Η Ρεζέρβα με τον Δύτη

Ταξίδευα χτες, οπότε σκέφτηκα να βάλω μιαν εκλεκτή αναδημοσίευση από άλλο ιστολόγιο. Ήδη, πριν από δύο μήνες είχα αναδημοσιεύσει εδώ το πρώτο άρθρο της θαυμάσιας Σαββοπουλιάδας, που έχει ξεκινήσει ο φίλος μας ο Δύτης των Νιπτήρων στο δικό του ιστολόγιο. 

Μια  και την Κυριακή έχουμε εκλογές, διάλεξα να αναδημοσιεύσω σήμερα την 7η συνέχεια της δυτικής Σαββοπουλιάδας, όπου παρουσιάζεται η Ρεζέρβα, ένας δίσκος που περιέχει τραγούδι αφιερωμένο σε Εκλογές (τις εκλογές του 1977, βέβαια) αλλά και κάμποσα άλλα τραγούδια με πολιτικές αναφορές. 

Όπως όλα τα άρθρα της Σαββοπουλιάδας,  έτσι και τούτο εδώ ο Δύτης (και εδώ είναι η πρωτοτυπία) το έγραψε πρώτα στο Τουίτερ. Θα έλεγε κανείς πως το μέσο αυτό, με τον εγγενή περιορισμό που έχει στην έκταση των αναρτήσεων (μόλις 280 χαρακτήρες για κάθε τουίτ) είναι το πλέον ακατάλληλο για εκτενή άρθρα. Όμως ο Δύτης παρουσίαζε τραγούδι προς τραγούδι τη Ρεζέρβα, αφιερώνοντας σε κάθε τραγούδι 4-5 ή και περισσότερα διαδοχικά τουίτ. Στο τέλος, αναδημοσίευσε το σύνολο στο ιστολόγιό του. 

Tη δημοσίευση, όπως είπα, την είχα προγραμματίσει εδώ και μέρες. Ξαφνικά, ο Σαββόπουλος έγινε κάπως επίκαιρος επειδή σε μια συνέντευξή του ανέφερε ότι θα ψηφίσει Νέα Δημοκρατία. Δεν ξέρω γιατί αυτό προκαλεί έκπληξη, τη στιγμή που ήδη πριν από 35 χρόνια είχε γράψει τραγούδι στο οποίο ευθαρσώς δήλωνε το ίδιο («Το Μητσοτάκ»). 

Δεν θα γράψω όμως  άλλα, επειδή το άρθρο είναι  πολύ μεγάλο, αφού κι ο δίσκος είναι διπλός. O λόγος στον Δύτη. 

Σαββοπουλιάδα Ζ’ – Η Ρεζέρβα

1979 και έχουν περάσει οχτώ χρόνια από τον τελευταίο κανονικό (όχι συλλογή, όχι παραγγελία) δίσκο! Παρότι όπως δείχνουν οι δύο δίδυμοι δίσκοι που προηγήθηκαν τα δυο προηγούμενα χρόνια, το Χάπι Ντέι και οι Αχαρνής, ο Σαββόπουλος δεν είχε μείνει άεργος και μάλιστα είχε προχωρήσει σε πολύ διαφορετικό στιλ, παραμένει το γεγονός ότι όσο και να μην είχε χρόνο έγραφε μεν τραγούδια, όχι όμως τόσα που να βγάλει δίσκο, ή που δεν ήθελε για κάποιο λόγο να τα βγάλει σε δίσκο. Το Πρωινό είναι μισογραμμένο το ’75, ο Πολιτευτής το ’74, η Κύπρος και τα Παιδιά που είναι στο Κόμμα το ’75 (!), η μελωδία από το Κανονάκι είναι από τους Αχαρνής και οι Εκλογές μαντινάδα είναι του ’77 (το ’77 αναφέρεται -στον δίσκο από τις συναυλίες στο Zoom- ότι γράφτηκε και η Πρωτομαγιά, έχει πει σε μια εκπομπή ότι δεν χωρούσε στο δίσκο). Για να μη γκρινιάζουμε, βέβαια, ο δίσκος είναι διπλός. Α – είναι η πρώτη φορά που μπαίνουν κανονικότατα δεύτερες φωνές και μάλιστα γυναικείες (δεν μετράω τους Αχαρνής που είναι παράσταση, ας πούμε).

Είναι φανερό ότι σα να ένιωθε ότι, μετά τον ροκ οργασμό της περιόδου ’68-’72 κάτι δεν πήγαινε καλά, κάπου είχε χάσει την ορμή του, κάπου, δηλαδή, το Φορτηγό είχε μείνει από λάστιχο και χρειαζόταν, βέβαια, μια ρεζέρβα. Ο Σαββόπουλος είναι τριανταπέντε χρονών, too old to rock and roll, too young to die: το ροκ δεν τον καλύπτει πια, μπάζει, ψάχνει όπως είχε πει άλλο σπίτι. Υπάρχει ακόμα βέβαια το ροκ στοιχείο, σε κομμάτια όπως ο Πειρατής, ωστόσο κυριαρχεί ένα άλλο, νέο στιλ, εντελώς προσωπικό και ιδιόρρυθμο, δύσκολο να περιγραφεί: πνευστά (όπως και στους παλιότερους δίσκους, αλλά εδώ με πιο στοχαστική ας πούμε χρήση), παραδοσιακά όργανα, εναρμόνιση και ενορχήστρωση πάντα με έμφαση σε διαφωνίες και ιδιότυπα ακόρντα, μελωδικές γραμμές που μοιάζουν να έχουν γραφτεί με πολύ κόπο και που δύσκολα θα τραγουδηθούν από μια παρέα π.χ. Ήδη με την πρώτη εκδοχή του Πρωινού, του ’75, είχε φανεί αυτή η στροφή προς κάτι πιο προσωπικό και πιο λυρικό. Η Ρεζέρβα είναι αυτή η χρυσή ισορροπία, όπου δεν θέλει να μιλήσει στο όνομα κανενός, θέλει να μιλήσει σχεδόν πρώτη φορά (μετά το Περιβόλι, ίσως) για τον εαυτό του, όχι μόνο όμως, και για τον τόπο του και τους ανθρώπους του με λιγότερο θυμό και περισσότερη αγάπη (ισορροπία, η μαγική λέξη). Τα παιδιά με τα μαλλιά και με τα μαύρα ρούχα είναι παρόντα όσο ποτέ, και φέρνουν τα μηνύματα από κόσμους χαοτικούς και διαλυμένους, σε έναν άνθρωπο που αρχίζει να νιώθει κατασταλαγμένος και κάπως σίγουρος – όχι πολύ: περισσότερο από τότε που δεν είχε ήχο και υλικό, λιγότερο από τότε που (στο κοντινό μέλλον) θα αποφάσιζε να ταυτιστεί με κάτι. Ένας δίσκος με επαγγελματίες μουσικούς και ωράριο εργασίας, αλλά όμως και με ψυχή, και με πάθος. Ισορροπία – νομίζω αυτή είναι η λέξη κλειδί για τη Ρεζέρβα.

Πρωινό

Ξαναδουλεμένο το κομμάτι που κλείνει τα Δέκα χρόνια κομμάτια: σκηνές από ένα γάμο, που διατηρεί την ορμή του παρά τις δυσκολίες, την πλήξη, την καθημερινή τριβή χάρη σε μια θέληση για ξαναρχίνισμα («θα ξαναβρούμε τους φίλους μας…»). Η ανδρική και η γυναικεία φωνή διαλέγονται, ενώ μια ηλεκτρική κιθάρα σα να σολάρει από πίσω δημιουργώντας ένα χάος φωνών μέσα από το οποίο ανυψώνεται η γαλήνια μελωδία του ρεφρέν. Προσωπικά προτιμώ την πρώτη εκδοχή, ωστόσο, σα να είναι κάπως μπαρόκ αυτή η πολυφωνία μου φαίνεται.

Για την Κύπρο

«Και γιατί δεν μας το λες», τραγουδούσαν λέει παλιά οι ζητιάνοι. Ξεκινά με μια από τις παράξενες μελωδίες που αφθονούν στο δίσκο, συνεχίζει με ροκ κορμό, παραδοσιακό ούτι στη γέφυρα· αυτό είναι το στιλ της Ρεζέρβας (όπως στο «Για το σοσιαλισμό» ή τη «Μικρή Ελλάδα») που προοιωνίζεται και τη συνέχεια. Δεν συνειδητοποιούμε εύκολα ότι μόλις πέντε χρόνια έχουν περάσει από τον Αττίλα (το τραγούδι είχε κυκλοφορήσει σε σαρανταπεντάρι το ’75 στο μεταξύ), και ότι αυτή η γενιά (ή η αμέσως προηγούμενη) κατέβαινε στους δρόμους και έτρωγε ξύλο για την Κύπρο (σε ένα αντιιμπεριαλιστικό πλαίσιο παρά την «Ένωση» – «δεν είναι μούρλα εθνική που επιστρέφει»). Έχει ενδιαφέρον ο παραλληλισμός με τη ζητιανιά, ο Σαββόπουλος ξέρει ότι ασχολείται με κάτι που μάλλον δεν ενδιαφέρει κανέναν στο κοινό του και έχει αυτή την περηφάνεια του ζητιάνου για την οποία, όπως και να το κάνουμε, μόνο εκείνος μπορεί να μιλήσει.

Advertisement

Στο Φορτηγό με τον Δύτη

 

 

Θα αναδημοσιεύσω σήμερα, με λιγοστά δικά μου σχόλια στην αρχή, ένα άρθρο που έγραψε ο φίλος μας ο Δύτης των Νιπτήρων για το Φορτηγό, τον πρώτο δίσκο του Διονύση Σαββόπουλου. Το άρθρο αυτό ο Δύτης (και εδώ είναι η πρωτοτυπία) το έγραψε στο Τουίτερ. Θα έλεγε κανείς πως το μέσο αυτό, με τον εγγενή περιορισμό που έχει στην έκταση των αναρτήσεων (μόλις 280 χαρακτήρες για κάθε τουίτ) είναι το πλέον ακατάλληλο για εκτενή άρθρα. Όμως ο Δύτης παρουσίαζε τραγούδι προς τραγούδι το Φορτηγό, αφιερώνοντας σε κάθε τραγούδι πεντέξι αλλεπάλληλα τουίτ, πεντέξι τιτιβίσματα. Και πριν ακόμα ολοκληρωθεί ο δίσκος, πολλοί τον ενθαρρύναμε να δημοσιεύσει το ολοκληρωμένο άρθρο στο ιστολόγιό του, απ’ όπου το δανείστηκα με την άδειά του και το αναδημοσιεύω εδώ, μιας και δεν είστε όλοι θαμώνες στο Δυτικό ιστολόγιο. 

Σημειώνω ότι ο Δύτης έχει σκοπό να συνεχίσει την τιτιβιστική Σαββοπουλιάδα του, και ήδη έχει ολοκληρώσει και δημοσιεύσει την παρουσίαση-κριτική του δεύτερου δίσκου, που ειναι βέβαια το Περιβόλι του Τρελού, και θα συνεχίσει -αν και όχι μέχρι το τέλος, μάλλον δεν θα πάει πιο πέρα από τα Τραπεζάκια έξω, αν φτάσει και ως εκεί. 

Το Φορτηγό εγώ το πρωτάκουσα όταν μας το έκανε δώρο ο θείος μου ο Κώστας, ο ποιητής Κώστας Μίσσιος, πρώτος ξάδερφος του πατέρα μου, που επειδή είναι νεότερος από τα άλλα ξαδέρφια όλοι στην οικογένεια τον λένε Κωστάκη. Αυτό κατά πάσα πιθανότητα έγινε στην πρώτη επέτειο της δικτατορίας, στις 21.4.1968 -κάνουν δώρα στην επέτειο της Χούντας, φαντάσου πόσο χουντικοί θα είναι, θα σκέφτεστε, αλλά πράγματι είχαν βρεθεί εκείνη τη μέρα σπίτι μας, να ξορκίσουν την επέτειο, και θυμάμαι πως πάνω στο εξώφυλλο του δίσκου, στην πίσω μεριά, υπήρχε η αφιέρωση που θύμιζε την περίσταση. 

Θυμάμαι πως ακούγαμε συχνά τον δίσκο, και η γιαγιά μου η Αιγινήτισσα, όταν ερχόταν επίσκεψη, σκιαζόταν όταν άκουγε τον Διονύση να φωνάζει στα Πουλιά της Δυστυχίας ή στους Παλιούς μας φίλους -πάρ’το από δω αυτό το σκιάχτρο, κλείσ’ το, μου έλεγε, και βέβαια όλο και περισσότερο εγώ το έβαζα για να την πικάρω. Να σημειώσω πως η γιαγιά μου τότε, όπως προκύπτει από πολύπλοκους μαθηματικούς υπολογισμούς, ήταν αρκετά πιο νέα απ’ όσο εγώ σήμερα. 

Αλλά μάλλον σας κούρασα με τις αναμνήσεις, οπότε δίνω τον λόγο στον Δύτη. 

Όσοι παρακολουθείτε το άλλο μαγαζί του Δύτη, το τιτιβιστήρι ντε, θα έχετε πάρει χαμπάρι ότι επέβαλα στον εαυτό μου έναν διαφωτιστικό ρόλο και ξεκίνησα μια Σαββοπουλιάδα, παρουσιάζοντας ένα τραγούδι κάθε μέρα με τη σειρά. Όπως πρότειναν διάφοροι φίλοι, θα τα μαζεύω και εδώ δίσκο με δίσκο, έτσι να υπάρχουν. Για το Σαββόπουλο εν γένει, μην τα ξαναλέμε, έχω γράψει τις σοφίες μου παλιότερα εδώ, πάνε δώδεκα χρόνια.

Ξεκινάμε με μια εισαγωγή στο Φορτηγό. Ο Σαββόπουλος είναι ήδη δυο-τρία χρόνια στην Αθήνα. Αλητεύει με τον Λοΐζο, έχει παίξει στις μπουάτ, έχει βγάλει ήδη ένα 45άρι. Είμαστε στο ’66, το σινεμά παίζει Τρελό Πιερό και το Νακ του Λέστερ (του σκηνοθέτη των Μπιτλς). Τι είναι το Φορτηγό; Δεν είναι πια Νέο Κύμα, εκτός από δυο-τρία τραγούδια, τη Συννεφούλα ή το Μη μιλάς άλλο για αγάπη. Ο ίδιος είχε πει κάπου τότε ότι το γιε-γιε ήταν καλό αλλά ξένο (θα άλλαζε γνώμη σύντομα) και ότι το «πολιτικό τραγούδι» ήταν το τραγούδι της γενιάς του. Πολιτικό τραγούδι λοιπόν. Άκουγε τότε Μπρασένς, και φαίνεται, αλλά αυτό που παίζει φέρνει πιο πολύ σε Λατινική Αμερική, χιλιανούς τροβαδούρους κλπ. Μόνο κιθάρα: δεν είναι κανένας τεχνίτης, αλλά είναι ακριβώς αυτό το άτεχνο που εντυπωσιάζει: χτυπά την κιθάρα, τσιμπάει τις χορδές, ουρλιάζει. Και στίχοι; πολιτικά ναι, αλλά με τουΐστ (θα το δούμε), κάποια ερωτικά (κι αυτά ιδιόρρυθμα), αλλά κυρίως μια πολύ προσωπική μυθολογία με περιπλανώμενους, περιθωριακούς, αόρατους. Βλέπω μια μακρινή συγγένεια με την Οδό Ονείρων (του ’62). Είναι όμως και κάτι που δεν έχει ξανακουστεί!

Οι μάγοι

Η προσωπική μυθολογία που λέγαμε. Το πρώτο LP μπαίνει ορμητικά, σα να το κάνει επίτηδες: με ένα ωραίο και χαρακτηριστικό ριφάκι, το χτύπημα του ηχείου τόσο χαρακτηριστικό για όλο τον δίσκο, ο Σαββόπουλος φωνάζει τους στίχους (είμαι σίγουρος ότι θα ήταν ακόμα πιο εντυπωσιακό στα λάιβ). Λες και θέλει να δείξει αυτό ακριβώς το άτεχνο του μπουλουκιού. Τον φαντάζεσαι να παρουσιάζει τον εαυτό του ή μάλλον μια περσόνα του εαυτού του (ένα χρόνο πριν από το Sergeant Pepper), που τον φαντασιώνεται σαν πλανόδιο (θα το κάνει κι αυτό στ’ αλήθεια, τον επόμενο χρόνο) ή ίσως σα θιασάρχη (κι αυτό θα το κάνει, κατά κάποιο τρόπο, το ’72). Και το τσίρκο! Πάντα παρόν. Σαν ασπρόμαυρη ταινία είναι αυτός ο δίσκος, σαν Φελίνι ξερωγώ.

Το γιουκαλίλι του Σεφέρη

Τη λέξη «γιουκαλίλι» την άκουσα πρώτη φορά στα δεκάξι μου χρόνια, όταν βγήκε ο δίσκος Τετραλογία του Δημου Μούτση, που περιείχε μελοποιημένα ποιήματα τεσσάρων μεγάλων ποιητών μας: του Σεφέρη, του Καρυωτάκη, του Καβάφη και του Ρίτσου. Ανάμεσά τους και το Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι, ας το ακούσουμε εδώ από τον Μανώλη Μητσιά:

Τότε έμαθα ότι το γιουκαλίλι είναι κάποιο εξωτικό μουσικό όργανο και δεν ασχολήθηκα περισσότερο με το θέμα -εξάλλου η εξήγηση ήταν πειστική, το περίεργο όνομα ακουγόταν εντελώς εξωτικό.

Αργότερα, που πήρα τον τόμο των Απάντων του Σεφέρη από τον Ίκαρο, είδα ότι το ποίημα που είχε μελοποιήσει ο Μούτσης δεν λεγόταν «Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι» αλλά Fog, δηλαδή «Ομίχλη», όπως η φράση αυτή επανέρχεται διαρκώς στο ποίημα. Να το διαβάσουμε:

FOG
Say it with a ukulele

«Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι…»
γρινιάζει κάποιος φωνογράφος∙
πες μου τι να της πω, Χριστέ μου,
τώρα συνήθισα μονάχος.

Με φυσαρμόνικες που σφίγγουν
φτωχοί μη βρέξει και μη στάξει
όλο και κράζουν τους αγγέλους
κι είναι οι αγγέλοι τους μαράζι.

Κι οι αγγέλοι ανοίξαν τα φτερά τους
μα χάμω χνότισαν ομίχλες
δόξα σοι ο θεός, αλλιώς θα πιάναν
τις φτωχιές μας ψυχές σαν τσίχλες.

Κι είναι η ζωή ψυχρή ψαρίσια
–Έτσι ζει;  –Ναι! Τι θες να κάνω∙
τόσοι και τόσοι είναι οι πνιγμένοι
κάτω στης θάλασσας τον πάτο.

Τα δέντρα μοιάζουν με κοράλλια
που κάπου ξέχασαν το χρώμα
τα κάρα μοιάζουν με καράβια
που βούλιαξαν και μείναν μόνα…

«Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι…»
Λόγια για λόγια, κι άλλα λόγια;
Αγάπη, πού ‘ναι η εκκλησιά σου
βαρέθηκα πια τα μετόχια.

Α! να ‘ταν η ζωή μας ίσια
πώς θα την παίρναμε κατόπι
μ’ αλλιώς η μοίρα το βουλήθη
πρέπει να στρίψεις σε μια κόχη.

Και ποια είναι η κόχη; Ποιος την ξέρει;
Τα φώτα φέγγουνε τα φώτα
άχνα! δε μας μιλούν οι πάχνες
κι έχουμε την ψυχή στα δόντια.

Τάχα παρηγοριά θα βρούμε;
Η μέρα φόρεσε τη νύχτα
όλα είναι νύχτα, όλα είναι νύχτα
κάτι θα βρούμε ζήτα – ζήτα…

«Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι…»
Βλέπω τα κόκκινά της νύχια
μπρος στη φωτιά πώς θα γυαλίζουν
και τη θυμάμαι με το βήχα.

Λονδίνο, Χριστούγεννα 1924

Έχω βάλει με πλάγια τις στροφές που ο Μούτσης επέλεξε να μη μελοποιήσει: πράγματι, από τις 10 στροφές του ποιήματος έχουν μελοποιηθεί οι μισές: η 1η, η 6η, η 7η, η 9η και η 10η. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η επωδός («Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι») αλλά βέβαια στο μυαλό μένουν οι μελοποιημένες στροφές και οι άλλες περνάνε στο περιθώριο, ένα πρόβλημα κοινό στην μελοποιημένη ποίηση.

Το Βρώμικο Ψωμί του Σαββόπουλου -και του Χριστόφορου Κάσδαγλη

Πριν από μερικούς μήνες κυκλοφόρησαν, από τις εκδόσεις Οξύ, τα πρώτα βιβλία μιας νέας σειράς που έχει τον εύγλωττο τίτλο 33 1/3. Εύγλωττο, διότι καθένα από τα μικρού σχήματος τομίδια της σειράς, με έκταση γύρω στα 10 τυπογραφικά, είναι αφιερωμένο σε έναν σημαντικό δίσκο των 33 στροφών -μεγάλο δίσκο όπως τους λέγαμε τότε. Τα περισσότερα βιβλία της πρώτης αυτής φουρνιάς είναι μεταφρασμένα, αφιερωμένα σε ξένους δίσκους, όμως έχουμε και δύο πρωτότυπα, για ελληνικούς δίσκους.

Πριν από μερικούς μήνες παρουσίασα το πρώτο από αυτά, το βιβλίο του φίλου Αλέξη Βάκη για τον Μεγάλο ερωτικό του Μάνου Χατζιδάκι.

Σειρά έχει σήμερα το δεύτερο, το βιβλίο του φίλου Χριστόφορου Κάσδαγλη για το Βρώμικο ψωμί του Διονύση Σαββόπουλου.

Οι δυο δίσκοι έχουν κοινή ηλικία, αφου κυκλοφόρησαν και οι δυο στα τέλη του 1972, άρα συμπληρώνουν μισόν αιώνα ζωής. Ασφαλώς συγκαταλέγονται και οι δύο στους σημαντικότερους δίσκους της ελληνικής μουσικής -στον κατάλογο του Διφώνου για τους σημαντικότερους ελληνικούς δίσκους του 20ού αιώνα, που είχαμε παρουσιάσει παλιότερα εδώ, ο Μεγάλος ερωτικός κατατάσσεται δεύτερος ενώ το Βρώμικο ψωμί στη 10η θέση.

Όμως, ανεξάρτητα από την αξία τους, νομίζω ότι ο δίσκος του Σαββόπουλου είχε περισσότερους φανατικούς ακροατές, έφηβους που έλιωσαν το βινύλιο ή την κασέτα παίζοντάς τα αδιάκοπα, δέκα, είκοσι, πενήντα φορές συνέχεια, με την επιμονή και τη λατρεία που μόνο ένα κορίτσι ή ένα αγόρι δεκατέσσερα χρονώ μπορεί να έχει.

Ένα τέτοιο αγόρι δεκατέσσερα χρονώ υπήρξε και ο Χριστόφορος Κάσδαγλης, «δεκατεσσάρων με φωνή βραχνή» όπως τιτλοφορεί το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου. Γράφει:

Η αλληλουχία της μύησης είχε ως εξής: πρώτα ανακαλύψαμε το Περιβολι του τρελλού με το πολύχρωμο ψυχεδελικό εξώφυλλο, υποθέτω λίγο μετά την κυκλοφορία του LP, κάπου στα δεκατρία. Αμέσως μετά το Φορτηγό, και λίγο αργότερα ο Μπάλλος. Αυτό το «λίγο αργότερα» είναι λόγια τωρινά, αντιπροσωπεύουν την τρέχουσα αντίληψή μου για τον χρόνο. Αλλά έχω αποκρυσταλλωμένη την πεποίθηση ότι οι λίγοι μήνες που μεσολαβούσαν τότε μεταξύ των δύο σταδίων της μύησης ήταν ισοδύναμοι με σημερινά χρόνια. 

Στα δεκατέσσερά μου οι φίλοι μου κι εγώ είμαστε ήδη ακραιφνείς σαββοπουλικοί. Ακούμε μέρα νύχτα Σαββόπουλο. Συζητάμε για τον Σαββόπουλο. Προσπαθούμε να τραγουδάμε Σαββόπουλο με φωνή βραχνή. Πώς μπορείς να τραγουδήσεις στα δεκατέσσερα με φωνή βραχνή; Μπορείς. 

Δημιουργούμε μυστικούς κώδικες με τα λόγια, που τα ξέρουμε απέξω αν και σε μερικές περιπτώσεις μάς διαφεύγουν φράσεις -αφορμή για ατελεύτητες συζητήσεις και διαφωνίες. Είμαστε σε θέση να παραθέσουμε τους τίτλους των τραγουδιών με τη σειρά τους στον δίσκο, κατά τον ίδιο τρόπο που εκφωνούμε τη βασική ενδεκάδα της ομάδας. Οικονομόπουλος, Βλάχος, Αθανασόπουλος, Καψής, Σούρπης, Δημητρίου, Ελευθεράκης, Δομάζος, Κουβάς, Αντωνιάδης, Φυλακούρης. Προπονητής, Φέρεντς Πούσκας. Έχουμε απομνημονευσει κάθε λέξη που αναφέρεται στα οπισθόφυλλα, τα ονόματα των μουσικών και του ηχολήπτη, τα credits, έστω και αν εντέλει αποδείχτηκαν ελλιπή. 

Κέλομαί σε Γογγύλα στον Μεγάλο Ερωτικό

Πριν από μερικούς μήνες κυκλοφόρησαν, από τις εκδόσεις Οξύ, τα πρώτα βιβλία μιας νέας σειράς που έχει τον εύγλωττο τίτλο 33 1/3. Εύγλωττο, διότι καθένα από τα μικρού σχήματος τομίδια της σειράς, με έκταση γύρω στα 10 τυπογραφικά, είναι αφιερωμένο σε έναν σημαντικό δίσκο των 33 στροφών -μεγάλο δίσκο όπως τους λέγαμε τότε. Τα περισσότερα βιβλία της πρώτης αυτής φουρνιάς είναι μεταφρασμένα, αφιερωμένα σε ξένους δίσκους, όμως έχουμε και δύο πρωτότυπα, για ελληνικούς δίσκους, το ένα από τα οποία θα παρουσιάσω σήμερα. Για το άλλο, που είναι το βιβλίο του φίλου Χριστόφορου Κάσδαγλη για το Βρώμικο ψωμί του Σαββόπουλου, επιφυλάσσομαι.

Προτίμησα να ξεκινήσω παρουσιάζοντας το βιβλίο του φίλου Αλέξη Βάκη για τον Μεγάλο Ερωτικό του Μάνου Χατζιδάκι, επειδή σε αυτό το βιβλίο έχω βάλει κι εγώ το χεράκι μου, μ’ ένα μικρό σημείωμα που θα το παραθέσω πιο κάτω, σχετικά με το τραγούδι Κέλομαί σε Γογγύλα.

Ο Βάκης στην εισαγωγή του λέει ότι το Άξιον Εστί του Μίκη Θεοδωράκη και ο Μεγάλος Ερωτικός του Μάνου Χατζιδάκι είναι οι δυο δίσκοι που θα διάλεγε κανείς να πάρει μαζί του αν έμπαινε το παροιμιώδες ερώτημα της καταστροφής του κόσμου ή της εξορίας σε έρημο νησί. Και πράγματι, πολύ συχνά αυτοί οι δυο δίσκοι βρίσκονται στις πρώτες θέσεις διάφορων αξιολογήσεων -ας πούμε, στους 100 ελληνικούς δίσκους του 20ού αιώνα του περιοδικού Δίφωνο, που είχαμε πρόσφατα παρουσιάσει και εδώ. Αλλά νομίζω πως είναι γενικώς αποδεκτό ότι πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό ελληνικό δίσκο.

Το βιβλίο του Αλέξη Βάκη είναι διαρθρωμένο σε 11 κεφάλαια συν τα προλογικά και επιλογικά. Η ιδέα του Μεγάλου Ερωτικού γεννήθηκε ενώ ο Χατζιδάκις βρισκόταν στην Αμερική. Κι έτσι το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί μια πολύ χρήσιμη υπενθύμιση της περιόδου αυτής στη ζωή του Χατζιδάκι, που διάρκεσε σχεδόν έξι χρόνια. Πήγε στη Νέα Υόρκη στα τέλη του 1966, μαζί με τον Ζυλ Ντασέν και τη Μελίνα Μερκούρη, για να προετοιμάσουν το ανέβασμα της παράστασης Ilya Darling, όπου ο Μ.Χ. έγραφε τη μουσική. Επειδή όμως ανέκυψε μια οικονομική διαφορά με την Εφορία, ο συνθέτης έμεινε στη Νέα Υόρκη μέχρι να διευθετηθεί το ζήτημα.

Εκεί γνώρισε τη Φλέρυ Νταντωνάκη, που εμφανιζόταν σε μια παράσταση μιούζικαλ αφιερωμένη στον Ζακ Μπρελ, και εκεί είχε την ιδέα για τον Μεγάλο Ερωτικό, ο οποίος ηχογραφήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1972, δυο μήνες μετά την επιστροφή του Χατζιδάκι στην Ελλάδα, άρα είναι έργο της «αμερικανικής» περιόδου.

Διαβάζω στο βιβλίο του Βάκη ότι το έναυσμα για να γραφτεί όλο το έργο ήταν το ποίημα «Σ’ αγαπώ» της Μυρτιώτισσας. Η Μυρτιώτισσα (Θεώνη Δρακοπούλου) ήταν η μητέρα του εξαιρετικού ηθοποιού Γιώργου Παππά, που δεν είναι πολύ γνωστός σήμερα διότι έπαιζε κυρίως στο θέατρο. Ο Παππάς, στενός φίλος του Χατζιδάκι, πέθανε νέος, 55 χρονών, το 1958. Αργότερα η Μυρτιώτισσα, άρρωστη στο νοσοκομείο, έστειλε στον Χατζιδάκι το ποίημα Σ’ αγαπώ, αφιερωμένο στον γιο της, για να το μελοποιήσει. Εκείνος αμέλησε να την επισκεφτεί και όταν, στην Αμερική πια, διάβασε τον θάνατό της (το 1968) στις ελληνικές εφημερίδες, αισθάνθηκε τύψεις για την αμέλεια και αποφάσισε να κάνει κάτι -και διάλεξε ποιήματα για τον έρωτα απ’ όλη την ιστορία της ελληνικής ποίησης, μαζί και το ποίημα της Μυρτιώτισσας.

Αλλά ας ξανακούσουμε τον δίσκο:

Άδεια για γεμάτα στο σκυλάδικο

Περίεργος ο τίτλος του σημερινού άρθρου, αλλά θα σας τον εξηγήσω αμέσως. Το σημερινό άρθρο, λοιπόν, είναι αφιερωμένο στην προέλευση της λέξης «σκυλάδικο». Όμως, σε αντίθεση με τα περισσότερα άρθρα της κατηγορίας αυτής, δεν πρόκειται να σας εκθέσω την άποψή μου για την ετυμολογία και την ιστορία της λέξης, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν έχω άποψη -δεν ξέρω, για να το πω πιο ωμά. Με άλλα λόγια, ρίχνω άδεια για να πιάσω γεμάτα, ελπίζοντας ότι από τη συζήτηση θα βγάλουμε κάποιαν άκρη.

Όχι όμως  εντελώς άδεια. Θα παραθέσω διάφορες εκδοχές που κυκλοφορούν. Δεν αποκλείω κάποια από αυτές να είναι σωστή, κάθε άλλο. Αλλά δεν μπορώ, αυτή τη στιγμή, να προκρίνω κάποια.

Λέγοντας «σκυλάδικο» εννοούμε, κατ’ αρχάς, έναν συγκεκριμένο τύπο νυχτερινού κέντρου και, κατ’ επέκταση, το είδος τραγουδιού που συνηθίζεται σε αυτά τα κέντρα. Εικάζω ότι πρώτα ονοματίστηκε το κέντρο και μετά το είδος τραγουδιού. Ο τραγουδιστής του σκυλάδικου λέγεται σκυλάς -και σκυλού η τραγουδίστρια. Σκυλάδες όμως λέγονται και όσοι συχνάζουν σε σκυλάδικα (κέντρα) ή τους αρέσουν τα σκυλάδικα (τραγούδια).

Οι 100 καλύτεροι ελληνικοί δίσκοι (του 20ού αιώνα)

Το σημερινό άρθρο είναι συνέχεια ενός προηγούμενου, που το είχαμε δημοσιεύσει πέρυσι, στο οποίο είχαμε δει έναν κατάλογο με τα καλύτερα ελληνικά τραγούδια του 20ού αιώνα, που τον είχαν καταρτίσει οι συντελεστές του περιοδικού Δίφωνο στα τέλη, ακριβώς, του 20ού αιώνα.

Συγκεκριμένα, τον Μάιο του 1999, μέσα στον παροξυσμό για την αλλαγή του αιώνα και της χιλιετίας, το περιοδικό Δίφωνο (τότε έβγαιναν περιοδικά) είχε κυκλοφορήσει ένα ειδικό τεύχος με τίτλο «Ένας αιώνας ελληνική μουσική», στο οποίο οι συνεργάτες του, κάθε άλλο παρά τυχαίοι, επέλεξαν τα 100 τραγούδια, τους 100 δίσκους και τα 60 πρόσωπα της εκατονταετίας.

Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε τα 100 τραγούδια και πολλοί σχολιαστές είχαν εκφράσει την άποψη ότι περισσότερο νόημα θα είχε μια κατάταξη των δίσκων -οπότε, το σημερινό άρθρο.

Η αξία που έχουν τέτοιοι κατάλογοι είναι βέβαια σχετική και στοιχηματίζω ότι ο καθένας θα βρει ότι κάποιοι δίσκοι κακώς λείπουν. Αλλά έτσι γίνεται με αυτές τις λίστες. Τουλάχιστον δίνουν αφορμή για συζήτηση. Στο τέλος του άρθρου κάνω ένα δικό μου σχόλιο.

Οι συνεργάτες του τεύχους του Δίφωνου ήταν: Στέλλα Βλαχογιάννη, Πάνος Γεραμάνης, Μάνος Ελευθερίου, Αργύρης Ζήλος, Γιώργος Μονεμβασιτης, Γιώργος Νοταράς, Γιώργος Παπαδάκης και Γιώργος Τσάμπρας. Για κάθε δίσκο του πίνακα των 100 καλύτερων, κάποιος από αυτούς έγραψε ενα (όχι και πολύ) σύντομο σημείωμα εξηγώντας τη σημασία του.

Στο προηγούμενο άρθρο, είχα αντιγράψει τον κατάλογο, προσθέτοντας για κάθε τραγούδι ένα λινκ στο Γιουτούμπ. To ιδιο έκανα και τώρα, και με έκπληξη διαπίστωσα πως οι περισσότεροι δίσκοι του καταλόγου υπάρχουν στο Γιουτούμπ αυτούσιοι ή σε πλεϊλίστες -μετρημένοι στα δάχτυλα είναι όσοι δεν βρέθηκαν.

Επίσης, ενώ ένα τραγούδι έχει περιορισμένο αριθμό συντελεστών, ένας μεγάλος δίσκος μπορεί να έχει πάρα πολλούς, οπότε αναφέρω επιγραμματικά τους κυριότερους.

(Από το 1999 ως σήμερα έχουν περάσει 23 χρόνια. Τραγούδια έχουν συνεχίσει βεβαίως να γράφονται -δίσκοι όμως βγαίνουν; Ναι, βγαίνουν -αλλά τώρα πια, όπως και πριν απο π.χ. 100 χρόνια, βγαίνουν τραγούδια και με άλλα μέσα και χωρίς να είναι προϋπόθεση η κυκλοφορία ενός μεγάλου δίσκου. Αλλά αυτό είναι θέμα άλλης συζήτησης, ίσως και για τα σχόλια του άρθρου).

Χωρίς άλλα εισαγωγικά, οι 100 δίσκοι του 20ού αιώνα, σύμφωνα με το Δίφωνο, είναι τα εξής:

1. Το άξιον εστί (1964). Μίκης Θεοδωράκης – Οδυσσέας Ελύτης

2. Ο μεγάλος ερωτικός (1972) Μάνος Χατζιδάκις

3. Το χαμόγελο της Τζοκόντας (1965)

Μίκης Θεοδωράκης (1925-2021)

Πέθανε χτες, πλήρης ημερών όπως το θέλει η έκφραση, ο μεγάλος Μίκης Θεοδωράκης, ο τελευταίος ίσως των μεγάλων της γενιάς του. Δεν ήταν μόνο σημαντικότατος συνθέτης, τόσο της σοβαρής μουσικής όσο και της λαϊκής-έντεχνης, είχε και πολιτική δράση σε όλη του τη ζωή -και ενώ συμπορεύτηκε τον περισσότερο καιρό με την αριστερά, ήταν ελεύθερο ηλεκτρόνιο που κατά καιρούς βρεθηκε και σε άλλους χώρους, έως και την ανάληψη υπουργικού θώκου στην κυβέρνηση Μητσοτάκη το 1990.

O Θεοδωράκης σημάδεψε τη γενιά μου, αλλά και την προηγούμενη και την επόμενη. Για πολλά χρόνια ήταν ένας από τους γνωστότερους Έλληνες στο εξωτερικό, ίσως ο γνωστότερος. Την περίοδο της δικτατορίας, οι κασέτες του κυκλοφορούσαν παράνομα χέρι με χέρι και μας εμψυχωναν, ενώ οι γονείς μου στις εκδρομές μας με το αυτοκίνητο τραγουδούσαν μεγαλόφωνα τα απαγορευμένα του τραγούδια, νουθετώντας μας να μην διανοηθούμε να τα επαναλάβουμε μπροστά σε κόσμο.

Αργύρης Ζήλος, αποσπάσματα από μια συνέντευξη

Για τους ανθρώπους της γενιάς μου, όσοι ήμασταν έφηβοι ή νέοι στις δεκαετίες του 70 και του 80, ο Αργύρης Ζήλος ήταν η πιο έγκυρη φωνή στον χώρο της μουσικοκριτικής. Κάποιοι τον ακολουθούσαν πιστά σε ό,τι κι αν έλεγε, άλλοι τον αντιπαθούσαν, όλοι όμως τον έπαιρναν υπόψη τους.

Ακόμα, ο Ζήλος, μέσα από τα έντυπα με τα οποία συνεργάστηκε, και κυρίως μέσα από τον Ήχο, όχι μόνο συνέβαλε στο να διαμορφωθεί το μουσικό γούστο μιας γενιάς, αλλά και επηρέασε μια σειρά από νεότερους, μαθητές του να πούμε, που επίσης ασχολήθηκαν με τη μουσικοκριτική και με τα μουσικά μας πράγματα.

Είχα τη μεγάλη χαρά να γνωρίσω τον Αργύρη Ζήλο το 1983 ή 1984. Μας σύστησε ο Αντώνης ο Φράγκος που ήταν τότε στη ροκ φράξια του ΚΚΕ. Μου είπε να του γράψω κάτι για να δει αν ξέρω να γράφω, εγώ του έγραψα κάτι άλλο -μια κριτική, θυμάμαι, για το Ενέχυρο του Δήμου Μούτση και για κάποιον δισκο του Μπάμπη Γκολέ. Του άρεσε του Ζήλου ο τρόπος που έγραφα κι έτσι με πήρε στον Ήχο, όπου έγραφα για το ελληνικό τραγούδι. Ήταν μια πολύ ωραία εμπειρία, συν τοις άλλοις επειδή είχα την ευκαιρία να συζητάω με τον Αργύρη, ενώ επίσης πλούτισα τη δισκοθήκη μου με δεκάδες δίσκους βινυλίου -καθιέρωσα μάλιστα τη στήλη «Με δυο λόγια» όπου σχολίαζα πιο σύντομα τους όχι πολύ αξιόλογους δίσκους.

Δυστυχώς αυτό δεν κράτησε όσο θα ήθελα, διότι πήγα φαντάρος (Αργότερα συνέχισα για λίγο την κριτική δίσκων αλλά πλέον στον Ριζοσπάστη και με ψευδώνυμο). Ομως τα τελευταία χρόνια απέκτησα και πάλι επαφή με τον Αργύρη, ενώ γνώρισα επίσης τον εξαιρετικό Αντωνη Ξαγά, που του παίρνει αυτή τη συνέντευξη.

Η συνέντευξη του Αργ. Ζήλου είναι ποταμός. Δεν θα τη βάλω ολόκληρη. Παραλείπω και την αξιοδιάβαστη εισαγωγή του Αντ. Ξαγά, αλλά και αρκετές ερωταπαντήσεις -μεταξύ άλλων για να σας προτρέψω να τα διαβάσετε από την πηγή. Αξίζει. Και αξίζει και δεύτερη και τρίτη επίσκεψη.

Χωρίς άλλα εισαγωγικά, κυρίες και κύριοι, ο Αργύρης Ζήλος!

Ας ξεκινήσουμε λίγο… ανάποδα, από το σήμερα. Έχουν περάσει σχεδόν 10 χρόνια που έχει να εμφανιστεί κάπου ένα κείμενο που να το υπογράφει ένας Αργύρης Ζήλος. Γιατί;
Αφού την ξέρεις την απάντηση…
(πέφτει μια ησυχία για αρκετά δευτερόλεπτα, στην ταινία ακούγεται μόνο το κελάϊδισμα των πουλιών και ο άνεμος. Κι ένα βαθύ ρούφηγμα τσιγάρου)
Δύσκολη ερώτηση, πάρα πολύ δύσκολη και η απάντηση. Γιατί κάποιοι άνθρωποι μπορεί να αισθανθούν ακόμη και προσβεβλημένοι. Ξέρεις, η διάθεση να γράφεις, η καύλα ας το πω κι έτσι, με τα χρόνια κάπου ατονεί, όπως και οι περισσότερες διαθέσεις (χαμογελάει). Πόσο μάλλον σε μια πραγματικότητα η οποία πλέον έχει ξεφύγει, με το πλήθος των δίσκων που βγαίνουν πια, κάπου αισθάνομαι ότι δεν μπορώ να έχω πια μια καλή εποπτεία τόσο επαρκή ώστε να εκφέρω μια άποψη η οποία να έχει μια αξιοπιστία. Παράλληλα με αυτό είναι και κάτι άλλο, το γνωρίζεις κι εσύ από πρώτο χέρι. Η κριτική είναι ένα επάγγελμα που το έκανα σχεδόν 40 χρόνια, από αυτό έζησα εμένα και την οικογένειά μου, σχεδόν όλα μου τα ένσημα προέρχονται από την δουλειά αυτή. Και όταν έρχεται κάποιος, όση συμπάθεια ή εκτίμηση κι αν του έχεις και σου ζητάει να συνεργαστείτε, με την διαφορά ότι ‘βρε συ Αργύρη μου, δεν έχουμε λεφτά’, κάπου αισθάνομαι ενδόμυχα ότι εγώ δεν μπορώ να συναινέσω σε αυτό. Μην με παρεξηγείς, δεν το προσπερνώ ούτε το υποτιμώ, χαίρομαι να με εκτιμούν μετά από τόσα χρόνια στην δουλειά, ήταν όμως αυτό, δουλειά, όχι χόμπυ για συνεχίσω να το κάνω τσάμπα. Ξέρεις και κάτι ακόμη; Εντάξει, δεν έχεις λεφτά να πληρώσεις. Φρόντισε τότε να δημιουργήσεις ένα ομαδικό πνεύμα, την αίσθηση μιας συλλογικότητας, μιας κοινότητας. Δεν υπήρξε κάτι τέτοιο, ειδικά στις τελευταίες συνεργασίες…

Τα 100 καλύτερα ελληνικά τραγούδια (του 20ού αιώνα)

Τον Μάιο του 1999, μέσα στον παροξυσμό για την αλλαγή του αιώνα και της χιλιετίας, το περιοδικό Δίφωνο (τότε έβγαιναν περιοδικά) κυκλοφόρησε ένα ειδικό τεύχος με τίτλο «Ένας αιώνας ελληνική μουσική», στο οποίο οι συνεργάτες του, κάθε άλλο παρά τυχαίοι, επέλεξαν τα 100 τραγούδια, τους 100 δίσκους και τα 60 πρόσωπα της εκατονταετίας.

Το τεύχος αυτό το είχα κρατήσει και πρόσφατα κάποιες ανασκαφές το έφεραν ξανά στην επιφάνεια, οπότε σκέφτηκα να παρουσιάσω εδώ τον κατάλογο των 100 τραγουδιών. Θα μου πείτε, πέρασαν 22 χρόνια από τότε, οπότε αν κατάρτιζαν σήμερα τον κατάλογο αυτό η σύνθεσή του δεν θα ήταν ίδια, θα είχαν προστεθεί νεότερα τραγούδια -αλλά η εκτίμησή μου είναι ότι δεν θα είχε αλλάξει ριζικά ο κατάλογος.

Η αξία που έχουν τέτοιοι κατάλογοι είναι βέβαια σχετική και στοιχηματίζω ότι αν διεξέλθετε τα 100 τραγούδια θα βρείτε σίγουρα κάποιο ή κάποια που κατά τη γνώμη σας κακώς λείπουν. Αλλά έτσι γίνεται με αυτές τις λίστες. Τουλάχιστον δίνουν αφορμή για συζήτηση.

Οι συνεργάτες του τεύχους του Δίφωνου ήταν: Στέλλα Βλαχογιάννη, Πάνος Γεραμάνης, Μάνος Ελευθερίου, Αργύρης Ζήλος, Γιώργος Μονεμβασιτης, Γιώργος Νοταράς, Γιώργος Παπαδάκης και Γιώργος Τσάμπρας. Για κάθε τραγούδι του καταλόγου ένας από αυτούς έγραφε μια σύντομη παρουσίαση. Δεν την περιλαμβάνω εδώ, αλλά με την ευκολία της νέας τεχνολογίας προσθέτω λινκ προς το καθένα από τα 100 τραγούδια. Δεν διαλέγω πάντα την πρώτη εκτέλεση -και άλλωστε, όπως θα δείτε, οι συντελεστές του Δίφωνου μνημονεύουν απλώς συνθέτη και στιχουργό, όχι εκτελεστή (άλλωστε, τα περισσότερα τραγούδια του καταλόγου, καθώς είναι κλασικά, έχουν πολλαπλές εκτελέσεις).

Χωρίς άλλα εισαγωγικά, τα 100 τραγούδια του 20ού αιώνα, σύμφωνα με το Δίφωνο, είναι τα εξής:

1.Συννεφιασμένη Κυριακή (Βασίλης Τσιτσάνης, στίχοι Τσιτσάνης-Αλέκος Γκούβερης)

2.Αγάπη που’γινες δίκοπο μαχαίρι (Μάνος Χατζιδάκις – Μιχάλης Κακογιάννης)

3.Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι (Απόστολος Καλδάρας)

4. Χάρτινο το φεγγαράκι (Χατζιδάκις-Γκάτσος)

5. Το μινόρε της αυγής (Περιστέρης – Μίνως Μάτσας)

6. Είμαι αητός χωρίς φτερά (Χατζιδάκις-Ευτ. Παπαγιαννοπούλου)

7. Δυο πορτες έχει η ζωή (Καζαντζίδης-Ευτ. Παπαγιαννοπούλου)

8. Πριν το χάραμα (Παπαϊωάννου-Χαρ. Βασιλειάδης)

9. Αντιλαλούνε οι φυλακές (Μάρκος Βαμβακάρης)

10. Κραταιά ως θάνατος αγάπη (Μάνος Χατζιδάκις – στίχοι από το Άσμα Ασμάτων)

Χρόνια πολλά, κύριε Ντίλαν!

Στα ταξίδια που κάνω με το αυτοκίνητο, ακούω (φυσικά) μουσική. Πριν από καναδυό βδομάδες είχα βάλει και άκουγα τους πρώτους δίσκους του Μπομπ Ντίλαν και σκέφτηκα πως θα έπρεπε να γράψω κάτι στο ιστολόγιο για τον πολύ σημαντικό -αλλά και αγαπημένο μου, από μια άποψη- τραγουδοποιό. Μερικές μέρες αργότερα, είδα στο Φέισμπουκ μιαν ανακοίνωση του φίλου Βασιλη Μανουσάκη, κι έτσι έμαθα ότι σήμερα ο Μπομπ Ντίλαν γιορτάζει τα 80 του χρόνια. Οπότε, το θεώρησα σημαδιακό -και γράφω το σημερινό άρθρο, για να τιμήσουμε όλοι μαζί τον Ντίλαν, όπως θέλει ο καθένας, περίπου με τον ίδιο τρόπο που οι μαθητές ενός σπουδαίου καθηγητή, όταν συμπληρώνει τα 70, τα 75 ή τα 80 χρόνια του, συνηθίζουν να εκδίδουν τιμητικό τόμο, με εργασίες αφιερωμένες στον δάσκαλό τους.

Ο Μπομπ Ντίλαν γεννήθηκε Ρόμπερτ Άλεν Ζίμερμαν, στις 24 Μαΐου 1941, στη Μινεσότα. Η οικογένεια του πατέρα του ήταν Εβραίοι από την Οδησσό, της μητέρας του από τη Λιθουανία, που είχαν, και οι μεν και οι δε, φτάσει στις ΗΠΑ στις αρχές του 20ού αιώνα. (Η οικογένεια του πατέρα του είχε απώτερη καταγωγή από το Καρς, οπότε μπορούμε να τον θεωρήσουμε Πόντιο).

Εφηβος άρχισε να ενδιαφέρεται για το ροκ αλλά πιο πολύ για τη φολκ. Πήρε το ψευδώνυμο Bob Dylan όταν είδε τα ποιήματα του Dylan Thomas (αλλά ήδη σκεφτόταν το Dillon). Παράτησε το κολέγιο το 1961 και πήγε στη Νέα Υόρκη, όπου εντάχθηκε στην καλλιτεχνική σκηνή και το 1962 έβγαλε τον πρώτο του δίσκο, με το όνομά του: Bob Dylan, που είχε κυρίως παραδοσιακά τραγούδια. Ανάμεσά τους και το αργότερα πασίγνωστο House of the Rising Sun -η δική του διασκευή επηρέασε αργότερα τους Άνιμαλς -που βέβαια το ανέδειξαν σε παγκόσμια επιτυχία. (Κατά σύμπτωση, ο Έρικ Μπάρντον των Άνιμαλς πριν από καναδυό βδομάδες γιόρτασε κι αυτός τα ογδοηκοστά γενέθλιά του).

Στη Νέα Υόρκη συνάντησε το είδωλό του, τον Γούντι Γκάθρι -ήταν τότε άρρωστος και ο Ντίλαν τον επισκεπτόταν στο νοσοκομείο- και άλλους μουσικούς του κλίματος Γκάθρι. Ο δεύτερος δίσκος του, το 1963, The Freewheeling Bob Dylan, έχει πολλά τραγούδια διαμαρτυρίας, για επίκαιρα θέματα όπως οι φυλετικές διακρίσεις, όπως επίσης και ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια του, το Blowing in the wind, αλλά και το δυσοίωνο αριστούργημα A Hard Rain’s gonna fall. Ο τρίτος δίσκος, το 1964, The Times they’re A-changing έχει επίσης σαφώς πολιτικό περιεχόμενο, ξεκινώντας από το ομότιτλο τραγούδι και προχωρώντας σε πιο απερίφραστες καταγγελίες. Την ίδια χρονιά δίνει το Another Side of Bob Dylan, με πιο πολλά ερωτικά τραγούδια.

Στη συνεχεια, υιοθετεί ηλεκτρικά όργανα -κάτι που κάποιοι φίλοι του της φολκ σκηνής το θεώρησαν προδοσία, και με αυτό το νέο ύφος παρουσιάζει τρεις αριστουργηματικούς δίσκους: Bringing it All Back Home (1965), Highway 61 Revisited (1965) και Blonde on Blonde (1966). (Ο αυτοκινητόδρομος 61 είναι εκείνος που πηγαίνει από τη γενέθλια Μινεσότα στη Νέα Ορλεάνη). Στους δίσκους αυτούς παρουσιάζει τραγούδια με διάρκεια πολύ μεγαλύτερη από το καθιερωμένο (περίπου) τρίλεπτο ενώ η στιχουργική του δεινότητα φτάνει στα ύψη, δημιουργώντας κόσμους παράνοιας οπως στο Desolation Row. Και βέβαια, δίνει μερικά από τα ωραιότερα ερωτικά τραγούδια του.

Το 1966 είχε το διάσημο όσο και μυστηριώδες ατύχημα με τη μοτοσικλέτα και ακολούθησε μια περίοδος εσωστρέφειας με ελάχιστες δημόσιες εμφανίσεις. Στις επόμενες δεκαετίες ο Ντίλαν πέρασε από πολλές φάσεις, μεταξύ άλλων ασπάστηκε τον χριστιανισμό, αλλά, όσο κι αν είναι σημαντικό το μετέπειτα έργο του εγώ δεν θα μιλήσω γι’ αυτό για τον απλό λόγο ότι δεν το ξέρω.

O δικός μου λοιπόν Ντίλαν τελειώνει περίπου στο John Wesley Harding, αν και περιλαμβάνει επίσης όλα τα τραγούδια του με τους Band, που κυκλοφόρησαν αργότερα. Φαίνεται παράλογο, ίσως και εντελώς άστοχο, να διαλέγει κανείς μια πενταετία (ή έστω εφταετία) από μια δημιουργική σταδιοδρομία που σε λίγο συμπληρώνει έξι δεκαετίες, αλλά νομίζω ότι αυτή η πρώτη πενταετία είναι που καθοριστικά χρωματίζει όλο του το έργο. Άλλωστε, και ο ίδιος πολύ συχνά επέστρεφε στη δεκαετία του 60, εκδίδοντας τα πάμπολλα τραγούδια που είχε ηχογραφήσει σε ταινίες μαγνητοφώνου από εκείνη την εποχή (The Basement Tapes) και τα διάφορα bootleg της εποχής. Θα περιμένω όμως από τα σχόλιά σας, και ιδίως από τον φίλο μας τον Τζι που είναι ειδήμονας πρώτης γραμμής για τα ντιλανικά, να συμπληρώσετε την εικόνα.

Ο φάλτσος ακορντεονίστας

Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε πριν από μερικές μέρες στο διαδικτυακό περιοδικό 2020mag. Όπως είχα γράψει σε προηγούμενο άρθρο, στο ηλεπεριοδικό αυτό θα δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής.

Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. Τυπικά είναι λάθος, αφού το εικονιζόμενο μουσικό όργανο δεν είναι ακορντεόν, αλλά μπαντονεόν. Μας δίνει όμως την ευκαιρία να δούμε ένα ακόμα όργανο της οικογένειας των αερόφωνων, συγγενικό με το ακορντεόν.

Ο φάλτσος ακορντεονίστας

Μια από τις λέξεις της επικαιρότητας, που μάλιστα εμφανίστηκε τους τελευταίους μήνες και όχι από την αρχή της πανδημίας, είναι και το ακορντεόν.

Όχι βέβαια με την κυριολεκτική σημασία της· μεταφορικά χρησιμοποιήθηκε ο όρος. Ανάλογα με την πορεία της πανδημίας, αν σημειωθεί κάποια ύφεση στα κρούσματα και στους διασωληνωμένους τα μέτρα χαλαρώνουν (άνοιξε)· κι αν οι αριθμοί επιδεινωθούν, η στρόφιγγα σφίγγει πάλι (κλείσε). Άνοιξε-κλείσε, την ίδια κίνηση που κάνει ο ακορντεονίστας για να παίξει μουσική.

Να λεξιλογήσουμε λοιπόν για το ακορντεόν, που είναι ένα φορητό αερόφωνο μουσικό όργανο σε σχήμα κουτιού, με πληκτρολόγιο από τη μια μεριά για τη μελωδία και κουμπιά από την άλλη για τις συγχορδίες· στη μέση έχει ένα χειροκίνητο πτυσσόμενο φυσερό, μια φυσούνα, που παράγει τον ήχο πιέζοντας τον αέρα μέσα από μεταλλικές γλωσσίδες.

Το 1829, ο Cyrill Demian, οργανοποιός αρμενικής καταγωγής, κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στη Βιέννη ένα μουσικό όργανο που το ονόμασε Akkordion και που ήταν ο πρόγονος των σημερινών ακορντεόν, αν και διέφερε αρκετά από τα σημερινά. Η λέξη διεθνοποιήθηκε· πέρασε στα γαλλικά, accordéon, και από εκεί στα ελληνικά, ακορντεόν.

Η λέξη ετυμολογείται από το γερμανικό Akkord, που είναι η συγχορδία· ακόρντο λέμε κι εμείς. Η γερμανική λέξη προέρχεται από τα γαλλικά, όπου accord είναι γενικότερα η συμφωνία, που ανάγεται με τη σειρά του, μέσω του αμάρτυρου λατινικού *accordare, στο πρόθημα ad- και στο ουσιαστικό cor, cordis, την καρδιά. Το γαλλικό accorder όμως από τον 15ο αιώνα χρησιμοποιόταν στη μουσική, με τη σημασία «εναρμονίζω», από παρετυμολογική συσχέτιση με το corde (από το λατινικό chorda και από τη δική μας χορδή).

Περιμένοντας το λεωφορείο πρωί Κυριακής στο Λονδίνο (του Τζόναθαν Κόου)

Τελευταία Κυριακή πριν μπούμε σε εορταστικό κλίμα, οπότε σκέφτηκα να βάλω κάτι ανάλαφρο, νεανικό. Κάτι νεανικό είχαμε δει την περασμένη Κυριακή, αλλά μονάχα ανάλαφρο δεν ήταν. Αυτό είναι.

Μόλις άνοιξαν τα βιβλιοπωλεία, έσπευσα να κάνω μερικές αγορές και ανάμεσά τους ήταν και το «Ο κύριος Γουάιλντερ κι εγώ», το τελευταίο μυθιστόρημα του Τζοναθαν Κόου (Jonathan Coe). Το διαβάζω τώρα -και έχει και ελληνικό ενδιαφέρον, αφού η ηρωίδα, η Καλλιστώ, είναι Ελληνίδα ή έστω Ελληνοβρετανίδα. Αλλά σήμερα θα παρουσιάσω ένα απόσπασμα από ένα άλλο βιβλίο του Κόου, ένα από τα πρώτα του. Το ανακάλυψα στη βιβλιοθήκη των γονιών μου -διότι, με κλειστά τα βιβλιοπωλεία και τους κούριερ φρακαρισμένους, είχα ξεμείνει από αναγνωστική ύλη. Πρόκειται για το «Οι νάνοι του θανάτου», μυθιστόρημα του 1990, που εκδόθηκε στα ελληνικά το 2002 από τις εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση της Χιλντας Παπαδημητρίου. Βλέπω ότι είναι εξαντλημένο πια, οπότε αν σας αρεσει πολύ το απόσπασμα που θα διαβάσετε δεν μπορείτε δυστυχώς να το βρείτε παρά μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία ή ίσως στη βιβλιοθήκη των γονιών σας. (Λάθος: Με πληροφορούν ότι επανεκδόθηκε το 2013 και διατίθεται κανονικά΄).

Ο τίτλος που βλέπετε είναι δική μου έμπνευση. Διάλεξα ένα σχετικά αυτοτελές απόσπασμα από το μυθιστόρημα, την αρχή από το κεφάλαιο Middle Eight δηλ. Μέση ογδόη – όλοι οι τίτλοι των κεφαλαίων θα μπορούσαν να αποτελούν τα μέρη ενός μουσικού έργου: Intro, Theme One, κτλ. αφού ο ήρωας είναι ένας νεαρός μουσικός και το μυθιστόρημα παρακολουθεί τις περιπέτειές του όταν παράτησε τις σπουδές Χημείας στο Πανεπιστήμιο και μετακόμισε από το Σεφιλντ στο Λονδίνο προσπαθώντας να ακολουθήσει καριέρα μουσικού. Μάλιστα ο Κοου παρεμβάλλει και παρτιτούρες των συνθέσεων του ήρωά του σε κάποια σημεία. Οσοι διάβασαν το Μέση Αγγλία θα θυμούνται ότι και εκεί ο ήρωας είναι (μεταξύ άλλων) μουσικός και μάλιστα παιζει πλήκτρα, όπως και ο ήρωας των Νάνων του θανάτου.

Το μυθιστόρημα αυτό του Κόου είναι γραμμένο με πολύ χιούμορ, όπως και άλλα βιβλία του -και είναι, όπως είπαμε, νεανικό. Στο απόσπασμα που διάλεξα, ο ήρωας ξεκινάει, Κυριακή πρωί, να βρει τα άλλα μέλη του συγκροτήματός του για πρόβα. Το μυθιστόρημα έχει την απλοχωριά να αφιερώνει 5-6 σελίδες σε ένα μικροπεριστατικό.

Middle Eight

Εσύ κι αυτός ήσασταν Εραστές;
και θα το παραδεχόσουν αν ήσασταν;
MORRISSEY, Alsatian Cousin

Δεν υπάρχει κανένας απολύτως άνθρωπος στον κόσμο, που να θέλει να περάσει ένα κυριακάτικο πρωινό σε μια εργατική πολυκατοικία στο Νοτιοανατολικό Λονδίνο — αν έχει δικαί­ωμα επιλογής. Ξυπνάς το πρωί και κοιτάζεις τον υγρό λεκέ στο ταβάνι της κρεβατοκάμαράς σου, κι από το μυαλό σου αρχίζουν να περνάνε όλα τα όμορφα μέρη του κόσμου, όλα τα διαφορετικά μέρη όπου θα μπορούσες να βρίσκεσαι, και τότε συνειδητοποιείς ότι κάποιος, κάπου, έχει πέσει σοβαρά έξω στους υπολογισμούς του. Ο ήλιος λάμπει. Είναι ένα όμορφο, φρέσκο και τονωτικό, χειμωνιάτικο πρωινό. Έχεις δύο επιλογές. Μπορείς να μείνεις ξαπλωμένος στο κρεβάτι όλη τη μέρα και να προσπαθήσεις να ξεχάσεις πού βρίσκεσαι, ή μπορείς να σηκωθείς και να βγεις έξω – να πας οπουδήποτε, δεν έχει σημασία, να πας κάπου όπου δεν θα νιώθεις τέ­τοια αυτοκτονική απελπισία. Όλοι οι άνθρωποι στην πολυκατοικία θα πρέπει να κάνουν παρόμοιες σκέψεις· στο κάθε διαμέρισμα χωριστά, οι ένοικοι θα πρέπει να σχεδιάζουν τη φυγή τους. Θα νόμιζε κανείς -έτσι δεν είναι;— ότι κάθε Κυ­ριακή πρωί θα γινόταν μαζική έξοδος από το Μέγαρο Χέρμπερτ, ότι οι δρόμοι θα έσφυζαν από απελπισμένους άντρες, γυναίκες και παιδιά, που θα έκαναν μια ομαδική απόπειρα προς την ελευθερία. Δεν συμβαίνει τίποτα τέτοιο. Κανένας δεν κινείται. Όλοι μένουν εκεί που είναι. Και ξέρετε γιατί;

Επειδή δεν περνάνε τα γαμημένα τα λεωφορεία, γι’ αυτό.

Θάνος Μικρούτσικος 1947-2019

Πέθανε χτες το βράδυ ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος, ο σημαντικότερος ίσως συνθέτης της γενιάς του, με θητεία πολλών δεκαετιών στη μουσική, τόσο στο τραγούδι όσο και σε πιο νεωτερικές και σοβαρές φόρμες.

Τα τελευταία χρόνια πάλευε με έναν ζόρικο καρκίνο -κι αν η απώλεια ήταν αναμενόμενη αυτό δεν την κάνει λιγότερο οδυνηρή ή το κενό λιγότερο δυσαναπλήρωτο.

Εκτός από σημαντικός συνθέτης, ο Μικρούτσικος ήταν έντονα πολιτικοποιημένος, οπότε όσοι από εμάς γαλουχηθήκαμε στην κομμουνιστική αριστερά συμπορευτήκαμε μαζί του.

Το ιστολόγιο αισθάνεται την ανάγκη να αφιερώσει το σημερινό άρθρο ως μνημόσυνο στον Θάνο Μικρούτσικο.

Γεννημένος στην Πάτρα το 1947, ο Μικρούτσικος σπούδασε μαθηματικός, όπως και ο πατέρας του ο οποίος δίδασκε σε μεγάλα αθηναϊκά φροντιστήρια. Έκανε επίσης σοβαρές σπουδές μουσικής. Μαθηματικός σπούδασε και ο μικρότερος αδελφός του ο Ανδρέας, που επίσης έγραψε τραγούδια αλλά έγινε περισσότερο γνωστός από την ενασχόλησή του με την τηλεόραση.

Ο Μικρούτσικος στα νιάτα του είχε συγκρότημα ροκ με τον αδελφό του, αλλά εμφανίστηκε στη δισκογραφία το 1975 με τον δίσκο Πολιτικά τραγούδια, που περιείχε στη μία του πλευρά τραγούδια σε στίχους του Γερμανού αμφισβητία κομμουνιστή Βολφ Μπίρμαν (σε εξαιρετική μετάφραση Δημοσθένη Κούρτοβικ) και στην άλλη πλευρά τραγούδια σε στίχους του μεγάλου Τούρκου κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ σε μετάφραση Γιάννη Ρίτσου και Γ. Παπαλεονάρδου.

Την εποχή εκείνη, ο συνθέτης, ο αδελφός του, η τραγουδίστρια Μαρία Δημητριάδη, τότε σύζυγος του Ανδρέα, και άλλοι συντελεστές του δίσκου ήταν μέλη του «μαοϊκού» κόμματος ΕΚΚΕ, το οποίο γενικά είχε πολύ αξιόλογη παρέμβαση στα πολιτιστικά πράγματα, ωστόσο ο δίσκος αγαπήθηκε από όλη την αριστερή νεολαία της εποχής και τα τραγούδια του Μικρούτσικου άρχισαν να ακουγονται σε πολιτικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ νεολαίας. Θα θυμόμαστε για πάντα το Αν η μισή μου καρδιά (που, ασεβώς κάπως, έδωσε και τον παροιμιακό στίχο «η άλλη μισή στην Κίνα βρίσκεται»), την έξοχη ερμηνεία της Δημητριάδη στο Αυτούς τους έχω βαρεθεί, αλλά και τον ίδιο τον Μικρούτσικο να τραγουδάει τη Μπαλάντα για τους ασφαλίτες αποδίδοντας θαυμάσια το σατιρικό πνεύμα του Μπίρμαν. Όπως και άλλοι συνθέτες, ο Μικρούτσικος τραγούδησε ο ίδιος λιγοστά τραγούδια του αλλά με μοναδικό τρόπο -με αξεπέραστο, μερικά χρόνια αργότερα, το Οι Εφτά νάνοι στο s/s Cyrenia, φυσικά σε στίχους Νίκου Καββαδία.

Αλλά κάναμε άλμα. Ακόμα είμαστε στα 1976, όταν ο Μικρουτσικος κυκλοφορεί τον δεύτερο δίσκο του, την Καντάτα για τη Μακρόνησο/Σπουδή σε ποιήματα Μαγιακόφσκι. Μια πλευρά ποιήματα Ρίτσου, μία Μαγιακόφσκι μεταφρασμένος από τον Ρίτσο, μουσική πρωτοποριακή, πάντοτε η έξοχη Δημητριάδη στην ερμηνεία, λίγο πιο δυσπρόσιτος δίσκος από τον προηγούμενο. Το λόγιο στοιχείο ήταν πάντοτε έντονο στη μουσική του Μικρούτσικου, ακόμα και στα τραγούδια του.

Τρίτος σημαντικός σταθμός, το 1977, τα Τροπάρια για φονιάδες, σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, με τη Μαρία Δημητριάδη και τον νεαρό τότε Γιώργο Μεράντζα, που τον λάτρευε όλη η ΚΝΕ. Κι ενώ η Δημητριάδη τραγουδούσε για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ σε βερολινέζικο στιλ και για τον Νίκο Πλουμπίδη, αλλά και για την Πρέβεζα και το Κιλκίς, αν ήταν να διαλέξω ένα τραγούδι από αυτόν τον θαυμάσιο δίσκο θα ξεχώριζα τη Δίκοπη ζωή με τον Μεράντζα με τα πεντάστιχα του Ελευθερίου.

Ήδη ο Μικρούτσικος έχει προσεγγίσει το ΚΚΕ και η ένταξή του στον χώρο της ορθόδοξης κομμουνιστικής αριστεράς επισφραγίζεται με τον δίσκο του 1978 Μουσική πράξη πάνω στον Μπρεχτ, που παρουσιάστηκε σε φεστιβάλ της ΚΝΕ στο Περιστέρι -και με τραγουδιστή τον Γιάννη Κούτρα. Τότε τραγουδούσαμε όλοι το Άννα μην κλαις. Ευθέως πολιτικός είναι και άλλος ένας δίσκος σχετικός με το ΚΚΕ, οι Συναυλίες 81, από κοινού με τον Χρήστο Λεοντή. Από τον δίσκο αυτό ακούμε τη μπρεχτική Μπαλάντα του έμπορα, με τον Σάκη Μπουλά.

Προσπέρασα έναν άλλο δίσκο του 1978, τα Τραγούδια της Λευτεριάς, επίσης αμιγώς πολιτικό, κομμουνιστικό ροκ που τον χαρακτήρισε ο Φ. Τρούσσας. Το τραγούδι για το κομμουνιστικό μανιφέστο σημειώνει και το στιχουργικό ντεμπούτο του Άλκη Αλκαίου.

Όμως το 1979 ο Μικρούτσικος κυκλοφόρησε τον Σταυρό του Νότου (που είχε παρουσιαστεί και νωρίτερα) με 11 μελοποιημένα ποιήματα του Νίκου Καββαδία, με τραγουδιστή κυρίως τον Γιάννη Κούτρα αλλά και τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου σε δυο πολύ χαρακτηριστικά τραγούδια. Ο Μικρούτσικος επρόκειτο να ασχοληθεί κι άλλες φορές με την ποίηση του Καββαδία, βρίσκοντας μια πλούσια φλέβα που στάθηκε σταθμός στο ελληνικό τραγούδι, έκανε δημοφιλέστατη την ήδη πολύ δημοφιλή ποίηση του πιο μελοποιημένου Έλληνα ποιητή, αλλά και έφερε τον συνθέτη σε ευρύτερο (και πιο διαφοροποιημένο πολιτικά) κοινό.

Επόμενος πολύ σημαντικός δίσκος, το 1982 το Εμπάργκο. Σημαντικός καθαυτός, αλλά και επειδή είναι η πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά του στιχουργού Άλκη Αλκαίου, δίσκος πολυσυλλεκτικός και πρωτοποριακός, που όμως έδωσε και ένα αυθεντικό μαζικό σουξέ, την Πιρόγα (που δεν είναι καν αυτός ο τίτλος του τραγουδιού -Ερωτικό λεγόταν).

Aν ήταν να διάλεγα έναν δίσκο του Μικρούτσικου για εκείνο το παροιμιώδες ερημονήσι, μάλλον αυτόν θα διάλεγα. Από την πεντάδα των συντελεστών στην σκόπιμα αλαζονική πόζα της φωτογραφίας, τώρα πια μόνο ο Κώστας Καράλης βρίσκεται στη ζωή.

Την εποχή εκείνη ο Μικρούτσικος κήρυξε εκστρατεία κατά του λαϊκισμού στο τραγούδι -και έβγαλε το 1983 και τον δίσκο Αραπιά για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί, υπό τύπον αντιλαϊκιστικού μανιφέστου, καθώς και έναν δίσκο σε ποίηση Καβάφη. Μάλλον δεν είχε δίκιο σε αυτή την αντιπαράθεση αλλά δεν ακολούθησε για πολύ αυτόν τον δρόμο, αφού στη συνέχεια συνεργάστηκε με πρώτα ονόματα του τραγουδιού σε δίσκους με αρκετά ευδιάκριτη την αναζήτηση του σουξέ.

Ωστόσο, και αυτοί οι δίσκοι του (Η αγάπη είναι ζάλη, Κρατάει χρόνια αυτή η κολώνια, Συγνώμη για την άμυνα) έχουν διαμαντάκια, ενώ την ίδια εποχή έδωσε πλήθος άλλες λιγότερο εμπορικές δουλειές. Ξαναεπισκέφτηκε τον Καββαδία στις Γραμμές των οριζόντων, έδωσε το 1996 τον πολύ καλό Στου αιώνα την παράγκα με τον Μητροπάνο και το 2002 τον Άμλετ της Σελήνης με τον Θηβαίο. Εκείνη την εποχή είχε βγάλει με τους Κατσιμιχαίους έναν έξοχα παράξενο δίσκο, πιο πολύ απαγγελία αλλά και τραγούδι, σε ποίηση Φρανσουά Βιγιόν.

Ίσως αδικώ τη μετέπειτα δουλειά του επειδή έριξα τον προβολέα πιο πολύ στα πρώτα του έργα. Για μένα, αυτά τα έργα που μνημόνευσα αρκούν για να τον τοποθετήσουν πάρα πολύ ψηλά, στις πολύ πρώτες θέσεις των συνθετών, ίσως και στην πρώτη της γενιάς μετά τους δίδυμους πύργους Μίκη και Μάνο (ή Μάνο και Μίκη).

Στα 1993 ο Μικρούτσικος έγινε εξωκοινοβουλευτικός αναπλ. υπουργός πολιτισμού στην τελευταία κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου και ανέλαβε υπουργός Πολιτισμού μετά τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη. Δεν μπορώ να αξιολογήσω το έργο του, ούτε την προσφορά του στις διάφορες θέσεις που ανέλαβε στα διοικητικά του πολιτισμού. Θα ακούσω τα τυχόν σχόλιά σας.

Τα τελευταία χρόνια, αφού παρέπλευσε τον ΣΥΡΙΖΑ, ο Μικρούτσικος επέστρεψε κοντά στο ΚΚΕ, με συμμετοχή σε σημαντικές συναυλίες και αποδεχόμενος την δωδέκατη τιμητική θέση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του κόμματος στις εκλογές του 2019.

Κλείνω με μια προσωπική αναφορά και μια περίεργη σύμπτωση. Το φθινόπωρο του 2017 ήμουν με μια παρέα σε ένα ταβερνείο στα Πετράλωνα, και στο διπλανό μας τραπέζι ήταν ο Μικρουτσικος με μια πολυμελή παρέα. Σιγά σιγά οι δυο παρέες σχεδόν ενώθηκαν και κουβεντιάσαμε αρκετά -θυμάμαι ότι ήταν απολογητικός για την υπουργική του θητεία. Κάποια στιγμή οι καπνιστές της παρέας σηκώθηκαν να πάνε έξω, ήταν ήδη γνωστό το πρόβλημα υγείας του, αλλά εκείνος τούς προέτρεψε να καπνίσουν εκεί που κάθονταν -όπως και έγινε, αλλά μόνο για ένα τσιγάρο.

Χτες το βράδυ είχαμε κανονίσει με την ίδια παρέα να πάμε να δούμε την Ευτυχία. Ήταν η πρώτη φορά που συναντιόμουν μαζί τους από το 2017. Βγαίνοντας από το σινεμά καθίσαμε κάπου και, όπως ανοίγω το κινητό, βλέπω την είδηση για τον θάνατο του Θάνου Μικρούτσικου.

Θα τον θυμόμαστε για πάντα, αλλά τα τραγούδια του θα τα τραγουδάνε και οι επόμενες γενιές. Ελαφρύ να είναι το χώμα που θα τον σκεπάσει.