Λευκός, γοργός ή αργός ο πιστός σκύλος του Οδυσσέα; (άρθρο του Παντελή Μπουκάλα)

Πριν από καμιά εικοσαριά μέρες, ο φίλος μας ο Π.Κ. μού έστειλε το λινκ σε μια τότε πρόσφατη επιφυλλίδα του φίλου Παντελή Μπουκάλα στην Καθημερινή, προτείνοντας να την (ανα)δημοσιεύσω στο ιστολόγιο αφού είχε γλωσσικό ενδιαφέρον -και ήταν βέβαια πολύ καλογραμμένη.

Περίμενα να περάσουν μερικές μέρες, ύστερα ήρθε η επικαιρότητα με τις απαιτήσεις της, οπότε τελικά αναδημοσιεύω σήμερα το άρθρο του Παντελή (εδώ η αρχική δημοσίευση). Πρέπει να ομολογήσω πως με βολεύει, διότι είχα πολλά τρεχάματα αυτές τις μέρες, αλλά έτσι κι αλλιώς βρίσκω πολύ αξιόλογο το κείμενο.

Σε διπλές αγκύλες βρίσκονται δυο δικά μου σχόλια, ενώ πρόσθεσα και την εικόνα των τεσσάρων ιππέων της Αποκάλυψης.

Λευκός, γοργός ή αργός ο σκύλος του Οδυσσέα;

Για λογοτεχνικούς λόγους παρά για θρησκευτικούς, και οι δύο νομπελίστες μας αναμετρήθηκαν με την «Αποκάλυψη». Προσυπέγραψαν έτσι έμπρακτο το παλιό αίτημα μεταφοράς των Γραφών στη νεοελληνική. Αν στόχος είναι η κατανόηση του βιβλικού λόγου, και όχι η μαγεμένη παρακολούθηση του ήχου μισογνωστών-μισοάγνωστων λέξεων, τότε η μετάφρασή του είναι αναγκαία και υποχρεωτική. Ούτε ανευλαβής ούτε «αντικανονική». 

Ο Γιώργος Σεφέρης χαρακτήρισε «μεταγραφή» τη δοκιμή του (οριστική έκδοση Ικαρος, 1975), ο δε Οδυσσέας Ελύτης «μορφή στα νέα ελληνικά» (Υψιλον, 1985). Και οι δύο αποφεύγουν τον όρο «μετάφραση», όπως και αλλού, επιλογή που αξίζει σχολιασμό· δεν είναι όμως του παρόντος. Στο κρίσιμο εδάφιο της «Αποκάλυψης» που μας απασχόλησε την περασμένη Κυριακή, ο Σεφέρης μεταφράζει ως «χλωμό» τον «χλωρό» τέταρτο ίππο: «Και είδα, και ιδού άλογο χλωμό, κι ο καβαλάρης τ’ όνομά του Θάνατος». Ο Ελύτης ενισχύει (ή μάλλον αποσαφηνίζει) το «χλωμός» με ένα επιπλέον επίθετο: «Και είδα και να: ένα κιτρινιάρικο, χλωμό άλογο· κι ο που το καβαλούσε, ο Θάνατος με τ’ όνομα». Ακόμα και λίγες λέξεις αρκούν για να υποδείξουν τον ιδιασμό κάθε ποιητή. Ούτε το «χλωρός» (με την τωρινή σημασία) ούτε το «χλωμός» είναι εναργές επί ίππων, εξ ου και η επιλογή «πρασινοκίτρινο» των μεταφραστών της Βιβλικής Εταιρίας. Απολύτως οικείες οι δύο σχεδόν ομόηχες λέξεις, σχηματίζουν όμως θολή εικόνα. Σημειωτέον, σε σύγχρονες εικαστικές αποδόσεις της ιππικής τετράδας, το άλογο του Θανάτου είναι πράσινο. [[Αξίζει να δείτε και το προηγούμενο άρθρο του Παντελή Μπουκάλα. Όσο για τον χλωρό ίππο της Αποκάλυψης, και η δική μου άποψη είναι πως ήταν πράσινος -δείτε εδώ στο τέλος]]

Advertisement

Ο θεϊκός Αχιλλέας και ο ανθρώπινος Οδυσσέας (δυο ποιήματα του Gpointofview)

Πολλές φορές έχουμε δημοσιεύσει στο ιστολόγιο διηγήματα του φίλου μας του Τζι, το τελευταίο πριν απο ένα δίμηνο και εκεί θα βρείτε λινκ προς τα προηγούμενα.

Το ιστολόγιο κατά καιρούς δημοσιεύει διηγήματα, πεζογραφήματα και αφηγήματα φίλων, όπως ο Δημήτρης Μαρτίνος ή ο DryHammer, αλλά ως τώρα δίσταζα να δημοσιεύσω ποιήματα φίλων, θεωρώντας ότι δεν προσφέρεται το μέσο. Ο ενδοιασμός ισχύει, αλλά σήμερα κάνουμε μια εξαίρεση, αφού τα δυο έργα του Τζι είναι, ας πούμε, ποιητικοί στοχασμοί πάνω σε ομηρικούς στίχους. (Ο Τζι, που ξέρει τον ενδοιασμό μου, μου τα έστειλε βάζοντας στο μέιλ τίτλο «Στη γραμμή του οφσάιντ»).

Οι δυο φωτογραφίες που συνοδεύουν τα ποιήματα είναι επίσης επιλογή του Τζι.

Perpetual like Achilles

Γιατί τρώμε ψάρια;

Τρώμε ψάρια επειδή είναι νόστιμα, τρώμε ψάρια επειδή περιέχουν ωμέγα-3, κάποιοι τα τρώνε επειδή τα ψαρεύουν οι ίδιοι, ενώ όταν ήμουν μικρός και δεν μου πολυάρεσαν -ίσως επειδή ήταν μπελάς να τα καθαρίζεις- η μητέρα μου με πρότρεπε να τρώω ψάρια επειδή κάνουν καλό στα μάτια, μια παραίνεση που θα την έχουν ακούσει αμέτρητα παιδιά.

Όμως εδώ δεν διαιτολογούμε αλλά λεξιλογούμε, ως γνωστόν. Οπότε, θα εννοήσουμε και την ερώτηση του τίτλου κάπως διαφορετικά, αν και βέβαια επίτηδες τη διατύπωσα έτσι ώστε όποιος τη διαβάζει να σκέφτεται πρώτα τη διαιτολογική πλευρά. Κάπως διαφορετικά, δηλαδή ετυμολογικά -γιατί τρώμε ψάρια και όχι ιχθείς, ή, μ’ άλλα λόγια, πώς γεννήθηκε η λέξη «ψάρι»;

Να προειδοποιήσω πριν ξεκινήσω ότι στο σημερινό άρθρο θα θίξω μόνο τα ετυμολογικά του ψαριού -όχι τις σημασίες που έχει προσλάβει η λέξη ή τα φρασεολογικά του: αυτα τα αφήνω για μελλοντικό άρθρο, αφού αν ήθελα να τα χωρέσω όλα, ετυμολογικά, ιστορία λέξης, φρασεολογικά, λαογραφικά κτλ. σε ένα άρθρο θα επρεπε να γράψω πάρα πολλά. Οπότε, μη μου πείτε στα σχόλια για το ψάρι έξω απ’ το νερό ούτε για το φανταρίστικο ψάρωμα.

Στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ τέθηκε το εξής ερώτημα:

Εχθές, παρακολουθώντας ένα ντοκιμαντέρ για την Δήλο, αναφερόμενοι στη διατροφή τους, οι ειδικοί είπαν πως το ψάρι ήταν είδος πολυτελείας, και το δικαιολόγησαν αναφερόμενοι στην ετυμολογία της λέξης «ψάρι»< οψάριον<οψέ (αργά). Είναι έτσι;

Δεν είναι έτσι, κι αν το είπαν ειδικοί τότε είναι διπλό το κακό, αλλ’ ας ελπίσουμε ότι ο φίλος δεν άκουσε καλά αυτό που ειπώθηκε. Όμως να δούμε ποια είναι η ετυμολογία του ψαριού.

Το ψάρι ετυμολογείται από το οψάριον, που είναι υποκοριστικό της λέξης όψον. Όψον ήταν στα αρχαία ελληνικά το προσφάι που συνοδεύει το ψωμί ή ο μεζές που συνοδεύει το κρασί. Η λέξη μπορεί να συνδέεται ετυμολογικα΄με το οψέ, και ίσως αυτό να άκουσε ο φίλος μας στην εκπομπή.

Ο Όμηρος, τα μαθηματικά και η αγυρτεία, ξανά

Το σημερινό άρθρο αποτελεί συνέχεια ενός άρθρου που είχα δημοσιεύσει, σχεδόν με τον ίδιο τίτλο, πριν από οχτώ μήνες. Τότε, είχαν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και ιστοτόπους, άρθρα με τίτλους όπως «Με μαθηματικό κώδικα έγραψε ο Όμηρος τα έπη», που βασίζονταν σε μια ανακοίνωση που έκανε η φιλόλογος Αναστασία Τσώνη, δ.φ., στην 8η Μαθηματική Εβδομάδα που διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη από την Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία-Παράρτημα Κεντρικής Μακεδονίας από τις 30 Μαρτίου έως τις 3 Απριλίου.

Πηγή των άρθρων εκείνων ήταν μια συνομιλία της κ. Τσώνη σε συντάκτη του ΑΠΕ/ΜΠΕ. Είχα σφοδρές αντιρρήσεις για το περιεχόμενο των άρθρων και ιδίως για τις αναφορές στη θεωρία των λεξαρίθμων που κατά τη γνώμη μου είναι αγυρτεία που ασφαλώς δεν έχει θέση σε μια επιστημονική εκδήλωση όπως η Μαθηματική Εβδομάδα. Ωστόσο, διατηρούσα επιφυλάξεις διότι δεν είχα μπορέσει να βρω την ανακοίνωση της κυρίας Τσώνη, και είχα την ελπίδα ότι το  περιεχόμενο του άρθρου θα την αδικούσε.

Παρά τον αρχικό προγραμματισμό, τα Πρακτικά της εβδομάδας άργησαν να γίνουν διαθέσιμα. Είχα αγγαρέψει φίλο του ιστολογίου, εκπαιδευτικό, να τα αναζητάει σε τακτά διαστήματα -και τελικά πριν από λίγες μέρες ο φίλος μου προμηθεύτηκε το CD με τα πρακτικά κι έτσι μπόρεσα να διαβάσω το πλήρες κείμενο της ανακοίνωσης της κ. Τσώνη.

Δυστυχώς, η ανάγνωση της πλήρους ανακοίνωσης επιβεβαιώνει τους φόβους μου. Μπορεί η συντάκτρια της ανακοίνωσης να κρατάει κάποιες αποστάσεις από την αντιεπιστημονική και αναξιόπιστη θεωρία των λεξαρίθμων, αλλά την αναπτύσσει διά μακρών στο κείμενό της, ενώ ταυτόχρονα διατυπώνει εξίσου ανυπόστατες απόψεις σε θέματα ετυμολογίας. Θα επισημάνω στο σημερινό άρθρο μερικά από τα τρωτά της ανακοίνωσης.

Το πλήρες κείμενο της ανακοίνωσης είναι πολύ εκτενές και θα κατέστρεφε την ισορροπία του άρθρου αν το παρέθετα, οπότε το ανέβασα σε χωριστή σελίδα. Θα δημοσιεύσω εδώ την περίληψη της ανακοινωσης και κάποια αποσπάσματα.

Τα Δέλτα της Πλεύσης

Χτες έγινε η εναρκτήρια εκδήλωση ενός νέου πολιτικού κόμματος, της Πλεύσης Ελευθερίας, που χαρακτηρίστηκε από το σύνολο σχεδόν των σχολιαστών «κόμμα της Ζωής Κωνσταντοπούλου». Η ίδια βέβαια στην ομιλία της χρησιμοποίησε κατά το μεγαλύτερο μέρος το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, αλλά προς το παρόν το νεοπαγές κόμμα δεν φαίνεται να διαθέτει άλλες πολιτικές προσωπικότητες συγκρίσιμης εμβέλειας.

Δεν είναι παράδοξο σε καιρούς κρίσης να ιδρύονται νέες πολιτικές κινήσεις, ιδίως όταν έχουν προηγηθεί διασπάσεις και αποχωρήσεις σε υφιστάμενα κόμματα. Η Ζωή Κωνσταντοπούλου αποχώρησε από τον ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι, συνεργάστηκε ως ανεξάρτητη στις εκλογές του Σεπτεμβρίου με τη Λαϊκή Ενότητα, αλλά δεν εντάχθηκε στο νέο κόμμα και πάντοτε ακολουθούσε προσωπική πορεία (από το 2012, που πρωτομπήκε στην πολιτική, θα έλεγε κανείς). Ίσως τώρα να βρίσκεται επιτέλους στη θέση που ανέκαθεν επιδίωκε να καταλάβει.

Δεν θα πω πολλά για το νέο κόμμα, που άλλωστε είναι πολύ νωρίς για να το κρίνουμε. Προσωπικά απογοητεύτηκα από τη Ζωή Κωνσταντοπούλου αρκετό καιρό πριν από τη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ, εξαιτίας του κάκιστου τρόπου με τον οποίο ασκούσε τα καθήκοντά της ως Πρόεδρος της Βουλής. Και παρόλο που δεν αποκλείω εντελώς το ενδεχόμενο να ευδοκιμήσει το νεαρό κόμμα, δεν θα στοιχημάτιζα για τις προοπτικές του. Την εναρκτήρια ομιλία της ΖΚ (μεταδόθηκε διαδικτυακά κι έτσι την άκουσα) τη βρήκα προβλέψιμη και μάλλον πομπώδη, και πολύ θα δυσκολευόμουν να ξεχωρίσω κάτι -πάντως πρόσεξα ότι η ομιλήτρια απέφυγε επιμελώς να τοποθετήσει την Πλεύση Ελευθερίας στα αριστερά του πολιτικού φάσματος.

Η Μελανθώ του Χρίστου Δάλκου

Tο σημερινό σημείωμα αρχικά το προόριζα για υστερόγραφο, αν και υπερτροφικό, στο χτεσινό μας άρθρο, που είχε για θέμα του μιαν ανακοίνωση περί… λεξαρίθμων στον Όμηρο, που έγινε σε μιαν επιστημονική ημερίδα. Ωστόσο, τελικά το υστερόγραφο μεγάλωσε τόσο πολύ που χρειάστηκε να το μετατρέψω σε αυτοτελές άρθρο, όχι μόνο για να μην παρακουράσω τους αναγνώστες αλλά και επειδή θα αδικούσα και τα δυο μου θέματα αν τα ανάγκαζα σε μια στενάχωρη συγκατοίκηση.

Στο χτεσινό άρθρο είδαμε μια «ανατρεπτική» (ο χαρακτηρισμός της συντάκτριας της ανακοίνωσης) ανάγνωση των ομηρικών επών, που ανακατεύει και τη θεωρία των λεξαρίθμων. Σήμερα θα δούμε μια πραγματικά (αν και δεν διεκδικεί τον χαρακτηρισμό) ανατρεπτική ανάγνωση ενός επεισοδίου της Οδύσσειας, που γίνεται με τρόπο κατά τη γνώμη μου γοητευτικό.

Βλέπετε, όσο κι αν αρνούμαι και προσπαθώ να ανασκευάσω μύθους και λαθροχειρίες, κατανοώ την επιθυμία για εμπλουτισμό ή πάντρεμα της επιστημοσύνης με τον μύθο, είτε αυτό γίνεται για να διερευνηθούν τολμηρές υποθέσεις και αιρετικές θεωρίες είτε αποσκοπεί απλώς σε μια συναρπαστικήν αφήγηση.

Όμως, με τον κατάλληλο τρόπο, στον κατάλληλο τόπο και χωρίς άρνηση της επιστημοσύνης, χωρίς λαθροχειρίες και αγυρτείες. Κάτι τέτοιο, θα τολμήσω να πω, έκανε ο πατέρας μου όταν, για να εξηγήσει ορισμένες αντιφάσεις στα όσα ξέρουμε για τη ζωή του Ιησού Χριστού, είχε την ιδέα ότι οι αντιφάσεις παύουν να υπάρχουν αν δεχτούμε ότι στο πρόσωπο του Ιησού έχουν συγχωνευτεί τρία ιστορικά πρόσωπα: ένας επαναστάτης ζηλωτής, ένας οραματιστής διδάσκαλος, κι ένας αριστοκράτης από τη γενιά του Δαβίδ. Έγραψε λοιπόν ένα βιβλίο στο οποίο εκθέτει αυτή την, αν μη τι άλλο, πρωτότυπη θεωρία -δεν έκανε ανακοίνωση σε θεολογικό συνέδριο! Περισσότερα για το βιβλίο του πατέρα μου, εδώ.

Ο Όμηρος, τα μαθηματικά και η αγυρτεία

Στην αρχή είπα πως θα είναι πρωταπριλιάτικο, διότι στα περισσότερα ηλεκτρονικά μέσα δημοσιεύτηκε ανήμερα την πρωταπριλιά, ωστόσο αυτό ήταν μάλλον ευσεβής πόθος μου -άλλωστε, τα πρώτα σχετικά άρθρα άρχισαν να δημοσιεύονται από τις 31 Μαρτίου (παράδειγμα). Εννοώ την είδηση ότι «Με μαθηματικό κώδικα έγραψε ο Όμηρος τα έπη» όπως διάλεξαν να την τιτλοφορήσουν τα Νέα, που είναι μια περίληψη της ανακοίνωσης που έκανε η φιλόλογος Αναστασία Τσώνη, δ.φ., στην 8η Μαθηματική Εβδομάδα που διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη από την Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία-Παράρτημα Κεντρικής Μακεδονίας από τις 30 Μαρτίου έως τις 3 Απριλίου.

Τα άρθρα που κατέκλυσαν τον ηλεκτρονικό τύπο (ίσως και τον έντυπο) έχουν όλα μία πηγή, και σχεδόν ταυτόσημο περιεχόμενο, αφού προέρχονται από συνομιλία της κ. Τσώνη σε συντάκτη του ΑΠΕ/ΜΠΕ. Δεν έχω ακόμη δει την ανακοίνωση της κυρίας Τσώνη, οπότε θα βασιστώ στο άρθρο που μεταφέρει τη συνέντευξη/συνομιλία μαζί της. Σε περίπτωση που το περιεχόμενο του άρθρου την αδικεί, ζητώ προκαταβολικά συγνώμη -και αν κάποιος φίλος έχει λινκ προς την ανακοίνωση, πολύ ευχαρίστως να το προσθέσει στα σχόλια. (Τα πρακτικά της Εβδομάδας, παρά τον αρχικό προγραμματισμό, δεν είναι ακόμα διαθέσιμα, όπως έμαθα).

Η ανακοίνωση πάντως έγινε, ή τουλάχιστον περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα της Εβδομάδας, όπου το Σάββατο 2 Απριλίου και ώρα 16.00-16.20 ήταν προγραμματισμένη η ανακοίνωση της Αναστασίας Τσώνη: «Μια ανατρεπτική σπουδή για τα ομηρικά έπη. Ο ποιητής της Ιλιάδας και της Οδύσσειας διδάσκει Μαθηματικά και προσδιορίζει τη χρήση των αριθμών» (Πρόκειται για τον τίτλο, όχι για την περίληψη της ανακοίνωσης).

Σύμφωνα με το άρθρο που δημοσιεύτηκε σε πάμπολλα διαδικτυακά μέσα, άριστος γνώστης των μαθηματικών, με ιδιαίτερη προτίμηση στον αριθμό 3 φαίνεται πως ήταν ο Όμηρος.

Για να δώσει μαθηματικές προεκτάσεις στους στίχους του, ο ‘Ομηρος χρησιμοποιεί, σύμφωνα με την κ. Τσώνη, τους λεξάριθμους, στους οποίους το γράμμα «άλφα» αντιστοιχεί στον αριθμό «ένα», το «Β» στο δύο και ούτω καθεξής (μετά το «κάππα» οι αριθμοί ανεβαίνουν ανά γράμμα σε δεκάδες και μετά το «ρο» σε εκατοντάδες). Ενδεικτικά αναφέρει, ότι αν οι πρώτες τέσσερις λέξεις της Α’ Ραψωδίας της Οδύσσειας («άνδρα μοι έννεπε, μούσα») «αποκωδικοποιηθούν» με λεξάριθμους προκύπτει ο αριθμός 1182, που αν αθροιστεί ανά ψηφίο, προκύπτει και πάλι ο αριθμός τρία.

«Ολόκληρες αριθμητικές παραστάσεις καταλήγουν στον αριθμό τρία και τα πολλαπλάσιά του» υποστηρίζει η κ. Τσώνη και προσθέτει ότι στην Ιλιάδα, ολόκληρο το κείμενο οργανώνεται μαθηματικά σε τρία επίπεδα.

Δεν χρειάζεται να παραθέσω άλλο -μπορείτε να διαβάσετε τη συνέχεια στο λινκ. Υποστηρίζω ότι όσα λέει η ανακοίνωση (αν όντως τα λέει) για λεξάριθμους είναι ανοησίες και ότι κάκιστα έπραξαν οι διοργανωτές της Μαθηματικής Εβδομάδας που, πλάι σε σοβαρές και χρήσιμες ανακοινώσεις επέτρεψαν να παρουσιαστεί μια ανακοίνωση που προάγει την αγυρτεία.

Οι λεξάριθμοι είναι απάτη μεταξύ άλλων διότι από άπειρες σχέσεις διαλέγουν εκείνες που υποτίθεται ότι δείχνουν κάτι σημαδιακό, αγνοώντας όλες τις άλλες. Ο Αργυρόπουλος και άλλοι προπαγανδιστές της λεξαριθμικής θεωρίας, όπως έχουμε ξαναγράψει, επισημαίνουν, ας πούμε, ότι  τα γράμματα της λέξης ΘΕΟΣ βγάζουν λεξάριθμο 284 (9+5+70+200), όπως και της λέξης ΑΓΙΟΣ (1+3+10+70+200), όπως και της λέξης ΑΓΑΘΟΣ, άρα, λένε οι υποστηριχτές της λεξαριθμικής θεωρίας, αυτό δεν μπορεί να είναι τυχαίο: η ελληνικη γλώσσα έχει την ιδιότητα να μας δείχνει ότι ΘΕΟΣ = ΑΓΙΟΣ = ΑΓΑΘΟΣ. Βέβαια, τον ίδιο λεξάριθμο 284 βγάζουν και άλλες χιλιάδες λέξεις της ελληνικής, όπως ΑΓΡΟΙΚΟΙ, ΒΑΠΟΡΑΚΙ, ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ, ΠΑΓΟΠΕΔΙΛΑ -περιέργως κανείς λεξαριθμιστής δεν μας είπε ότι η ελληνική γλώσσα δείχνει τη μυστική σχέση του Θεού με τα παγοπέδιλα.