεν ξέρω αν σήμερα θα το απέδιδα έτσι), ο αρχικακός είναι ένας φαινομενικά άκακος γεροντάκος, ο Παπαντοπουλος, ελληνικής βέβαια καταγωγής. Δεν είχε μόνο κακούς Έλληνες ήρωες ο μεγάλος αστυνομικός συγγραφέας. Ο ντετέκτιβ του μυθιστορήματος Ο αδύνατος άντρας, που ήταν το μπεστ σέλερ του Χάμετ, αν και δεν το πληρώθηκε γερά διότι στο μεταξύ έγινε κομμουνιστής και μεταπολεμικά μπήκε στη μαύρη λίστα του Μακάρθι και στη φυλακή, ήταν κι αυτός Έλληνας. Χαραλαμπίδης, αλλά τελικά Νικ Τσαρλς, όπως κούρεψε το επώνυμο του πατέρα του ο υπάλληλος στο Ιμιγκρέσιο. «Και Χ να τον έλεγαν, ο γέρος μου θα το δεχόταν», λέει -παραθέτω απο μνημης.

Ξερουμε βέβαια πως Παπαδοπουλος είναι το συχνοτερο ελληνικό επώνυμο, μια και κάθε χωριό έχει ιερέα και οι παπάδες κάνουν παιδιά, και μάλιστα πολλά («επειδή χρόνο-χρονικής μένουν κοντά στις γυναίκες τους», εξηγεί ένας παπάς ήρωας του Παπαδιαμάντη –και πάλι παραθέτω από μνήμης, μη με διορθώσετε). Η συγκριτική συχνότητα των επωνύμων είναι θέμα γι’ άλλο άρθρο, πάντως ο Παπαδόπουλος είναι το αντίστοιχο του Σμιθ των αγγλοσαξόνων.

Για τον Χάμετ, ένας Παπαντόπουλος, που αν θυμάμαι καλά το γράφει και Papadopolous σε κάποιο σημείο, όπως τυπικά τσαλακώνουν οι Αμερικάνοι την χαρακτηριστική κατάληξη των επωνυμων μας, είναι κάτι το εξωτικο, που όμως θα το αναγνωριζαν οι αναγνώστες του -και αυτό είναι το ζητούμενο: αν βάλεις έναν Έλληνα ήρωα σε αμερικάνικη νουβέλα, θα βάλεις Παπαδόπουλο ή Χαραλαμπίδη, δεν θα βάλεις, λέμε τώρα, Παραπραστανίτη, Μπρη ή Τσουρουκτσόγλου (υπαρκτα επώνυμα ολα τους, ένας τελευταίος ήταν συμμαθητής μου, εγγονός προκρίτου της Σμύρνης που βρήκε ηρωικό θάνατο μαζί με τον Χρυσόστομο το 1922).

Σεβερνομακεδονικά μεζεδάκια

Ο τίτλος του σημερινού πολυσυλλεκτικού μας άρθρου ειναι φυσικά παρμένος από την είδηση που κυκλοφόρησε μεσοβδόμαδα, ότι το όνομα «Βεσέρνα Σεβέρνα Μακεντόνιγια» (Βόρεια Μακεδονία) έχει πολλές πιθανότητες να γινει δεκτό απο τις δυο πλευρές στις συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε Ελλάδα και πΓΔΜ. Θα μπορούσα να βάλω «βορειομακεδονικά», αλλά κάτι μου λέει ότι θα ξανακάνουμε συζήτηση για το ονομα αυτο κι ετσι το κρατάω για αλλη φορά κι έτσι προτιμησα το υβριδικό -και αγκουγκλιστο- σεβερνομακεδονικά.

Να μη βιαστούμε πάντως να βγαλουμε Σεβέρνα τη γειτονική χώρα διότι σύμφωνα με νεότερες ειδήσεις η προοπτική να επιτευχθει συντομα συμφωνία απομακρύνεται. Ίσως φταίει το erga omnes, που θέτει πιστευω σοβαρήν υποψηφιότητα για να μπει στις λέξεις της χρονιάς τον Δεκέμβρη.

Και μια και αναφερόμαστε στη γειτονική χώρα, ιδού χτεσινό τιτίβισμα της πρώην ευρωβουλεύτριας του ΛΑΟΣ Νικης Τζαβέλλα.

Επειδή το σημερινό άρθρο μαζεύει γλωσσικά στραβά και παράδοξα, ας αρχίσουμε παρατηρώντας τη σχιζολεξία του «ξανά μιλούσαν» (έχω ξαναδεί με αυτό το πρόθημα) και την άλλη του «πάρε λάμβανε» (αντί γι για παρελάμβανε, πρώτη φορά το βλέπω).

Εδώ που τα λέμε, οι συγκεκριμένες σχιζολεξίες πιθανώς οφείλονται στον κορέκτορα. Πράγματι, ο κορέκτορας πολλών κινητών συσκευών χωρίζει αυθαίρετα τις πολυσύλλαβες λέξεις -ίσως για λόγους χρέωσης των μηνυμάτων.

Αλλά δεν αντέχω στον πειρασμό να μη σχολιάσω και τον κυνισμό του μηνύματος -υποθέτω ότι η κ. Τζαβέλλα θα επικροτει και τις (πολύ πιο αποτελεσματικές) μεθόδους εθνοκάθαρσης που εφαρμόστηκαν στην Πόλη καθώς και τα όποια μέτρα εφαρμόζει η αλβανική κυβέρνηση κατά της ελληνικής μειονότητας.

Όπως σχολίασε κάποιος φίλος στο Φέισμπουκ, ξυπνούσες με λίγους μώλωπες αλλά ήσουν πια απογονος του Αριστοτέλη. Δεν είναι και λίγο!

* Νέο είδος θηλαστικού ερπετού εμφανίστηκε στην Ινδία. Σύμφωνα με την είδηση,

Φίδι δάγκωσε γυναίκα χωρίς να το καταλάβει και μετά θήλασε το παιδί της

Πώς μπορεί όμως το φίδι να δαγκωσε τη γυναίκα χωρις να το καταλάβει; Και πώς το φίδι θήλασε το παιδί της γυναίκας; Περίεργα πράγματα.

Σκεφτόμαστε όμως ότι οι υλατζήδες συχνα αντιστρέφουν τη σειρά των λέξεων στους τίτλους για να κανουν εφέ (κι έτσι βλέπουμε τίτλους όπως Βρέφος κατασπάραξε λιοντάρι). Μήπως λοιπόν η γυναίκα δάγκωσε το φιδι χωρίς να το καταλάβει και μετά πήγε να θηλάσει το μωρό της;

Όχι. Διαβάζοντας το άρθρο βλέπουμε ότι το φίδι δάγκωσε τη γυναίκα -εκείνη δεν το κατάλαβε και πήγε και θήλασε το μωρό της. Δυστυχώς, έτσι δηλητηριάστηκε και το κοριτσάκι και τελικά πέθαναν και οι δυο.

* Υπάρχει λέξη «συμβολοποιώ»; Τη χρησιμοποίησε ο Αλέξης Τσιπρας, λέγοντας στον Γιάννη Μπουτάρη ότι « συμβολοποιείς ένα ολόκληρο δημοκρατικό προοδευτικό μέτωπο απέναντι στη μαυρίλα…»

Ο επιφανής λεξικογράφος Μανόλης Καψής αποφάνθηκε οτι πρόκειται για νέο ρήμα -κάποιος στο Τουίτερ βρήκε ότι ο ορος όχι απλώς υπάρχει αλλά έχει καταγραφεί και σε παλιό λεξικό (πρέπει να είναι του Ηπίτη, απο τις αρχές του 20ού αιώνα). Υπάρχει επίσης στο πρόσφατο Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας, ενώ είναι και καθιερωμενος όρος της Ψυχολογίας, άρα οπωσδηποτε δεν πρόκειται ούτε για ανύπαρκτη λέξη ουτε για νεολογισμό.

Πιο βάσιμη ένσταση είναι αν χρησιμοποιήθηκε σωστά η λέξη από τον Πρωθυπουργό ή αν θα ταίριαζε καλύτερα το «συμβολίζω».

* Και για να κρατάμε τις ισορροπίες, φίλος μού επισήμανε μαργαριτάρι του Κυριάκου Μητσοτάκη στην πρόσφατη συνέντευξή του στον Σκάι (εκείνην που συζητήθηκε πολύ εξαιτίας της γκάφας του Κούλη, ότι οι 17χρονοι δεν ενδιαφέρονται για το ποιος σκότωσε τον Λαμπράκη το 1963).

Στην αρχή-αρχή της συνέντευξης, στο 1′.02» μόλις, ο Κ.Μ. λέει για τον Ρουβίκωνα, αν κατάλαβα καλά, ότι είναι μια ομάδα «η οποία ανέχεται αν όχι υποθάλπτει την οργανωμένη βία».

Το λάθος είναι αρκετά συνηθισμενο, και το επαναλαμβάνει πιο κάτω ο δημοσιογράφος, ίσως επηρεασμένος. Πρέπει να το έχουμε σχολιάσει ξανά. Εδώ δουλεύει η αναλογία -επειδή συνοπτικοί τύποι όπως «να υποθαλψει», «έχει υποθάλψει» φαίνεται να συμπίπτουν με αντίστοιχους τύπους όπως «έχει συνάψει», «να συνάψει» (συχνότερων) ρημάτων σε -άπτω, λανθασμένα θεωρείται ότι ο ενεστώτας είναι «υποθάλπτω» κι ας είναι το σύμπλεγμα /λπτ/ δυσκολοπρόφερτο. Το ίδιο το παθαίνει και το ρήμα «περιθάλπω», αλλά το «υποθάλπω» χρησιμοποιείται συχνότερα στον δημοσιογραφικό λόγο.

* Κι άλλο ένα συχνό λάθος, για το οποίο θα έπρεπε να γράψουμε άρθρο, εμφανίζεται σε επίσημη σελίδα. Σε ιστότοπο αμυντικών ενδιαφερόντων, διαβάζουμε ότι:

Στις 25 Μαΐου 2018 δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του Πολεμικού Ναυτικού επισυναπτόμενο αρχείο με τίτλο «Πρόσκληση Τεχνικού Διαλόγου Για Προμήθεια Τορπιλών Βαρέως Τύπου και Ολοκλήρωση αυτών στα Οπλικά Συστήματα ISUS 90-15 και ISUS-90-46 των υ/β τ.214 και υ/β ωκεανός».

Καταρχάς προσέχουμε το «ολοκλήρωση αυτών», που αποδίδει το integration υποθέτω. Δίνεται και διευκρίνιση παρακάτω:

Επιπλέον η νέα τορπίλη πρέπει να ολοκληρωθεί στα οπλικά συστήματα ISUS 90-15 και ISUS-90-46 των Υ/Β. Ως ολοκλήρωση νοείται η δυνατότητα εκτέλεσης βολών, χειρισμού και κατεύθυνσης των Τ/Λ, με πλήρη εκμετάλλευση των επιχειρησιακών χαρακτηριστικών του όπλου, από τα οπλικά συστήματα ISUS 90-15 και ISUS-90-46 των Υ/Β.

Με την επίδραση και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, εδώ και καιρό το integration αποδίδεται (και) «ολοκλήρωση» σε περιπτώσεις όπου παλιότερα θα λέγαμε ενοποίηση ή ενσωμάτωση. (Δείτε και τη σχετική συζήτηση στη Λεξιλογία).

Όσο για το, πολύ συχνό, «*βαρέως τύπου», επηρεάζεται από τα πάμπολλα επιρρήματα σε -ως, μεταξύ των οποιων και το ομόγραφό του επίρρημα, που δεν είναι τόσο σπάνιο αφού το βλέπουμε σε φράσεις οπως «ασθενεί βαρέως», «το φέρει βαρέως». Αυτό δεν σημαίνει πως είναι σωστό -λάθος είναι.

Η γενική του δύστροπου επιθέτου «βαρύς», όταν δεν είναι «του βαριού», είναι «βαρέος» με λόγιες ιδίως λέξεις (π.χ. βαρέος ύδατος). Σπανιότερα, βρίσκουμε και γενική «του βαρύ» (π.χ. του άντρα του πολλά βαρύ). Βαρέως δεν είναι ποτέ.

* Σαν σήμερα πριν από 47 χρόνια ο Παναθηναϊκός έπαιζε στο Γουέμπλεϊ τον τελικό του τότε Κυπέλλου Πρωταθλητριών κόντρα στον μεγάλο Άγιαξ (εδώ ολόκληρο το παιχνίδι, έγχρωμο, με περιγραφή στα γερμανικά). Έτσι οπως έχει γίνει σήμερα το Τσάμπιονς Λιγκ, πολύ δύσκολα θα βρεθεί ομάδα από μικρή χώρα να επαναλάβει κάτι αναλογο (ή, πολύ περισσοτερο, να κατακτήσει το τρόπαιο όπως η Στεάουα Βουκουρεστίου),

Ωστόσο, το περασμένο Σάββατο είχαμε τον τελικό της φετινής διοργάνωσης, όπου, όπως θα ξέρετε, αρνητικός πρωταγωνιστής ήταν ο τερματοφύλακας της ηττημένης Λίβερπουλ, καθώς το πρώτο και το τρίτο γκολ ήταν ευγενική χορηγία του.

Στις μέρες μας, η κατακραυγή της κοινης γνωμης μπορεί να εκφραστεί με έναν τρόπο που δεν υπήρχε παλιότερα -το τρολάρισμα στη Βικιπαίδεια (μπορει να το λένε και βανδαλισμό του άρθρου, αλλά αν η επέμβαση είναι τόσο μικρή ο ορος μου φαίνεται αδόκιμος).

Έτσι, αμεσως μετά τον τελικό του περασμενου Σαββάτου, το λήμμα του Κάριους, του τερματοφύλακα της Λίβερπουλ, είχε υποστεί, στην ελληνική και στην αγγλική τουλάχιστον Βικιπαίδεια, μια μικρή αλλά καίρια τροποποίηση:

Στη μια περίπτωση το «τερματοφύλακας» έγινε «απορροφητήρας». Στη δεύτερη, προστέθηκε το «horrible», απαίσιος.

Υποθέτω ότι τα δυο λήμματα θα έχουν προ πολλού διορθωθεί, βέβαια.

* Σε άρθρο για την πατροκτονία στη Ζάκυνθο, διαβάζουμε ότι «το κοριτσάκι παραπονέθηκε στον 26χρονο ότι πονούσαν τα γενετικά της όργανα».

Γεννητικά βεβαίως. Και ο προγεννητικός έλεγχος γράφεται καμιά φορά, κακώς, *προγενετικός.

* Εντυπωσιακή τσαπατσουλιά σε άρθρο της Lifo, και ειλικρινα απορώ πώς τόσες μέρες δεν το έχουν παρει είδηση να το διορθώσουν.

Πέθανε ο ηθοποιός Μιχάλης Δεσύλλας, και, όπως γράφει η εφημερίδα, η είδηση έγινε γνωστή από δημοσίευση του ηθοποιού Γιώργου Γεωργίου, ο οποίος ανέβασε στο Φέισμπουκ μια φωτογραφία του εκλιπόντος και ένα αποχαιρετιστήριο μήνυμα.

Αφού τα παραθέσει αυτά το άρθρο, παραθέτει εκτενές εργοβιογραφικό του εκλιπόντος, αλλά από λάθος του αρθρογράφου στην αρχή του σημειώματος εμφανίζεται το όνομα του συναδέλφου του, ο οποίος απλώς γνωστοποίησε τον θάνατο και βέβαια τώρα θα φτύνει στον κόρφο του:
Ο Γιώργος Γεωργίου γεννήθηκε στην Κέρκυρα και από μικρός έδειξε μεγάλη αγάπη για το θέατρο, ιδιαίτερα για την όπερα…….

* Σε φιλικό τοίχο στο Φέισμπουκ βλέπω άλλου είδους τσαπατσουλιά από σοβαρόν ιστότοπο -κι αυτό θα είναι το τελευταίο μεζεδάκι στη σημερινή, οχι και πολυ φορτωμένη, να τα λέμε ολα, πιατέλα μας.

Την Έλενα Φεράντε δεν εχω αξιωθεί ακόμα να τη διαβάσω, αν και έχω δυο βιβλία της στη στοίβα με τα αδιάβαστα. Ξέρω όμως ότι πρόκειται για ψευδώνυμο που δεν ξέρουμε σε ποιαν (ή σε ποιον) ανήκει, αφού η συγγραφέας κρύβει εδώ και 25 χρόνια επιμελώς την πραγματική της ταυτότητα.

Μάλιστα, μια αγαπημένη ενασχόληση στην Ιταλία είναι να προσπαθούν να μαντέψουν ποια ή ποιος κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο, άλλοτε με βάση τα πραγματολογικά στοιχεία των βιβλίων και άλλοτε συγκρίνοντας με τη βοήθεια υπολογιστή τα χαρακτηριστικά των κειμένων της Φεράντε με τα κείμενα γνωστών συγγραφέων (βέβαια, αυτο θα αποδώσει μόνο αν η Φεράντε έχει δημοσιεύσει λογοτεχνικά κείμενα και με το πραγματικό της όνομα).

Αν όμως η πραγματική ταυτότητα της Φεράντε είναι άγνωστη, πώς κατάφερε ο δαιμόνιος υπεύθυνος του ιστοτόπου του Ιανού να δημοσιεύσει τη φωτογραφία της;

Δεν χρειάστηκε ούτε πολυετής παρακολούθηση, ούτε σχολαστική αντιπαραβολή κειμένων με τη βοηθεια υπερυπολογιστή.

Ο ατσίδας του Ιανού γκούγκλισε Elena Ferrante images και βρήκε τη φωτογραφία που βλέπετε, που θα τη βρειτε κι εσείς αν κάνετε την ίδια αναζήτηση.

Bέβαια, η εικονιζόμενη δεν είναι η Έλενα Φεράντε, αλλά η Αν Γκολντστάιν, η μεταφραστρια της Φεράντε στα αγγλικά -λεπτομερεια ασφαλώς!

 

 

Ο χορός των μεταμφιεσμένων (διήγημα του gpointofview)

Ο φίλος μας ο Τζι ή Gpointofview, που πριν από 3-4 μήνες είχαμε δημοσιεύσει ένα άλλο διήγημά του, μου έστειλε τις προάλλες ένα «αλλιώτικο» διήγημά του όπως λέει.

Όπως θα καταλάβατε ίσως από τον τίτλο, το διήγημα είναι εμπνευσμένο από την ομώνυμη όπερα του Βέρντι -στο πρωτότυπο Un ballo in maschera. Ο Τζι είναι φανατικός βερντιστής και αν δεν κάνω λάθος αυτή είναι η αγαπημένη του βερντική όπερα -κοκκινίζοντας ομολογώ πως μια-δυο φορές την έχω ακούσει και όχι προσεχτικά.

Ο Τζι έχει μεταφερει τα βασικά πρόσωπα της όπερας και την υπόθεση στην εποχή μας και στο καρναβάλι της Πάτρας αλλά εχει αλλάξει την πλοκή εντελώς, δεν πρόκειται δηλαδή για απλή μεταφορά.

Δεν ξέρω αν η οπερα του Βέρντι έχει ανεβεί εκσυγχρονισμένη, κάτι που είναι πάντως πολύ συχνό. Πριν από μερικά χρόνια είχαμε δει στη Λυρική Σκηνή τον Ριγολέτο μεταφερμένο στη φασιστική Ιταλία του μεσοπολέμου, ενώ υπάρχει και ενα γνωστό ανέβασμά του με μεταφορά στον κόσμο της νιουγιορκέζικης Μαφίας.

Η ίδια η όπερα του Βερντι πέρασε απο σαράντα κύματα. Το λιμπρέτο του Antonio Somma, που μελοποίησε ο Βέρντι, ήταν διασκευή  από λιμπρέτο του Eugène Scribe, που είχε γραφτεί για την όπερα Γουσταύος ο 3ος του Daniel Auber, εμπνευσμένο από πραγματικό περιστατικό, τη δολοφονία του βασιλιά της Σουηδίας Γουσταύου του 3ου το 1792 σε χορό μεταμφιεσμένων στη Στοκχόλμη. Για να μπορέσει να περάσει τους σκοπέλους της λογοκρισίας, που δεν ήθελε να βλέπει βασιλιάδες να δολοφονουνται επί σκηνής, ο Βέρντι μετέφερε την υπόθεση στην αποικιακή Βοστώνη και αλλαξε το όνομα του Γουσταύου σε Ρικάρντο.

Αλλά αυτά είναι απλώς εγκυκλοπαιδικά, ας δούμε τώρα το διήγημα του Τζι:

Άρατε πύλας (διήγημα του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη)

Το έχουμε καθιερώσει, τα τελευταία χρόνια, να βάζουμε ανήμερα της Λαμπρής ένα πασχαλινό διήγημα, συχνά του Παπαδιαμάντη, διότι το ιστολόγιο έχει γούστα συντηρητικά. Φέτος, επιμένω με Σκιάθο αλλά διαλέγω τον άλλο Αλέξανδρο, τον εξάδελφο του Παπαδιαμάντη, τον Μωραϊτίδη.

Το διήγημα είναι και κατά κάποιο τρόπο (ιστολογικώς) επίκαιρο, αφού πριν από τέσσερις μέρες δημοσιεύσαμε άρθρο που αναφέρεται στο ίδιο θρησκευτικό δρώμενο που περιγράφει και ο Μωραϊτίδης στο διήγημα.

Το κείμενο υπάρχει στο Διαδίκτυο, εγώ το πήρα από το sansimera.gr όπου ήταν ήδη μονοτονισμένο. Έκανα αντιπαραβολή με την έκδοση του Ν.Δ.Τριανταφυλλόπουλου και διόρθωσα κάμποσες αβλεψίες. Δεν εκσυγχρονίζω την ορθογραφία (που πάντως την έχει εκσυγχρονίσει κάπως ο Ν.Δ.Τ., π.χ. είνε σε είναι, έγεινε σε έγινε κτλ.) παρά μόνο το «κ'» σε «κι».

Η καθαρεύουσα του Μωραϊτίδη είναι πιο βαριά (και με πολυ λιγότερες ιδιωματικές ανάσες) από του Παπαδιαμάντη. Σημειώνω με αστερίσκο μερικές λέξεις που τις εξηγώ στο τέλος.

Θυμίζω και άλλα πασχαλινά αναγνώσματα που έχουμε δημοσιεύσει:

Παπαδιαμάντης, Παιδική Πασχαλιά

Παπαδιαμάντης, Ο αλιβάνιστος

Κώστας Βάρναλης, Το Πάσχα του Παπαδιαμάντη

Παπαδιαμάντης, Χωρίς στεφάνι

Εμμ. Ροΐδης, Τα κόκκινα αβγά

Ν. Λαπαθιώτης, Η θυσία

Και βέβαια, το ιστολόγιο εύχεται σε όλες και όλους Χριστός Ανέστη!

«Άρατε πύλας…»

Ποτέ δεν θα το λησμονήσω! Και μόνον η ανάμνησίς του με γοητεύει και τώρα ακόμη. Τι εύμορφον Πάσχα! Νομίζω ότι έκτοτε δεν είδα πλέον τοιούτο φαιδρόν, τοιούτο μελωδικόν κι ευώδες Πάσχα. Όλα εγελούσαν ως μικρά αθώα παιδία, όλα εμοσχοβολούσαν εις την μικράν εκείνην νήσον, όλα ήσαν λαμπροφορεμένα· τα περισσότερα παιδία είχαν φορέσει καινουργή τριζοκοπούντα υποδήματα, κι έκαμνον κρότον και κρότον επάνω εις τις πλάκες της Εκκλησίας. Τι εύμορφον Πάσχα! Την ψαλμωδίαν του, μοι φαίνεται, δεν την ήκουσα πλέον. Ίσως συνετέλεσε και η έκτακτος δροσερά άνοιξις του έτους εκείνου του αλησμονήτου. Τα αηδόνια είχαν έλθει τόσον εγγύς εις την κωμόπολιν, ώστε μερικά αφόβως εισέδυσαν και εις το πυκνόν του ναΐσκου κηπάριον και συνώδευον και εκείνα με την μαγευτικήν μελωδίαν των το γλυκύλαλον «Χριστός Ανέστη». Το καέν θυμίαμα, υπάρχουν στιγμαί, που νομίζω πως το αισθάνομαι ακόμη κατά τινα μυστικήν όλως απάτην. Έλεγαν πως ήτο θυμίαμα από την Αγίαν Άνναν, Σκήτην του Άθωνος, γνωστήν διά την αρετήν των ερημιτών αυτής. Αλλ’ ίσως και τα πάμπολλα τριαντάφυλλα του κηπαρίου της Εκκλησίας προσέφερον και αυτά εν αναλογία το άρωμά των το μεθυστικόν. Και ήσαν τόσα πολλά το έτος εκείνο!

Επί ξύλου κρεμάμενοι και πάλι

Το ιστολόγιο συνεχίζει σε μεγαλοβδομαδιάτικο κλίμα με μια ακόμα επανάληψη (είπαμε, έχω πάει μια μικρή βόλτα). Μια και σήμερα είναι Μεγάλη Πέμπτη, δημοσιεύω ένα άρθρο σχετικό με τη σημερινή μέρα, που είχε δημοσιευτεί στο ιστολόγιο το 2012, πριν από έξι χρόνια, πάλι μέσα στη Μεγάλη Βδομάδα.

Η γλώσσα μας έχει πάρει πολλά στοιχεία από την εκκλησιαστική φρασεολογία: τύπους και λέξεις αρχαϊκές, φράσεις παροιμιώδεις και έννοιες μεταφορικές, που μπήκαν στη γλώσσα τους προηγούμενους αιώνες όταν η συμμετοχή στις τελετές της εκκλησίας ήταν σχεδόν υποχρεωτική, πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι στις μέρες μας. Πολλές από τις φράσεις αυτές, μάλιστα, επειδή δεν ήταν η σημασία τους κατανοητή, παρερμηνεύτηκαν και τελικά απέκτησαν νέα σημασία’ για παράδειγμα, το «εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος» του δοξαστικού τροπαρίου της Ανάστασης έδωσε την κοινότατη παροιμιώδη φράση «περνάει ζωή χαρισάμενη» που την είχαμε συζητήσει παλιότερα. Μιαν άλλη φράση που έχει μεγαλοβδομαδιάτικη προέλευση θα δούμε σημερα.

Για κάποιον που έχει μείνει φτωχός, μόνος και αβοήθητος, λέμε ότι έμεινε «επί ξύλου κρεμάμενος». Η φράση προέρχεται από τον ύμνο της Μεγάλης Πέμπτης «Επί ξύλου, βλέπουσα, κρεμάμενον, Χριστέ, (…) η σέ ασπόρως τεκούσα εβόα πικρώς». Ξύλο βέβαια είναι ο σταυρός, και στην εδραίωση της φράσης συνέβαλε και ο πασίγνωστός ύμνος «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας».

Ασφαλώς η εικόνα του εσταυρωμένου Ιησού, βασανισμένου, σχεδόν γυμνού, εγκαταλειμμένου, έρχεται στο νου πολλών όταν χρησιμοποιούν την έκφραση.

Ο «κρεμάμενος επί ξύλου» δεν βρίσκεται απλώς σε έσχατη πενία· επιπλέον, είναι αβοήθητος, χωρίς υποστήριξη υλική και ηθική, χωρίς ανθρώπους να τον συντρέξουν· σε πολλές περιπτώσεις, η φράση χρησιμοποιείται για κάποιον που έμεινε χωρίς ασφαλιστική κάλυψη (την εποχή που κάτι τέτοιο ήταν η εξαίρεση, όχι ο κανόνας όπως πάει να γίνει τώρα). Φαντάζομαι ότι και το ρήμα «κρέμομαι» προσθέτει στην επισφάλεια της θέσης.

Ας δώσουμε μερικά παραδείγματα χρήσης της.

… ποιος της παραστάθηκε, ούτε αδερφός, σαν έφτασε από τη Γερμανία χήρα επί ξύλου κρεμάμενη, κρατώντας ένα βαλιτσάκι κουρέλια και το πεντάρφανο ανίψι της;
Αλ. Κοτζιάς, Ο γενναίος Τηλέμαχος

Σαν βγήκε από το νοσοκομείο, ήταν επί ξύλου κρεμάμενη, δίχως δραχμή στην μπάντα ή συγγενή να τη βοηθήσει.
Καραγάτσης, Το Δέκα

  Σαν το πήγα, ο Θανάσης βρισκόταν σε κακά χάλια, άρρωστος πολύ. Κουτσομαγείρευε. Δύσκολα φαγητά, τηγανητά και τέτοια, δεν μπορούσε να κάνει. Και ούτε και σε καμιά ασφάλιση ήταν -από ξύλου κρεμάμενος.
Ιωάννου, Η μόνη κληρονομιά. Προσέξτε την παραλλαγή, «από ξύλου».

Και μια άλλη παραλλαγή:

Μα έτυχε η αρρώστια της. Τόσον καιρό στο κρεβάτι, με γιατρούς, με γιατρικά, μ’ άφηκε ’πι ξύλου. Ίδε άνθρωπος!
Θεοτόκης, Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα

Η απόλυτη πενία, η έλλειψη συμπαράστασης και εξασφάλισης είναι οι κοινοί τόποι.

Μια πιο παλιά ανεύρεση:

Εγώ τώρα, είμαι επί ξύλου κρεμάμενος, κατάχρεος, απένταρος, ελεεινός, εκλογήν θα κοιτάξω;…
Η. Καπετανάκης, Ο γενικός γραμματεύς

Αυτή η τελευταία είναι από τα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά αυτές οι εκκλησιαστικής προέλευσης φράσεις είναι πολύ παλιότερες. Δεν έχω κάνει εξαντλητική έρευνα στα σώματα κειμένων, πάντως τη βρίσκω σε επιστολή των Σουλιωτών προς τον εγγλέζο αρμοστή της Επτανήσου, γραμμένη μετά τη συνθηκολόγηση:

Ημείς, εξοχώτατε, εν όσω χρόνω διετρίψαμεν εις την πατρίδα μας, τα σκληρά περιστατικά δεν μας εσυγχώρησαν να χορτάσομεν ούτε την ποθηνήν μας πατρίδα, ούτε μικρόν τι εισόδημα ν’ απολαύσομεν από τα υποστατικά μας, αλλά καθώς επήγαμεν, το δη λεγόμενον, επί ξύλου κρεμάμενοι, ούτω και αναχωρήσαμεν εκείθεν.

Η προσθήκη «το δη λεγόμενον» δηλώνει σαφώς ότι η φράση ήταν παροιμιακή ήδη τότε -πιθανώς και από πολύ παλιότερα.

Πάντως, η φράση είναι πολύ ζωντανή και σήμερα, σε αντίθεση με άλλες εκκλησιαστικές που έχουν πάρει να ξεχνιούνται. Πριν από μερικά χρόνια, ο συγγραφέας Γιώργος Σκαμπαρδώνης, που του αρέσουν οι λογοπαικτικοί τίτλοι (αν και το παρακάνει -τα διηγήματά του στέκονται έτσι κι αλλιώς μια χαρά) διάλεξε να δώσει σε ένα βιβλίο του ακριβώς τον τίτλο «Επί ψύλλου κρεμάμενος». Όπως είπε πρόσφατα σε μια εκδήλωση που έτυχε να παρακολουθήσω, κάπου άκουσε να το λένε έτσι, δεν το έπλασε ο ίδιος το λογοπαίγνιο. Πάντως στο συγκεκριμένο διήγημα που έδωσε τον τίτλο σε όλη τη συλλογή, ο ψύλλος παίζει κάποιο ρόλο.

Η φράση χρησιμοποιείται και στις εφημερίδες. Για παράδειγμα, όταν ο Γιάννης Αλαφούζος αποφάσισε να αφήσει τον Παναθηναϊκό στην τύχη του, δίνοντας ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς τα κάνει μούσκεμα η ιδιωτική πρωτοβουλία, ο σχετικός τίτλος σε μια εφημερίδα ήταν «Επί ξύλου κρεμάμενος».

Με το πολυετές μεγαλοβδόμαδο που έχει σκεπάσει την πατρίδα μας τα τελευταία χρόνια, πολλοί, πάρα πολλοί βρέθηκαν, συχνά από τη μια μέρα στην άλλη, επί ξύλου κρεμάμενοι. Φτωχοί ναι, αλλά μόνοι και αβοήθητοι γιατί;

Φρασεολογικά στο Έγκλημα και τιμωρία

Πριν από μερικούς μήνες, καθώς χάζευα σε ένα βιβλιοπωλείο, πρόσεξα ότι είχε κυκλοφορήσει σε επανέκδοση το Έγκλημα και τιμωρία του Ντοστογέφσκι στην κλασική μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου, από τον Γκοβόστη. Το είχα διαβάσει έφηβος σε μια προπολεμική έκδοση που είχαμε στο σπίτι, που όμως δεν ήξερα πού βρίσκεται, και πάντα ήθελα τη μετάφραση του Αλεξάνδρου, παρόλο που και για τη νεότερη της Μπακοπούλου έχω ακούσει καλά λόγια, οποτε το πήρα και το έβαλα στη στοίβα με τα αδιάβαστα, σκοπεύοντας να το ξεκινήσω σε πρώτη ευκαιρία. Τα κλασικά έργα αλλιώς τα διαβάζεις στα 18 και αλλιώς, ας πούμε, στα 58 για να αναφέρω έναν εντελώς τυχαίο αριθμό.

Η ευκαιρία δόθηκε πριν από καμιά εικοσαριά μέρες, όταν ο Αριστείδης Χατζής ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να αρχίσει να (ξανα)διαβάζει το έργο του Ντοστογιέφσκι, από την έκδοση του Γκοβόστη, έχοντας μάλιστα φορτωμένες μερικές αγγλικές μεταφράσεις στην ταμπλέτα. Με έβαλε στα αίματα, οπότε το διάβασα κι εγώ, επίσης με βοηθήματα: σε ορισμένα σημεία συμβουλευόμουν και μια αγγλική μετάφραση καθώς και το ρώσικο πρωτότυπο (δεν ξέρω τη γλώσσα αλλά παίρνεις μια ιδέα).

Θα παραθέσω εδώ ορισμένα μεταφραστικά και φρασεολογικά με αφορμή το βιβλίο του Ντοστογιέφσκι, χωρίς να πω πολλά για το ίδιο το έργο. Τουκανισμός, θα πείτε ή τέλος πάντων ενασχόληση με τις βλεφαρίδες της μύγας. Ωστόσο, για το Έγκλημα και τιμωρία έχουν γραφτεί τόσα και τόσα που ό,τι και να πω εγώ θα είναι λίγο και χλωμό, ενώ τα φρασεολογικά ίσως έχουν καποιο ενδιαφέρον. Θα αναφέρω πάντως ότι διαβάζοντας κλασική ρωσική λογοτεχνία του 19ου αιώνα συνειδητοποιείς ότι ήταν πολύ λογικό σε αυτή την κοινωνία να γίνει η οκτωβριανή επανάσταση το 1917.

Σε πολλές περιπτώσεις παραθέτω παράλληλες μεταφράσεις -αυτές τις οφείλω στους φίλους της ομάδας «Τα υπογλώσσια» στο Φέισμπουκ, όπου συζητήσαμε κάμποσα από τα σημεία που θα αναφερθουν παρακάτω. Αν έχετε Φέισμπουκ και σας ελκύουν οι γλωσσικές συζητήσεις, αναζητήστε την ομάδα.

Η θεια (διήγημα του gpointofview)

Τις Κυριακές συνήθως δημοσιεύω στο ιστολόγιο κάτι λογοτεχνικό. Μερικές φορές έχω βάλει και λογοτεχνικά κείμενα δικά μου ή φίλων του ιστολογίου, που σχολιάζουν εδώ ταχτικά, ας πούμε του φίλου μας του Δημήτρη του Μαρτίνου ή του Λεώνικου ή παλιότερα του Ορεσίβιου, αν δεν ξεχνάω και κανέναν.

Ο φίλος μας ο gpointofview, κοινώς Τζι, γράφει διηγήματα και ποιήματα, που τα δημοσιεύει στα ιστολόγιά του (Διηγηματοποίηση και Ποιηματοποίηση). Μου έστειλε για σήμερα ένα δικό του αδημοσίευτο διήγημα, που το δημοσιευω με χαρά, αφού έτσι διορθώνεται η έλλειψη, να μην έχουμε τόσα χρόνια φιλοξενήσει κάτι δικό του. Είναι μάλλον σύντομο, αλλά δεν είναι όλοι φλύαροι σαν εμένα.

Το διήγημα λέγεται «Η θεια», μια λέξη που ο φίλος μας ο Τζι την τονίζει: η θειά. Κανονικά όμως στο μονοτονικό δεν θέλει τόνο, διότι αν βάλεις τόνο τότε θα το προφέρεις δισύλλαβο θει-ά (δείτε τη διαφορά ανάμεσα στο «ποιον είδες» και «το ποιόν του είναι ελεεινό»).

Τη φωτογραφία την πήρα από το ιστολόγιο του Τζι.

Η θεια

Ουχρονία

Ξέρετε τι σημαίνει η λέξη του τίτλου; Κατά πάσα πιθανότητα θα τη συναντάτε για πρώτη φορά αλλά ίσως να μπορείτε να κάνετε κάποια υπόθεση για τη σημασία της.

Πάντως, βλέπω ότι η ουχρονία έχει μπει στο Βικιλεξικό επομένως δεν θα είναι εντελώς άγνωστη. Ουχρονία λοιπόν είναι αυτό που λέμε επίσης εναλλακτική ιστορία, δηλαδή το (λογοτεχνικό) ξαναγράψιμο της ιστορίας με αφετηρία και καταλύτη την τροποποίηση ενός γεγονότος.

Για το λόγο αυτο, το συγκεκριμένο μυθοπλαστικό είδος ονομάζεται στα αγγλικά και What-if. Τι θα είχε γινει αν…; Τι θα είχε γίνει, ας πούμε, αν ο Μέγας Αλέξανδρος δεν είχε πεθάνει το 323; Αν οι Βυζαντινοί νικούσαν στη μάχη του Μαντζικέρτ; Αν  η Φάνι Καπλάν αστοχούσε στην απόπειρα δολοφονίας του Λένιν κι ο ηγέτης των μπολσεβίκων ζούσε ακμαίος άλλα δεκαπέντε χρόνια;

Πριν προχωρήσουμε, να πούμε πως η λέξη δεν φτιάχτηκε στα ελληνικά -είναι ελληνογενής νεολογισμός του 19ου αιώνα, που τον έπλασε (ως uchronie) ο Γάλλος συγγραφέας Σαρλ Ρενουβιέ (Charles Renouvier), πάνω στο μοντέλο της ουτοπίας, που κι αυτή είναι λέξη πλασμένη εκτός ελληνικών, από τον Τόμας Μορ το 1516 στα μεσαιωνικά λατινικά. Χρησιμοποιείται κυρίως από Γάλλους και λοιπούς λατινογενείς, καθώς και Γερμανούς, ενώ οι Άγγλοι προτιμούν τον όρο alternate history ή what-if αν και έχουν επίσης τον ορο uchronia, με ελαφρώς διαφορετική σημασία.

Ομολογώ πως ενώ μου άρεσε παλιά να διαβάζω εναλλακτική ιστορία, δεν ήξερα τον ορο «ουχρονία» μέχρι πρόσφατα. Πριν από δυο-τρεις βδομάδες, είχαμε βγει για φαγητό με φίλους και είχα πιάσει μια συζήτηση με τον φιλο Ρογήρο, περιστασιακό σχολιαστή εδώ για διάφορα θέματα ιστορίας και λογοτεχνίας, και έκανα λόγο για ένα μυθιστόρημα εναλλακτικής ιστορίας που διάβασα ότι επρόκειτο να κυκλοφορήσει (και λογικά θα έχει κυκλοφορήσει σήμερα), το «Ο Στάλιν στην Κολιμά» του Δημήτρη Μπελαντή.

Στην ουχρονία του Μπελαντή, ο ρους της ιστορίας αρχίζει να κυλάει αλλιώτικα στη Σοβιετική Ένωση όταν στην εσωκομματική διαμάχη υπερισχύει ο Τρότσκι που στέλνει τον Στάλιν εξορία στη Σιβηρία. Όμως το 1936 οι οπαδοί του Στάλιν οργανώνουν εξέγερση και γρήγορα αποκτούν τον έλεγχο των ανατολικών περιοχών της ΕΣΣΔ και ξεσπάει εμφύλιος.

Το βιβλίο δεν το έχω διαβάσει κι έτσι δεν ξέρω με ποιο τρόπο εξηγεί ο συγγραφέας το ότι, με ενδοσοβιετικό εμφύλιο το 1936, δεν ακολούθησε επέμβαση είτε του Χίτλερ είτε των δυτικών δημοκρατιών, είτε και των δυο μαζί συνασπισμένων ώστε να πνιγεί στο αίμα το εργατικό κράτος. Μεγάλη απορία έχω αλλά ίσως ο Μπελαντής δίνει μια πειστική εξήγηση.

Διότι αυτό είναι το θέμα με τη (σοβαρή) εναλλακτική ιστορία ή ουχρονία: μπορείς να αλλάξεις την έκβαση ενός γεγονότος αλλά μετά πρέπει να δίνεις πειστικά επιχειρήματα για τις εξελίξεις που θ’ ακολουθήσουν.

Ερντογανικά μεζεδάκια

Προφανής ο τίτλος του σημερινού πολυσυλλεκτικού μας άρθρου, αφού η επίσκεψη του Τούρκου προέδρου κυριάρχησε στις ειδήσεις της εβδομάδας που μας πέρασε -ενώ μάς χάρισε και κάμποσα από τα μεζεδάκια της πιατέλας.

Περιέργως δεν είδα πουθενά να συζητιέται το… φλέγον θέμα της προφοράς -και άρα της ακριβούς μεταγραφής- του επωνύμου του Τούρκου ηγέτη ενώ παλιότερα έχει συζητηθεί, τόσο στο ιστολόγιο όσο και ευρύτερα. Ο μουσαφίρης μας γράφεται Recep Tayyip Erdoğan, το οποίο συμβατικά το μεταγράφουμε Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, παρόλο που το ğ προφέρεται σχεδόν αδιόρατα ή και καθόλου, ενώ η λέξη τονίζεται στην πρώτη συλλαβή: ακριβέστερο θα ήταν ίσως το Έρντοαν αλλά ο Μήτσος το προφέρει Ερντογάν. (Εδώ που τα λέμε, και στο Ταγίπ το γ δεν προφέρεται και τόσο).

* Και μια και ξεκινάμε με την επίσκεψη Ερντογάν ξέρετε ποια τραγούδια ακούστηκαν κατά το επίσημο δείπνο που παρατέθηκε;

Σύμφωνα με το Πρώτο Θέμα, ακούστηκαν διεθνείς επιτυχίες Ελλήνων συνθετών, μεταξύ των οποίων και τα τραγούδια «Πάρε τη θλίψη μου μακριά», του Μάνου Χατζιδάκι και το «Μεταξύ Σύρου και Τζιάς»,  του Μίκη Θεοδωράκη!

Τι κι αν έγραψε ο Ελύτης (δικοί του είναι οι στίχοι) «Ανάμεσα Σύρο και Τζια«; Τα σαΐνια του Κομιστή δεν το έχουν ακούσει, είδαν τους μεταφρασμένους στα αγγλικά τίτλους στο πρόγραμμα της βραδιάς και ξαναμετέφρασαν προς τα ελληνικά -πάλι καλά που δεν το είπαν «Μεταξύ Σύρου και Κέας»!

Το δε τραγούδι του Χατζιδάκι έγινε εντελώς αγνώριστο. Δεν είναι βέβαια «Πάρε τη θλίψη μου μακριά» αλλά «Έλα πάρε μου τη λύπη«. Αλλά πού να ξέρουν από Χατζιδάκι οι κομιστές;

* Για την ίδια την επίσκεψη εγώ δεν θα γράψω, διότι σήμερα δεν σχολιάζω (πολύ) σοβαρά. Αν θέλετε λέτε εσείς τη γνώμη σας στα σχόλια. Ανεξάρτητα όμως από την εκτίμηση που έχει κανείς για την επίσκεψη Ερντογάν, νομίζω πως το βραβείο χάλκευσης ειδήσεων το κερδίζει ο δημοσιογράφος Θάνος Αθανασίου, που έγραψε το άρθρο με τον ευφάνταστο τίτλο:

Το Νοέμβρη, λοιπόν (επετειακή επανάληψη)

Από βδομάδα θα έχουμε τον γιορτασμό της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, πριν από 44 χρόνια. Το ιστολόγιο συνηθίζει αυτές τις μέρες να δημοσιεύει κάτι επετειακό, αλλά φέτος, λόγω ταξιδιού και άλλων περισπασμών δεν ετοίμασα κάτι -κι έτσι, καταφεύγω σε επανάληψη ενός διηγήματος που είχα βάλει στην 40ή επέτειο πριν από τέσσερα χρόνια.

Το χειρότερο είναι πως θα ευλογήσω τα γένια μου, αφού θα σας παρουσιάσω ένα δικό μου διήγημα, που περιλαμβάνεται στην πρώτη μου συλλογή διηγημάτων (Για μια πορεία, 1984) και που το είχα ανεβάσει στον παλιό μου ιστότοπο μαζί με άλλα λογοτεχνικά έργα για το Πολυτεχνείο. Η εικόνα είναι παρμένη από μια άλλη αναδημοσίευση του διηγήματος στον ιστότοπο της Bibliothèque.

Δεν πήρα βέβαια μέρος στην εξέγερση (βέβαια; όχι και τόσο αφού θεωρητικά θα μπορούσα έστω και δεκατετράχρονος μαθητής και αφού άλλοι έχουν πάρει μέρος στην ίδια ηλικία ή και μικρότερη). Το διήγημα περιγράφει τον γιορτασμό της επετείου τα πρώτα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση. Καθώς ζω στο εξωτερικό εδώ και πολλά πολλά χρόνια, βρίσκομαι στην Ελλάδα σχεδόν κάθε χρόνο στις αρχές του Νοέμβρη, αλλά ποτέ στις 17 του μηνός κι έτσι δεν έχω μπορέσει να πάρω μέρος σε πρόσφατες εκδηλώσεις.

Το Νοέμβρη, λοιπόν

Ο Ουγκό, η ανάγκη και η Παναγία των Παρισίων

Τις προάλλες που είχα πάει στο Παρίσι, πέρασα κι από το νησί του Σηκουάνα και από την Παναγία των Παρισίων, όπου τώρα εκτός από τους τουρίστες και τους υπαίθριους ζωγράφους ήταν επιδεικτική και η παρουσία πάνοπλων στρατιωτών, στους δύσκολους καιρούς που ζούμε.

Επειδή είχα κανονίσει μια συνάντηση, ανάβαλα για μιαν ακόμα φορά το σχέδιο που έχω να ανέβω πάνω στους πύργους της εκκλησίας, να δω το Παρίσι από ψηλά -κάτι λέγαμε για τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες προχτές.

Κάποτε θα ανέβω. Πάντως, τούτη τη φορά είχα κι έναν λόγο παραπάνω, διοτι φέτος το καλοκαίρι διάβασα την Παναγία των Παρισίων, του Βίκτωρος Ουγκό, και το είχα σχετικά πρόσφατο στη μνήμη μου. Αν πάω του χρόνου, θα χρειαστεί να το ξαναφρεσκάρω.

Δεν είχα διαβάσει την Παναγία των Παρισίων ως τώρα, παρά μόνο (ίσως) σε Κλασικά Εικονογραφημένα, αν και πρέπει να την είχα δει στο σινεμά, και βέβαια, επειδή οι κόρες μου βρίσκονταν σε κατάλληλην ηλικία, όταν ήταν μικρές είδαν ίσαμε 867 φορές το βίντεο από την αντίστοιχη ταινία της Ντίσνεϊ, και κάμποσες δεκάδες φορές είχα την τύχη να τη δω κι εγώ -τα παιδιά έχουν ανάγκη την επανάληψη των εμπειριών και των διηγήσεων, τα βοηθάει να ταξινομούν τον κόσμο τους. Οι ενήλικες βαριούνται τις επαναλήψεις, τουλάχιστον μέχρι να ωριμάσουν· τότε αρχίζουν να επισκέπτονται ξανά τα τοπία και τα βιβλία της νιότης τους. «Ποτέ δεν διαβάζω βιβλίο που να μην το έχω ξαναδιαβάσει», λέει ένας φίλος μου.

Το βιβλίο του Ουγκό το είχα, αλλά αδιάβαστο. Με παρακίνησε να το διαβάσω ο φίλος μας ο Δύτης, που το διάβασε πρώτος, και δη στα γαλλικά, κι έγραψε ένα συναρπαστικό άρθρο για μια λεπτομέρεια, που θα την αναφέρω παρακάτω. Παρασυρμένος από τον Δύτη, που είχε περισσότερους λόγους να το διαβάσει, αφού εκείνο τον καιρό βρισκόταν στο Παρίσι, το διάβασα κι εγώ που έκανα μπάνια στην Αίγινα -και τώρα γράφω αυτό το άρθρο.

Ο Ουγκό έγραψε το βιβλίο του το 1830 περίπου, αλλά η δράση (με τον Κουασιμόδο, την Εσμεράλδα και τον Φρολό) εκτυλίσσεται το 1482, έτσι ο σημερινός αναγνώστης έχει να δρασκελίσει δυο χάσματα αιώνων. Έχει επιπλέον να αναμετρηθεί με τον τρόπο γραφής του 19ου αιώνα, τους πλατειασμούς και τις παρεκβάσεις, που βέβαια επειδή στα χέρια ενός μάστορα οικοδομούν κόσμους τελικά μάλλον σε καλό αποβαίνουν. Ωστόσο, το βιβλίο πιάνει 670 σελίδες -δεν είναι δηλαδή ευκαταφρόνητο εγχείρημα να το διαβάσεις.