Εθνεγερσιακά μεζεδάκια

Που βέβαια τα λέω έτσι διότι σήμερα έχουμε 25η Μαρτίου. Γιατί όχι εθνεγερτικά; Διότι τον τίτλο αυτό τον έχω ήδη χρησιμοποιήσει, και μάλιστα δυο φορές, σε προηγούμενες χρονιές που έπεφτε η 25/3 Σάββατο ή εκεί κοντά, οπότε είπα να μην επαναλάβω τρίτη και φαρμακερή φορά τον ίδιο τίτλο και παράλληλα να συμβάλω στην εθνική προσπάθεια να πιάσουμε τα 5 εκατομμύρια λέξεις (σημειώνω ότι ο τύπος «εθνεγερσιακός» βγάζει μόνο 1-2 γκουγκλιές ενώ ο τύπος «εθνεγερσιακά» δεν έβγαζε καμία έως τώρα).

Μια άλλη λέξη που βγάζει λίγες γκουγκλιές είναι το «ενεκπαίδευτο», όπως εδώ στο σουπεράκι του Σταρ.

Φυσικά, πρόκειται για «ανεκπαίδευτο» προσωπικό με μια μικρή αλλαγή στον επικεφαλής του, από λάθος πληκτρολόγησης.

* Σε άλλα νέα, συνεχείς είναι οι ανακατατάξεις στον, ας πούμε, πατριωτικό χώρο, όπου η πολιτεύτρια Αφροδίτη Λατινοπούλου, αφού διαγράφτηκε από το κόμμα ΠΑΤΡΙ.Δ.Α. του Κ. Μπογδάνου επειδή διαφώνησε με τη συμμετοχή του κόμματος στον συνασπισμό Πατριωτική Ένωση, ανακοίνωσε ότι ιδρύει δικό της κόμμα, που το ονόμασε ΠΑΤΡΙΔΑ, όχι ακρώνυμο (Πατριωτική Δύναμη Αλλαγής, νομίζω) αλλά μία λέξη, στο στιλ των Abibas και SFIKO.

Παρακολουθώντας τον σκυλοκαβγά που έχει ξεσπάσει, θυμήθηκα τον Σάμουελ Τζόνσον, που είχε πει ότι ο πατριωτισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο των καθαρμάτων. Αν έβλεπε τον τωρινό σκυλοκαβγά με την ΠΑΤΡΙΔΑ-ΜΛΚ και την ΜΛΚ-ΠΑΤΡΙΔΑ, θα συμπλήρωνε: και των σούργελων.

* Κι άλλη μια καινούργια λέξη, αυτή στα (πιο) σοβαρά.

Υιοθέτης, αυτός που υιοθετεί, όπως ταξιθέτης αυτός που ταξιθετεί, αθλοθέτης  αυτός που αθλοθετεί, επίσης καταθέτης, διαθέτης και τα παρόμοια.

Κανονικός σχηματισμός, πιθανώς χρήσιμος όρος.

* Φίλος μού έστειλε την εξής φωτογραφία από σύνθημα, μόνο που δεν βρίσκω τώρα το μέιλ του κι έτσι δεν μπορώ να σας πω από ποια πόλη είναι

Και αναρωτιέται ο φίλος αν η λέξη «Υγειονομικό» είχε ξεχαστεί στην αρχή και μπήκε εκ των υστέρων ή αν επίτηδες μπήκε έτσι για να φαίνεται καλύτερα.

Δεν ξέρω. Ίσως ο συνθηματογράφος να συνειδητοποίησε ότι δεν χωράει στην επάνω σειρά.

Μεζεδάκια από το Μετρό της Θεσσαλονίκης

Που βέβαια τα ονομάζω έτσι εμπνεόμενος από τη συνέντευξη του υπουργού Νότη Μηταράκη στο BBC, στην οποία ισχυρίστηκε ότι το Μετρό της Θεσσαλονίκης λειτουργεί, κάτι εντελώς αναληθές. Οι ξένοι που τον άκουσαν θα τον πίστεψαν, εκτός αν ζουν στην Ελλάδα. Οι Έλληνες δεν ακούνε BBC, σωστά;

Αλλά στην εποχή μας υπάρχουν και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οπότε προκλήθηκε σάλος κι έτσι έσπευσε ο κ. υπουργός να ανασκευάσει.

Είναι όμως έτσι; Είπε τάχα ο υπουργός ότι το έργο «έχει πλέον προχωρήσει ουσιαστικά»;

Αν δείτε το βίντεο της συνέντευξης (στο 3.40) θα ακούσετε ότι ο κ. υπουργός λέει the new subway in Thessaloniki is up and running.

Αυτό μία μόνο σημασία έχει: ότι ο νέος υπόγειος σιδηρόδρομος στη Θεσσαλονίκη έχει αρχίσει να λειτουργεί.

Ήταν γλωσσικό λάθος; Δύσκολο να το πιστέψουμε διότι ο υπουργός μιλάει καλούτσικα αγγλικά και πήγε προετοιμασμένος στη συνέντευξη. Οπότε, μάλλον εσκεμμένα διάλεξε την έκφραση αυτή ώστε οι κουτόφραγκοι να πιστέψουν πως υπάρχει σε λειτουργία μετρό στη Θεσσαλονίκη.

* Το γεγονός προκάλεσε θυμηδία στα σόσιαλ, αλλά δεν ήταν το μοναδικό. Είχαμε και τη γκάφα του υπαλλήλου της ΓΣΕΕ, που τηλεφώνησε στη Τζόρτζια Αργυρού, τη σύντροφο του αείμνηστου Μανώλη Γλέζου, για να καλέσει τον Γλέζο στην τελετή έναρξης του συνεδρίου της ΓΣΕΕ! (Η ΓΣΕΕ στη συνέχεια δικαιολογήθηκε ότι έγινε λάθος και ότι σκόπευαν να καλέσουν έναν Μανώλη Γλέζο… που είναι αναπληρωτής γραμματέας της Τ.Ο. Κηφισιάς του ΠΑΣΟΚ (άραγε κάλεσαν όλους τους γραμματείς και αναπληρωτές των ΤΟ του ΠΑΣΟΚ;)

* Παρεμπιπτόντως, το συνέδριο της ΓΣΕΕ γίνεται στο Καβούρι. Άκουσα χτες τον Κυρίτση και τον Τσέκερη στο Κόκκινο να λένε για τους ηρωικούς αγώνες των μεταλλωρύχων του Καβουριού στις αρχές του 20ού αιώνα και για το Εργατικό Κέντρο Καβουρίου που ήταν ιδρυτικό μέλος της ΓΣΕΕ (πλάκα έκαναν, βέβαια).

* Μου στέλνει φίλος την οθονιά από το Βήμα και παραπονιέται για τις σορούς του σωρού.

Βέβαια, αν το καλοσκεφτούμε, δεν είναι μόνο το ορθογραφικό λάθος που κάνει σωρούς τις σορούς (πάλι καλά που διατηρείται το γένος). Με την παλιά, την παραδοσιακή σημασία της λέξης, ασφαλώς δεν ταυτοποιήθηκαν «σοροί» αλλά πτώματα -από τότε όμως που βγήκε φετφάς να αποφεύγεται ο μακάβριος όρος «πτώματα» άρχισαν να σωριάζονται σοροί.

* Θα μου πείτε, αυτό βρήκες να προσέξεις από τα ρεπορτάζ για το φρικτό δυστύχημα; Σήμερα, αυτά συζητάμε, γλωσσικά στραβά κι ανάποδα, παρωνυχίδες ασφαλώς.

Δείτε, ας πούμε τι μου έστειλαν δύο φίλοι, ο ένας γλωσσολόγος, από τα ρεπορτάζ με τους διαλόγους του μηχανοδηγού και του μοιραίου σταθμάρχη.

Τι λέτε ότι τους τράβηξε την προσοχή σε αυτόν τον διάλογο;

Η ορθογραφία της λέξης «οπισθοπορ*α».

Πώς γράφεται; Οπισθοπορεία ή οπισθοπορία;

Ο ένας θα πει, με ει όπως η πορεία. Ο άλλος, με ί, όπως η πρωτοπορία, η αεροπορία κτλ. Θα ανατρέξουμε στο λεξικό, αλλά ούτε το ΛΚΝ ούτε ο Μπαμπινιώτης έχουν τον όρο.

Το θέμα το είχαμε συζητήσει πριν από έξι χρόνια, σε ειδικό άρθρο για το «φριχτό δίλημμα, εία ή ία«.  Τότε είχα γράψει:

Ζητείται ορθογραφία στο πανεπιστήμιο

Με τον τίτλο αυτό δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην Καθημερινή ένα εκτενές άρθρο του Απ. Λακασά, στο οποίο φιλοξενούνται οι απόψεις πολλών πανεπιστημιακών σχετικά με τα ορθογραφικά και γλωσσικά λάθη μαθητών και φοιτητών. Το συζητήσαμε παρεμπιπτόντως σε άλλα άρθρα, αλλά στο θέμα αξίζει να αφιερωθεί ξεχωριστό άρθρο -το σημερινό.

Παραθέτω το άρθρο και σχολιάζω σύντομα στο τέλος. Η εικόνα είναι από την Καθημερινή.

Ζητείται ορθογραφία στο πανεπιστήμιο

Φοιτητές, ακόμη και της Φιλολογίας, δυσκολεύονται να συντάξουν γραπτό χωρίς λάθη – Πού το αποδίδουν οι καθηγητές

Χαμένοι σε ένα δάσος λέξεων, στίξης και παρερμηνειών όπου βρίθουν ορθογραφικά λάθη βρίσκονται, όχι μόνον μαθητές, αλλά και φοιτητές. Οι μαθητές σκοντάφτουν στη σωστή χρήση των επιθέτων και των επιρρημάτων, στις ρηματικές καταλήξεις, στους χρόνους, στους τόνους, στα σημεία στίξης. Ενας επιβαρυντικός παράγοντας για μαθητές και φοιτητές είναι η υπερχρήση της νέας τεχνολογίας. Δάσκαλοι, καθηγητές και πανεπιστημιακοί μιλούν στην «Κ» για… ακραία περιστατικά, τονίζοντας την ανάγκη διορθωτικών κινήσεων, καθώς η ορθογραφία δεν είναι μόνον η ορθή γραφή των λέξεων αλλά και η κατανόηση του νοήματός τους. Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής έχει διαγνώσει το θέμα και ετοιμάζει παρεμβάσεις μέσα στο 2023.

Ο Βασίλης Γούναρης, καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ, υπαγόρευσε στους φοιτητές του ένα κείμενο που περιείχε τη λέξη «εκτιμάται/ε», αλλά χωρίς να προσδιορίσει το υποκείμενο. Πώς έπρεπε να γράψουν οι φοιτητές τη λέξη; Το υποκείμενο προσδιορίζει και την κατάληξη του ρήματος: «Γενικά εκτιμάται» ή «εσείς εκτιμάτε». Από τη συνέχιση της υπαγόρευσης από τον κ. Γούναρη προέκυπτε το υποκείμενο και άρα η ορθογραφία του ρήματος. Αλλά φευ: ένας στους τέσσερις φοιτητές έγραψε τη λέξη λανθασμένα. «Πλέον είναι αδύνατον να βρεις ένα πλήρως ορθογραφημένο γραπτό στα γραπτά των φοιτητών», παρατηρεί στην «Κ» ο κ. Γούναρης.

Ανίψια και νεποτισμός

Η ψηφοφορία για τη Λέξη της χρονιάς ολοκληρώνεται μεθαύριο Παρασκευή, και μάλιστα με ρεκόρ συμμετοχής, οπότε αν θέλετε να ψηφίσετε, και δεν έχετε ακόμα ψηφίσει, πρέπει να βιαστείτε -όχι εδώ, αλλά στην ειδική μας σελίδα.

Αλλά το άρθρο δεν το γράφω (μόνο ή κυρίως) για να σας παρακινήσω να ψηφίσετε. Μία από τις 42 λέξεις που συμμετέχουν στην ψηφοφορία είναι και ο ανιψιός. Μπορεί να μη διεκδικεί μία από τις πρώτες θέσεις, αλλά μου δίνει το έναυσμα για το σημερινό άρθρο.

Ο διάσημος ανιψιός βέβαια ήταν ο Γρηγόρης Δημητριάδης, ο ανιψιός του πρωθυπουργού, που είχε μέχρι πρόσφατα τη διεύθυνση του πολιτικού γραφείου του και που φαίνεται πως είχε ανάμιξη στο σκάνδαλο των παρακολουθήσεων, της ΕΥΠ ή του Πρέντατορ.

Αλλά σήμερα εμείς εδώ λεξιλογούμε οπότε θα μιλήσουμε ακριβώς για τη λέξη «ανιψιός». Ή ανηψιός; Την ερώτηση αυτή μου έκανε τις προάλλες διαδικτυακός φίλος ο οποίος με ρώτησε: Αντιμετώπισα πρόσφατα ένα ζήτημα με τη λέξη «ανηψιός», της οποίας η σωστή γραφή, σύμφωνα με τα λεξικά που είδα είναι «ανιψιός». Παρ΄ όλα αυτά, μου είναι αδιανόητο να την γράψω με «ι» αντί του «η». Έχεις άποψη επί του θέματος;

Πράγματι, παλιότερα ήταν συχνή η γραφή «ανηψιός» (ακόμα τη συναντάμε). Ο αρχαίος τύπος ήταν «ανεψιός». Στα μεσαιωνικά χρόνια, το ε τράπηκε σε ι με υποχωρητική αφομοίωση (e-i > i-i). Δεν υπάρχει λόγος να γραφτεί με η, όπως δεν υπάρχει λόγος να γράφονται με η ούτε η ελιά ή ο παλιός που παρόμοια σχηματίστηκαν από την ελαία και τον παλαιό (και που παλιότερα επίσης γράφονταν «εληά, παληός»).

Έτσι, όσο κι αν είναι «αδιανόητο» στον φίλο μου, όλα τα λεξικά γράφουν τη λέξη με «ι». Φυσικά, διατηρείται και ακούγεται, έστω και όχι πλειοψηφικά, και ο αρχαίος τύπος, ανεψιός, ανεψιά.

Αλλά το ορθογραφικό είναι το λιγότερο ενδιαφέρον στη λέξη. Πιο ενδιαφέρον βρίσκω εγώ το ερώτημα της σημασίας της. Τι σημαίνει ανεψιός;

Θα απορήσετε με το ερώτημα και με το δίκιο σας, παρόλο που ακόμα και σήμερα η λέξη δεν έχει την ίδια σημασία σε όλον τον ελληνόφωνο χώρο. Αλλά ασφαλώς στην κοινή νεοελληνική ο ανιψιός είναι ο γιος του αδελφού ή της αδελφής κάποιου, η ανιψιά είναι η κόρη του αδελφού ή της αδελφής του.

Μεζεδάκια από το Κορωπί

Μια και σήμερα είναι η παραμονή των Χριστουγέννων, θα περίμενε κανείς πως ο τίτλος του σαββατιάτικου πολυσυλλεκτικού μας άρθρου θα ήταν κάτι σαν «Μεζεδάκια της παραμονής». Προχτές ωστόσο προστέθηκε στην πιατέλα μας ένα αριστούργημα που δίκαια οικειοποιείται τον τίτλο, μια υπερπαραγωγή κοτσάνας, που αν ήταν κινηματογραφική ταινία θα είχε τίτλο Ζαμέ στο Κορωπί.

Εννοώ βέβαια τις δηλώσεις που πραγματοποίησε στις Βρυξέλλες ο κ. Μιχάλης Δημητρακόπουλος, δικηγόρος της Εύας Καϊλή, στις οποίες ακούγεται να σκοτώνει διαδοχικά πρώτα τη γαλλική και μετά την αγγλική γλώσσα. Ακούστε τον:

Μαντάμ Eva Kaili ετ ενοσάν, λέει. Ελ ν’ α ζαμέ ετέ Κορωπί.

Και συνεχίζοντας στα αγγλικά, σι ιζ άινοσεντ.

Βεβαίως, η Καϊλή είναι γυναίκα, οπότε αν είναι αθώα στα γαλλικά είναι innocente, που προφέρεται ινοσάν-τ. Και αν ποτέ δεν δωροδοκήθηκε, elle n’a jamais été corrompue, κορομπύ.

Όσο για το άινοσεντ, ίσως προέρχεται από το I no cent.

Το αστείο είναι ότι σε προηγούμενες δηλώσεις του ο κ. Δημητρακόπουλος είχε πει ότι ευτυχώς ξέρει Γαλλικά κι έτσι θα μπορέσει να αντεπεξέλθει -ή κάτι ανάλογο. Το περίεργο, πάλι, είναι για ποιο λόγο δεν άφησε τις δηλώσεις στον Βρυξελλιώτη συνάδελφό του.

Ας ελπίσουμε όμως η νομική κατάρτιση του κ. συνηγόρου να είναι καλύτερη από τη γαλλομάθειά του.

* Και συνεχίζουμε με μια υπέροχη περίληψη ταινίας στο ερτφλιξ («Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ»).

«Η Καταρίνα Μπλουμ νεαρή, ελκυστική, έξυπνη, ευαίσθητη – ερωτεύεται σε ένα καρναβαλικό πάρτι έναν νεαρό ριζοσπάστη παραβάτη του νόμου που διαφεύγει από την αστυνομία. Η σύντομη σχέση της με έναν κυνηγημένο άνδρα την φέρνει υπό αστυνομική παρακολούθηση και την καθιστά το σκληρά εκμεταλλευόμενο αντικείμενο φτηνού εντυπωσιασμού των εφημερίδων. Παρουσιάζεται στα πρωτοσέλιδα μιας καθημερινής εφημερίδας μεγάλης πόλης, παρουσιάζεται ως πόρνη, άθεη, συμπαθής κομμουνίστρια, γίνεται στόχος ανώνυμων τηλεφωνημάτων και επιστολών, η ακεραιότητα των σεξουαλικών προαγωγών είναι τόσο βαθιά που ξεπερνά ακόμη και τη θέλησή της να επιβιώσει, που πυροβολεί τον προσβλητικό δημοσιογράφο.»

Αριελικά μεζεδάκια

Θα καταλάβατε πως τα λέω έτσι από το όνομα της καταιγίδας που βέβαια, τουλάχιστον στην Αττική, περισσότερο τη συζητήσαμε για το όνομά της παρά για τη σφοδρότητά της. Ξέρουμε πια πως τα ονόματα των καταιγίδων της χρονιάς τα προτείνουν, εκ περιτροπής, οι μετεωρολογικές υπηρεσίες της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ, και αυτή ήταν πρόταση του Ισραήλ. Πρόκειται για αντρικό όνομα, συνηθισμένο στο Ισραήλ, με αναφορές στη Βίβλο όπου αποτελεί και ένα από τα ονόματα των Ιεροσολύμων -βέβαια στα ελληνικά, στη μετάφραση των Εβδομήκοντα, λέμε Αριήλ, αλλά από τότε μέχρι σήμερα έχουν υπάρξει ο Άριελ του Σέξπιρ, η γοργόνα Άριελ του Ντίσνεϊ και το απορρυπαντικό Αριέλ, οπότε ξεχάστηκε ο Αριήλ, κι ας λέει ο Ησύχιος στο λεξικό του Αριήλ: ο λέων. Παρόλο λοιπόν που ο προσεκτικός ιστολόγος θα έβαζε τίτλο Αριηλικά μεζεδάκια, εγώ είπα να συνταχθώ με τον πάτερ Απρόσεχτο.

Tο έγραψα έτσι για να θυμίσω ότι, αφού εξακολουθεί να βρίσκεται στην επικαιρότητα η υπόθεση της Κιβωτού του Κόσμου και να γίνεται συνεχώς αναφορά στον ιδρυτή της, τον πάτερ Αντώνιο, καλά κρατεί και η… πατεριάδα, δηλαδή η συζήτηση για το αν είναι λάθος να λέμε, όπως οι περισσότεροι, «ο πάτερ Αντώνιος», με άκλιτο το προτακτικό.

Στη συζήτηση παρενέβη και ο εθνικός μας γλωσσολόγος, με ουκάζιο που κυκλοφόρησε στο Φέισμπουκ, με την εισαγωγική πρόταση «Πάτερ, άφες αυτοίς». Διαφωνεί ο κ. Μπαμπινιώτης με τη γραμματική του Τριανταφυλλίδη και θεωρεί «κακοποιητές» τον Κόντογλου και τον Παπαδιαμάντη. Θα περίμενε πάντως κανείς να είχε ο κ. Μπαμπινιώτης περισσότερο τακτ και να μη χρησιμοποιήσει τον όρο «κακοποίηση» για μια γλωσσική επιλογή όταν ο λόγος αφορά μια υπόθεση στην οποία φαίνεται να υπάρχει και πραγματική κακοποίηση παιδιών (την επισήμανση την έκανε ο Άκης Γαβριηλίδης).

* Σε άλλο θέμα, μου γράφει φίλος, που σχολιάζει τον τίτλο είδησης, ότι ο Σωτήρης Τσιόδρας είχε ατύχημα και «υποβλήθηκε σε χειρουργείο».

Λέει ο φίλος: Υποβλήθηκε σε χειρουργείο είναι ισοδύναμο με το υποβλήθηκε σε επέμβαση; Ίσως υπερβάλλω, αλλά όταν το είδα μου φάνηκε περίπου αντίστοιχο με κάτι σαν » το αυτοκίνητό μου υποβλήθηκε σε συνεργείο»

Από την άλλη, συνηθίζουν οι γιατροί να λένε «έχω χειρουργείο» και τη φράση «υποβλήθηκε σε χειρουργείο» τη βρίσκω αρκετά συχνά. Μπορούμε να το θεωρήσουμε και συνεκδοχή, τι λέτε;

* Κι ένα ερώτημα κάθε άλλο παρά επίκαιρο. Ρωτάει εκλεκτός φίλος του ιστολογίου για τους στίχους του θρυλικού τραγουδιού Τα παιδιά του Πειραιά (κι αυτοί του Μάνου Χατζιδάκι):

Όσο κι αν ψάξω
δεν βρίσκω άλλο λιμάνι
τρελή να μ’ έχει κάνει
όπως τον Πειραιά…

Έτσι, ή όπως «ο Πειραιάς»;

Εξαρτάται σε τι αναφέρεται η σύγκριση «όπως τον Πειραιά». Αν αναφέρεται στον δεύτερο στίχο, τότε η αιτιατική στέκει. Αν στον τρίτο στίχο, θέλει ονομαστική, αλλά μπορούμε να σκεφτούμε πως υπάρχει έλξη.

Αν η παρομοίωση εισαγόταν με το «σαν», σαν τον Πειραιά, θα είχε άραγε την ίδια παρατήρηση ο φίλος μας; Εσείς τι λέτε;

* Και τα προβληματικά εισαγωγικά της εβδομάδας, σε σουπεράκι για τον Ερντογάν.

Οι λεονταρισμοί είναι οι ψευτοπαλικαριές, τουλάχιστον σύμφωνα με το λεξικό.

Οι «λεονταρισμοί», δηλαδή οι ψευτολεονταρισμοί τι είναι άραγε;

Διπλά ψεύτικές παλικαριές ή… αληθινές;

* Το επόμενο μεζεδάκι δεν είναι φρέσκο, αλλά τώρα το εντόπισε ο φίλος που το στέλνει. Πρόκειται για ένα πολύ κακομεταφρασμένο άρθρο για ένα ενδιαφέρον αρχαιολογικό θέμα, για μια μούμια που φυλάσσεται σε μουσείο στην Πολωνία:

Πολωνοί επιστήμονες, ανακάλυψαν ένα έμβρυο, σε μια μουμιοποιημένη μούμια, ηλικίας άνω των δύο χιλιάδων ετών. Διατηρήθηκε χάρη σε μια πολύ ασυνήθιστη διαδικασία. Όπως εξηγούν οι ερευνητές, έγινε «τουρσί» σε όξινο περιβάλλον. Αυτή είναι μια διαδικασία παρόμοια με αυτή που διατήρησε τα σώματα των βάλτων μέχρι τις μέρες μας. … το κανάλι γέννησης της νεκρής μητέρας δεν ήταν ανοιχτό

Έχει κι άλλα, αλλά διάλεξα τα πιο χτυπητά. Μου αρέσει πιο πολύ η μουμιοποιημένη μούμια που μου θυμίζει τα νεκρά πτώματα του Μποστ.

Βρετανικά μεζεδάκια

Που τα λέω έτσι, θα το καταλάβατε, εξαιτίας των εξελίξεων στη Μεγάλη Βρετανία με την παραίτηση της πρωθυπουργού Λιζ Τρας μόλις 44 ημέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων της.

Αυτή η τόσο σύντομη κατάρρευση προκάλεσε βέβαια πολλά σχόλια στα σόσιαλ και, έτσι όπως είναι διεθνοποιημένα, έφτασαν και σε μας τα μιμίδια που είχαν φτιάξει οι Άγγλοι σχολιαστές.

Παράδειγμα, η φωτογραφία της πρωθυπουργικής κατοικίας, στον διάσημο αριθμό 10 της Ντάουνινγκ Στριτ, με το λογότυπο του airbnb και τη λεζάντα «Τέλειο για σύντομη διαμονή».

Τώρα που γράφω, δεν βρίσκω το άλλο μιμίδιο με τη διαφήμιση του απορρυπαντικού πιάτων, όπου μία φιάλη «διαρκεί περισσότερο από τρεις ηγέτες των Συντηρητικών».

Στο Τουίτερ, ένας Βρετανός έγραψε:

Ο γιος μου έχει γνωρίσει στη ζωή του τέσσερις υπουργούς οικονομικών, τρεις υπουργούς εσωτερικών, δύο πρωθυπουργούς και δύο μονάρχες.

Είναι τεσσάρων μηνών.

Διότι βέβαια η Λιζ Τρας, που είχε τη συντομότερη πρωθυπουργική θητεία στην ιστορία του θεσμού (και στο Ηνωμένο Βασίλειο μετράει κάμποσους αιώνες), πρόλαβε, στο μικρό αυτό διάστημα, να θάψει τη μακροβιότερη εστεμμένη του στην ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου.

Κάποιοι θα πρόσθεταν ότι πρόλαβε επίσης να θάψει τη βρετανική οικονομία, την πολιτική της καριέρα και το κόμμα της, κι όλ’ αυτά μέσα σε 44 μόνο μέρες -όπως λένε και για τους υποψήφιους που πρωτεύουν στις εισαγωγικές χωρίς να στερηθούν τις διασκεδάσεις τους, «είχε πρόγραμμα»!

Για να τα λέμε όλα, η Λιζ Τρας ναι μεν παραιτήθηκε, αλλά θα μείνει στην πρωθυπουργία μερικές ακόμα μέρες -όχι πάντως πολλές αφού ως το τέλος του μήνα αναμένεται να έχει αναλάβει ο αντικαταστάτης της. Έτσι, οι 44 μέρες θα αυξηθούν λιγάκι. (Ωστόσο, φίλος γράφει ότι ήδη έχει ατύπως αναλάβει ο Τζέρεμι Χαντ υπηρεσιακός πρωθυπουργός). Σε κάθε περίπτωση, το ρεκόρ δεν απειλείται αφού ο ως τώρα βραχυβιότερος ήταν ο Τζορτζ Κάνινγκ, αυτός που τον κάναμε πλατεία Κάνιγγος, ο οποίος έμεινε στη θέση του 121 ημέρες, το 1827 -στην περίπτωσή του δεν παραιτήθηκε, πέθανε.

Και κάτι γλωσσικό. Γράφω πιο πάνω ότι η Τρας πρόλαβε να θάψει τη «μακροβιότερη εστεμμένη» στην ιστορία του ΗΒ. Βέβαια, η Ελισάβετ ήταν το πρόσωπο με τη μεγαλύτερη θητεία στον βρετανικό θρόνο, όχι η γυναίκα με τη μεγαλύτερη θητεία, Κανονικά, αν ήθελα να το πω αυτό έπρεπε ίσως να χρησιμοποιήσω το αρσενικό, αλλά δεν μου αρέσει.

Για να πάρουμε ένα πιο κοντινό σε μας παράδειγμα, αν πούμε ότι σε μια τάξη γυμνασίου ο Κώστας είναι ο μαθητής με την καλύτερη βαθμολογία, εννοούμε απ’ όλη την τάξη. Αν πούμε ότι η Μαρία είναι η μαθήτρια με την καλύτερη βαθμολογία, τι εννοούμε; Πως περνάει όλα τα κορίτσια ή μήπως και τα αγόρια;

Θαρρώ πως το έχουμε συζητήσει ξανά αυτό, και μάλλον θα το ξανασυζητήσουμε.

* Τη φωτογραφία την είδα στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ.

Πρέπει να είναι από την Κύπρο, διότι στην Ελλάδα δεν έχουμε (νομίζω) κοινοτικά συμβούλια -αλλωστε την ανάρτησε μέλος της ομάδας που μένει στην Κύπρο.

Είναι πολύ γουστόζικο το ορθογραφικό λάθος «ενοποιών» αντί για «ενώπιόν» (μου).

Βέβαια, επειδή η φράση είναι στερεότυπη, θα περίμενε κανείς να τη γράφουν σωστά. Τι να πω, ίσως να είναι φτιαχτό το λάθος, για να γελάσουμε -μπεντροβάτο δηλαδή παρά αυθεντικό.

* Και συνεχίζω με κάτι σχετικό με τον θάνατο του Αλέξανδρου Νικολαΐδη, του ολυμπιονίκη που μας έκανε όλους να δακρύσουμε και να τον θαυμάσουμε με το αποχαιρετιστήριο μήνυμά του -αν και η συγκεκριμένη έκφραση εμφανίζεται συχνά.

Με ρωτάει φίλος του ιστολογίου: Διάβασα κάπου για τον Αλέξανδρο Νικολαΐδη, ο οποίος έχασε τη μάχη με τη ζωή μετά από δύο χρόνια σκληρής αναμέτρησης με τον καρκίνο.

Είναι λάθος ή κάνω εγώ λάθος; Η μάχη δόθηκε για τη ζωή -και δυστυχώς χάθηκε

Αν βάλετε στο γκουγκλ «μάχη με τη ζωή» θα δείτε ότι βγάζει πάρα πολλά αποτελέσματα. Πέρυσι που είχαμε άρθρο για τις 50 αποχρώσεις του θανάτου, είχα βάλει «έχασε τη μάχη με τη ζωή / με τον θάνατο», χωρίς να το προσέξω πολύ και στα σχόλια το επισήμαναν δυο-τρεις φίλοι και το διόρθωσα σε «έχασε τη μάχη για τη ζωή / με τον θάνατο».

Ευθειάσματα και φτιασίδια

Εκτός από την Ομάδα Παρακολούθησης Πρωτοσέλιδων Εστίας (ΟΠΠΕ), που ταχτικά τροφοδοτεί με υλικό τα σαββατιάτικα μεζεδοάρθρα μας, υπάρχει στα σόσιαλ και το Παρατηρητήριο Επιστολών Καθημερινής, το ΠΕΚ.

Το σημερινό μας σημείωμα, λοιπόν, το οφείλουμε στο ΠΕΚ, μέλος του οποίου επισήμανε τις προάλλες στο Τουίτερ μιαν επιστολή του Πέτρου Παραρά, επίτιμου αντιπρόεδρου του ΣτΕ (με αξιόλογη δράση στον τομέα των δικαιωμάτων του ανθρώπου), με γλωσσικό ενδιαφέρον. Την παραθέτω και εδώ:

Βυζαντινών ευθειάσματα

Κύριε  διευθυντά
Σε κείμενο του καθηγητή Κωνστ. Φίλη στην «Κ» («Από τους ελιγμούς στους αυτο-εγκλωβισμούς», 24/7/2022, σελ. 11) υπάρχει η φράση: «…στροφή, η οποία πρέπει να φτιασιδωθεί», χρησιμοποιείται δε και η έκφραση «το φτειασίδωμα μιας κατάστασης» (και πολιτικής), δηλαδή η ωραιοποίησή της, ώστε να μη θίγεται κανένας. Στα λεξικά το ρήμα μεταφέρεται ως «καλλωπίζω» και «μακιγιάρω» (Χαραλαμπάκης) ή «ευθειάζω» (Τριανταφυλλίδης) ή «φτειασιδώνω» (Μπαμπινιώτης).

Αποκαλυπτικός όμως είναι εν προκειμένω ο ακαδημαϊκός Φαίδων Κουκουλές, Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, Τόμος Ε΄ Παράρτημα, Institut Français d’ Athènes 1952, όπου (σελ. 48-49) αναφέρει ότι οι γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και στο Βυζάντιο, χρησιμοποιούσαν διάφορα καλλυντικά στο πρόσωπο για να φαίνονται ακόμη πιο ωραίες. Verbatim: «Τ’ ανωτέρω όμως καλλυντικά μέσα συλλήβδην εκαλούντο υπό των Βυζαντινών “ευθειάσματα”, εκ τούτων δε προήλθον τα “ευθειασίδια” ή “φτειασίδια”, τα καθιστώντα δηλαδή ευθύ το [γυναικείο] πρόσωπο [δηλαδή χωρίς ρυτίδες]. Το φτειασίδι λοιπόν διά του ει γραπτέον».

Η σύντομη αυτή επιστολή έχει αρκετό ενδιαφέρον, ετυμολογικό κυρίως αλλά και λεξικογραφικό.

Πράγματι, την ωραιοποίηση τη λέμε και φτιασίδωμα (ή, αν προτιμάτε, φτειασίδωμα κατά Μπαμπινιώτην, αλλά για την ορθογραφία θα τα πούμε παρακάτω). Εγώ δεν θα έγραφα ότι στον «Τριανταφυλλίδη» (δηλαδή στο ΛΚΝ, το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής) το ρήμα μεταφέρεται ως «ευθειάζω» διότι το ρ. ευθειάζω στο ΛΚΝ δίνεται με τη σημασία «κάνω κάτι ευθύ ή επίπεδο», ενώ υπάρχει φυσικά και λήμμα «φτιασιδώνω», με τη σημασία «μακιγιάρω» (όχι δηλαδή τη μεταφορική).

Στη δεύτερη παράγραφο ο κ. Παραράς παραθέτει σχεδόν αυτολεξεί ένα απόσπασμα από τον Κουκουλέ. Γράφω «σχεδόν» αυτολεξεί επειδή σιωπηρά εκσυγχρονίζει κάπως τη γλώσσα του Κουκουλέ (πρόσωπο αντί πρόσωπον, δηλαδή αντί δήλα δη) και παραλείπει τον τύπο «φτειάσματα» που ο Κουκουλές τον δίνει σαν παράλληλο του «ευθειάσματα» σημειώνοντας παράλληλα ότι ο τύπος αυτός εμφανίζεται σε Νομοκάνονα του 17ου αιώνα. Αλλά αυτά ειναι παρωνυχίδες.

Λοιπόν, το φτιασίδι (ή φτειασίδι αφού ο Κουκουλές το θεωρεί διά του ει γραπτέον) ανάγεται, κατά τον Κουκουλέ, στο ευθείασμα. Και παρόλο που δεν το λέει ρητά ο Κουκουλές, αφού δεν είναι αυτό το θέμα του, θα έχετε ίσως καταλάβει ότι το ρήμα «φτιάχνω» (ή φτιάνω), ένα από τα πιο σημαντικά και πολύχρηστα ρήματα της νεοελληνικής, προέρχεται από το αρχαίο «ευθειάζω».

Μεσοκτωβριανά μεζεδάκια

Και πώς αλλιώς να τα πούμε, αφού δημοσιεύονται στις 15 του μηνός; (Βασικά, δεν έβρισκα καλύτερο τίτλο, και είδα ότι αυτόν δεν τον έχω χρησιμοποιήσει άλλη φορά, τουλάχιστον για Οκτώβρη μήνα).

* Και ξεκινάω με μια οθονιά από την ΕΡΤ, όπου βέβαια το αξιοσημείωτο στο σουπεράκι δεν είναι η αβλεψία στο επώνυμο, Σαπνουντζάκη αντί Σαπουντζάκη, αλλά η κωμική αρχαιοκλισιά στο όνομα Ζωζούς.

Κατά τη γνώμη μου, τόσο τα αρχαία γυναικεία ονόματα σε -ώ, όπως πχ Κλειώ, όσο και τα νεότερα, όπως Μαριγώ ή Ζωζώ, πρέπει να κλίνονται με τον νεοελληνικό τρόπο, της Κλειώς, της Μαριγώς, της Ζωζώς, τουλάχιστον όταν αναφέρονται σε σημερινά πρόσωπα.

Μπορούμε να κάνουμε διάκριση όταν πρόκειται για ιστορικά πρόσωπα, κι έτσι να πούμε «η ποίηση της Σαπφούς» αλλά «η φωνή της Σαπφώς Νοταρά», αλλά, όπως έχω πει, οι όμορφες διακρίσεις όμορφα καίγονται -κι έτσι βλέπουμε ολοένα και περισσότερο την αρχαιόκλιτη γενική και για σημερινά πρόσωπα, ίσως επειδή προσφέρει κύρος («Οι συνταγές της Αργυρούς Μπαρμπαρήγου»). Κι όμως, ο Αγαπητός Τσοπανάκης, μεταφράζοντας πριν από δεκαετίες τη γραμματολογία του Άλμπιν Λέσκι είχε επιλέξει να κλίνει και τους αρχαίους νεότροπα, της Σαπφώς και του Αριστοφάνη -και πολύ καλά έκανε.

Τώρα, έχουμε τη Ζωζού και την Αργυρού.

* Η ΟΠΠΕ (Ομάδα Παρακολούθησης Πρωτοσέλιδων Εστίας) έβγαλε λαβράκι σε πρόσφατο άρθρο του Μαν. Κοττάκη:

Ο αρθρογράφος αναφέρεται στο γνωστό τραγούδι «Ο κυρ Παντελής» και το αποδίδει «στον αείμνηστο Λαυρέντη Μαχαιρίτσα», ενώ και οι πέτρες ξέρουν πως είναι του Πάνου Τζαβέλλα!

Με ένα ή με δύο λ;

Τις προάλλες, στα μεζεδάκια, είδαμε ένα άρθρο, γραμμένο από γνωστό δικηγόρο, το οποίο είχε μερικά ορθογραφικά λαθάκια, ανάμεσά τους και το «είχε επιβάλλει» αντί για το σωστό «είχε επιβάλει».

Είχε τότε σχολιάσει ο φίλος μας ο Στάζιμπος, ότι ο κορέκτορας δεν μπορεί να πιάσει αυτά τα λάθη, διότι και οι δυο τύποι, «επιβάλει» και «επιβάλλει» είναι υπαρκτοί και σωστοί ανάλογα με τα συμφραζόμενα. Όμως ο κορέκτορας, στα ελληνικά τουλάχιστον, δεν κοιτάζει τα συμφραζόμενα, κι έτσι δεν θα κοκκινίσει το «έχει επιβάλλει».

Το λάθος αυτό, με το ρήμα «επιβάλλω» και άλλα σύνθετα του «βάλλω», είναι αρκετά συχνό και, όπως θα βρείτε γκουγκλίζοντας, συμβαίνει και στις καλύτερες οικογένειες.

Ας πούμε, στη Ναυτεμπορική: Το αεροσκάφος πέταξε προς και από τη Ρωσία, παραβιάζοντας τις κυρώσεις που έχει επιβάλλει κατά της Μόσχας το υπουργείο Εμπορίου των ΗΠΑ

Σε ανακοίνωση του ΟΑΣΑ: οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις που έχει επιβάλλει η Ελληνική Αστυνομία λόγω της πυρκαγιάς στην Πεντέλη

Σε τίτλο άρθρου του Βήματος: το 92% έχει υποβάλλει δηλώσεις

Ακόμα και στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ, έστω και το μακρινό 1992: η Επιτροπή έχει επιβάλλει προσωρινό δασμό αντιντάμπινγκ.

Το δίλημμα «με ένα ή με δύο λ γράφεται;» δεν αφορά μόνο τον λεγόμενο «μη παρεμφατικό τύπο» (έτσι ονομάζεται στη γραμματική Χόλτον-Μάκριτζ-Φιλιππάκη) με τον οποίο σχηματίζονται ο παρακείμενος και ο υπερσυντέλικος (το «επιβάλει» δηλαδή) αλλά πολλούς ακόμα τύπους, και η απάντηση στο ερώτημα δεν είναι πάντοτε τόσο απλή.

Διότι για τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο, η απάντηση είναι απλή και κατηγορηματική: τους γράφουμε πάντα με ένα λ, έχει υποβάλει, έχουν επιβάλει, είχε αναβάλει, είχαν συμβάλει.

Με την ευκαιρία, να θυμίσουμε το τριβιδάκι, που λέει ο Νίκος Λίγγρης, ότι το ρήμα «βάλλω» είναι το μοναδικό που φτιάχνει σύνθετα με όλες τις αρχαίες προθέσεις, και με τις 18 κύριες προθέσεις: εισβάλλω, εμβάλλω, εκβάλλω, συμβάλλω, προβάλλω, προσβάλλω, αναβάλλω, παραβάλλω, καταβάλλω, διαβάλλω, μεταβάλλω, αντιβάλλω, αμφιβάλλω, περιβάλλω, επιβάλλω, υποβάλλω, αποβάλλω, υπερβάλλω. Τα περισσότερα από αυτα τα 18 ρήματα χρησιμοποιούνται αρκετά έως πολύ συχνά -το αντιβάλλω είναι το σπανιότερο. Να σημειώσουμε και το αγαπημένο στους δικηγόρους «εφεσιβάλλω».

Λοιπόν, στα ρήματα αυτά, όταν έχουμε τύπο που εκφράζει διάρκεια βάζουμε δύο λ, όταν εχουμε στιγμιαίο τύπο βάζουμε ένα λ.

Γκορμπιμεζεδάκια

Όπως γράψαμε και χτες, όταν ανέλαβε ηγέτης της ΕΣΣΔ ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έγινε τόσο δημοφιλής στη Δύση, εκεί γυρω στο 1987, που πολλοί έκαναν λόγο για Γκορμπι-μάνια -ή ίσως να την πούμε ελληνοπρεπέστερα Γκορμπιμανία. Τώρα που πέθανε, κι αφού τιμήσαμε και χτες με ειδικό άρθρο τη μνήμη του, σκέφτηκα να του αφιερώσω το σημερινό πολυσυλλεκτικό μας άρθρο και συνάμα να πλουτίσω την υπερτρισχιλιετή μας με μία ακόμα λέξη.

Και για να δικαιολογήσω τον νεολογισμό, θα ξεκινήσω με καναδυό μεζεδάκια που, ακριβώς, συνδέονται με τον εκλιπόντα.

Και πρώτα, η οθονιά που βλέπετε αριστερά από το σάιτ της ΕΡΤ, με το λαθάκι για την ημερομηνία του θανάτου του Γκορμπατσόφ, 30 Σεπτεμβρίου αντί για 30 Αυγούστου.

Κατά τα άλλα, η νεκρολογία σωστα χαρακτηρίζει τον Γκορμπατσόφ «τελευταίο Σοβιετικό ηγέτη».

Στο Τουίτερ συζητήθηκε πολύ ένα τουίτ του ΑΠΕ, που είχε τον τίτλο: Απεβίωσε ο πρώτος πρόεδρος της ΕΣΣΔ, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.

Το τουίτ το βλέπετε εδώ, αλλά στο μεταξύ ο τίτλος του σχετικού άρθρου διορθώθηκε, έπειτα από τα πολλά χλευαστικά σχόλια, και έγινε «ο τελευταίος πρόεδρος της ΕΣΣΔ».

Το αστείο όμως είναι ότι ο τίτλος «ο πρώτος πρόεδρος» είναι τυπικά σωστός. Το αξίωμα του προέδρου της ΕΣΣΔ θεσπίστηκε το 1990. Το εισηγήθηκε ο ίδιος ο Γκορμπατσόφ, ο οποίος και ήταν ο πρώτος που το κατέλαβε, αλλά βέβαια και ο τελευταίος, αφού η ΕΣΣΔ έπαψε να υπάρχει ένα χρόνο αργότερα -μ’ άλλα λόγια, ήταν ο μοναδικός Πρόεδρος της ΕΣΣΔ.

Και ο Καλίνιν, κύριε; Ο επίσης Μιχαήλ Καλίνιν, που τον θυμόμαστε και από το Καλίνινγκραντ, το πρώην Κένιξμπεργκ, ρωσικό θύλακα στη Βαλτική, ήταν όντως αρχηγός του κράτους προπολεμικά (και μέχρι το 1946) αλλά δεν ήταν πρόεδρος της ΕΣΣΔ, ήταν πρόεδρος του Προεδρείου του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Οπότε, τυπικά (επαναλαμβάνω) δεν είναι λάθος ότι ο άλλος Μιχαήλ, ο Γκορμπατσόφ, ήταν ο πρώτος πρόεδρος της ΕΣΣΔ.

* Δεν άνοιξαν ακόμα τα σχολεία (στην Ελλάδα εννοώ, εδώ στην Εσπερία έχουν ανοίξει), άρα το καλοκαίρι συνεχίζεται. Και φίλοι στέλνουν φωτογραφίες από μέρη που επισκέπτονται.

Aριστερά, μια φωτογραφία από το Ξυλόκαστρο, αναμνηστική πλάκα που υπάρχει στον Πευκιά.

Η γενική κατάσταση της πλάκας δεν είναι πολύ διαφορετική από τη γενική κατάσταση του Πευκιά, μου λέει ο φίλος.

Και βέβαια, πρόσεξε το «τεχνΙτής βροχής». Λαθάκι, θα πείτε, και πράγματι δεν είναι και προς θάνατον, αλλά σε μια μαρμάρινη πλάκα υποτίθεται ότι προσέχουμε τι γράφουμε, ή μάλλον τι χαράζουμε.

Μεζεδάκια υπό παρακολούθηση

Που βέβαια τα τιτλοφόρησα έτσι επειδή γράφτηκαν χτες, ενώ γινόταν στη Βουλή η συζήτηση σε επίπεδο αρχηγών κομμάτων για το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων. Στη συζήτηση, ο πρωθυπουργός ξεκίνησε κάνοντας έκκληση για ενότητα και ομοψυχία και ζήτησε να ξεπεράσουμε την τοξικότητα. Και αμέσως μετά κατηγόρησε την αντιπολίτευση ότι παίζει το παιχνίδι της Τουρκίας.

Αλλά σήμερα δεν μπαίνουμε στην ουσία, σήμερα συζητάμε τα γλωσσικά αξιοπερίεργα που συγκέντρωσα την προηγούμενη εβδομάδα -και που δεν αναφέρονται στη συζήτηση που έγινε στη Βουλή χτες. Και για να το καταδείξω αυτό ακόμα πιο καθαρά, ξεκινάω με ένα παμπάλαιο μεζεδάκι, που το δημοσίευσε όμως χτες στο Τουίτερ ο δημοσιογράφος Χρήστος Ξανθάκης. Πρόκειται για δημοσίευμα στο περιοδικό Ταχυδρόμος στη δεκαετία του 1990.

Στη φωτογραφία βλέπουμε, λέει η λεζάντα, την κ. Παπαδοπούλου μαζί με τον μορφωτικό ακόλουθο της ιαπωνικής πρεσβείας, ο οποίος φέρει το όχι και πολύ γιαπωνέζικο όνομα… Κάλτσουραλ Αλτατσέ!!

Λέτε να είναι ο κ. ακόλουθος παιδί μικτού γάμου, και γι’ αυτό έχει δυτικότροπο όνομα όπως είχε πχ ο Λευκάδιος Χερν;

Μπα, ο κ. Αλτατσέ είναι πολίτης Νομανσλάνδης, παιδί όχι μικτού γάμου αλλά αμιγούς τσαπατσουλιάς του συντάκτη, ο οποίος είδε Cultural Attaché (μορφωτικός ακόλουθος), και το στραβοδιάβασε κιόλας, και το πέρασε για κύριο όνομα!

Παλιό το εύρημα, είπαμε, αλλά το βρήκα πολύ γουστόζικο.

Και προχωράω σε κάτι φρέσκο.

* Μια παρωνυχίδα από ανακοίνωση της μειοψηφίας της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων:

«Οι θεσπισμένοι κανόνες είτε αυτοί που περιβάλλονται το κύρος των συνταγματικών ρυθμίσεων, είτε του απλού νόμου, δεν αρκούν αφ΄ εαυτού, αφού δεν είναι λίγες οι φορές …»

Ρωτάει ο φίλος που το στέλνει: αφού το υποκείμενο είναι σε πληθυντικό, οι κανόνες, δεν θα έπρεπε να είναι «αφ’ εαυτών»;

Ναι, έτσι θα έπρεπε να είναι. Για να σιγουρευτώ, βρίσκω και νήμα της Λεξιλογίας, που το είχε ξεκινήσει ο φίλος μου ο Θέμης, οπου βρίσκω το «αφ’ εαυτού» να κλίνεται μια χαρά. (Έχει σημασία, διότι το λεξικό του Μπαμπινιώτη μπερδεύει λίγο αφού δίνει την έκφραση ως «αφ’ εαυτού μου»).

* Η οθονιά αριστερά είναι από ιστότοπο οπαδικού χαρακτήρα, και συγκεκριμένα οπαδών του Ολυμπιακού.

Αλεξάνδρα Παναγιώταρου: Υπέβει στη θάλασσα και προκαλεί εγκεφαλικά

To «προκαλεί εγκεφαλικά» είναι το υπερχρησιμοποιημένο κλισέ των ιστότοπων που απευθύνονται σε αντρικό κοινό, αλλά το καινούργιο εδώ είναι το περίεργο «υπέβει».

Σε πρώτη ματιά, σκέφτεται κανείς τίποτα με «υπερέβη», βέβαια ανορθόγραφο. Τελικά, είναι ανορθόγραφο, αλλά πιο διεστραμμένο, ιππεύει ήθελε να γράψει ο άνθρωπος -διότι η κοπέλα έβγαλε φωτογραφία πάνω σε ένα άλογο παρά θίν’ αλός.

Κι έτσι τα λογοπαίγνια του Μποστ για τη σφαγή των υποτών ιππό των Τούρκων βρήκαν ακούσιο συνεχιστή!

* Η ακλισιά της εβδομάδας, σε ρεπορτάζ για την απίστευτη Αντιγόνη Ντρισμπιώτη:

Η πρωταθλήτρια μας νιώθει καλά σωματικά και αποφάσισε μαζί με τον προπονητή της Ναπολέων Κεγαλόπουλο, να πάρει μέρος στον αγώνα, κυρίως για να απολαύσει, δίχως κανένα άγχος, την συμμετοχή της στην απόσταση.

Πέρα από την ακλισιά του… Ναπολέων σκεφτείτε ότι η άλλη πήρε μέρος στον αγώνα σχεδόν για πλάκα, και ήρθε πρώτη, κι έκανε βάδην 55 χιλιόμετρα σε δύο μέρες -που εγώ δεν έχω κάνει τόσα όλο τον μήνα.

* Και παρεμπιπτόντως, πόθεν το ασυνήθιστο επώνυμο Ντρισμπιώτης; Το συζητήσαμε στα Υπογλώσσια και είπαμε ότι μοιάζει να είναι πατριδωνυμικό. Κάποιος είπε ότι υπάρχει ο σαρακατσάνικος οικισμός της Ντρίσμπης ή του Ντρίσμπεη κοντά στον Άγιο Βλάσιο Φθιώτιδας. Σκέφτομαι μήπως ήταν το τσιφλίκι κανενός Ιντρίς Μπέη.

* Δεν τελείωσε το καλοκαίρι, κάποιοι είναι ακόμα σε διακοπές και στέλνουν φωτογραφίες με αξιοπερίεργα. Εδώ ένα απλό λαθάκι, έξω από ζαχαροπλαστείο ή κάτι τέτοιο στη Λήμνο, όπου τα γαλακτοκομικά dairy έγιναν diary.

Τα γαλακτοκομικά της Μπρίτζετ Τζόουνς, που λέει κι η ταινία.

* Και από φούρνο σε γλύκισμα και στη Μαντλέν.

Σε συνέντευξη της ηθοποιού Αμαλίας Αρσένη στην Καθημερινή διαβάζω:

Μετά µια βουτιά στη θάλασσα του χωριού, κουβέντες με τους γείτονες, ξεκινούν οι ετοιμασίες για το μεσημεριανό που, όπως πάντα, έχει κάτι από την παιδική μου ηλικία. Σαν της Μαντλέν του Προυστ κάθε γεύμα που ετοιμάζεται και καταναλώνεται στο νησί μου, με πάει πίσω στον χρόνο όταν ονειρευόμουν όσα ζω σήμερα. Οταν έτρωγα καρπούζι στην παραλία και έλεγα «άραγε θα γίνω ποτέ ηθοποιός;»…

Η συνέντευξη έχει μορφή ημερολογίου στο οποίο η ηθοποιός λέει τι κάνει σε διάφορες στιγμές του 24ώρου της. Αλλά εδώ προφανώς έβαλε το χέρι του ο δαίμονας της απομαγνητοφώνησης.

Εικάζω ότι η Αμ. Αρσένη είπε «σαν τις μαντλέν του Προυστ», εννοώντας τα γλυκίσματα που λέγονται madeleines, τα οποία στο μυθιστόρημα του Προυστ φέρνουν στο μυαλό του αφηγητή αναμνήσεις από το παρελθόν (για περισσότερα, δείτε εδώ). Δεν υπάρχει καμία Μαντλέν, είναι οι μαντλέν.

* Κι άλλο ένα υποτιτλιστικό μαργαριτάρι, αλλά δεν ξέρω από ποια ταινία ή σειρά είναι.

Και μόνο που βλέπουμε τον υπότιτλο, καταλαβαίνουμε πως κάτι δεν πάει καλά, διότι δεν βγάζει νόημα. Τι θα πει «Δεν είναι ό,τι μου ανήκει δίκαιο»;

Στα αγγλικά έλεγε Not everything that I own is fair game, όπου fair game κατά λέξη είναι το νόμιμο θήραμα, όρος που μας πάει πίσω στα χρόνια του Μεσαίωνα, αλλά εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά. Λέει ο άλλος, μάλλον με παράπονο, Δεν πρέπει να πιστεύεις ότι μπορείς να οικειοποιείσαι/να χρησιμοποιείς (εξαρτάται και από τα συμφραζόμενα) όλα τα δικά μου πράγματα.

* Κι ένα από την Καθημερινή, σε άρθρο με ευτράπελο σχολιασμό για τα στραβά και τα ανάποδα των διακοπών.

Αν δεν δώσατε μάχη με τις μύγες και τις σφίγγες. Αν ο εστιάτορας δεν είχε προνοήσει να βάλει καμένο καφέ στα τραπέζια της σάλας, τότε, με πρόχειρους μαθηματικούς υπολογισμούς, περάσατε το 60% του χρόνου σας στην ταβέρνα διώχνοντας έντομα και 40% όντως τρώγοντας (εξαντλημένοι).

Όμως μάχη με τη Σφίγγα έδωσε ο Οιδίποδας. Αν εννοούμε τα έντομα, θα γράψουμε «με τις σφήκες» ή «με τις σφήγκες».

* Και μια τραγική είδηση, αλλά ο σχετικός τίτλος ακούγεται αστείος.

Πώς μπορεί να σε καταπλακώσει το δάπεδο; Το ταβάνι, βέβαια, μπορεί. Μήπως τα μπέρδεψαν;

Όχι. Όπως φαίνεται, το δάπεδο κατέρρευσε και η άτυχη γυναίκα έπεσε στο υπόγειο οπότε έπεσαν από πάνω της τα ξύλα και τα μπάζα του δαπέδου.

* Με ρωτάει φίλος:

Καλησπέρα, στις ειδήσεις του Σταρ πριν από λίγο, δημοσιογράφος ρωτάει την χρυσή πρωταθλήτρια Ελίνα Τζένγκο, αν το έχει χωνέψει! Αν δεν κάνω λάθος, το ρήμα «χωνεύω» έχει μόνο αρνητική έννοια, το σωστό θα ήταν αν το έχει συνειδητοποιήσει, σωστά;

Δίκιο νομίζω ότι έχει ο φίλος, αλλά και τα λεξικά του δίνουν δίκιο, πχ το ΛΚΝ λέει:

δέχομαι κτ. δυσάρεστο ως αναπότρεπτο ή ως τετελεσμένο: Δεν μπορεί να χωνέψει την αποτυχία του.

Το ΜΗΛΝΕΓ βέβαια αφήνει ένα περιθώριο, αφού λέει: Συνειδητοποιώ πλήρως κτ, συνήθως δυσάρεστο, και το αποδέχομαι συμβιβαζόμενος με αυτό.

Από την άλλη, δεν μου φαίνεται η φράση του ρεπόρτερ («το έχεις χωνέψει;») να χτυπάει κάποια βαριά καμπάνα για οξύμωρο ή για αντιφατικό.

Εσείς τι λέτε; Χωνεύουμε και τα (πολύ) ευχάριστα;

* Από τη σελίδα των ΚΤΕΛ Χαλκιδικής, όπου, όπως βλέπετε, όλα τα δικαιώματα είναι «κατωχηρωμένα», και ιδίως το δικαίωμα στις φαντεζί ανορθογραφίες.

Λέτε να υπάρχει κανένα χωριό, τα Κάτω Χηρωμένα;

* Μου στέλνει μήνυμα φίλος :

Ο (τάδε) ξαναχτύπησε: στην είδηση για το κοίτασμα φυσικού αερίου στην Κύπρο, είπε ότι η εμβέλεια του κοιτάσματος είναι Χ κυβικά.

Προφανώς ο φίλος μου περίμενε να ακούσει κάτι άλλο, δυναμικότητα ας πούμε του κοιτάσματος. Αλλά γκουγκλίζω και βρίσκω ότι λέγεται η «εμβέλεια του κοιτάσματος»

Έχω έναν φίλο μεταλλειολόγο (αν και τα’χει κι αυτός παρατήσει κι έγινε μεταφραστής), μα ξέχασα να τον ρωτήσω. Οπότε, όποιος ξέρει ας μας διαφωτίσει αν είναι δόκιμος ο όρος «εμβέλεια κοιτάσματος».

* Κάτι πολύ αστείο έγινε με τον Alexander Clapp, τον δημοσιογράφο που έγραψε το περίφημο guest essay στη Νιου Γιορκ Τάιμς. Κάποιος πλακατζής διέδωσε πως είναι Έλληνας και βρέθηκαν πολλοί να το πιστέψουν. Είδα στο Φέισμπουκ διάλογο φιλοκυβερνητικών επώνυμων σχολιαστών, όπου γνωστή δημοσιογράφος, συνεπώνυμη πρώην υπουργού, μεταφέρει την είδηση ότι λέγεται Αλέξανδρος Κλάππας και κατάγεται από το Αθαμάνιο της Άρτας (το χωριό του Τσίπρα), προσθέτοντας «δεν ξέρω αν είναι αλήθεια ή μούφα».

* Διαβάζω άρθρο στο Λίμπεραλ:

Στην πολιτική ποτέ δεν λες ποτέ, γιατί οι συνθήκες αποκτούν τη δική τους δυναμική, και τροχοδρομούν εξελίξεις που αντιβαίνουν προθέσεις, συναισθήματα, σχεδιασμούς.

Τροχοδρομούν εξελίξεις; Είναι και μεταβατικό το ρήμα; Εγώ θα έλεγα «δρομολογούν εξελίξεις» και την τροχοδρόμηση θα την άφηνα για τα αεροπλάνα.

Βλέπω πάντως ότι ο φίλος Νίκος Λίγγρης έχει καταγράψει στη Λεξιλογία τη χρήση (και ως *τροχιοδρομώ) ήδη από το μακρινό 2009, σημειώνοντας βέβαια ότι κάποια από τα παραδειγματα που βρήκε είναι «από φανερά λανθασμένα μέχρι να ξύνεις το κεφάλι σου».

Απο την άλλη, βλεπω στο ΜΗΛΝΕΓ να δίνεται το τροχοδρομώ και ως μεταβατικό, ως συνώνυμο του «δρομολογώ». Οπότε, στέκομαι διορθωμένος, που λένε. Δεν θα το πω, αλλά δεν θα το διορθώσω κιόλας.

* Και κλείνω με ένα υπότιτλο από τη σειρά Outlander, που δείχνει ότι οι υποτιτλιστές της νέας γενιάς έχουν καταφέρει να ενσωματώσουν στοιχεία της ντοπιολαλιάς, κάτι οπωσδήποτε αξιέπαινο.

Όλους τους πρεσβυτεριανοί -όπως έλεγε ένας στο στρατό «τους ανθυπολοχαγοί».

Επισυνδεδεμένα μεζεδάκια

Χτες, μετά τις αλλεπάλληλες παραιτήσεις του πρωθυπουργικού ανιψιού Γρηγόρη Δημητριάδη και του απτυχίωτου διοικητή της ΕΥΠ κ. Κοντολέοντα, μπήκε στο λεξιλόγιό μας ο ειδικός όρος «επισύνδεση»  -κι έτσι άλλαξα τίτλο στα μεζεδάκια, που αφελώς είχα αρχίσει να τα γράφω λογαριάζοντας χωρίς τον ξενοδόχο. Και μετά μας λέει ο Έκο ότι τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις!

Βέβαια, ούτε μικρά παιδιά δεν πιστεύουν ότι ο Γ.Γ. του Μαξίμου παραιτήθηκε λόγω του… τοξικού κλίματος (δηλαδή επειδή τον βρίζανε στα σόσιαλ;). Ούτε μικρά παιδιά δεν πιστεύουν επίσης ότι πρωθυπουργός, στον οποίο υπάγεται άμεσα η ΕΥΠ κατόπιν δικής του απόφασης, πληροφορήθηκε μόλις χτες ότι η ΕΥΠ παρακολουθεί τον κ. Ανδρουλάκη. Όσο για τη δικαιολογία ότι, τάχα, η «νόμιμη» παρακολούθηση ενός ευρωβουλευτή και υποψήφιου πολιτικού αρχηγού έγινε εξαιτίας επαφών του με… αμφιλεγόμενους Κινέζους όχι μόνο εκθέτει διεθνώς τη χώρα αλλά και επιβάλλει, μετά τις εκλογές, η υπόθεση του παρακράτους να απασχολήσει ειδικό δικαστήριο.

Όμως παρασύρθηκα και ζητώ συγγνώμη.

Οπότε, ξεκινάμε τα μεζεδάκια μας με μια φωτογραφία (έχουμε πολλές στο σημερινό άρθρο), που τη στέλνει φίλος παπαδιαμαντιστής. Την τράβηξε στον Βόλο.

Οδός Αλ. Μωραϊτίνη, λοιπόν κι αναρωτιέσαι ποιον ήθελε τάχα να τιμήσει η επιτροπή ονοματοδοσίας του δήμου: τον Τίμο Μωραϊτίνη ή τον Αλέξανδρο Μωραϊτιδη, τον συγγραφέα και ξάδερφο του Παπαδιαμάντη;

Μάλλον τον δεύτερο λόγω εντοπιότητας, Σκιαθίτης γαρ, αλλά κάπου τα μπέρδεψαν. Οπότε τώρα ή πρέπει να διορθώσουν την πινακίδα ή να ονομάσουν κάποιον άλλον δρόμο Οδός Τίμου Μωραϊτίδη, να αποκατασταθεί η ισορροπία. Ίσως μάλιστα να είναι και κάθετος με την Αλ. Μωραϊτίνη, ώστε στη γωνία τους να βρίσκει προς στιγμή η μάνα το παιδί και το επώνυμο το όνομά του.

* Στο νοσοκομείο ο Αλέξης Κούγιας για αφαίρεση καρκινικών λεμφαδένων, και του ευχόμαστε να ξεμπέρδεψε, αλλά έβγαλε και μια ανακοίνωση εναντίον του πρώην υπουργού Θοδωρή Δρίτσα, στην οποία διαβάζω:

Το μόνο σίγουρο είναι ότι γι’ αυτούς τους χαρακτηρισμούς και θα τον μηνύσω και θα τον ενάγω. Όταν αναφέρεται σ’ εμένα και ειδικά για την υπόθεση της Αίγινας να φτάνει μέχρι εκεί που φτάνει ο ίσκιος του.

Το μόνο σίγουρο, από τη δική μου σκοπιά που δεν υπεισέρχομαι στην ουσία του θέματος ούτε καταλαβαίνω από σκιές, είναι ότι ο κ. Κούγιας τα έμπλεξε εδώ με το στιγμιαίο και το διαρκές, εκτός αν έχει σκοπό να ενάγει τον κ. Δρίτσα πολλές φορές αλλά να τον μηνύσει μόνο μία. Με τα δικά μου μάτια, που δεν ξέρουν πολλά από νομική επιστήμη αλλά κάτι σκαμπάζουν από γραμματική, ήθελε να γράψει «θα τον μηνύσω και θα τον εναγάγω».

* Ναι, οι κουμπάροι στη Μεγαλόνησο μπορεί να λέγανε «θα τον ενάξω», που τουλάχιστον θα ήταν σαφέστερο χρονικά. Και μη μου πείτε ότι δεν το λένε, διότι σε νομικό κείμενο κυπριακό διαβάζω:

Περιοριστική οπισθογράφηση παρέχει στον υπέρ ου η οπισθογράφηση το δικαίωμα να δεχθεί πληρωμή της συναλλαγματικής και να ενάξει οποιοδήποτε μέρος αυτής το οποίο ο οπισθογράφος μπορούσε να ενάξει, αλλά δεν παρέχει σε αυτόν εξουσία να μεταβιβάσει τα δικαιώματα του ως υπέρ ου η οπισθογράφηση εκτός αν αυτή ρητά εξουσιοδοτεί αυτόν να ενεργήσει με τον τρόπο αυτό.

Μεζεδάκια με καύσωνα

Ποιον καύσωνα; θα αναρωτηθείτε δικαίως, αφού στην Αττική τουλάχιστον η θερμοκρασία αυτές τις μέρες κινείται στα χαμηλά τριαντάρια. Σωστά, αλλά εγώ αυτές τις μέρες δεν βρίσκομαι στην Αττική αλλά στην Εσπερία -και παρόλο που, κατά κανόνα, η Ελλάδα έχει μεγαλύτερη θερμοκρασία από τη Δυτική Ευρώπη, τις μέρες τούτες συναντάμε την εξαίρεση κι έτσι σε πολλές περιοχές της Γαλλίας περιμένουμε σαραντάρια για σήμερα. Χώρια που, κατά την υποκειμενική μου αίσθηση τουλάχιστον, οι 35 βαθμοί της Αττικής αντέχονται πιο εύκολα από τους 30 της Δυτικής Ευρώπης. Αλλά διαβάζω ότι σε λίγες μέρες θα έχει και η Αττική καύσωνα, οπότε γίνεται ακόμα πιο επίκαιρος ο τίτλος.

* Και ξεκινάμε με ένα φρέσκο από τον Εκατομμυριούχο, που το ψάρεψε ο φίλος μας ο Σταύρος και που το συζητήσαμε ήδη στα σχόλια προηγούμενου άρθρου, αξίζει όμως ν’ αναβαθμιστεί και να συμπεριληφθεί εδώ για να το δουν κι άλλοι, επειδή κατά κοινή ομολογία η νέα περίοδος του παιχνιδιού αυτού βαρύνεται με λάθη και απροσεξίες, ενώ, απ’ όσο θυμάμαι, στην πρώτη του περίοδο η επιμέλεια των ερωτήσεων ήταν σχεδόν υποδειγματική.

Λοιπόν, σε μια πρόσφατη εκπομπή τέθηκε η ερώτηση «Σε ποια πόλη της Καλιφόρνιας βρίσκεται η κοιλάδα της Σιλικόνης;»

Όμως, όπως έχουμε γράψει κάμποσες φορές (διότι το λάθος είναι συνηθισμένο), η Silicon Valley δεν είναι η κοιλάδα της Σιλικόνης, η οποία στα αγγλικά γράφεται Silicone.

Στη Silicon Valley το silicon σημαίνει πυρίτιο, το χημικό στοιχείο που χρησιμοποιείται στα τσιπάκια των υπολογιστών, άρα Κοιλάδα του Πυριτίου.

Η σιλικόνη είναι βεβαια παράγωγο του πυριτίου, και γι’ αυτό ονομάστηκε silicone, αλλά έχει άλλες χρήσεις, εκτός πληροφορικής.

Το αστείο είναι ότι  στην Καλιφόρνια υπάρχει και Κοιλάδα της Σιλικόνης (Silicone Valley), η Κοιλάδα του Σαν Φερνάντο, που θεωρείται το Χόλιγουντ του πορνογραφικού κινηματογράφου (καταλαβαίνουμε πώς ονοματίστηκε έτσι, φυσικά στ’ αστεία και σε αντιδιαστολή με την παλιότερη και γνωστότερη Κοιλάδα του Πυριτίου).

Πιο αστείο είναι ότι η πραγματική Κοιλάδα της Σιλικόνης βρίσκεται κοντά στο Λος Άντζελες, που ήταν μια από τις επιλογές στο ερώτημα που τέθηκε στο παιχνίδι. Οπότε, αν κάποιος παίχτης απαντούσε «Λος Άντζελες» επειδή είχε υπόψη του και την άλλη κοιλάδα, θα έβρισκε ή όχι το δίκιο του; Ευτυχώς στο παιχνίδι ο παίχτης απάντησε «Σαν Φρανσίσκο» που ήταν η «σωστή» απάντηση, τουλάχιστον για την Κοιλάδα του Πυριτίου.

* Ήταν όμως; Καταρχάς δεν μου αρέσει η διατύπωση «σε ποια πολη βρίσκεται» μια κοιλάδα, γενικά μια περιοχή. Ασφαλώς η Κοιλάδα του Πυριτίου βρίσκεται κοντά στο Σαν Φρανσίσκο, αλλά υπάρχει και η πόλη του San Jose, όπως κι αν προφέρεται, που δεν είναι και μικρή, που βρίσκεται μέσα στην κοιλάδα.

* Αύριο έχουμε και τον δεύτερο γύρο των γαλλικών εκλογών. Ελπίζω ο καύσωνας (που όμως θα σπάσει, αφού περιμένουμε καταιγίδα) να μην εμποδίσει τους ψηφοφόρους να προσέλθουν μαζικά στις κάλπες, ιδίως τους νέους, ώστε η Αριστερά να ολοκληρώσει την πολύ καλή της εμφάνιση του πρώτου γύρου. Εδώ όμως μεζεδολογούμε, κι έχω ένα μεζεδάκι από την Αυγή, σε ρεπορτάζ για τον πρώτο γύρο: