Από πού πάνε για το Νεοχώρι;

Ποιο Νεοχώρι, θα ρωτήσετε -και δικαίως, διότι Νεοχώρια υπάρχουν πολλά στην Ελλάδα.

Για να πω βέβαια την αμαρτία μου, , εγώ ένα μόνο Νεοχώρι έχω επισκεφτεί, αυτό της Αιτωλοακαρνανίας, εκεί που ήταν να φτιαχτεί πετροχημικό εργοστάσιο στα τέλη της δεκαετίας του 70, και που το συζητούσαμε τότε που ήμουν φοιτητής στο Πολυτεχνείο -η διπλωματική μου ήταν μια προσομοίωση της ελληνικής πετροχημικής βιομηχανίας. Το πετροχημικό θα έλυνε το πρόβλημα απασχόλησης πάρα πολλών μηχανικών αν και όταν φτιαχνόταν, αλλά δεν φτιάχτηκε. Ούτε οι κάτοικοι το θέλανε, και δεν τους αδικώ, ήταν μαγευτικός τόπος εκεί στις εκβολές του Αχελώου.

Το Νεοχώρι εκείνο οι κάτοικοι της περιοχής, αν θυμάμαι καλά, το λέγανε Νιχώρι. Όπως είπα, υπάρχουν πολλά Νεοχώρια στην Ελλάδα. Πόσα; Στη Βικιπαίδεια βρίσκω πάνω από πενήντα οικισμούς με το όνομα αυτό, Νεοχώριον επίσημα, σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, κάποτε δύο ή τρία Νεοχώρια στον ίδιο νομό (π.χ. στην Αχαΐα). Πάντως, κανένα από αυτά τα Νεοχώρια δεν είναι πολύ μεγάλο, λίγα φτάνουν να χαρακτηριστούν κωμόπολη.

Την αναζήτηση των Νεοχωρίων την έκανα όταν είδα στο Τουίτερ τον εξής χάρτη, που έχει το συχνότερο τοπωνύμιο σε κάθε χώρα. 

Με λένε Νίκο

Θα μου πείτε ότι λέω αυτονόητες αλήθειες, που κανείς δεν τις αμφισβητεί, λαπαλισάδες που τις έχει πει κι ο Γιώργος Κεντρωτής (αν έχετε άγνωστη λέξη, δείτε εδώ).

Ή ίσως σκεφτείτε ότι, σαν ξενιτεμένος, κάνω κι εγώ μια δήλωση ταυτότητας, όπως στη σουηδική ταινία Με λένε Στέλιο, βασισμένη σε σενάριο του Θοδωρή Καλλιφατίδη.

Ωστόσο, ενώ σε ένα επίπεδο είναι αυτονόητο ότι με λένε Νίκο, το λέει δα στην προμετωπίδα του το ιστολόγιο που διαβάζετε, αφού αυτοχαρακτηρίζεται «Το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου», σε ένα άλλο επίπεδο, στο επίπεδο των σχέσεών μου με το ελληνικό κράτος, δεν με λένε Νίκο. Με λένε Νικόλαο.

Η αστυνομική μου ταυτότητα γράφει Νικόλαος Σαραντάκος, το ίδιο και το διαβατήριό μου, και η σελίδα μου στο Τάξις, και όπου αλλού έχω παρτίδες με τη δημόσια διοίκηση. Ταυτόχρονα, οι φίλοι μου με φωνάζουν Νίκο, συστήνομαι ως Νίκος, στα βιβλία που βγάζω υπογράφω ως Νίκος Σαραντάκος, και το όνομα Νίκος χρησιμοποιώ σε όλη μου την κοινωνική και δημόσια ζωή. Σε αυτό δεν υπάρχει καμιά αντίφαση, όλοι και όλες που έχουμε μεγάλώσει σε αυτή τη χώρα ξέρουμε ότι η επίσημη μορφή του ονόματος είναι Νικόλαος, και Νίκος η καθιερωμένη συντομομορφή.

[Χρησιμοποιώ τον όρο «σύντομη μορφή» ή «συντομομορφή» για τα Νίκος, Γιάννης, Γιώργος και όχι τον όρο «χαϊδευτικό» που θα τον κρατούσα για τύπους όπως Γιαννάκης, Γιωργάκης κτλ. Ο Τακης είναι και τα δύο, σύντομη μορφή και χαϊδευτικό. Αν έχετε διαφορετική άποψη, σας ακούω].

Το ίδιο βέβαια ισχύει και για πάρα πολλά άλλα ονόματα: ο Γιάννης επισήμως λέγεται Ιωάννης, ο Γιώργος Γεώργιος και πάει λέγοντας. Τον τελευταίο καιρό έχω ακούσει μπαμπάδες και μαμάδες να φωνάζουν το βλαστάρι τους με το πλήρες όνομά του, αλλά αυτή η τάση είναι περιθωριακή νομίζω (όχι και ανύπαρκτη, πάντως: θυμάμαι σε ένα ξενοδοχείο, στο πρωινό, μια επεκτεταμένη οικογένεια, γιαγιαδες, παππούδες, νεαροί γονείς, ξαδέρφια και παραξαδέρφια, να συζητάει διαρκώς για τα κατορθώματα ενός μπόμπιρα που όλοι τον αποκαλούσαν «Μιχαήλ», και του φέρονταν λες κι ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου τουλάχιστον).

Όταν η αντιστοιχία δεν είναι τόσο προφανής, ίσως χρειάζεται επεξήγηση -αυτό το βλέπουμε, για παράδειγμα, στα ψηφοδέλτια των κομμάτων στις εκλογές, όταν ένας υποψήφιος που είναι γνωστός με τη σύντομη μορφή του ονόματός του, αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει την επίσημη, οπότε, αν θέλει, βάζει τη σύντομη μορφή σε παρένθεση. Παράδειγμα, η Λιάνα Κανέλλη, που φέρεται στα ψηφοδέλτια του ΚΚΕ ως Κανέλλη Γαρουφαλιά (Λιάνα), ενώ έτσι εμφανίζεται και στη σελίδα του ιστοτόπου της Βουλής (όπου βλέπω ότι το βιογραφικό της δεν έχει ανανεωθεί μετά το 2009).

Στο Λουξεμβούργο έχουν γιορτή

Σήμερα, 23 Ιουνίου, είναι η εθνική γιορτή του Λουξεμβούργου, όπως η 14η Ιουλίου για τους Γάλλους ή η 25η Μαρτίου και η 28η Οκτωβρίου για εμάς. Η μέρα δεν σημαδεύει το ξέσπασμα κάποιας επανάστασης, την έναρξη ή τη λήξη κάποιου πολέμου ή την ανακήρυξη του κράτους, όπως σε άλλες περιπτώσεις, αλλά τα γενέθλια του Μεγάλου Δούκα.

Υποτίθεται δηλαδή, διότι στην πραγματικότητα κανείς μονάρχης του Λουξεμβούργου δεν έχει γεννηθεί στις 23 Ιουνίου. Όταν αποφάσισαν να καθιερώσουν τη γιορτή, στον θρόνο βρισκόταν η Μεγάλη Δούκισσα Καρλότα, η γιαγιά του τωρινού Μ. Δούκα Ερρίκου, η οποία είχε γεννηθεί στις 23 Ιανουαρίου. Επειδή το χειμώνα εδώ κάνει κρύο (και τότε έκανε περισσότερο), αποφάσισαν να μεταφέρουν τη γιορτή σε πιο φιλικές θερμοκρασίες κι έτσι καθιερώθηκε η 23η Ιουνίου.

Όχι ότι σήμερα θα είναι όλα ανέφελα. Το δελτίο προβλέπει σκόρπιες βροχές το απόγευμα -αλλά έτσι κι αλλιώς το μεγάλο πατιρντί έγινε χτες, με πυροτεχνήματα, συναυλίες στο δρόμο και γλέντι μέχρι πρωίας, παρόλο που και πάλι έριξε μια μπόρα. Ήταν εδώ και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας προχτές, δεν ξέρω αν έμεινε για τις γιορτές, ελπίζω να πήρε μαζί της ομπρέλα.

Το Λουξεμβούργο είναι Μεγάλο Δουκάτο, το μοναδικό κράτος σήμερα στον κόσμο που έχει αυτό τον τίτλο. Εμφανίστηκε όμως πρώτη φορά ως κομητεία, το 963, όταν ο κόμης Ζίγκφριντ των Αρδενών αγόρασε έναν βράχο που είχε πάνω του ρωμαϊκές οχυρώσεις, που λεγόταν Lucilinburhuc, λέξη σύνθετη που το πρώτο της συνθετικό είναι το παλαιογερμανικό luzel που σημαίνει «μικρός» (από εκεί και το αγγλ. little) και το δεύτερη «κάστρο, πύργος». Καστράκι, δηλαδή, κι ας μας ξεγελάει το Lux- που θυμίζει φωταψίες και είδη πολυτελείας.

Το 1353 η κομητεία του Λουξεμβούργου ενώθηκε με άλλες περιοχές ολόγυρα και αποτέλεσε το Δουκάτο του Λουξεμβούργου, τον καιρό που η Ευρώπη ήταν μια κουρελού από πριγκιπάτα, δουκάτα και μικρά βασίλεια. Από το 1440 και μετά το Δουκάτο του Λουξεμβούργου εντάσσεται στις Κάτω Χώρες, που αρχικά ανήκουν στη Βουργουνδία, μετά στους Αψβούργους, μετά στην Ισπανία. Όταν η Ολλανδία αποκτά την ανεξαρτησία της το 1581, οι υπόλοιπες επαρχίες που παραμένουν υπό ισπανική κυριαρχία αναφέρονται ως Ισπανικές Κάτω Χώρες. Το 1659, με τη Συνθήκη των Πυρηναίων, αρκετά εδάφη του Δουκάτου παραχωρούνται στη Γαλλία. Το 1714 όλη η περιοχή περνάει υπό αυστριακή κυριαρχία, έως το 1795 που έρχονται οι Γάλλοι της Επανάστασης. Το Δουκάτο του Λουξεμβούργου (που είναι πολύ μεγαλύτερο από το σημερινό κράτος) αποτελεί νομό της δημοκρατικής Γαλλίας, τον Νομό Δασών (Departement des Forêts).

Μετά το Βατερλό, το Συνέδριο της Βιέννης μοιράζει πάλι την Ευρώπη. Το Δουκάτο του Λουξεμβούργου χάνει κάποια εδάφη που δίνονται στην Πρωσία, ενώ το υπόλοιπο προάγεται σε Μεγάλο Δουκάτο, που τελεί υπό προσωπική ένωση με τον θρόνο του Ηνωμένου Βασιλείου των Κάτω Χωρών, στον οποίο βρίσκεται ο βασιλιάς Γουλιέλμος. Ταυτόχρονα ομως ανήκει στη Γερμανική Συνομοσπονδία. Το 1830 το Βέλγιο γίνεται ανεξάρτητο και το 1839 όλα τα γαλλόφωνα μέρη του Μεγάλου Δουκάτου παραχωρούνται στο Βέλγιο, όπου απαρτίζουν τη σημερινή επαρχία Λουξεμβούργου με πρωτεύουσα την Αρλόν. Αυτό που απομένει είναι το σημερινό κράτος, πολύ μικρότερο από παλιότερα (εδώ βλέπετε τη διαδοχική συρρίκνωσή του). Από το 1839 λογαριάζεται ως ανεξάρτητο κράτος το Λουξεμβούργο. Έμεινε ανεξάρτητο, επειδή οι μεγάλες δυνάμεις φοβούνταν μήπως κάποια άλλη το κατακτήσει. Το 1866, Πρωσία και Γαλλία παρά λίγο να συρθούν σε πόλεμο γι’ αυτόν το λόγο. Τελικά με τη Συνθήκη του Λονδίνου, το 1867, όλες οι μεγάλες δυνάμεις εγγυήθηκαν την ανεξαρτησία του Λουξεμβούργου και σε αντάλλαγμα οι Λουξεμβουργιανοί δέχτηκαν να γκρεμίσουν τα απόρθητα τείχη της πρωτεύουσάς τους, που της είχαν χαρίσει την ονομασία «Γιβραλτάρ του Βορρά» -έχουν βέβαια απομείνει αρκετά ερείπια και ίχνη των οχυρώσεων.

Είναι μικρό το κράτος του Λουξεμβούργου, αλλά όχι μικροσκοπικό. Δεν είναι Μονακό ή Άγιος Μαρίνος, έχει έκταση 2586 τ.χιλ., παναπεί κάτι λιγότερο από τον νομό Καρδίτσας και κάτι περισσότερο από τον νομό Ροδόπης. Έχει σχήμα ρόμβου, που η μεγάλη του διαγώνιος φτάνει τα 100 χιλιόμετρα και η μικρή τα 40. Συνορεύει με το Βέλγιο από δυτικά, με τη Γερμανία από τ’ ανατολικά, με τη Γαλλία στο νότο. Τα σύνορα με τη Γερμανία είναι τρία ποτάμια, Μοζέλας, Ζάουερ και Ουρ, εκτός από ένα σημείο, στο Βιάντεν, όπου υπάρχουν και χερσαία σύνορα για λίγα χιλιόμετρα.

Το κράτος έχει πληθυσμό 645.000 (2022) ενώ η πρωτεύουσα, που λέγεται επίσης Λουξεμβούργο, ή πόλη του Λουξεμβούργου, 128.000. Tα τελευταία χρόνια, το Λουξεμβούργο είναι το ευρωπαϊκό κράτος που σημειώνει τη μεγαλύτερη αύξηση πληθυσμού. Αρκεί να σκεφτούμε ότι το 2010 ο πληθυσμός ήταν 507.000, δηλ σημείωσε αύξηση 27% σε 12 χρόνια!

Αυτό έγινε με την αθρόα εισδοχή μεταναστών. Για παράδειγμα, το 2021 το ισοζύγιο γεννησεων/θανάτων ήταν θετικό κατά 2200 αλλά το ισοζύγιο της μετανάστευσης ήταν θετικό κατά 9500. Σήμερα το 52% των κατοίκων είναι Λουξεμβούργιοι και το 48% ξένοι, ενώ στο 52% μετράνε και όσοι έχουν πολιτογραφηθεί Λουξεμβούργιοι. Η δεύτερη μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα είναι οι Πορτογάλοι, κάπου 95.000. Οι Έλληνες (που δεν έχουν πάρει λουξεμβουργιανη ιθαγένεια) είναι γύρω στους 3700.

Το Λουξεμβούργο έχει ενεργητική πολιτική πολιτογραφήσεων και κάθε χρόνο παίρνουν την ιθαγένεια κάπου 8000 κάτοικοι, εφόσον το επιθυμούν, έχουν συμπληρώσει πενταετία και εφόσον περάσουν εξετάσεις στη λουξεμβουργιανή γλώσσα, κάτι που δεν είναι τυπική διαδικασία. Ωστόσο, για όσους μένουν στη χώρα είκοσι χρόνια, αρκεί να παρακολουθήσουν 24 ώρες μαθήματα της γλώσσας.

Το Λουξεμβούργο είναι χώρα τρίγλωσση. Επίσημες γλώσσες είναι τα γαλλικά, τα γερμανικά και τα λουξεμβουργιανά. Ουσιαστικά, το Λουξεμβούργο είναι η μόνη πολύγλωσση χώρα της Ευρώπης, διότι το Βέλγιο και η Ελβετία αποτελούνται απο μονόγλωσσες οντότητες. Ο Λουξεμβούργιος θα μιλήσει λουξεμβουργιανά με την οικογένειά του, θα διαβάσει γερμανικά στην εφημερίδα του και θα επικοινωνήσει στα γαλλικά με τον πελάτη του. Τα γαλλικά είναι η γλώσσα της καθημερινής επικοινωνίας (όπως και της σύνταξης των νόμων) κι έτσι στις καθημερινες συναλλαγές σε καταστήματα, δημόσιες υπηρεσίες κτλ. όλοι μιλάνε γαλλικά. Τα λουξεμβουργιανά άλλωστε αποτέλεσαν καθεστώς επίσημης γλώσσας μόλις το 1984 και δεν έχουν καθεστώς επίσημης γλώσσας στην Ευρωπαϊκή Ένωση -μάλιστα, οι αρχές της χώρας δεν έχουν πιέσει, για λόγους που δεν μου είναι γνωστοί, να γίνει η γλώσσα τους επίσημη της ΕΕ, όπως έκαναν Ιρλανδοί και Μαλτέζοι. Ωστόσο, τα τελευταία 10-15 χρόνια τα λουξεμβουργιανά χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο (από αυτούς που τα ξέρουν, βέβαια).

Μια και εδώ ασχολούμαστε με τη γλώσσα, να πούμε καναδυό πράγματα.

Τα Lëtzebuergesch, δηλαδή τα λουξεμβουργιανά (εμείς που μένουμε εδώ τα λέμε και λούξικα) είναι η μητρική γλώσσα των Λουξεμβούργιων και μιλιέται ή έστω μιλιόταν και στις… αλύτρωτες παραμεθόριες περιοχές του Βελγίου και της Γαλλίας. Είναι γερμανική διάλεκτος, ακριβέστερα φρανκονική, με αρκετές γαλλικές επιρροές στο λεξιλόγιο. Ας πούμε, το «ευχαριστώ» είναι Merci, τα χρήματα (τα λεφτά) είναι suen, από το γαλλικό sou, ενώ ο δικηγόρος λέγεται affekot.

Διαφορές με τα γερμανικά υπάρχουν επίσης και στο αλφάβητο, αφού τα λουξεμβουργιανά έχουν τα γράμματα με διακριτικά é και ë, που δεν υπάρχουν στα γερμανικά, και δεν έχουν τα ö και ü των γερμανικών (έχουν ä). Επίσης, η ορθογραφία τους είναι περισσότερο φωνηματική από των γερμανικών ενώ τα ουσιαστικά δεν αρχίζουν από κεφαλαίο γράμμα.

Για τον γερμανομαθή, τα λουξεμβουργιανά κρύβουν κι άλλες μικροεκπλήξεις, επειδή για αρκετές βασικές έννοιες έχουν κάποια λέξη που μοιάζει με λαϊκό όρο της γερμανικής. Ας πούμε, το «μιλάω» είναι sprechen στα στάνταρ γερμανικά, αλλά στα λουξεμβουργιανά είναι schwätzen (‘τσαμπουνάω, φλυαρώ’ στα στάνταρ γερμανικά). Οι πατάτες είναι Kartoffeln στα στάνταρ γερμανικά αλλά gromperen (κατά λέξη: γεωάχλαδα) στα λουξεμβουργιανά, όπως άλλωστε και σε διάφορες γερμανικές διαλέκτους.

Κάτι που διακρίνει τα λουξεμβουργιανά από τις μεγάλες ευρωπαϊκές γλώσσες, ειναι ότι βάζουν άρθρο στα κύρια ονόματα, όπως κάνουμε κι εμείς στα ελληνικά. Ως γνωστόν οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, στην επίσημη μορφή τους, δεν βάζουν άρθρα στα κύρια ονόματα, λένε Philippe et Catherine, I am Nick, io sono Alberto. Ωστόσο, στις διαλέκτους αλλά και στη λαϊκή γλώσσα όλων αυτών των χωρών είναι από σπάνιο έως αρκετά συνηθισμένο να ακούσεις το κύριο όνομα να δηλώνεται έναρθρα.

Τα λουξεμβουργιανά, επειδή ήταν προφορική διάλεκτος που έγινε γλώσσα, διατηρούν έναρθρα τα κύρια ονόματα στην προτυπη μορφή της γλώσσας, κάτι που θα ακούγεται πολύ χωριάτικο στους Γάλλους και τους Γερμανούς, υποθέτω.

Το οριστικό άρθρο είναι: d’ για τα θηλυκά ονόματα και de ή den για τα αρσενικά. Είναι den αν ακολουθεί φωνήεν ή D, H, N, T, Z. Αν ακολουθεί άλλο σύμφωνο, είναι de.

Έτσι, θα μπορούσα να πω:
Ech senn den Nikos. Εγώ είμαι ο Νίκος
Du bass d’Nefeli. Εσύ είσαι η Νεφέλη.
Dat ass de Petros. Αυτός είναι ο Πέτρος.

Ο κανόνας της παράλειψης του τελικού n, που ισχύει και σε άλλες δυτικογερμανικές διαλέκτους, μπερδεύει αρκετά διότι η ίδια λέξη αλλάζει ανάλογα με το περιβάλλον της. Ας πούμε, το 35 είναι fënnefandrësseg (γερμ. fünfunddreissig) αλλά το 45 είναι fënnefavéierzeg (γερμ fünfundvierzig). Το «όταν θα πάω» είναι wann ech ginn «when I go», αλλά στο «όταν θα πάμε», wa mer ginn, το n χάνεται.

Πολλοί Λουξεμβούργιοι, μαζί και κόμματα της δεξιάς, ανησυχούν για το μέλλον της λουξεμβουργιανής γλώσσας, που θεωρούν ότι απειλείται με εξαφάνιση. Η ανησυχία αυτή φαίνεται εύλογη αν σκεφτούμε ότι συνεχώς αυξάνεται το ποσοστό των αλλοδαπών στη χώρα, ενώ πρεπει επίσης να μετρήσουμε και τις 200.000 «φρονταλιέ», τους εργαζόμενους που δουλεύουν στο Λουξεμβούργο αλλά ζουν στη Γαλλία ή στο Βέλγιο (και λιγότεροι στη Γερμανία) και καθημερινά κάνουν τη διαδρομή -πολύ λίγοι από αυτούς μιλούν λουξεμβουργιανά. Οι ανησυχούντες βλέπουν την απειλή από τα γαλλικά, τα αγγλικά δεν τους ενοχλούν.

Από την άλλη, η ανησυχία δεν φαίνεται εύλογη αν σκεφτούμε ότι τα παιδιά των αλλοδαπών κατοίκων, όσα τουλάχιστον φοιτούν σε λουξεμβουργιανά σχολεία (που έχουν δικαίωμα να πάρουν την ιθαγένεια στα 18 τους αν γεννήθηκαν εδώ) θα μάθουν καλά λουξεμβουργιανά, κάτι που δεν ισχύει π.χ. για τα μαλτέζικα (υπάρχουν στη Μάλτα σχολεία που δεν διδάσκουν τη γλώσσα, μόνο αγγλικά) ή για τα ιρλανδικά.

Επιπλέον, η λουξεμβουργιανή έχει, για να το πω λαϊκά, ξεψαρώσει, δηλαδή πιο σωστά έχουν ξεψαρώσει οι ομιλητές της, που τη χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο. Στο μεγαλύτερο κατάστημα της ντόπιας αλυσίδας σουπερμάρκετ πρόσεξα σήμερα πολλά διαφημιστικά γραμμένα μόνο στα λουξεμβουργέζικα, κάτι που θα ήταν αδιανόητο πριν από 10-20 χρόνια.

Το κράτος επικοινωνεί με τους κατοίκους τουλάχιστον στις 3 επίσημες γλώσσες (λουξ, γερμ, γαλλ) αλλά συνήθως σε 5 (+ πορτογαλικά και αγγλικά). Οι ιδιώτες δεν δεσμεύονται. Στο αεροδρόμιο τα μηνύματα προς το κοινό είναι μόνο σε αγγλικά και γαλλικά (και όχι πια στα λουξεμβουργιανά και στα γερμανικά). Στα μαγαζιά βλέπει πολύ συχνά κανείς ανακοινώσεις στα γαλλικά και τα λουξεμβουργιανά ή στα γαλλικά, τα αγγλικά και τα λουξεμβουργιανά -ένα παράδειγμα από φούρνο της γειτονιάς μου. Οι γερμανομαθείς θα καταλάβουν τα περισσότερα λουξεμβουργιανά.

Μια όμορφη περιοχή στο ανατολικό Λουξεμβούργο, με δάση, ρυάκια, ασβεστολιθικούς σχηματισμούς, καταρράκτες και τα συναφή, λέγεται «Μικρή Ελβετία». Κάποιοι θα έλεγαν ότι και ολόκληρη η χώρα ή τουλάχιστον ο τραπεζικός και χρηματοπιστωτικός τομέας της λειτουργεί σαν μικρή Ελβετία ή τέλος πάντων σαν φορολογικός παράδεισος, και ότι εκεί οφείλεται ο πλούτος της χώρας τις τελευταίες δεκαετίες. Οι Λουξεμβούργιοι θα απαντούσαν ότι συμμορφώνονται με τις τραπεζικές οδηγίες της ΕΕ και ότι ειδικά καθεστώτα έχουν και η Ολλανδία ή η Ιρλανδία, για να μη μιλήσουμε για τα διάφορα νησιά της Μάγχης, το Μονακό ή το Ντελαγουέρ.

Σε κάθε περίπτωση, ένα τόσο μικρό (αλλά όχι μικροσκοπικό) κράτος δεν μπορεί ν’ αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση (ή προς αποφυγή) για κράτη του μεγέθους της Ελλάδας, αν και πολύ θα ήθελα να αντιγράφαμε την ανοιχτή στάση τους απέναντι στη χορήγηση ιθαγένειας -ενώ στην Ελλάδα μια δυσκίνητη και αναποτελεσματική γραφειοκρατία ταπεινώνει και χαρατσώνει αλλοδαπούς που θέλουν και δικαιούνται να πολιτογραφηθούν, αναζητώντας το παραμικρό πρόσχημα από τα πολλά που προσφέρει ο νέος νόμος της ΝΔ προκειμένου να τους κόψει. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.

Προς το παρόν, ας ευχηθούμε χρόνια πολλά στους Λουξεμβούργιους που γιορτάζουν -ακόμα κι αν βρέχει.

Με αφορμή το επεισόδιο με το γατάκι

Πριν από 40 περίπου χρόνια είχα δει μια ολοσέλιδη σειρά από γελοιογραφίες του μέγιστου Ράιζερ (Ρεζέρ τον λένε οι Γάλλοι), που από τότε ψάχνω μάταια να την ξαναβρώ. Ο τίτλος ήταν μακροσκελής, κάτι σαν: Απήγαγαν τον εγγονό του βασιλιά της σοκολάτας, ο βασιλιάς των μακαρονιών ανησυχεί. Στο πρώτο καρέ δυο ηλικιωμένες κυρίες διαβάζουν για την απαγωγή του παιδιού, ενώ ένας ακόμα πιο ηλικιωμένος κύριος παρακολουθεί. Οι κυρίες εξοργίζονται:

– Τους απαγωγεις παιδιών πρέπει να τους τουφεκίζουν, λέει η πρώτη.

– Όχι μόνο, να τους βασανίζουν με πυρωμένο σίδερο, πλειοδοτεί η δεύτερη.

Η πρώτη αντιπροτείνει κάποιο ακόμα χειρότερο βασανιστήριο, ξέρω γω να τους γδέρνουν ζωντανούς, ενώ η δεύτερη κάνει πάλι ρελάνς με κάτι πιο φρικτό.

Τότε, ο κυριούλης ρωτάει όλο απορία: Σε ποιους θέλετε να τα κάνετε αυτά τα βασανιστήρια;

– Στους απαγωγείς παιδιών, ουρλιάζει η πρώτη. Αλλά ο κυριούλης είναι βαρήκοος.

– Στους εκτροφείς στρειδιών; Και τι σας έφταιξαν;

Οι δυο γηραιές κυρίες συνεχίζουν να φαντάζονται φρικτές τιμωρίες για τους κακούργους κι ο κυριούλης ρωτάει πάλι:

– Ποιους θέλετε να τιμωρήσετε;

– Τους απαγωγείς παιδιώωωωων! ξελαρυγγιάζεται η μία.

– Τους κατασκευαστές σπιτιών; Γιατί;

Οι κυρίες ξαναπιάνουν το γαϊτανάκι των πιθανών και απίθανων μαρτυρίων και όσο τα λένε, τόσο περισσότερο διεγείρονται, αλλά ο γέρος δεν παραιτείται:

– Σε ποιους θέλετε να τα κάνετε όλα αυτά;

Οπότε και οι δυο τους, εν χορώ:

– ΣΤΟΥΣ ΚΟΥΦΟΥΣ!

Φράσεις με δόντια

Ήλιος με δόντια υπάρχει, αλλά φράσεις με δόντια; Θα θυμάστε ίσως ότι πριν από μερικές μέρες δημοσίευσα ένα άρθρο που είχα αρχίσει να το σκέφτομαι ενώ βρισκόμουν καθηλωμένος στην καρέκλα του οδοντογιατρού.

Μια και αυτή η περιπέτεια τελείωσε, ας πούμε για να ξορκίσω το ενδεχόμενο σύντομης επανάληψής της, γράφω το σημερινό άρθρο κάνοντας μια ανασκόπηση των παροιμιακών εκφράσεων στις οποίες χρησιμοποιούνται τα δόντια.

Είναι πολλές αυτές οι φράσεις, γι’ αυτό και δεν θα επεκταθώ στα ετυμολογικά και στα άλλα λεξιλογικά του δοντιού, θα περιοριστώ στα φρασεολογικά. Βέβαια, εσείς στα σχόλιά σας είστε ελεύθεροι να προσθέσετε οποιαδήποτε οδοντική πτυχή κρίνετε σκόπιμο. Κι εγώ με την εικονογράφηση του άρθρου δείχνω μια τέτοια πτυχή. Το κτίσμα που βλέπετε σε πρώτο πλάνο στη φωτογραφία, ερείπιο, βρίσκεται στην πόλη του Λουξεμβούργου και λέγεται Κούφιο δόντι, Huelen Zant στα λουξεμβουργιανά ή Dent creuse στα γαλλικά. Είναι ένα απομεινάρι από τα περίφημα τείχη του Λουξεμβούργου που είχαν χαρίσει στην πόλη το προσωνύμιο Γιβραλτάρ του Βορρά, και που γκρεμίστηκαν όταν οι μεγάλες δυνάμεις εγγυήθηκαν την μόνιμη ανεξαρτησία και ουδετερότητα του Μεγάλου Δουκάτου.

Πάμε λοιπόν στα φρασεολογικά μας.

Όπως είπα, με τα δόντια έχουμε πολλές και ποικίλες εκφράσεις. Μερικές εκφράσεις χρησιμοποιούν τον προφανή ρόλο των δοντιών ως επιθετικού ή αμυντικού όπλου. Λέμε, ας πούμε, δείχνω σε κάποιον τα δόντια μου, που σημαίνει ότι του δείχνω τις κακές μου διαθέσεις με απειλητικό τρόπο, ενώ για κάποιον που παλεύει απελπισμένα να καταφέρει κάτι λέμε ότι παλεύει με νύχια και με δόντια -εδώ η εικόνα παραπέμπει σε περικυκλωμένο ζώο. Η εικόνα υπάρχει από την αρχαιότητα, αν σκεφτούμε ότι ο Λουκιανός στους Νεκρικούς Διαλόγους γράφει «τὸ δὲ χρυσίον ὀδοῦσι καὶ ὄνυξι καὶ πάσῃ μηχανῇ ἐφύλαττον».

Όταν φοβερίσουμε κάποιον, όταν του μιλήσουμε αυστηρά ή τον απειλήσουμε με στόχο να τον συνετίσουμε ή να τον αναγκάσουμε να κάνει κάτι, λέμε του έτριξα τα δόντια. Ο θυμωμένος άνθρωπος τρίζει αθέλητα τα δόντια του, έτσι το τρίξιμο είναι ένδειξη οργής. Στις Πράξεις Αποστόλων (7.54), τα μέλη του ιουδαϊκού συμβουλίου, ακούγοντας τον Στέφα-
νο να τους κατηγορεί, «ἔβρυχον τοὺς ὀδόντας ἐπ’ αὐτόν». Αλλά και τον 12ο αι. ο Ευστάθιος, σχολιάζοντας το ομηρικό «καναχήν οδόντων έχει», σημειώνει «ἄλλος δ’ ἂν εἴποι τις κοινότερον τρίζων. καὶ παρέπεται ἀληθῶς καὶ τοῦτο τοῖς ἄγαν θυμουμένοις, ὡς καὶ ἐνταῦθα ὁ Ἀχιλλεύς» (Παρεκβολαί εις Ιλιάδα, 4.344).

Όταν λέμε ότι κρατάω κάτι με τα δόντια εννοούμε ότι με μεγάλη δυσκολία ελέγχω ακόμα μια κατάσταση, μόλις και μετά βίας καταφέρνω να συγκρατήσω κάτι για να μην το χάσω. Η συγκράτηση με τα δόντια θεωρείται το έσχατο μέσο, αφού, εννοείται, τα χέρια έχουν αχρηστευθεί, κάτι που μπορεί να παραπέμπει ακόμα και στην ιστορία του Κυναίγειρου
(που επιχείρησε να συγκρατήσει πρώτα με τα χέρια και μετά με τα δόντια το περσικό πλοίο στη μάχη του Μαραθώνα). Με την κρίση της τελευταίας δεκαετίας, εχω ακούσει κάμποσες φορές να λένε «με τα δόντια κρατάω ανοιχτό το μαγαζί».

Από την άλλη, όταν κάποιος σφίγγει τα δόντια, σημαίνει ότι κάνει υπομονή, δεν αφήνει την αγανάκτησή του να ξεσπάσει, δείχνει εγκαρτέρηση, ενδεχομένως ανέχεται κακό φέρσιμο ή προσβολές. Σε μια τέτοια κατάσταση το σφίξιμο των δοντιών είναι αυτόματη φυσική αντίδραση, το ίδιο κι όταν ετοιμαζόμαστε να πονέσουμε, π.χ. στον γιατρό. Οι Βρετανοί λένε σε ανάλογες περιπτώσεις, νομίζω, Stiff upper lip.

Αλλά τα δόντια είναι και ο φράχτης του στόματος. Ξέρουμε το ομηρικό «ποίον σε έπος φύγεν έρκος οδόντων» (από το Δ της Ιλιάδας), δηλαδή «ποιος λόγος ξέφυγε από το φράχτη του στόματός σου», μια φράση που και σήμερα τη χρησιμοποιούμε.

Την ίδια εικόνα τη βρίσκουμε και στη νεότερη φράση έξω απ’ τα δόντια, π.χ. του μίλησα έξω απ’ τα δόντια, του τα είπα έξω από τα δόντια, δηλ. του μίλησα χωρίς περιστροφές, χωρίς αναστολή από ευγένεια ή φόβο, του είπα σκληρές αλήθειες. Και για κάποιον που συνηθίζει να μιλάει με παρρησία λέμε «μιλάει έξω απ’ τα δόντια» -οι Γάλλοι έχουν αντίστοιχη έκφραση il n’a pas la langue dans sa poche, δεν έχει τη γλώσσα του στην τσέπη.

Αντίθετα βέβαια μέσα απ’ τα δόντια του μιλάει κάποιος που μιλάει χαμηλόφωνα, που δεν ακούγεται καθαρά (και ίσως αυτό το κάνει σκόπιμα) και κατ’ επέκταση που μιλάει με υπονοούμενα, με περιστροφές -που, όπως λέμε, «μασάει τα λόγια του».

Για να θυμηθούμε τον τίτλο του άρθρου, λέμε ήλιος με δόντια για τις παγερές μέρες του χειμώνα, με ηλιοφάνεια αλλά και με τσουχτερό κρύο. Βέβαια, Ήλιος με δόντια είναι και ο τίτλος ενός πολύ καλού μυθιστορήματος του Γιάννη Μακριδάκη -ίσως είναι το καλύτερό του.

Όταν λέμε ότι κάτι δεν είναι για τα δόντια του εννοούμε ότι δεν είναι άξιος ή ικανός να αποκτήσει ή να απολαύσει κάτι που ποθεί. Εδώ έχουμε προφανή μεταφορά από τις σκληρές τροφές που δεν είναι κατάλληλες για ασθενικά δόντια. Η φρ. λέγεται ιδίως σαν περιφρονητική απάντηση σε κάποιον που επιδιώκει γάμο με πρόσωπο κοινωνικά ανώτερο ή σε ηλικιωμένο που προσπαθεί να συνδεθεί με πολύ νεότερή του.

Από την άλλη, έχει δόντι ή έχει γερό δόντι (ή μεγάλο δόντι) κάποιος που έχει ισχυρά μέσα, δυνατούς προστάτες. Συχνά ακούγεται π.χ. ότι για να διοριστεί κάποιος στην τάδε θέση πρέπει να έχει «μεγάλο δόντι». Κάποτε, χαριτολογώντας, το επεκτείνουμε: — Είχε δόντι ο τάδε; — Μόνο δόντι; Χαυλιόδοντα.

Σχετίζεται η παραπάνω έκφραση με μια παλιότερη που δεν ακούγεται τόσο πολύ στις μέρες μας, κόβουν τα δόντια του, δηλ. έχει μεγάλη δύναμη, μεγάλη επιρροή.

Όταν όμως μας πονάει το δόντι για κάποιον σημαίνει ότι είμαστε ερωτευμένοι με αυτό το πρόσωπο. Κι αυτή η έκφραση νομίζω πως έχει παλιώσει. Ίσως προέρχεται από το ότι ο πονόδοντος είναι πρόχειρη και καλή δικαιολογία για την κακοκεφιά και τους αναστεναγμούς του ερωτευμένου που τον ρωτούν τι έχει. Η έκφραση λέγεται (ή λεγόταν) και με το υποκοριστικό, δηλ. του πονάει το δοντάκι.

Υπάρχει και η έκφραση πονάει δόντι, κόβει κεφάλι, που αποτελεί μετεξέλιξη της έκφρ. πονάει κεφάλι κόβει κεφάλι. Αυτή τη λέμε όταν αντί να αντιμετωπίσουμε ένα πρόβλημα, καταργούμε το πράγμα που έχει το πρόβλημα, και λέγεται ιδίως όταν οι αρχές παίρνουν απόφαση να καταργηθεί ένας φορέας αντί να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά του.

Η αρχή βρίσκεται σε ευτράπελο μύθο (και ιστορία του Καραγκιόζη) για κομπογιανίτη ή πρωτόπειρο γιατρό που ήθελε
να εφαρμόσει στον πονοκέφαλο τη συνταγή που είχε για τον πονόδοντο («πονάει δόντι βγάζει δόντι»). Η προέλευση εξηγεί και την παραλλαγή, όπου βέβαια δείχνει ακόμα πιο παράλογη. Και σε κάποιο τραγούδι ένας κομπογιανίτης εφαρμόζει την τακτική πονάει δόντι βγάζει μάτι.

Δόντια έχει και ο χάρος, και για κάποιον που διέφυγε από βέβαιο κίνδυνο λέμε ότι γλίτωσε από του χάρου τα δόντια. Αντίστοιχη η αρχαία: «ἐφείλκυσάν με ἐξ αὐτῶν τῶν τοῦ θανάτου πυλῶν» (Αχιλ. Τάτιος, Λευκίππη και Κλειτοφών, 5.9.3).

Από την άλλη πλευρά, τη φράση με την ψυχή στα δόντια, παραλλαγή της κάπως συχνότερης «με την ψυχή στο στόμα», τη λέμε για κάποιον που αγωνιά στον έσχατο βαθμό ή που κάνει κάτι με μεγάλο άγχος και πολύ βιαστικά. Επίσης, για κάποιον εξαντλημένο, λιπόθυμο από τη μεγάλη κούραση. Κατά τη δοξασία, η ψυχή του ανθρώπου βγαίνει από το στόμα.
εδώ παριστάνεται να έχει κιόλας φτάσει στο στόμα, έτοιμη να βγει. Η φρ. σπάνια λέγεται για πράγματι ετοιμοθάνατους.

Για κάποιον πάνοπλο λέμε ότι είναι οπλισμένος μέχρι τα δόντια ενώ όταν κάποιος απαιτητικός ή μεμψίμοιρος δεν εκτιμά μια ανέλπιστη τύχη ή μια προσφορά που του κάνουμε, αλλά της βρίσκει μικροψεγάδια, λέμε ότι του χαρίζουν γάιδαρο και τον κοιτάζει στα δόντια -όταν πρόκειται κάποιος να αγοράσει γάιδαρο, έχει δικαίωμα βέβαια να τον εξετάσει εξονυχιστικά, αλλά όχι όταν του γίνεται δώρο.

Μια πιο παλιά έκφραση είναι δεν έχει να ξύσει το δόντι του, που λέγεται για τους πάμπτωχους. Μια άλλη, επίσης παλιά, λέει αν ξύσει το δόντι του, δικό μου ψωμί θα βρει, που λέγεται για τους αχάριστους, που έχουν «φάει ψωμί» από εμάς.

Κοντεύουμε την εικοσάδα με τις οδοντικές εκφράσεις. Ας βάλουμε κάπου και το οδόντα αντί οδόντος της εκδίκησης, αν και πολύ συχνότερα λέγεται το οφθαλμόν αντί οφθαλμού.

Που μου θυμίζει πως οι εκφράσεις που χρησιμοποιούν το μάτι είναι πολύ περισσότερες. Όταν κλείσω ραντεβού με τον οφθαλμίατρο ίσως βάλω σχετικό άρθρο.

 

Παιδιά που κάνουν κούνια

Το περασμένο Σαββατοκύριακο, η πεζοπορία που έκανα με έφερε σ’ ένα χωριό που λέγεται Βαλ (Wahl, όπως οι εκλογές στα γερμανικά), στο δυτικό μέρος του Λουξεμβούργου, καμιά σαρανταπενταριά χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα (είναι μικρό το Λουξεμβούργο, αλλά δεν είναι και Μονακό, έχει αποστάσεις).

Το χωριό αυτό (που είναι και έδρα δήμου) δεν είχε τύχει να το επισκεφτώ ως τώρα, ίσως επειδή δεν έχει κάποιο τουριστικό αξιοθέατο ή κάποια περιοχή με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος. Το όνομα όμως το θυμόμουν επειδή πριν απο μερικά χρόνια που είχα διαβάσει τα στοιχεία του πληθυσμού του Λουξεμβούργου, είχα προσέξει ότι το μεσοδυτικό Λουξεμβούργο γενικά και ο δήμος του Βαλ ειδικότερα είχαν το μικρότερο ποσοστό αλλοδαπών κατοίκων, μόλις 20%. Αυτό σε μια χώρα όπου οι ξένοι φτάνουν στο 48% (και φυσικά στο 52% των Λουξεμβούργιων πρέπει να υπολογιστούν οι χιλιάδες που έχουν πάρει ιθαγένεια τα τελευταία χρόνια). Σε αντιδιαστολή, στην πρωτεύουσα, οι ξένοι αντιπροσωπεύουν ποσοστό 70%.

Όπως βλέπετε, είναι αγροτικό χωριό το Βαλ. Λοιπόν, καθώς προχωρούσα και είχα πια μπει μέσα στο χωριό, κι ενώ ήταν μεσημέρι και ο ήλιος έλαμπε ακμαίος (δεν είναι τόσο συχνό, οπότε το τονίζω), πρόσεξα από μακριά στον κήπο ενός σπιτιού μια κούνια από εκείνες που έχουν μια μεγάλη σαμπρέλα για κάθισμα -και πάνω στη σαμπρέλα ήταν 3-4 παιδιά, και άλλα τόσα έπαιζαν τριγύρω.

Ήλιος με δόντια, του Γιάννη Μακριδάκη

Στην Ελληνική Λέσχη Ανάγνωσης Λουξεμβούργου ορίζουμε στην αρχή της χρονιάς ποια βιβλία θα διαβάσουμε (κάνουμε ψηφοφορία ανάμεσα στις προτάσεις που έχουν γίνει) κι ύστερα γίνεται μια παρουσίαση περίπου κάθε μήνα. Τώρα με τον κορονιό οι παρουσιάσεις γίνονται εξ αποστάσεως, με το Ζουμ, που δεν είναι ιδανικό, αφού δεν έχεις την άμεση επαφή, ούτε τη συνέχεια μετά, αλλά από την άλλη μπορεί να πάρει μέρος και κάποιος που βρίσκεται εκτός έδρας.

Πριν από δεκαπέντε μέρες παρουσίασα το μυθιστόρημα του Γιάννη Μακριδάκη «Ήλιος με δόντια», που το είχα προτείνει εγώ. Δημοσιεύω εδώ το κείμενο της παρουσίασης. Στο αχανές Διαδικτυο και πιο συγκεκριμένα στη σελίδα Φέισμπουκ της Ελ.Λε.Α.Λ. υπάρχει και το βίντεο της παρουσίασης, αλλά δεν ξέρω πώς να το εμφανίσω εδώ -και, εδώ που τα λέμε, έτσι όπως είναι παρμένο από την κάμερα του Ζουμ είναι λιγάκι χάλια οπότε δεν επέμεινα και πολύ να μάθω πώς να το βάλω εδώ.

Ο Μακριδάκης είναι ο αγαπημένος μου συγγραφέας από τους ενεργούς, και κάθε καινούργιο του βιβλίο το αναζητώ αμέσως μόλις κυκλοφορήσει και μερικά από αυτά τα έχω παρουσιάσει σε ειδικό άρθρο του ιστολογίου: τις Βάρδιες των πουλιών πέρυσι, το «Όλα για καλό» το 2017, το «Αντί Στεφάνου» το 2015 και το «Του Θεού το μάτι» το 2013.

Ήλιος με δόντια, του Γιάννη Μακριδάκη

Ο Γιάννης Μακριδάκης γεννήθηκε το 1971 στη Χίο και σπούδασε μαθηματικά. Το 1997 ίδρυσε το Κέντρο Χιακών Μελετών με σκοπό την έρευνα, αρχειοθέτηση, μελέτη και διάδοση των τεκμηρίων της Χίου και διευθύνει το τριμηνιαίο περιοδικό «Πελινναίο». Ζει στο χτήμα του στη Βολισσό, όπου ασχολείται με τη φυσική καλλιέργεια, ενώ ταυτόχρονα διοργανώνει λογοτεχνικά εργαστήρια και αγροτουρισμό.

Η ώρα όπου σβήνουν τις φωτιές

Καθώς ο αριθμός των κρουσμάτων στη χώρα φλερτάρει με τα τετραψήφια νούμερα χωρίς ακόμα, ευτυχώς, να τα έχει πιάσει, από το Σάββατο εφαρμόστηκε και στην Αθήνα, αλλά και σε άλλες περιοχές της χώρας, το μέτρο της νυχτερινής απαγόρευσης κυκλοφορίας.

Σύμφωνα με το κείμενο που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως:

Σε περίπτωση που μια περιοχή εντάσσεται στη στήλη με το υψηλό ή το πολύ υψηλό επιδημιολογικό επίπεδο, για επιτακτικούς λόγους αντιμετώπισης σοβαρού κινδύνου δημόσιας υγείας που συνίστανται στη μείωση του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού COVID-19, επιβάλλεται ως μέτρο πρόληψης ο περιορισμός της κυκλοφορίας των πολιτών από τις 00:30 μέχρι τις 05:00.

Παρόμοια μέτρα απαγόρευσης της νυχτερινής κυρίως κυκλοφορίας έχουν επιβληθεί και σε πολλές μεγάλες πόλεις στη Γαλλία, ενώ στην Ιταλία, διαβάζω, τα μπαρ και τα εστιατόρια θα κλείνουν από τις 6. Στην Ισπανία, πάλι, η απαγόρευση κυκλοφορίας μετράει από τις 23.00, και μαλιστα το μέτρο επιβλήθηκε για έξι μήνες! Για να μην πηγαίνω μακριά, στο Λουξεμβούργο, όπου επίσης υπήρξε αναζωπύρωση του αριθμού των κρουσμάτων, αποφασίστηκε, αναμεσα σε άλλα μέτρα που τα βλέπετε στην εικόνα αριστερά, απαγόρευση κυκλοφορίας απο τις 23.00 ως τις 06.00.

Η μητέρα μου μιλούσε σπαστά ελληνικά… (ένα κείμενο της Λώρης Κέζα)

Διάβασα τις προάλλες στο Φέισμπουκ μια δημοσίευση της φίλης δημοσιογράφου Λώρης Κέζα, που με άγγιξε, και που θεωρώ πως ενδιαφέρει το ιστολόγιο, αφού πιάνει ζητήματα διγλωσσίας και πολυγλωσσίας, μεταναστών που ζουν πολλά χρόνια σε ξένη χώρα, αλλά και το γενικότερο: πώς κρίνουμε κάποιον που μιλάει τη γλώσσα με προφορά διαφορετική από την κοινώς αποδεκτή.

Το δημοσιεύω και στη συνέχεια γράφω κάποια σχόλια δικά μου.

* Με άγγιξε ιδιαίτερα μια αφήγηση της Κάμαλα Χάρις, για τη Ινδή μητέρα της. Την θυμάται να μιλά με βαριά προφορά και τον κόσμο να υποθέτει ότι είναι χαμηλής νοημοσύνης.

* Πόσες φορές δεν άκουσα τη δική μου μητέρα να λέει το ίδιο, επειδή τα ελληνικά της ήταν σπαστά. Δεν τα κατάφερνε με τα τρία γένη. Το ουδέτερο δεν υπάρχει σε καμία από τις γλώσσες που μιλούσε και μονίμως το μπέρδευε. Και τις ομόηχες λέξεις και τους χρόνους των ρημάτων. Τα ελληνικά ήταν η πέμπτη γλώσσα που έμαθε.

* Γεννημένη στο Μόντρεαλ σε γαλλόφωνη οικογένεια, πήγε σε αγγλόφωνο σχολείο στην Οτάβα και κατείχε άριστα τις δυο γλώσσες. Έμαθε καλά ιταλικά, ισπανικά και λίγα ελληνικά πριν ακολουθήσει τον πατέρα μου στην γενέτειρά του.

* Το είχε παράπονο, ότι την περνάνε για ηλίθια λόγω της κακής προφοράς και των σφαλμάτων γραμματικής. Συχνά όταν ρωτούσε κάτι, της απαντούσαν σαν να είναι αργόστροφη. Θυμάμαι την αντίδραση, «είμαι ξένη, δεν είμαι παιδί». Της μιλούσαν όπως στα πεντάχρονα.

* Η απαξία που υπέστη δεν την εμπόδισε να ξεκινήσει μαθήματα ρωσικών σε ηλικία 55 ετών. Ήθελε να διαβάσει τους κλασικούς στο πρωτότυπο. Το εγχείρημα ήταν βαρύ και έτσι το άφησε. Έμαθε λοιπόν πεντέμισι γλώσσες και την κορόιδευαν άτομα που κατείχαν μόνο την μητρική τους.

Γεμάτες πτήσεις, άδεια αεροδρόμια

Tο Σάββατο που μας πέρασε ήρθα στην Ελλάδα. Ήταν να κατέβω και το Πάσχα, αλλά βέβαια το Πάσχα φέτος ακυρώθηκε λόγω της καραντίνας. Συνηθισμένος να έρχομαι πολλές φορές το χρόνο στην Ελλάδα, πάντοτε αεροπορικώς, ήταν η πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια που έλειψα τόσο μεγάλο διάστημα, πάνω από τρεις μήνες, και χωρίς αυτό να είναι δική μου επιλογή.

Φτάνοντας στο αεροδρόμιο του Λουξεμβούργου, λίγο πριν από το μεσημέρι, το βρήκα άδειο. Στη φωτογραφία, ο χώρος μπροστά από τα τσεκ-ιν, άδειος εντελώς.

Αφού έδωσα τις αποσκευές, διάβασα μια πινακίδα που έλεγε ότι για να προχωρήσω πρέπει να είμαι βέβαιος ότι δεν έχω πυρετό και γενικά δεν έχω συμπτώματα που παραπέμπουν σε κορονοϊό. Δεν είχα, οπότε προχώρησα.

Εννοείται πως όλη αυτη την ώρα φορούσα μάσκα, όπως και όλοι οι (λιγοστοί) άλλοι, είτε προσωπικό εδάφους είτε επιβάτες. Είχα πάρει μαζί μου στη χειραποσκευή δυο υφασμάτινες μάσκες και πεντέξι χειρουργικές.

Αφού πέρασα, πρώτη φορά χωρίς καμιά καθυστέρηση, τον συνήθως εκνευριστικό έλεγχο των χειραποσκευών, καθώς και πάλι ήμουν μόνος μου στον ένα μόνο ιμάντα που λειτουργούσε -προ κορονοϊού είχαν δύο και τρεις ιμάντες σε λειτουργία και βέβαια ήταν γεμάτοι κόσμο- συνέχισα στα duty free και τα διάφορα άλλα καταστήματα του αεροδρομίου, που ήταν τα μισά κλειστά και τα άλλα μισά άδεια από πελατεία, και τελικά κατευθύνθηκα στην πύλη όπου θα γινόταν η επιβίβαση στο αεροπλάνο -στο οποίο πήγαμε με τα πόδια, δεν μπήκαμε στο λεωφορειάκι για να διανύσουμε την έτσι κι αλλιώς μικρή απόσταση.

Το αεροσκάφος όμως ήταν γεμάτο, αν και δεν ήταν από τα μεγαλύτερα -22 νομίζω σειρές με τέσσερις θέσεις στη σειρά, μία παράθυρο και μία διάδρομος από κάθε πλευρά, όλες σχεδόν κατειλημμένες.

Αντίφαση; Πώς γίνεται οι πτήσεις να είναι σχεδόν γεμάτες και τα αεροδρόμια άδεια; Μα, είναι απλό: γίνονται πολύ λιγότερες πτήσεις, ίσως το ένα πέμπτο απ’ όσες γίνονταν π.Κ., και χρησιμοποιούνται και μικρότερου μεγέθους αεροσκάφη. Κι έτσι, οι λιγοστές πτήσεις της ημέρας έχουν ικανοποιητική πληρότητα.

Ποιο είναι το εθνικό μας φαγητό;

Μπορείτε να το πάρετε και σαν δημοσκόπηση. Πάντως δεν πρόκειται για κουίζ. Στο άρθρο θα βρείτε μιαν απάντηση, που δεν τη φανερώνω ακόμα, με την οποία μπορεί να συμφωνείτε ή να διαφωνείτε.

Την απάντηση δεν τη δίνω εγώ, εγώ απλώς παρουσιάζω το περιεχόμενο ενός άρθρου που δημοσιεύτηκε σε διεθνή ιστότοπο μεγάλης κυκλοφορίας πριν από μερικούς μήνες, με τον τίτλο Best thing to eat in every country on Earth. Το μεταφράζω «εθνικό φαγητό» γιατί γι’ αυτό πρόκειται στην πραγματικότητα. Οι συντάκτες του άρθρου διάλεξαν ένα τυπικό έδεσμα για κάθε χώρα του κόσμου, που τις παρουσιάζουν με σειρά πληθυσμού κι αυτό που με εντυπωσίασε είναι πως συμπεριλαμβάνουν και τις πιο μικρές χώρες.

Κι έτσι, το άρθρο σας το συστήνω για ευχάριστο χασομέρι -χασομέρι μεταξύ άλλων επειδή δεν μπορείτε να πάτε απευθείας στη χώρα που σας ενδιαφέρει αλλά πρέπει να σκρολάρετε μία προς μία τις χώρες ξεκινώντας από τις πιο πολυάνθρωπες -κι έτσι, αν θέλετε να δείτε ποιο (θεωρείται ότι) είναι το εθνικό φαγητό της Ελλάδας θα περάσουν από τα μάτια σας καμιά ογδονταριά χώρες πρώτα, και μετα άλλες τόσες άμα θέλετε να δείτε την Κύπρο ή π.χ. το Λουξεμβούργο.

Οπότε, σκεφτείτε, πριν σκρολάρετε, ποιο θα μπορούσε να θεωρηθεί «εθνικό φαγητό» της Ελλάδας.

Εννοείται ότι στα θέματα αυτά δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει συναίνεση και στις περισσότερες περιπτώσεις οι περισσότεροι θα διαφωνούν με την προτεινόμενη επιλογή, αφού τα υποψήφια εδέσματα είναι πάντοτε πολλά. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις, όπως της Γαλλίας, διατυπώθηκαν εντονότατες διαφωνίες στα σχόλια για το «εθνικό» φαγητο που προτείνεται στο άρθρο.

Όπως είπα, οι χώρες είναι καταταγμένες κατά φθίνουσα σειρά πληθυσμού, οπότε πρώτη είναι η Κίνα, και το εθνικό κινέζικο φαγητό που επιλέχτηκε είναι η πάπια Πεκίνου, που θα την έχετε μάλλον δοκιμάσει σε κάποιο κινέζικο εστιατόριο.

Η Κίνα μάλλον δεν θα είναι για πολύ ακόμα καιρό η πρώτη χώρα από άποψη πληθυσμού. Σε μερικά χρόνια θα την ξεπεράσει η Ινδία, αφού η διαφορά τους αυτή τη στιγμή είναι «μόνο» 60 εκατομμύρια άνθρωποι. Βρίσκω κάπου ότι κάθε χρόνο η διαφορά μειώνεται κατά 8 εκατομμύρια, άρα, αν διατηρηθεί αυτός ο ρυθμός σε 8 περίπου χρόνια θα έχει πάρει η Ινδία την πρώτη θέση.

Για την Ινδία λοιπόν το άρθρο θεωρεί ως εθνικό φαγητό το khichdi, που είναι ένα είδος φακόρυζο, ρύζι με φακές και με διάφορα άλλα πράγματα.

Eπειδή μπορεί να μην το ξέρετε, βάζω και τη φωτογραφία του όπως υπάρχει στο άρθρο.

Εγώ τουλάχιστον ομολογώ πως δεν το ήξερα. Όταν πηγαίνω σε ινδικό εστιατόριο παραγγέλνω ταντούρι, τίκα μάσαλα και διάφορα άλλα πικάντικα με κρέας, ενώ αυτό το χίτσντι είναι μάλλον αυτό που λένε στα αγγλικά staple food, βασική τροφή, που είναι άφθονη και φτηνή και που μπορεί να τη φας και σκέτη, αλλά όταν μπορείς τη γαρνίρεις με διάφορες λιχουδιές -και με τη λογική αυτή το εθνικό φαγητό στην Κίνα θα ήταν το ρύζι, όχι η πάπια με ρύζι.

Τρίτη πληθυσμιακά χώρα είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, και από αυτές το άρθρο επιλέγει όχι το χάμπουργκερ που θα περίμεναν κάποιοι ή τις μπριζόλες t-bone, αλλά τη μηλόπιτα -βλέπουμε δηλαδή ότι στο μενού μπαίνουν και επιδόρπια, όχι μόνο κυρίως πιάτα.

Συνεχίζοντας, έχουμε τέταρτη την Ινδονησία, που το εθνικό φαγητό της είναι το nasi goreng, το οποίο έχει ως βάση το ρύζι, ακολουθεί δηλαδή το σχήμα «βασική τροφή και καρυκεύματα-λιχουδιές».

Στην πέμπτη θέση έχουμε το Πακιστάν, που το εθνικό του φαγητό (σύμφωνα πάντοτε με το άρθρο) είναι το nihari, το πρώτο από τα πολλά φαγητά του καταλόγου που εντάσσονται στην κατηγορία «κρέας κατσαρόλας» αν αποδώσουμε έτσι το αγγλικό stew. Διότι δεν ξέρω αν μπορούμε να το πούμε «στιφάδο» αφού το δικό μας στιφάδο είναι ένα συγκεκριμένο πιάτο, με χαρακτηριστικό τα πολλά κρεμμυδάκια, που ανήκει στην κατηγορία των stew. Παλιά τα λέγαμε «εντράδες» τα πιάτα αυτά, δεν ξέρω αν η λέξη αυτή χρησιμοποιείται -ή αν την μπερδεύουμε με τα ορντέβρ λόγω του γαλλ. entrée. Εσείς πώς θα το λέγατε;

Διότι και στην έκτη θέση, Βραζιλία, έχουμε ένα πολύ διαφορετικό πιάτο, τη feijoada, που και αυτή ανήκει στην κατηγορία των stew, αλλά γίνεται με μαύρα φασόλια και γλώσσα μοσχαρίσια ή αυτιά γουρουνιού, κάτι φτηνό που θα συνοδέψει τα φασόλια.

Συνεχίζουμε μέχρι τη εντεκάδα:

7. Νιγηρία – Jollof, ένα πιάτο με βάση το ρύζι
8. Μπανγκλαντές – Hilsa Curry, με βάση ένα είδος ρέγκας. Το πρώτο πιάτο με ψάρια στον κατάλογο.
9. Ρωσία – Πέλμενι, το πρώτο πιάτο του καταλόγου που ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των dumpling, που δεν ξέρω πώς θα την αποδώσουμε στα ελληνικά -το λεξικό μου λέει «μπουλέτες» αλλά αυτή η λέξη δεν χρησιμοποιείται. Κι αν πεις «ραβιόλια» εννοείς έναν μόνο τύπο. Ζύμη απέξω, γέμιση μέσα, συν μια σάλτσα, αυτό είναι το γενικό σχήμα.
10. Μεξικό – Chilaquiles, ένα είδος τορτίγιες, λεπτά πιτάκια.
11. Ιαπωνία – Σούσι, ίσως αναμενόμενο.

Όμως δεν θα τελειώσουμε ποτέ αν παρουσιάσω μία προς μία τις χώρες. Αφού το ιστολόγιο είναι ευρωκεντρικό, θα περιοριστώ σε μερικές από τις ευρωπαϊκές και γειτονικές χώρες, που μας είναι περισσότερο οικείες και όπου ζουν και αρκετοί φίλοι του ιστολογίου και θα μπορούν να επιβεβαιώσουν ή να διαφωνήσουν με τις επιλογές των συντακτών.

Οπότε, επιλεκτικά συνεχίζω, με σειρά πληθυσμιακή πάντα, ενώ εσείς μπορείτε να συνεχίζετε να προσπαθείτε να μαντέψετε ποιο εβαλαν εθνικό φαγητό της Ελλάδας.

Υπογλώσσια σφηνάκια Νο 3

Υπογλώσσια είναι τα φάρμακα που παίρνουμε για την καρδιά, για να μην πάθουμε καρδιακή προσβολή (επειδή μας διαβάζει κι η μαμά μου διευκρινίζω πως ο πληθυντικός είναι της περιγραφής, όχι πραγματικός). Ακόμα, ένα κλισέ σε κάποιους αντρικούς ή αθλητικούς ιστότοπους, όποτε είναι να βγάλουνε καμιά με μπικίνι, είναι να λένε «ετοιμάστε τα υπογλώσσια».

Υπογλώσσια όμως είναι και μια ομάδα γλωσσικών ενδιαφερόντων στο Φέισμπουκ, που φτιάχτηκε στα τέλη του 2017 και στην οποία συμμετέχω.

Σφηνάκια είναι βέβαια οι μικρές δόσεις ποτού, όμως έτσι έχω αποκαλέσει και τα σύντομα άρθρα. Με τη διαφορά ότι σπανίως βάζω σύντομα άρθρα, οπότε δεν θα το θυμάστε. Στα Υπογλώσσια ομως γράφω πότε-πότε σύντομα σημειώματα, που δεν βολεύει πάντοτε να τα εντάξω σε κάποιο άρθρο.

Κι έτσι, το σημερινό άρθρο είναι μια συλλογή από μικρά κείμενά μου από τα Υπογλώσσια, με γλωσσικό δηλαδή ενδιαφέρον, που δεν (θυμάμαι να) τα έχω δημοσιεύσει εδώ στο ιστολόγιο. Κάποια άλλα σχόλια που κάνω εκεί, τα μεταφέρω στα σαββατιάτικα μεζεδάκια, αλλά αυτά εδώ δεν νομίζω να τα έχετε δει, εκτός αν συμμετέχετε και στα Υπογλώσσια. Τα σφηνάκια μοιάζουν αρκετά με τα μεζεδάκια, αλλά διαφέρουν κιόλας σε κάποια σημεία.

Με αυτόν τον τυποποιημένο πρόλογο έχω ήδη δημοσιεύσει δυο άρθρα στο ιστολόγιο, ένα τον Φλεβάρη του 2019 και ένα τον Οκτώβριο. Τελειώνοντας εκείνο το παλιό άρθρο είχα υποσχεθεί (ή απειλήσει) ότι Σε τρία τέρμινα, που θα έχω μαζέψει κι αλλα, θα σερβίρω άλλον έναν γύρο! Σημερα λοιπόν δημοσιεύω το τρίτο άρθρο της σειράς αυτής. ‘Εχω επικαιροποιήσει κάποια πράγματα και έχω προσθέσει και υλικό απο τα σχόλια που έγιναν.

* O ύποπτος σουμπεγιές

Τον Γενάρη του 1825, ο οπλαρχηγός Νικ. Στορνάρης γράφει στον Κασομούλη, που έχει αφήσει το Μεσολόγγι για να πάει στο Ανάπλι, συνοδεία του Μαυροκορδάτου:

…καθώς απέρασες εις Μωρέαν δεν έλαβα κανένα σου γράμμα, και είμαι εις μεγάλον σιουμπεγέν, ότι δεν ηξεύρω τι τρέχει αυτού.

Ο Βλαχογιάννης εξηγεί: υποψία

Η λέξη υπάρχει σήμερα στη Λευκάδα, αν πιστέψουμε το Λεξικό του λευκαδίτικου ιδιώματος :

σουμπεγιές (ο): κάτι που μας προσθέτει σκοτούρες, έγνοιες, φροντίδες. “Εβάλαμε ένα σουμπεγιέ στο κεφάλι μας”.

Ως προς την ετυμολογία, το λευκαδίτικο λεξικό του Λάζαρη γράφει: από ιταλ. subbietto = ὑποκείμενον, ἄτομον, αἰτία, ὑπόθεσις.

Αμφιβάλλω αν υπάρχει τέτοια ιταλική λέξη (soggetto δεν είναι το υποκείμενο; ). Τα αρσενικά σε -ές είναι κατά κανόνα τούρκικα δάνεια και η Λευκάδα δεν είναι όπως τ’ άλλα Εφτάνησα λεξιλογικώς, έχει πιο πολλά κοινά με τη Δυτική Ελλάδα.

Και πράγματι, θυμάμαι ότι ο (τζουμερκιώτης) Κοτζιούλας κάπου γράφει:΅
Άιντε τώρα, να μην βάνουν σιουμπιέ (ανησυχούν) απ᾿ το σπίτι σου. Κι έχε το νου σου να μην πέσεις από κάναν όχτο αυτού που νυχτοπερπατάς. Κοτζιούλας, Η βάβω η Θόδω

Ολοφάνερα, σιουμπιές και σιουμπεγιές είναι ίδια λέξη και το σι- αποδίδει το παχύ σ.

Οπότε, η ετυμολογία είναι, είμαι βέβαιος, το τουρκικό şüphe = υποψία.

* Όχι χωρίς τη μάσκα μου

Το σύνθημα της παρούσας φάσης στο Λουξεμβούργο είναι «Όχι χωρίς τη μάσκα μου», που διατυπώνεται στα λουξεμβουργέζικα, Net ouni meng mask, ακόμα και όταν οι άλλες οδηγίες δίνονται στα γαλλικά, τα αγγλικά ή άλλες γλώσσες.

Oι γερμανομαθείς θα αναγνωρίσουν το nicht ohne meine Maske.

Τύποι όπως meng αντί για mein είναι συνηθισμένοι σε γερμανικές διαλέκτους. Φαντάζομαι πως ένας γνώστης των γερμανικών διαλέκτων θα βρει πολλά κοινά στοιχεία με τα λουξεμβουργιανά, που «πήραν προαγωγή» σε επίσημη γλώσσα κράτους σχετικά πρόσφατα.

* Στο ιστολόγιο μπορώ να βλέπω με ποιους όρους αναζήτησης στο γκουγκλ έφτασαν ως εμένα οι διάφοροι αναγνώστες. Δεν το κοιτάζω συχνά, αλλά σήμερα έπεσε το μάτι μου σε κάποιον που έβαλε στο γκουγκλ αναζήτηση για τη φράση:

ποιούν την ίσα αντί, προφανώς, ποιούν την νήσσα.

Δεν το είχα ξαναδεί αυτό το ραμόνι!

* προενταξιακή

γεωστρατηγικά

στοχευμένη

αναστρεψιμότητα

γυναικοκτονία

περιαγωγή

Τι κοινό έχουν αυτές οι λέξεις;

Θα μπορούσα να το αφήσω για κουίζ, αλλά ας το πάρει το ποτάμι:

Μανώλης Γλέζος (1922-2020)

Χτες το απόγευμα πολλοί Έλληνες βγήκαν στα μπαλκόνια τους για να χειροκροτήσουν, όχι επειδή τους κάλεσε κάποιος επώνυμος αλλά ύστερα από αυθόρμητο κάλεσμα από τα κοινωνικά μέσα, και οχι για να δηλώσουν τις ευχαριστίες τους ή τη συμπαράστασή τους σε όσους δίνουν από την πρώτη γραμμή τη μάχη ενάντια στην πανδημία του κορονοϊού, αλλά για να τιμήσουν έναν μεγάλο Έλληνα, έναν ακατάβλητο αγωνιστή της Αριστεράς και της πατρίδας, τον Μανώλη Γλέζο, που έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών χτες το πρωί.

Ήταν αυτός ο αποχαιρετισμός μια αυθόρμητη αντίδραση απέναντι στην τεράστια αδικία της αμείλικτης συγκυρίας -διότι η πανδημία στέρησε από δεκάδες χιλιάδες συμπολίτες μας την ευκαιρία να αποχαιρετήσουν με τη φυσική τους παρουσία τον ήρωα, σε μια πάνδημη κηδεία -όπως ήταν απολύτως βέβαιο ότι θα γινόταν αν το θλιβερότατο γεγονός του θανάτου του Μανώλη Γλέζου δεν είχε συμβεί μέσα σε καθεστώς απαγόρευσης συναθροίσεων.

Η ζωή, ως βιολογικός χρόνος, στάθηκε γενναιόδωρη με τον Μανώλη Γλέζο -να λογαριάσουμε όμως πως από τα σχεδόν 98 χρόνια της ύπαρξής του τα 16 τα πέρασε φυλακισμένος (11 χρόνια και 5 μήνες) ή εξόριστος (τεσσεράμισι χρόνια).

Kι αν η εμβληματική πράξη για την οποία και τα μικρά παιδιά ξέρουν τον Μανώλη Γλέζο ήρθε πολύ νωρίς στη ζωή του, όταν στα 19 του χρόνια μαζί με τον φίλο του Λάκη Σάντα κατέβασαν τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη, ο Γλέζος δεν έπαψε ως το τέλος να αγωνίζεται και να προσφέρει στην υπόθεση της απελευθέρωσης του ανθρώπου.

Αλλά τα βιογραφικά του στοιχεία θα τα ξέρετε ήδη ή θα τα έχετε διαβάσει σε κάποιο από τα τόσα αφιερώματα που δικαίως κατέκλυσαν τα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα μόλις μαθεύτηκε το θλιβερότατο μαντάτο του θανάτου του, οπότε δεν έχει νόημα να τα επαναλάβω εδώ. Σας παραπέμπω στην καλή νεκρολογία που δημοσιεύτηκε στην Αυγή.

Πάντως, το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας ήταν μια αντιστασιακή πράξη που δίκαια πήρε διεθνείς διαστάσεις και χάρισε στον Γλέζο και στον Λάκη Σάντα το αιώνιο φωτοστέφανο του ήρωα. Χάρη σε αυτή την παράτολμη ενέργεια, ο Γλέζος έγινε παγκόσμια γνωστός σαν αντιστασιακός -ο ντε Γκολ τον χαρακτήρισε «πρώτο παρτιζάνο της Ευρώπης» και όταν το μεταπελευθερωτικό ελληνικό κράτος φιλοδώρησε τον Μανώλη Γλέζο με δυο καταδίκες σε θάνατο ξεσηκώθηκε παγκόσμιο κίνημα αλληλεγγύης, που ματαίωσε την εκτέλεσή του.

Εξίσου ορμητικό ήταν το κίνημα διεθνούς αλληλεγγύης προς τον Γλέζο όταν καταδικάστηκε το 1959 (ναι, επί «εθνάρχη» Καραμανλή!) για κατασκοπεία. Τότε κυκλοφόρησε και το σοβιετικό γραμματόσημο που βλέπετε, στο οποίο ζητείται «Λευτεριά στον ήρωα του ελληνικού λαού Μανώλη Γλέζο».

Τρεις χώρες σε τρεις ώρες

Χτες πέρασα από τρεις χώρες μέσα σε τρεις ώρες. Θα μου πείτε, εδώ στο Λουξεμβούργο, που είναι σε μέγεθος λίγο μικρότερο από τον νομό Ηλείας, κάτι τέτοιο δεν είναι και μεγάλο κατόρθωμα -λίγο να αφαιρεθείς ενώ οδηγείς, βγήκες από τα σύνορα που λέει ο λόγος. Ωστόσο, εγώ δεν οδηγούσα, περπατούσα -με τα πόδια πέρασα από τρεις χώρες σε τρεις ώρες.

Για να το καταφέρει κανείς αυτό, βέβαια, πρέπει να βρεθεί κοντά σε τριεθνές σημείο. Τριεθνές είναι το σημείο όπου συναντιούνται τα σύνορα τριών χωρών. Πριν από πέντε χρόνια είχα κάνει σύντομα λογο για τα τριεθνή σημεία, με αφορμή κάποιο μεταφραστικό λάθος σε άρθρο, και είχα υποσχεθεί κάποτε να γράψω άρθρο για τα τριεθνή -ε, ήρθε η ώρα.

Η Ελλάδα έχει τρία τριεθνή σημεία -για τους φαντάρους, βεβαια, το διάσημο είναι το τριεθνές του Έβρου, με Βουλγαρία και Τουρκία, που το λέγαμε παλιά «η πινέζα στον χάρτη» επειδή (υποτίθεται ότι) είναι τόσο ψηλά που να το σκεπάζει η μία από τις πινέζες που συγκρατούν τον χάρτη στον τοίχο και που ήταν και τόπος δυσμενούς μετάθεσης παλιά (και ακόμα θα είναι, ίσως). Το άλλο τριεθνές είναι μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και Βόρειας Μακεδονίας, λίγο πιο πάνω από τα Άνω Πορόια στο νομό Σερρών, και το τρίτο τριεθνές είναι μεταξύ Αλβανίας, Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας, μέσα στη λίμνη Πρέσπα. Όταν είχα πάει στους Ψαράδες, είχαμε πάρει βάρκα και είχαμε πάει κοντά στο τριεθνές -ή, τέλος πάντων, έτσι έλεγε ο βαρκάρης.

Ο αριθμός των τριεθνών σημείων κάθε χώρας είναι συνάρτηση όχι μόνο της έκτασής αλλά και του αριθμού των χωρών με τις οποίες συνορεύει. Η τεράστια Κίνα έχει 16 τριεθνή, τα περισσότερα στον κόσμο, αλλά οι ΗΠΑ δεν έχουν κανενα. Το μικρό Λουξεμβούργο έχει τρία τριεθνή ενώ η Ισπανία έχει δύο όλα κι όλα κι αυτά χάρη στη μικροσκοπική Ανδόρρα. Η Αυστρία δεν είναι πολύ μεγάλη αλλά ως περίκλειστη χώρα και με πολλές όμορες έχει εννιά τριεθνή.

Τετραεθνές σημείο δεν υπάρχει. Κάποιοι θεωρούν τετραεθνές το σημείο ανάμεσα σε Μποτσβάνα-Ναμίμπια-Ζάμπια και Ζιμπάμπουε, όμως δεν είναι γνήσιο τετραεθνές αλλά δύο τριεθνή σε μικρή απόσταση μεταξύ τους. Αν πάλι κατέβουμε σε υποεθνικές οντότητες (άλα τις) ένα τετρασημείο βρίσκουμε στις ΗΠΑ, στο σημείο όπου συναντιούνται τα σύνορα ανάμεσα σε Αριζόνα, Κολοράντο, Νέο Μεξικό και Γιούτα, όπου, άμα δείτε στον χάρτη τα σύνορα είναι σαν να τα έχεις χαράξει με τον χάρακα (διότι, μάλλον, τα χάραξαν με τον χάρακα).

Υπάρχει όμως κι ένα άλλο πρώην τετραεθνές σημείο, που τώρα έχει υποβιβαστεί σε τριεθνές. Κοντά στο Άαχεν βρίσκεται το τριεθνές σημείο Γερμανίας-Ολλανδίας και Βελγίου -και ταυτόχρονα, στην ολλανδική πλευρά, η κορυφή με το μεγαλύτερο υψόμετρο της Ολλανδίας, στο δυσθεώρητο ύψος των 321 μέτρων. Είχα λοιπόν πάει εκεί, έχουν κι ένα μιραδόρ, παρατηρητήριο, που ανεβαίνεις και βλέπεις ολόγυρα τις τρεις χώρες, και είδα ότι μιλούσαν για «τέσσερις χώρες». Και πράγματι, όπως έμαθα, από το 1816 ως το 1920 υπήρχε η Ουδέτερη περιοχή του Moresnet, ένα κομματάκι γης με έκταση 1,4 τετραγωνικά χιλιόμετρα, 1400 στρέμματα δηλαδή, που ανήκε από κοινού σε Πρωσία και Ολλανδία. Το Μορεσνέτ, ή όπως προφέρεται, είχε σύνορα, οπότε τότε υπήρχε τετραεθνές σε εκείνο το σημείο.

Από τα τριεθνή του Λουξεμβούργου, το πιο διάσημο είναι εκείνο που βρίσκεται κοντά στο Σένγκεν, τη διάσημη κωμόπολη του Λουξεμβούργου όπου υπογράφτηκε το 1985 η φερώνυμη συμφωνία που καταργεί τα εσωτερικά σύνορα ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέρη (περισσότερα εδώ). Το τριεθνές βέβαια είναι μέσα στο νερό του ποταμού Μοζέλα και δεν μπορεί κανείς να το επισκεφθεί.

Το πιο όμορφο τριεθνές, πάλι, είναι στον μακρινό Βορρά του Λουξεμβούργου, ανάμεσα σε Γερμανία και Βέλγιο σε μια περιοχή με εξαιρετικό φυσικό κάλλος (βορείου τύπου: ποτάμια, δάση, τέτοια). Και αυτό βρίσκεται μέσα στο νερό, αλλά είναι πιο προσιτό: ανεβαίνεις στη γέφυρα πάνω από τον ποταμό Ουρ, που είναι το σύνορο Γερμανίας-Λουξεμβούργου, και βλέπεις το ρυάκι (δεν θυμάμαι το όνομά του) που είναι το σύνορο Λουξεμβούργου-Βελγίου. Εκεί που τέμνονται οι δυο γραμμές είναι το τριεθνές -έχω πάει κάμποσες φορές, μου αρέσει πολύ ο απώτατος Βορράς, κι έχω περπατήσει και «τρεις χώρες σε τρεις ώρες» και εκεί.

Το τρίτο τριεθνές, αυτό που πήγα χτες, είναι το πιο περιφρονημένο, διότι βρίσκεται σε (πρώην, έστω) βιομηχανική περιοχή, στην ανθρακοφόρο λεκάνη ανάμεσα σε Βέλγιο-Γαλλία και Λουξεμβούργο. Χτες η μέρα ξημέρωσε με βροχή, αλλά στις 10 το πρωί σταμάτησε και βγήκε κάτι σαν ηλιος, οπότε άρπαξα την ευκαιρία και πήγα για περίπατο, διότι στα μέρη τα δικά μας αν περιμένεις να έχεις απόλυτη ηλιοφάνεια για να ξεμυτίσεις θα βγεις από το σπίτι σου δυο μέρες τον Ιούνιο κι άλλες τρεις τον Αύγουστο. Τη διαδρομή την είχα χαράξει από τα πριν, και ήταν 13,5 χιλιόμετρα αλλά την τροποποίησα στην πορεία και βγήκε σχεδόν 15 (14,960 για την ακρίβεια)

Ο χάρτης:

Ξεκίνησα από την κεντρική πλατεία του Ροντάνζ, στο Λουξεμβούργο. Κατηφόρισα και σε ένα σχεδόν χιλιόμετρο έφτασα στα σύνορα με το Βελγιο.

Βέβαια, τα σύνορα σε αυτά τα μέρη είναι εντελώς ανύπαρκτα.

Εδώ τα καταλαβαίνεις από μια πινακίδα που λέει Βέλγιο κι άλλη μία πιο πίσω που αναφέρει τα όρια ταχύτητας στους διάφορους βελγικούς δρόμους (διαφέρουν: Λουξ και Γαλλία έχουν μέγιστο 130, οι Βέλγοι 120).

Περνάμε λοιπόν στο Βέλγιο και στην κωμόπολη Αthus. Στο σημείο που κάνει ένα δοντάκι η διαδρομή ο δρόμος ήταν κλειστός λόγω έργων και αναγκάστηκα να πάω από αλλού -είναι ένα ποταμάκι εκεί και δεν μπορείς να το περάσεις από οπουδήποτε, πρέπει να έχει γέφυρα.

Πέρασα επάνω από τον μεγάλο αυτοκινητόδρομο Ε411, και έφτασα στην Aubange, και πήρα τον δρόμο για Γαλλία. Όλη τη διαδρομή την έκανα από το πεζοδρόμιο διάφορων δρόμων εκτός από ένα μικρό κομμάτι που πέρασα μέσα από ένα πάρκο. Ο λόγος είναι ότι δεν βρήκα χαραγμένα πεζοπορικά μονοπάτια και δεν ήθελα να αυτοσχεδιάσω. Βέβαια, καθώς ηταν Κυριακή πρωί ελάχιστος κόσμος υπήρχε.

Κάπου στο 7ο χιλιόμετρο φτάνουμε στα γαλλικά σύνορα.

O δρόμος ανηφορίζει λιγάκι εδώ -όχι τυχαία, το πρώτο γαλλικό χωριό λέγεται Mont-Saint-Martin, και βρίσκεται σε ύψωμα. Χωριό ανθρακωρύχων, μεταναστών από την Ιταλία, όπως και το επόμενο χωριό που διέσχισα, που λέγεται Longlaville.

Tώρα βέβαια ο άνθρακας και η χαλυβουργία έχουν εκλείψει και όλες αυτές οι περιοχές έχουν παρακμάσει. Το εργατικό τους παρελθόν φαίνεται από το ότι εξακολουθούν να βγάζουν δήμαρχο κομμουνιστή ή αριστερό, και φαίνεται και στα ονόματα των δρόμων ή των κτιρίων. Η μικρή Λονγκλαβίλ έχει πνευματικό κέντρο Έλσα Τριολέ, βιβλιοθήκη Πωλ Ελυάρ, Σπίτι του Λαού (Maison du Peuple) και έχει και δημοτικό πάρκο με το όνομα του Ζακ Ντυκλό, παλιού Γ.Γ. του ΚΚΓαλλίας (σαν να είχαμε εδώ Πάρκο Νίκου Ζαχαριάδη π.χ. στη Νίκαια) το οποίο πάρκο είχα σχεδιάσει να το περάσω αλλά βρήκα την πόρτα του κλειστή «λόγω πτώσεως δέντρων» -πράγματι, φυσούσε πολύ σε όλη τη διαδρομή και όλες τις προηγούμενες μέρες. (Και στο Λουξεμβούργο τέτοιον καιρό βλέπεις στα δάση παντού δέντρα πεσμένα, κάποια θρυμματισμένα σχεδόν από τον αέρα). Επίσης παρέκκλινα λίγο από τη σχεδιασμένη διαδρομή για να περπατήσω πλάι στο ποταμάκι, που λέγεται Chiers και σχεδόν θα το λέγαμε άξιο του ονόματός του (chier στα γαλλικά δεν είναι καλό πράγμα, σημαίνει χέζω) γιατί ήταν θολό και βρώμικο.

Τα σύνορα του Λουξεμβούργου, κάπου στο 13ο χιλιόμετρο της διαδρομής, ήταν επίσης αόρατα. Πινακίδα με το όνομα της χώρας δεν είδα, μόνο την πινακίδα που ορίζει ότι μπαίνουμε στο (λουξεμβουργιανό) χωριό Ροντάνζ. (Τα λέω χωριά όλα αυτά, αλλά έχουν πάνω από 2000 πληθυσμό το καθένα).

Μετά τα λίγα πρώτα σπίτια του Ροντάνζ, που είναι μαγαζιά που πουλάνε τσιγάρα, μεσολαβεί μια σειρά από τεράστια βενζινάδικα, για κανα χιλιόμετρο, όπως σε όλα τα συνοριακά χωριά του Λουξεμβούργου, διότι η διαφορά της τιμής των καυσίμων είναι κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητη (όπως και των ποτών και τσιγάρων) κι έτσι όλοι έρχονται και φουλάρουν στο Λουξεμβούργο. Βενζινάδικο από τη γαλλική και τη βελγική πλευρά δεν βρίσκεις.

Μετά τα βενζινάδικα μπαίνουμε στο καθεαυτού χωριό (ή κωμόπολη) και εκεί είναι και η δεύτερη κάπως σημαντική ανηφόρα της διαδρομής που με οδηγεί στην αφετηρία.

Ανηφόρες δεν είχε πολλές η διαδρομή -195 μέτρα ανέβασμα για 15 χλμ. δεν είναι τίποτα- γι’ αυτό και βγήκε και με καλό τέμπο, περίπου 2 ώρες και 55, παρά τις διάφορες στάσεις για φωτογραφίες, για να γράψω κάτι στο Φέισμπουκ ή για άλλο λόγο. Ούτε ήταν όμορφη διαδρομή -αν ήθελα να περάσω από δάση κτλ. θα έπρεπε να απλώσω περισσότερο τον κύκλο, αλλά τότε θα ήθελε πολύ περισσότερες ώρες. Στο ίδιο το τριεθνές δεν πλησίασα (μπορείτε να δείτε μια φωτογραφία εδώ) γιατί είναι σε πολύ άβολο μέρος, μέσα στους αυτοκινητόδρομους και στο ποταμάκι.

Θα μπορούσα βέβαια να μικρύνω τη διαδρομή -αν δείτε τον χάρτη παραπάνω υπάρχει τρόπος να περάσεις «από τρεις χώρες» διανύοντας πολύ λιγότερο από 15 χλμ, αλλά μόνο στον χάρτη είναι εύκολο αυτό -διότι για παράδειγμα η Ν804 είναι εθνική οδός χωρίς πεζοδρόμιο. Επίσης, ήθελα να κάνω περίπου τρεις ώρες γιατί μ’ άρεσε ο τίτλος «τρεις χώρες σε τρεις ώρες».

Και βέβαια, δεν μπορείς να πας περπατώντας γυρω από όλα τα τριεθνή διότι δεν μπορείς σε όλες τις χώρες να περνάς τα σύνορα περπατώντας από όπου θέλεις -συνηθως υπάρχουν προκαθορισμένα σημεία διέλευσης κι έτσι δεν νομίζω (αλλά πείτε μου αν κάνω λάθος) να μπορεί κανείς να κάνει με πεζοπορία τον γύρο γύρω από το τριεθνές στα Πορόια ανάμεσα σε Ελλάδα, Β.Μακεδονία και Βουλγαρία ή, πολύ περισσότερο, γύρω από τη θρυλική πινέζα στον Έβρο.

Αλλά κάποτε θα αλλάξει κι αυτό.