Μακεδονία-Σκόπια

Τις προάλλες η εφημερίδα Ντοκουμέντο έφερε στη δημοσιότητα ένα ντοκουμέντο του 2005, μια επιστολή του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή προς τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους νεότερο, σχετικά με το θέμα του ονόματος της γειτονικής χώρας, της χώρας που σήμερα ονομάζεται Βόρεια Μακεδονία.

Το κείμενο της επιστολής αυτής, σε μετάφραση της εφημερίδας, έχει ως εξής:

Advertisement

Πράγμα, οπού δεν έγινε ποτέ εις τον κόσμον

Πλησιάζει η επέτειος της επανάστασης του 1821, και κάθε χρόνο συνηθίζω να δημοσιεύω ένα ή περισσότερα άρθρα που να έχουν σχέση με το ιδρυτικό γεγονός του νεοελληνικού κράτους.

Παρουσιάζω σήμερα ένα γράμμα που έστειλαν στις 12 Απριλίου 1826, δυο μέρες μετά την Έξοδο του Μεσολογγίου, εννιά οπλαρχηγοί προς τη «Σεβαστήν Διοίκησιν». Είναι ασφαλώς η πρώτη χρονολογικά περιγραφή της Εξόδου. Το γράμμα στάλθηκε από το χωριό Δερβέκιστα, σήμερα Ανάληψη, οπου είχαν σταθμεύσει οι οπλαρχηγοί.

Ο τίτλος είναι δικός μου, αλλά είναι παρμένος από μια φράση της επιστολής.

Αποσπάσματα του κειμένου υπάρχουν στο Διαδίκτυο, όχι όμως ολόκληρο το κείμενο, ενώ έχουν και αρκετά λαθάκια. Το κείμενο που παραθέτω, το έχω πάρει από τον τόμο «Αλληλογραφία Φρουράς Μεσολογγίου 1825-1826». Μονοτονίζω αλλά δεν αλλάζω την ορθογραφία. Σημειώνω με αστερίσκο κάποιες λέξεις που τις εξηγώ στο τέλος.

Σεβ. Διοίκησις!

Με την ελπίδα να μας καταφθάσουν τα καράβια και να μας μπάσουν ζαερέν*, εφθάσαμεν εις την αθλιωτάτην κατάστασιν. Εφάγαμεν όλα τα άλογα, μολάρια, γομάρια, σκύλους και γάτες, τα οποία ετελείωσαν και αυτά. Τα καράβια δε τα ελληνικά μίαν φοράν εφάνηκαν εις τον λιμένα μας και επειδή ήταν ολίγα, όχι δεν έβλαψαν τον εχθρόν, αλλά και εδιώχθησαν. Και επεριμέναμεν οκτώ ημέρας τρώγοντες θαλάσσια χόρτα και πλέον δεν τα μεταείδαμεν. Έφθασε να πεθαίνουν και από εκατόν και εκατόν πενήντα την ημέραν, ώσπου οπού έμειναν και ανάθαφτοι, διότι οι άλλοι δεν είχον δύναμιν να τους θάφτουν. Διά να μην χαθή όμως με την ολότητα το στρατιωτικόν, απεφασίσαμεν να εβγούμεν με έξοδον με τα σπαθιά εις τας χείρας, να εβγάλωμεν και όλον το αδύνατον μέρος και όποιος γλυτώση· πράγμα, οπού δεν έγινε ποτέ εις τον κόσμον!

Μεζεδάκια του Λαζάρου

Σαββάτο του Λαζάρου σήμερα, οπότε είναι εύκολο να βρω τίτλο για τα μεζεδάκια τούτης της εβδομάδας -το περίεργο είναι πώς δεν έτυχε να χρησιμοποιήσω προηγουμένως τον τίτλο αυτόν, αν και πριν από τρία χρόνια είχαμε «Μεζεδάκια των Βαϊων». Να ευχηθώ χρόνια πολλά στον φίλο μου τον Λάζαρο, αν διαβάζει, και να σας θυμίσω ότι πριν από δυο-τρεις μήνες είχαμε δημοσιεύσει ένα χρονογράφημα του Γιώργου Κοτζιούλα για τα «λαζαρούδια«, ένα έθιμο σχετικό με τη σημερινή μέρα. Πάντως, και ανεξάρτητα από τον Λάζαρο, το σημερινό πιάτο θα είναι κάπως ελαφρύ -ας πούμε ότι ετοιμαζόμαστε για τη μεγαλοβδομαδιάτικη νηστεία. Απεργούσαν και οι δημοσιογράφοι και ξεμείναμε από πρώτη ύλη.

* Και ξεκινάμε με μια περίπτωση γλωσσικών μουστακιών. Στη γλώσσα των εφημερίδων μας, αλλά και της δημόσιας διοίκησης, κάθε λαϊκή λέξη αποφεύγεται, κι έτσι η βάρκα, η ξύλινη βάρκα που χρησιμοποιούν οι πρόσφυγες για να περάσουν στα ελληνικά νησιά, αναβαθμίστηκε σε λέμβο, λες κι αυτό την προφυλάσσει από το να βουλιάξει. Και βέβαια, πότε-πότε η λέμβος παθαίνει ό,τι έχουν πάθει κι άλλα θηλυκά σε -ος, δηλαδή γίνεται αρσενική ή ουδέτερη στο γένος, και όχι σε τίποτα τυχαίους ιστοτόπους αλλά σε κοτζαμάν Βήμα:

Στην περισυλλογή 41 προσφύγων, που επέβαιναν σε ξύλινο λέμβο, προχώρησε το βράδυ του Σαββάτου φορτηγό πλοίο, 95 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Πύλου…

Είναι άραγε το λέμβο ή ο λέμβος; Πάντως, πιο κάτω η λέμβος ξαναβρίσκει το φύλο της, αφού γίνεται λόγος για «ακυβέρνητη λέμβο». Πιο σουρεαλιστικά, στο in.gr διαβάζουμε για «ακυβέρνητη ξύλινο λέμβο.

* Μένουμε στο θηλυκό γένος και στα βάσανά του, και προχωράμε σε έναν βασικό τροφοδότη των άρθρων μας -εννοώ τον αγγελόμορφο Τάκη Θεοδωρόπουλο (από τότε που αποκάλεσε «πιθηκόμορφο» τον Ai WeiWei, είπα να τον αποκαλώ έτσι), ο οποίος σε πρόσφατη χυδαία επιφυλλίδα του ζήτησε συγνώμη που χρησιμοποίησε τον έμφυλο τύπο «βουλεύτρια», που του φαίνεται άκομψος. Ο ίδιος στον τίτλο του άρθρου χρησιμοποιεί τον τύπο «η αριστοκράτις», διότι ένας αριστοκράτης δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει πια τον τύπο «αριστοκράτισσα» από τη στιγμή που τον έχουν μιάνει διάφοροι λαϊκοί.

* Άκουσα και ένα κομμάτι από τη συζήτηση προ ημερησίας διατάξεως στη Βουλή αλλά δεν εντόπισα γλωσσικά μαργαριτάρια, εκτός από το «δεν επιδέχεται καμίας αμφισβήτησης» που το είπε δύο φορές ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Μάλλον δεν μας διαβάζει, διότι νομίζω πως το έχει ξαναπεί και το έχουμε ξανασχολιάσει: το «επιδέχομαι» συντάσσεται με αιτιατική. Αυτό που ίσως μπερδεύει τον Κούλη είναι το «είμαι ανεπίδεκτος», το οποίο βέβαια συντάσσεται με γενική.

Ο Θεόδωρος Λασκαρίδης αποκτά μορφή

Το σημερινό σημείωμα το γράφω με πολλή συγκίνηση έστω κι αν καταλαβαίνω ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν τη συμμερίζονται και πολλοί, ίσως και κανείς άλλος. Με τον Θεόδωρο Λασκαρίδη ασχολούμαι εδώ και αρκετά χρόνια, και έχω γράψει πολλές φορές και στο ιστολόγιο, τόσο πριν όσο και μετά την κυκλοφορία του βιβλίου «Το φονικό μοιραίο βόλι» στο οποίο συγκέντρωσα όσα λογοτεχνικά κείμενα του Θ. Λασκαρίδη μπόρεσα να βρω. Επειδή όμως μπορεί το σημερινό σημείωμα να το διαβάζουν κάποιοι που δεν έχουν διαβάσει τα προηγούμενα άρθρα, θα κάνω μια (όχι και τόσο) σύντομη ανασκόπηση πριν περάσω στην αιτία που μου προκαλεί συγκίνηση.

Η ενασχόλησή μου άρχισε πριν από έξι περίπου χρόνια, όταν, διαβάζοντας μια μελέτη του Μ. Μ. Παπαϊωάννου για την αντιπολεμική λογοτεχνία και τον Κ. Βάρναλη, έπεσα πάνω στο εξής απόσπασμα: «Ο Θ. Λασκαρίδης, ο νεαρός αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη, που αυτοκτόνησε πάνω στα εικοσιέξι του χρόνια, με τα μικρά ωραία αντιπολεμικά του διηγήματα, τα δημοσιευμένα με το ψευδώνυμο Σλαβέικοφ«. Αυτό άρκεσε για να μου κεντρίσει την περιέργεια και επειδή στις μέρες μας είναι ευκολότερη η πρόσβαση σε παλιά χαρτιά, βρήκα στα φύλλα του Ριζοσπάστη του 1920 μερικά από τα διηγήματα του Λασκαρίδη. Τα διηγήματα άξιζαν και, βλέποντας την υπόσχεση που είχαν δώσει πάνω στον τάφο του Λασκαρίδη οι σύντροφοί του από τον Ριζοσπάστη να τα εκδώσουν σε βιβλίο, υπόσχεση που δεν μπόρεσαν να τηρήσουν, άρχισα να παρουσιάζω το έργο του στον ιστότοπό μου και μετά, αφού τα έδειξα στον Γιάννη Ευαγγέλου που του άρεσαν επίσης, αποφασίσαμε να βγάλουμε ένα βιβλίο με τα έργα του Λασκαρίδη από τις εκδόσεις «Διάπυρον», που τότε ξεκινούσε ο Γιάννης.

Δεν ήταν εύκολο. Στοιχεία για τον Θεόδωρο Λασκαρίδη δεν θα βρείτε σε καμιά εγκυκλοπαίδεια, βιογραφικό λεξικό ή ιστορία της λογοτεχνίας· μετρημένες στα δάχτυλα ήταν οι αναφορές στο πρόσωπό του. Για να μαζέψω ψηφίδα-ψηφίδα το βιογραφικό σημείωμα που θα διαβάσετε πιο κάτω, χρειάστηκε να φυλλομετρήσω χιλιάδες σελίδες εφημερίδων και περιοδικών της εποχής. Γιατί όμως; Ο Λασκαρίδης με κέντρισε επειδή είναι ο πρώτος Έλληνας που έγραψε για τον Μεγάλο Πόλεμο, είναι ο πρώτος που έγραψε συλλογή με αντιπολεμικά διηγήματα (ο Μυριβήλης προηγήθηκε, αλλά με μεμονωμένα διηγήματα), είναι ο πρώτος γνωστός αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη στη φάση της μετατροπής του σε κομμουνιστική εφημερίδα. Ακόμα, σε φιλολογικό επίπεδο, ο Λασκαρίδης είναι, απ’ όσο ξέρω, ο πρώτος Έλληνας που χρησιμοποίησε το τέχνασμα να παρουσιάσει τα έργα του δήθεν ως μετάφραση ξένων. (Το ίδιο επρόκειτο να κάνει μεταπολεμικά ο ποιητής Τάσος Παππάς με τα Τραγούδια του Παθανάρες).

Με βάση τα στοιχεία που συγκέντρωσα, ο Θεόδωρος Λασκαρίδης γεννήθηκε το 1895 ή το 1896 στη Βουλγαρία, στην Αγχίαλο (σήμερα Πομόριε), παραθαλάσσια πόλη με ακμαία ελληνική κοινότητα. Το 1906, με την καταστροφή της Αγχιάλου, η οικογένειά του τον στέλνει στην Πόλη να σπουδάσει. Τον Ιανουάριο του 1916, ενώ είναι φοιτητής στην Κωνσταντινούπολη, οι τουρκικές αρχές τον συλλαμβάνουν και τον στέλνουν στη Βουλγαρία, η οποία μόλις είχε μπει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα πολεμήσει στο μακεδονικό μέτωπο, στον τομέα του Καϊμακτσαλάν. Συμμετέχει στις πολύνεκρες μάχες που ακολουθούν τη σερβική επίθεση του Σεπτεμβρίου-Νοεμβρίου 1916 και κάποια στιγμή αυτομολεί στους Σέρβους. Παραμένει φυλακισμένος στο περιχαρακωμένο στρατόπεδο της Θεσσαλονίκης και ύστερα στέλνεται, μαζί με άλλους ελληνικής καταγωγής αυτόμολους του βουλγαρικού στρατού, στο στρατόπεδο της Μπάνιτσας (σήμερα Βεύη). Τον Νοέμβριο του 1917 δραπετεύει από το στρατόπεδο και κατεβαίνει στην Αθήνα. Στις αρχές του 1918 πιάνει δουλειά στον Ριζοσπάστη.

Η μπαλάντα του Στουρχάλη και οδηγίες προς τα στρατεύματα κατοχής

Την πασίγνωστη σκηνή που δείχνει τον Χίτλερ να γίνεται έξω φρενών όταν μαθαίνει το ένα και το άλλο «δυσάρεστο» νέο, την έχω δει αμέτρητες φορές, κάθε φορά με διαφορετικό εννοείται σενάριο και με τους κατάλληλους υποτίτλους (είχαμε μάλιστα φτιάξει και ένα δικό μας, που έπεσε θύμα των μουτζαχεντίν του κοπιράιτ, οπότε να ένα πρόσφατο). Τελικά, τις προάλλες αξιώθηκα να δω και ολόκληρη την ταινία απ’ όπου είναι παρμένη η σκηνή (Der Untergang), μια ταινία που δείχνει τις τελευταίες μέρες του Χίτλερ στο μπούνκερ του και γενικά του Βερολίνου πριν από την πτώση, στα τέλη Απριλίου και αρχές Μαΐου 1945, από τη σκοπιά των Γερμανών. Σε μια-δυο σκηνές σκέφτηκα μήπως, με το να δείχνει η ταινία τις ανθρώπινες στιγμές τους, εξωραΐζει τους ηγέτες του ναζισμού.

Παρόμοια σκέψη έκανα και καθώς ετοίμαζα το σημερινό άρθρο, αλλά απάντησα αρνητικά και ελπίζω να συμφωνήσετε μαζί μου. Το ντοκουμέντο που θα σας παρουσιάσω είναι ένα έντυπο της Βέρμαχτ, που μοιραζόταν στην Κατοχή στους νεοφερμένους στην Ελλάδα Γερμανούς στρατιώτες.

Είναι ένα μονόφυλλο: από τη μια όψη έχει ένα ηθικοπλαστικό ποίημα, που σε εύθυμο τόνο διεκτραγωδεί τα παθήματα ενός ξεροκέφαλου φαντάρου, του Sturheil, ο οποίος κάνει διαρκώς του κεφαλιού του, δεν κρατάει προφυλάξεις, παραβιάζει τους κανονισμούς και παθαίνει διάφορα. Από την άλλη όψη έχει οδηγίες προς νεοφερμένους στην Ελλάδα, σε σοβαρό πια ύφος.

Το στιχούργημα είναι φτιαγμένο με τέχνη και δεν αφήνει πουθενά να εκδηλωθεί κάποιο στοιχείο της ναζιστικής ιδεολογίας -το ίδιο άλλωστε ισχύει και για τις οδηγίες, που είναι αυστηρά υπηρεσιακές, και σε ορισμένα σημεία εκφράζονται ευμενώς για την Ελλάδα και τους Έλληνες, αν και συνεχώς τονίζουν ότι οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές από αυτές που έχει συνηθίσει ένας Γερμανός.

Απ’ όσο γκούγκλισα, τα κείμενα δεν υπάρχουν στο Διαδίκτυο ούτε στα γερμανικά (αν και σε ένα φόρουμ βρήκα τον τίτλο μόνο από το στιχούργημα), ενώ την ελληνική μετάφραση την έκανε ο φίλος Δρ. Ζίμπενμαλ (κατά κόσμο Παναγιώτης Δρεπανιώτης), που είναι δεινός γερμανομαθής και άριστος μεταφραστής -εγώ έβαλα το χέρι μου σε μερικά σημεία, ιδίως στο ποιηματάκι, οπότε αν κάτι δεν σας αρέσει μάλλον στη δική μου επέμβαση θα οφείλεται.

Το όνομα Sturheil, που αν δεν κάνω λάθος είναι λέξη της αργκό για τον πεισματάρη, έχει αποδοθεί Στουρχάλης για να θυμίζει κάτι από στουρνάρι και κάτι από χάλι. Μια και τους νικήσαμε, μπορούμε θαρρώ να δούμε και το χιούμορ τους. Κι ο ανεπίδεκτος μαθήσεως Στουρχάλης έχει κι ένα ελαφρυντικό, ότι τουλάχιστον δεν σκότωνε αποτελεσματικά.

Το «Τετράδιο 72» για τον Γ. Σεφέρη

Τα «Τετράδια» ήταν ένα χειρόγραφο περιοδικό που έβγαινε επί χούντας από μια ομάδα πολιτικών κρατουμένων που πρόσκεινταν  στην ανανεωτική αριστερά. Συνήθως η θεματολογία του αφορούσε το αριστερό κίνημα, ωστόσο τον Σεπτέμβριο του 1972 κυκλοφόρησε, ως παράρτημα, ένα τεύχος αφιερωμένο στον ποιητή Γιώργο Σεφέρη. Το τεύχος αυτό, σκαναρισμένο, έφτασε πρόσφατα στα χέρια μου, από έναν ευγενικό φίλο που θέλει να μείνει ανώνυμος. Ο φίλος το είχε πάρει από τον αείμνηστο Νίκο Γιανναδάκη, που ήταν ένας από την ομάδα των πολιτικών κρατουμένων και ο οποίος, αργότερα, διευθυντής πια της Βικελαίας Βιβλιοθήκης στο Ηράκλειο, είχε παρουσιάσει το «Τετράδιο 72», όπως επικράτησε να αποκαλείται το έκτακτο αυτό τεύχος.

Το «Τετράδιο 72» δεν διεκδικεί δάφνες φιλολογικής πρωτοπορίας. Όμως αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκουμέντο,  μαρτυρία  για την αντιδικτατορική περίοδο. Πέρα από τις αναλύσεις έργων του Σεφέρη και τις παρουσιάσεις αποσπασμάτων του έργου του, πρόσεξα το άρθρο «Τι είναι για σένα ο Γ. Σεφέρης», όπου είκοσι κρατούμενοι αναφέρουν την άποψή τους για τον Σεφέρη σαν ποιητή και άνθρωπο.