Μυκονιάτικα μεζεδάκια

…που δεν είναι τοπικές σπεσιαλιτέ της Μυκόνου, ας πούμε λούζα. Απλώς, ο τίτλος δόθηκε με αφορμή τις παλινωδίες σχετικά με το «μίνι λοκντάουν» στη Μύκονο, η είδηση για το οποίο προκάλεσε αίσθηση διεθνώς, αλλά που όπως όλα δείχνουν δεν πρόκειται να παραταθεί μετά τη Δευτέρα.

Και βέβαια, γεννιέται το ερώτημα, πόσο προετοιμασμένα έγινε το άνοιγμα του τουρισμού, όταν και στη Μύκονο αλλά και σε άλλα νησιά βρέθηκαν τουρίστες θετικοί στον κορονοϊό που δεν έβρισκαν κατάλυμα καραντίνας -αλλά αυτά θα τα συζητήσουμε άλλη φορά, σήμερα είναι Σάββατο και το πρόγραμμα έχει πολυσυλλεκτική ύλη με διάφορα γλωσσικά στραβά και ανάποδα ή απλώς αξιοπερίεργα.

Εξάλλου, δεν είναι μόνο η Μύκονος που παρουσιάζει πρόβλημα, αφού και άλλες περιοχές της χώρας ανέβηκαν σε χειρότερη κατηγορία στον επιδημιολογικό χάρτη, από το πράσινο στο κίτρινο και από το κίτρινο στο πορτοκαλί. Μόνη θετική μεταβολή ήταν ένα άγνωστο νησί, που από το κίτρινο επέστρεψε στο πράσινο, όπως βλέπετε στην οθονιά (νομίζω την πήρα από το skai.gr), η εξωτική Κύνθος.

Ποια να είναι η Κύνθος; Μήπως είναι η Ζάκυνθος αποκεφαλισμένη; Ή μήπως πρόκειται για άλλη ονομασία της μυστηριώδους Ιφκίνθου; Μπα, η Κύθνος είναι -και ο αναγραμματισμός εμφανίζεται και δεύτερη φορά στην ίδια σελίδα, που δείχνει πως ο συντάκτης είχε… άποψη. Ο δον Μήτσος, αν μας διαβάζει, θα μας πει αν ο αναγραμματισμός συμβαίνει συχνά.

* Συζητήθηκε αρκετά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μια πρόσφατη ανάρτηση του Γ. Μπαμπινιώτη στο Φέισμπουκ με τίτλο Βελτιώστε τα… Αγγλικά σας.

Σε αυτήν ο κ. Μπαμπινιώτης, ειρωνικά βέβαια, λέει ότι προσπαθώντας να βελτιώσει τα αγγλικά του άρχισε να διαβάζει γνωστές αγγλικές εφημερίδες, κι έτσι έμαθε 14 νέες… αγγλικές [τα αποσιωπητικά δικά του] λέξεις, τις εξής:

aegis, anathema, aseptic, automaton, cynical, demagogue, despotism, laconic, macrocosm, misanthropic, panacea, prognosticate, somatic, symposiarch.

Κάποιοι είπαν ότι ο κ. Μπαμπινιώτης ζήλεψε τη δόξα του Ξ. Ζολώτα ή, επί το αργκοτικότερον, «έπαθε Ζολώτα».

Εμένα μου φάνηκε περίεργο ότι βάζει αποσιωπητικά πριν από το «αγγλικές λέξεις», σαν να μην τις θεωρεί αγγλικές. Απορώ επίσης σε ποια εφημερίδα (και με ποιαν αφορμή) εμφανίστηκε η λέξη symposiarch. Πολύ περίεργο μου φαίνεται.

Κατά τα άλλα, η σημασία των λέξεων πράγματι είναι προφανής για έναν Έλληνα, έστω κι αν δεν έχουμε μονολεκτικό ρήμα αντίστοιχο του prognosticate (που άλλωστε σχηματίστηκε μέσω λατινικών από το προγνωστικός, prognosticare). Ελπίζω να μη γενικευτεί όμως η άποψη ότι η σημασία των αγγλικών ελληνογενών λέξεων είναι αυτονόητη διότι πολλοί θα την πατήσουν με λέξεις όπως empathy, iconic ή sycophant (δεν σημαίνει συκοφάντης!)

Υποχρεωτικότητα, μια νέα λέξη

Πριν αρχίσω το σημερινό άρθρο, μια σημείωση επί της διαδικασίας. Εδώ και πολλά χρόνια, δημοσιεύω κάθε δεύτερη Τρίτη, σε συνέχειες, βιβλία του πατέρα μου. Αυτό το άρχισα μετά τον αναπάντεχο θάνατό του στα τέλη του 2011 και σταδιακά έχω δημοσιεύσει όλα σχεδόν τα βιβλία του -πριν από 14 μέρες ολοκληρώθηκε η παρουσίαση του βιβλίου του «Οι εσταυρωμένοι σωτήρες». Επειδή διστάζω να παρουσιάσω ανέκδοτα έργα του που δεν τα είχε χαρακτηρίσει «έτοιμα προς έκδοση» κι επειδή για τεχνικούς λόγους δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να παρουσιάσω ένα βιβλίο του που δεν έχει παρουσιαστεί εδώ, θα διακόψω για ένα διάστημα αυτές τις δημοσιεύσεις.

Πάμε λοιπόν στο άρθρο μας, που ο τίτλος του ίσως σας φανεί ανακριβής. Είναι πράγματι «νέα λέξη» η υποχρεωτικότητα; Ναι και όχι, θα έλεγα. Ασφαλώς η λέξη δεν εμφανίστηκε το 2021. Αν κάνετε αναζήτηση στα σώματα κειμένων, θα τη βρείτε, σποραδικά, και σε προηγούμενα χρόνια.

Αλλά και λεξικογραφικά, έχει κάποια παρουσία, αφού από τα τέσσερα μεγάλα έντυπα λεξικά μας υπάρχει ένα που την καταγράφει. Είναι το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας, που δίνει τον ορισμό: «η ιδιότητα του υποχρεωτικού» και τις φράσεις: «η υποχρεωτικότητα της εκπαίδευσης / της προσχολικής εκπαίδευσης / της ψήφου». Αλλά και το Βικιλεξικό καταγράφει τον όρο.

Βέβαια, η λέξη είναι παράγωγος όρος, κανονικά σχηματισμένος, απόλυτα διαφανής. Όμως δεν εμφανίζεται συχνά στα παλιότερα σώματα κειμένων, ίσως επειδή είναι πολυσύλλαβη (οχτώ οι συλλαβές της, ακόμα και με τα ελληνικά μέτρα είναι πολλές) αλλά και, κυρίως, επειδή υπάρχουν εύκολες περιφράσεις -ας πούμε, αντί για «η υποχρεωτικότητα της εκπαίδευσης» θα μπορούσαμε να πούμε -και το λέμε- «ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης». Πάντως, σε νομικά κτλ. κείμενα ο όρος ακουγόταν.

Βρίσκω διατριβή με τίτλο «Η υποχρεωτικότητα ως χαρακτηριστικό γνώρισμα της κοινωνικής ασφάλισης», που έχει εκδοθεί και σε βιβλίο. Χαρακτηριστικό είναι ότι η αγγλική μετάφραση του τίτλου χρησιμοποιεί περίφραση: The compulsory character…

Να σημειώσω ακόμη ότι σε παλιότερα κείμενα βρήκα τη λέξη να χρησιμοποιείται κάποτε με διαφορετική σημασία, αν και η διαφορά έγκειται στη σημασία της λέξης «υποχρεωτικός». Διότι υποχρεωτικός δεν είναι μόνο αυτός που μας επιβάλλει μια υποχρέωση αλλά και ο ευγενικός και περιποιητικός, που με τη συμπεριφορά του μας υποχρεώνει. Κι έτσι, όταν στην αλληλογραφία των Κουντουριώτηδων διαβάζουμε «Σας εκφράζομεν κατ’ ακολουθίαν τάς ειλικρινεστάτας των ευχαριστιών διά την τόσην ευγενή και φιλικήν υποχρεωτικότητα» πρέπει να καταλάβουμε την περιποιητική συμπεριφορά, όχι την επιβολή υποχρέωσης.

Αλλά βέβαια φέτος η συχνότητα της χρήσης του όρου «υποχρεωτικότητα» εκτινάχθηκε σε ύψη πρωτοφανή. Και βέβαια στον καιρό της πανδημίας, όταν λέμε «υποχρεωτικότητα» όλοι καταλαβαίνουμε «υποχρεωτικότητα των εμβολιασμών» αν και ο όρος είχε επίσης χρησιμοποιηθεί για τα τεστ. Και σίγουρα η υποχρεωτικότητα θα περιλαμβάνεται στις υποψήφιες για τη Λέξη του 2021, αν είμαστε καλά ως τότε και έχουμε όρεξη να κάνουμε τον διαγωνισμό.

Αμιγή μεζεδάκια

Αμιγή είναι τα μεζεδάκια μας όπως είναι «αμιγείς» οι κλειστοί χώροι (εστιατόρια, κινηματογράφοι κτλ.) και τα ανοιχτά και κλειστά κέντρα διασκέδασης (κέντρα, κλαμπ κτλ.), όπως και τα γήπεδα, αφού με βάση τη νέα Κοινή Υπουργική Απόφαση απαγορεύονται οι μικτοί χώροι σε αυτές τις κατηγορίες.

Αμιγείς είναι οι χώροι όπου η πρόσβαση επιτρέπεται μόνο σε εμβολιασμένους και νοσήσαντες (σημείωση: νοσήσαντες που έχουν δηλωθεί και μπορούν να το αποδείξουν). Έτσι λοιπόν είναι αμιγή και τα μεζεδάκια μας σήμερα. Για να τα διαβάσετε και για να σχολιάσετε, πρέπει να έχετε ευρωπαϊκό ψηφιακό πιστοποιητικό. Επειδή όμως ακόμα δεν έχει αναπτυχθεί η εφαρμογή που θα ελέγχει τα πιστοποιητικά, προς το παρόν θα γίνονται δεκτός και ο σχολιασμός με βάση υπεύθυνες δηλώσεις -ατομική ευθύνη, που λέμε.

Και το πρώτο μας μεζεδάκι μάς το κερνάει η ίδια η ΚΥΑ:

Αν προσέξετε, στην κατηγορία 4, των ανοικτών χώρων εστίασης, διαβάζουμε: Λειτουργεία με τα ισχύοντα πρωτόκολλα της ΓΓ Εμπορίου.

Και ναι μεν τα -ία και -εία είναι σε ορισμένες περιπτώσεις πονοκέφαλος, αλλά θα έλεγα πως η λειτουργία είναι και γνωστή λέξη αλλά και δεν βρίσκω λόγο να τη γράφουμε με -ει.

Εκτός βέβαια αν κάποιος θέλησε να εφεύρει τον νέο όρο «τα λειτουργεία» (όπως τα υπουργεία, και με τη γνωστή αθυρόστομη φράση).

Αν μάλιστα κοσκινίσουμε και την ΚΥΑ θα βρούμε κι άλλα πταίσματα, όπως:

Τα ανωτέρω πιστοποιητικά, επιδεικνύονται είτε σε έγχαρτη μορφή είτε ηλεκτρονικά μέσω κινητής συσκευής του θεατή…

Στο μάτι χτυπάει η «έγχαρτη μορφή» αλλά αυτό δεν είναι λάθος, (και) έτσι λέγεται αν και υπάρχουν και λιγότερο μουράτες διατυπώσεις. Λαθάκι όμως είναι το κόμμα μετά τη λέξη «πιστοποιητικά» που χωρίζει υποκείμενο από ρήμα. Αλλά σε τέτοια θέματα λίγοι είναι αναμάρτητοι -εγώ πάντως δεν είμαι.

Χρόνια πολλά, κύριε Εντγκάρ Μορέν!

Ο Γάλλος φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν (Edgar Morin) γιορτάζει σήμερα τα εκατό του χρόνια. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι φτανει στο αξιοζήλευτο αυτό ορόσημο ακμαίος, έχοντας μάλιστα εκδώσει πέρυσι το (μέχρι στιγμής) τελευταίο του βιβλίο, που αναφέρεται στα διδάγματα από τον κορονοϊό.

Ο Εντγκάρ Μορέν λοιπόν γεννήθηκε το 1921 στο Παρίσι από γονείς που ανήκαν στην εβραϊκή διασπορά και είχαν ζήσει πολλά χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Δεν θα αναφερθώ όμως στα βιογραφικά του, διότι τα αφηγείται ο ίδιος στο κείμενό του που θα παραθέσω πιο κάτω.

Πολλά από τα βιβλία του Μορέν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, όπου εκδίδω κι εγώ τα γλωσσικά βιβλία μου. Το έργο ζωής του Μορέν είναι η «Μέθοδος» (σε 6 τόμους). Από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου έχουν κυκλοφορήσει οι 4 τελευταίοι: «3. Η γνώση της γνώσης» (2001, μετάφραση Θοδωρής Τσαπακίδης), «4. Οι ιδέες» (2004, μετάφραση Θοδωρής Τσαπακίδης), «5. Η ανθρώπινη ταυτότητα» (2005, μετάφραση Τιτίκα Δημητρούλια) «6. Ηθική» (2013, μετάφραση Γιάννης Καυκιάς).

Το τελευταίο του βιβλίο, που το έγραψε σε συνεργασία με τη Sabah Abouessalam, έχει τίτλο «Ας αλλάξουμε δρόμο – Τα μαθήματα του κορονοϊού». Κυκλοφόρησε στα γαλλικά τον Μάιο του 2020 και στα ελληνικά φέτος, σε μετάφραση του Θεόδωρου Παραδέλλη.

Στο εκτενές προοίμιο του βιβλίου αυτού, που έχει τίτλο «Εκατό χρόνια μεταπτώσεων», ο Μορέν εξετάζει τα χρόνια της ζωής του από το 1921 ως το 2020, που οροθετούνται από δυο πανδημίες: την ισπανική γρίπη στην αρχή, που παραλίγο να τον σκοτώσει πάνω στη γέννησή του, και τώρα τον κορονοϊό.

Ζήτησα από τον εκδότη, τον Γιάννη Νικολόπουλο, την άδεια να αναδημοσιεύσω το προοίμιο. Μου έστειλε το αρχείο κειμένου και το παραθέτω αμέσως πιο κάτω. Παραθέτω επίσης και τη σύντομη εισαγωγή του Μορέν, που δίνει μια ιδέα για το περιεχόμενο του βιβλίου (να το αγοράσετε!).

Στο τέλος κάνω μια μεταφραστική παρατήρηση.

Ίσως είναι δική μου ιδιοτροπία, αλλά με συναρπάζει να διαβάζω απομνημονεύματα και αφηγήσεις ζωής ανθρώπων διάσημων όσο και άσημων, κι έτσι βρήκα πολύ ενδιαφέροντα τον απολογισμό ζωής που κάνει εδώ ο Μορέν. Ίσως κινήσει και το δικό σας ενδιαφέρον.

Στον εορτάζοντα δεν θα ευχηθούμε βέβαια να τα εκατοστίσει, αλλά να είναι πάντοτε ακμαίος και, παρόλο που στην κατακλείδα λέει ότι δαπάνησε «τις τελευταίες του δυνάμεις για αυτό το πόνημα», να γράψει κι άλλα βιβλία!

ΠΡΟΟΙΜΙΟ

Εκατό χρόνια μεταπτώσεων

Η ισπανική γρίπη

Είμαι θύμα της επιδημίας της ισπανικής γρίπης, κι επιπλέον πέθανα, ή μάλλον γεννήθηκα νεκρός και ανένηψα μετά από αδιάκοπα χτυπήματα του γυναικολόγου που με κρατούσε τριάντα λεπτά κρεμασμένο από τα πόδια.

Στην πραγματικότητα είμαι ένα έμμεσο θύμα. Η νεαρή κοπέλα Λούνα Μπερέσι, που θα γινόταν μητέρα μου, είχε προσβληθεί από ένα καρδιακό νόσημα, το 1917 θαρρώ. Όταν παντρεύτηκε, της απαγορεύτηκε να κάνει παιδί, διότι ο τοκετός θα ήταν θανάσιμος. Την απαγόρευση αυτή την απέκρυψε από το σύζυγό της Βιντάλ. Όταν συνέλαβε, συμβουλεύτηκε μια παράνομη αμβλώτρια (η εκούσια διακοπή της κύησης θεσπίστηκε μισόν αιώνα αργότερα), η οποία της έδωσε κάποια αποτελεσματικά εκτρωτικά φάρμακα. Η ίδια προσποιήθηκε μια ψεύτικη γέννα αποβολή μπροστά στο σύζυγό της, o οποίος ανέλαβε με ζήλο τα συζυγικά του καθήκοντα. Όταν έμεινε και πάλι έγκυος, προσέφυγε ξανά στην αμβλώτρια, η οποία της έδωσε τα εκτρωτικά μέσα, αλλά για κάποιο άγνωστο λόγο το έμβρυο εμφυτεύθηκε. Σε κατάσταση σύγχυσης, γεννήθηκε με ισχιακή προβολή [ανάποδα], στραγγαλισμένο από τον ομφάλιο λώρο του, το πρωί της 8ης Ιουλίου του 1921. Ο γυναικολόγος είχε υποσχεθεί ότι θα σώσει τη μητέρα. Έσωσε και τη μητέρα και το παιδί.

Δεν έχω, βέβαια, καμιά ανάμνηση του γεγονότος, αλλά φέρω τα ίχνη του μέχρι σήμερα· ένα αίσθημα ασφυξίας που με καταλαμβάνει καμιά φορά μου δίνει την εντύπωση ότι κόβεται η αναπνοή μου, οπότε παίρνω μια βαθιά ανάσα. Ενενήντα χρόνια αργότερα, ο κορονοϊός, έμμεσος απόγονος της ισπανικής γρίπης (Η1Ν1), έρχεται να μου θυμίσει το χαμένο ραντεβού της γέννησής μου.

Καθώς θα ήθελα να συνεχίσω κάποια σχέδιά μου και να γνωρίσω μερικές χαρές, ελπίζω ν’ αποφύγω αυτό το ραντεβού, αλλά και πάλι ποιος ξέρει;

Ποιος κάνει σαμποτάζ;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag, αλλά έχω επίσης αντλήσει υλικό από ένα άρθρο του 2015 στο ιστολόγιο. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. Στην εδώ δημοσίευση προσθέτω κάτι λίγα.

Ποιος κάνει σαμποτάζ;

Αν ρωτήσετε τον πρωθυπουργό μας, σαμποτάζ κάνει, και μάλιστα υγειονομικό, η αντιπολίτευση, και ιδίως ο ΣΥΡΙΖΑ -έτσι τουλάχιστον υποστήριξε σε συνέντευξη που έδωσε την Κυριακή στην Καθημερινή: «Υπήρξε ένα ουσιαστικό σαμποτάζ. Υγειονομικό σαμποτάζ, με μόνο σκοπό την αποκόμιση πολιτικού οφέλους – το οποίο τελικά απ’ ό,τι φαίνεται δεν ήρθε κιόλας – από κόμματα της αντιπολίτευσης, ξεκινώντας από την αξιωματική αντιπολίτευση», ανέφερε.

Παρακολουθώ αρκετά την πολιτική κίνηση σε διάφορες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και ομολογώ πως δεν έχω αντιληφθεί άλλον ηγέτη χώρας να απευθύνει μια τόσο βαριά κατηγορία απέναντι στην αξιωματική του αντιπολίτευση, χωρίς ταυτόχρονα να αναγνωρίζει κανένα φταίξιμο στη δική του πολιτική για τους κάθε άλλο παρά υποδειγματικούς χειρισμούς της πανδημικής κρίσης γενικά και των εμβολιασμών ειδικότερα. Δίκαια νομίζω ο Ανδρέας Ξανθός χαρακτήρισε άθλιο και τοξικό τον ισχυρισμό.

Αλλά αυτά θα τα έχετε διαβάσει σε άλλες σελίδες. Εμείς εδώ, ως γνωστόν, λεξιλογούμε, οπότε έχει ενδιαφέρον να λεξιλογήσουμε για το σαμποτάζ, που έγινε για μια-δυο μέρες λέξη της επικαιρότητας.

Τσιμπήστε και τσιμπηθείτε

Μη κρίνετε ίνα μη κριθήτε, λέει το Ευαγγέλιο, αλλά το τελευταίο διάγγελμα του πρωθυπουργού μας σε άλλη συμβουλή κατέληγε, σε παραίνεση: τσιμπήστε και τσιμπηθείτε ή τσιμπηθείτε για να τσιμπήσετε -ή, για να το μεταφέρω όπως γράφτηκε: Καλώ τα κορίτσια μας και τα αγόρια μας να τσιμπήσουν την ευκαιρία και να τσιμπηθούν με ένα εμβόλιο.

Συνήθως βέβαια τα κορίτσια και τα αγόρια δεν τσιμπιούνται με ένα εμβόλιο, αλλά μεταξύ τους, όμως το λογοπαίγνιο του πρωθυπουργικού λογογράφου, ο οποίος θέλησε με τον τρόπο αυτό να δώσει ένα νεανικό ύφος στις πρωθυπουργικές ανακοινώσεις, μας δίνει την ευκαιρία να λεξιλογήσουμε πάνω στις πολλές σημασίες του ρήματος αυτού, που θα του αφιερώσουμε το σημερινό άρθρο.

Το ρήμα «τσιμπάω» (ή τσιμπώ, αν προτιμάτε) είναι μεσαιωνικό. Σύμφωνα με τα ετυμολογικά λεξικά, προήλθε από το… κουνούπι. Το κουνούπι φυσικά τσιμπάει και το κουνούπι στα αρχαία ελληνικά λεγόταν «εμπίς», από την πρόθεση «εν» και το θέμα του ρήματος «πίνω». Οι ετυμολόγοι υποθέτουν έναν αμάρτυρο τύπο εξεμπίζω, που εξελίχθηκε σε *τσιμπίζω (επίσης αμάρτυρο) το οποίο από τον αόριστο θα έδωσε καινούργιο ενεστώτα. Έχει κάμποσους ελλείποντες (αμάρτυρους δηλαδή) κρίκους η εξήγηση αυτή αλλά νομίζω πως είναι γενικώς αποδεκτή.

Πάντως, τη λέξη τη βρίσκουμε στα μεσαιωνικά κείμενα, ακριβέστερα σε κείμενα των τελευταίων αιώνων του Βυζαντίου. Στον αγαπημένο μου Πωρικολόγο, ο βασιλιάς Κυδώνιος καταριέται τη Στάφυλο να τσαλαπατιέται και να δίνει κρασί και όσοι το πίνουν να κυλιούνται στις λάσπες και να κοιμούνται στο δρόμο «καὶ οἱ ὄρνιθες τοὺς τσιμπήσουν καὶ τοῦτοι νὰ μηδὲν γνώθουν».

Την ίδια πάνω κάτω περίοδο, στον Σπανό βρίσκουμε «ίνα τσιμπούν οι κουρούνες τας σάρκας σου», ενώ στον Μαρίνο Φαλιέρο: «Μὰ αὐτά σου τὰ δακάματα καὶ τὰ τσιμπήματά σου / μὲ κάμνουσιν, ἀλίμονο, νὰ φεύγω ἀπὸ κοντά σου».

Στην αρχή λοιπόν έχουμε την κυριολεξία, όταν κάτι αιχμηρό και λεπτό τρυπάει το δέρμα μας. Μπορεί να είναι το κεντρί της μέλισσας ή της σφήκας, μπορεί να είναι το δάγκωμα από κουνούπι, μύγα ή άλλο έντομο, μπορεί όμως να είναι και το αγκάθι ενός λουλουδιού ή ενός θάμνου ή μια βελόνα ή καρφίτσα ή ακόμα και τα αξύριστα γένια που μας τσιμπάνε στην επαφή. Η βελόνα της σύριγγας του εμβολίου σε αυτήν την κατηγορία τσιμπήματος ανήκει.

Μετά, έχουμε το τσίμπημα που το προκαλούμε σφίγγοντας και πιέζοντας το δέρμα με τον αντίχειρα και ένα άλλο δάχτυλο, συνήθως τον δείκτη, είτε οδυνηρά είτε θωπευτικά. Καμιά φορά τσιμπάμε κάποιον για να τον αφυπνίσουμε ή όταν ειναι αφηρημένος -και μια συνηθισμένη φράση για κάποιον που ζει κάτι πολυπόθητο είναι να πει «Τσίμπα με, μήπως ονειρεύομαι».

Το ξεστοκάρισμα

Πριν από λίγο καιρό, ο Αλέξης Τσίπρας, μιλώντας σε συνέντευξη για το εμβόλιο της Αστρα Ζένεκα, που οι ελληνικές αρχές το χορηγούσαν και στους νέους, σε αντίθεση με όσα ίσχυαν σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες που το επιφύλασσαν μόνο για μεγαλύτερης ηλικίας πολίτες, είχε πει ότι αυτό έγινε «για να ξεστοκάρουμε».

Τότε, είχε δεχτεί δριμεία κριτική από την κυβέρνηση για τη διατύπωση αυτή, που θεωρήθηκε ότι υπονομεύει την εμπιστοσύνη προς την εμβολιαστική πολιτική.

Αυτό είχε γίνει στα τέλη Απριλίου. Προχτές όμως πολλοί θυμήθηκαν αυτή τη στιχομυθία όταν η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμού άλλαξε την τακτική της και πλέον συνιστά το εμβόλιο ΑΖ (που δεν λέγεται πλέον έτσι, αλλά το παλιό όνομα έχει μείνει) μονάχα στους άνω των 60 πολίτες -με αποτέλεσμα να φέρει σε αμηχανία πάρα πολλούς νεότερους, που είχαν σπεύσει να εμβολιαστούν με το (ξαφνικά επικίνδυνο;) εμβόλιο.

Μάλιστα, κορυφαίοι (εννοώ ως προς την προβολή και το πάθος τους) φιλοκυβερνητικοί σχολιαστές όπως ο Άρης Πορτοσάλτε απόρησαν πώς είναι δυνατό να έρθει «η κυβέρνηση να δικαιώσει τον Αλέξη Τσίπρα που είπε για ξεστοκάρισμα» (εδώ και σε βιντεάκια).

Το θέμα βέβαια δεν είναι αν δικαιώθηκε ο Τσίπρας, αλλά ότι αυτή η παλινωδία υπονομεύει όχι υποθετικά αλλά πραγματικά την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στην εμβολιαστική πολιτική, αλείφει με βούτυρο το ψωμί των αντιεμβολιαστών, δίνει επιχειρήματα σε κάθε λογής αρνητές, επιβεβαιώνει τις καλοπροαίρετες επιφυλάξεις όσων συμπολιτών μας ανησυχούν και δεν βοηθάει στο να ξεπεράσει η χώρα μας τα πολύ χαμηλά (σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ) ποσοστά εμβολιασμού που σημειώνονται σε ορισμένες ηλικιακές ομάδες.

Εδώ όμως λεξιλογούμε. Και από αυτή αυστηρά την οπτική γωνία, με βολεύει ότι επανήλθε το «ξεστοκάρισμα» στο προσκήνιο. Διότι ήθελα να γραψω άρθρο για τη λέξη αυτή, αλλά όταν είχε πρωτοειπωθεί, μέσα στη Μεγάλη Βδομάδα, δεν είχα προλάβει -ταξίδευα κιόλας. Οπότε, βρίσκω τώρα την ευκαιρία.

Μεζεδάκια από την Γειτονική Χώρα

Ή, αν προτιμάτε τη μονολεκτική διατύπωση, «γειτονοχωρίτικα μεζεδάκια», που έχει και το πλεονέκτημα ότι πλουτίζει κατά μία λέξη την τρισχιλιετή μας.

Και τα λέω έτσι βέβαια επειδή στο πρόσφατο τουίτ του για τη συνάντησή του με τον Ζόραν Ζάεφ ο πρωθυπουργός απέφυγε να αναφέρει το όνομα «Βόρεια Μακεδονία», ενώ και ο κυβερνητικός βουλευτής κ. Σπανάκης, σε τηλεοπτική του παρουσία, αναφερόταν συνεχώς σε «γειτονική χώρα».

Tο γεγονός προκάλεσε θυμηδία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εμφανίστηκαν δε και μιμίδια όπως η πινακίδα αριστερά (ή ένας χάρτης με το όνομα «Geitoniki hora» στη θέση του North Macedonia). Ωραία ήταν και η φωτογραφία του Κώστα Μακεδόνα, με τη λεζάντα «Κώστας Γείτονας».

Πάντως, αν συνεχιστεί η μόδα να μην αναφέρεται η Βόρεια Μακεδονία από τα μέσα ενημέρωσης, αναρωτιέμαι τι θα γίνει τον άλλο μήνα στο Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, στο οποίο η… γειτονική χώρα κατόρθωσε να προκριθεί.

Φανταστείτε μεταδόσεις αγώνων, όπου θα ακούμε: «Γείτονας (ή: γειτονοχωρίτης) με την μπάλα, πασάρει στον γείτονα, σουτάρει και γκολ για την Γειτονική Χώρα. Ιταλία – Γειτονική Χώρα 3-1!»

* Ένας άλλος τίτλος που είχα υπόψη μου, αλλά τελικά προτίμησα τα Μεζεδάκια από τη Γειτονική χώρα, ήταν «Μεζεδάκια της G20», προφανώς με αναφορά στις πρόσφατες δηλώσεις στελεχών της κυβέρνησης και φιλοκυβερνητικών μέσων, σύμφωνα με τις οποίες η Ελλάδα «καταλαμβάνει την πρώτη θέση στους εμβολιασμούς στις G20 χώρες» (παράδειγμα).

Θα ήταν μικρόψυχο να επισημάνουμε τη μικρή λεπτομέρεια, ότι η Ελλάδα δεν ανήκει στην ομάδα G20;

Και βέβαια, αν πάμε σε ιστοτόπους όπως τον Our World in Data και βάλουμε το κατάλληλο κριτήριο και διαλέξουμε τις κατάλληλες χώρες, μπορούμε να εμφανίσουμε την Ελλάδα είτε πρώτη είτε τελευταία, αλλά τέτοιο κορφολόγημα δεν μπορεί να κρύψει ότι τα πράγματα δεν πάνε και πολύ καλά με την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Την κρίσιμη στιγμή, που επιχειρείται το άνοιγμα του τουρισμού, η χώρα βρίσκεται σε σαφώς χειρότερη θέση από τις άλλες ανταγωνίστριές της στη Μεσόγειο -σαν τον δρομέα που ενώ προπορευόταν στα τρία τέταρτα της διαδρομής, λαχανιάζει και χάνει έδαφος στην τελική ευθεία και τερματίζει τελευταίος.

Αλλά ας μην παρασύρομαι, σήμερα έχουμε μεζεδάκια.

Πατέντες

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε, με διαφορετικό τίτλο, πριν από μερικές μέρες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. Στην εδώ δημοσίευση έχω προσθέσει μερικά πράγματα.

Πατέντες

Τον τελευταίο καιρό έρχονται αναπάντεχες ειδήσεις από την άλλη όχθη του Ατλαντικού, καθώς η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν ανακοινώνει μέτρα για την επανεκκίνηση της οικονομίας και για την αύξηση της φορολογίας των πλουσίων, που έρχονται σε ευθεία αντίθεση όχι μόνο με τα πεπραγμένα της καταστροφικής περιόδου Τραμπ αλλά και με τα δόγματα που έχουν επικρατήσει στην Ευρώπη και γίνονται με παβλοφικό τρόπο δεκτά από πολλούς ηγέτες.

Η τελευταία όμως είδηση έκανε, δίκαια, ακόμα μεγαλύτερη αίσθηση. Πράγματι, η κυβέρνηση των ΗΠΑ τάχθηκε υπέρ της προσωρινής άρσης της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων σε σχέση με τα εμβόλια για την Covid-19.

Δεν έγινε ξαφνικά ελευθεριακή η αμερικάνικη κυβέρνηση, αλλά όπως τόνισε η αρμόδια εκπρόσωπος για θέματα εμπορίου Κάθριν Τάι: «Πρόκειται για μια παγκόσμια υγειονομική κρίση και οι εξαιρετικές περιστάσεις της πανδημίας της Covid-19 απαιτούν έκτακτα μέτρα … Η κυβέρνηση πιστεύει ακράδαντα στην προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά προκειμένου να τερματιστεί η πανδημία, στηρίζει την άρση αυτής της περιφρούρησης για τα εμβόλια της Covid-19».

Όπως ήταν αναμενόμενο, η είδηση έγινε δεκτή με ενόχληση από τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, που χαρακτήρισαν «απογοητευτική» την απόφαση, αλλά με ενθουσιασμό από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Η πρόταση της κυβέρνησης Μπάιντεν έγινε γνωστή στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης ως «άρση των πατεντών». Ο φίλος μας ο Ρογήρος στο Φέισμπουκ μάλλον εύστοχα χαρακτήρισε τον όρο ως «γλωσσικό Κένταυρο»: από πάνω κοστούμι και γραβάτα, από τη μέση και κάτω σορτσάκι και αθλητικό υπόδημα (μοδάτο, πάντως). Είναι και αυτή η κάπως άβολη γενική πληθυντικού, που βέβαια με τη συχνή χρήση τρίβεται και γίνεται ολοένα και λιγότερο άβολη.

Το βέβαιο όμως είναι ότι οι πατέντες έγιναν η λέξη της επικαιρότητας. Οπότε, αφού εμείς εδώ λεξιλογούμε, σήμερα θα λεξιλογήσουμε, ακριβώς, για τις πατέντες.

Κορονολαμπριάτικα μικρομεζεδάκια

Λαμπριάτικα, επειδή αύριο είναι Πάσχα. Κορονολαμπριάτικα, επειδή είναι Πάσχα πανδημικό και περιορισμένο -στέλνεις εσεμές για να βγεις από το σπίτι του, ή τουλάχιστον είσαι υποχρεωμένος να το κάνεις, και όσοι πάνε στην Ανάσταση το βράδυ θα πάνε στις 9, όχι στις 12, πράγμα που προκαλεί και διλήμματα σε σχέση με τη μαγειρίτσα. Βέβαια, από Δευτέρα πολλά χαλαρώνουν.

Αν όμως αύριο είναι Πάσχα, σήμερα δεν είναι μόνο Μεγασάββατο, παρά είναι και πρωτομηνιά, πρωτομαγιά. Αφού είναι πρωτομηνιά, στο ιστολόγιο έχουμε το Μηνολόγιο. Δεν μπορούσε δα να αναβληθεί, διότι η 2η μέρα του μήνα είναι το Πάσχα, οπότε θα έχουμε κάτι πασχαλιάτικο, ενώ η 3η μέρα του μήνα είναι κι αυτή πιασμένη από κάτι επετειακό. Κι έτσι σήμερα Σάββατο δημοσιεύσαμε ήδη το Μηνολόγιο.

Και τα μεζεδάκια; Ούτε τα μεζεδάκια μπορούσαν να πάνε αύριο, ανήμερα Πάσχα, ή μεθαύριο. Οπότε, στην αρχή σκέφτηκα να μην δημοσιεύσω μεζεδάκια τούτη τη βδομάδα.

Αλλά έπειτα ήρθε στο νου μου το παραπονιάρικο «Και τα μεζεδάκια, κύριε;» (με το ύφος εκείνης της μαύρης διαφήμισης της Νέας Δημοκρατίας «Και η Ελλάδα, κύριε;») οπότε άλλαξα γνώμη -και αποφάσισα να βάλω δυο άρθρα σήμερα: το Μηνολόγιο, που ήδη δημοσιεύτηκε, και τούτο εδώ που τώρα διαβάζετε.

Μεζεδάκια λοιπόν. Επειδή όμως είναι λιγοστά, διότι, όπως είπα, είχα σκοπό να μη δημοσιεύσω άρθρο, τα χαρακτήρισα μικρομεζεδάκια.

Μικρά, αλλά με μια εισαγωγή νάαα (κάποιοι κακεντρεχείς θα έλεγαν για παραγέμισμα). Ξεκινάμε λοιπόν.

* Το ψάρεψε ο φίλος μας ο Jago, από την ΕΡΤ.

Αποχώρηση των δυνάμεων της ΗΠΑ και του ΝΑΤΟΥ

Τότε να κλίνουμε και τις ΗΠΑ, να πούμε ξερωγώ των Ηπαίων, λέει ο φίλος μας.

Συνήθως παραπονιούμαστε για την ακλισιά, βέβαια. Οπότε ο Γκιωνάκης θα μας έλεγε:

– Τα αφήνω άκλιτα, δεν θέτε. Τα κλίνω, δεν θέτε. Τι θέτε τέλος πάντων;

* Από ρεπορτάζ για τα περιοριστικά μέτρα ενόψει του Πάσχα:

Σε εγρήγορση βρίσκεται η ΕΛ.ΑΣ και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί για να αποτρέψουν φαινόμενα που θα ανακόψουν τη διασπορά του ιού

Μισό λεπτό γιατί από τις πολλές αρνήσεις/αντιθέσεις μάλλον χάσαμε τον μπούσουλα.

Εστιάζοντας στην εστίαση

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε πριν από μερικές μέρες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Εστιάζοντας στην εστίαση

Αμέσως μετά το Πάσχα, όπως ανακοινώθηκε, ανοίγει επιτέλους η εστίαση σε εξωτερικούς χώρους -το κατά Σαββόπουλο τραπεζάκια έξω. Το μέτρο είναι καλοδεχούμενο, και μάλιστα μάλλον καθυστέρησε να εφαρμοστεί, αφού στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες τα τραπεζάκια έξω έχουν ήδη ανοίξει, όχι μόνο σε χώρες του Νότου αλλά και σε βορειότερες, όπως στο Λουξεμβούργο, όπου βέβαια θέλει θάρρος ή πανωφόρι για να καθίσεις έξω.

Αλλά αυτά τα διαβάσατε ήδη στις ειδησεογραφικές στήλες. Εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε θα λεξιλογήσουμε σήμερα για την εστίαση, που είναι μια από τις λέξεις της επικαιρότητας.

Στιγμιότυπο από την αγορά της Δράμας κατά την περίοδο του δεύτερου λοκντάουν για την ανάσχεση της πανδημίας του κορονοϊού.
(EUROKINISSI/ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΕΣΣΗΝΗΣ)

Ποιαν εστίαση, θα πείτε. Μα, τα εστιατόρια, θα απαντήσει κάποιος, αν και βέβαια ο όρος πιάνει και καφετέριες, καφενεία, μπαρ, ταβέρνες, μεζεδοπωλεία, ουζερί, σουβλατζίδικα, φαστφουντάδικα (ταχυφαγεία κατά Μπαμπινιώτη) και άλλα «καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος».  Όλα αυτά, και αμέτρητα άλλα ακόμα, απαρτίζουν τον κλάδο της εστίασης.

Λεξιλογικά των εμβολίων

Προχτές τιτλοφόρησα «εμβολιασμένα» τα μεζεδάκια του Σαββάτου -και σε σχόλιό του ο φίλος μας ο Spiridione ρώτησε αν θα έχουμε άρθρο για τα λεξιλογικά των εμβολίων.

Πολύ λογική η ερώτηση -ένα χρόνο και κάτι που βαστάει η πανδημία, έχουμε λεξιλογήσει για τις περισσότερες από τις νέες λέξεις που έφερε στο προσκήνιο (που μακάρι ποτέ να μην ερχόταν και να μην τις έφερνε). Πώς έγινε και μας ξέφυγε το εμβόλιο, που αποτελεί μάλλον την πρωταγωνίστρια λέξη της δεύτερης πανδημικής χρονιάς;

Ο λόγος που δεν είχα βάλει άρθρο για τα λεξιλογικά των εμβολίων είναι, όπως απάντησα και στον Spiridione, ότι σε ανύποπτο χρόνο, το 2017, πολύ πριν ενσκήψει η πανδημία, είχαμε δημοσιεύσει ένα άρθρο που είχε βασικό αντικείμενο τους αντιεμβολιαστές και τους μύθους που διαδίδουν, αλλά έθιγε και τα λεξιλογικά των εμβολίων.

Όμως χρειάζεται και αυτόνομο άρθρο -που θα μας δώσει έναυσμα να συζητήσουμε τα των εμβολίων. Οπότε, για να μη με πουν αντιεμβολιαστή, σήμερα θα λεξιλογήσω για τα εμβόλια. Αναγκαστικά, θα επαναλάβω κάποια πράγματα από το προηγούμενο άρθρο (και από τα σχόλιά του).

Λοιπόν, η λέξη «εμβόλιο» είναι αρχαία, εμβόλιον, υποκοριστικό του «έμβολον». Η λέξη έμβολο χρησιμοποιήθηκε για οτιδήποτε αιχμηρό, ειδικότερα δε για τις χάλκινες προεξοχές των πολεμικών πλοίων -τα οποία, να θυμηθούμε, στις ναυμαχίες διεμβόλιζαν τα αντίπαλα σκάφη. Οπότε, η υπουργός εκείνη (της σημερινής νομίζω κυβέρνησης) που είχε μιλήσει στην τηλεόραση για «εμβολιασμό πλοίου» δεν ήταν τόσο άστοχη από ετυμολογική άποψη.

Εμβολιασμένα μεζεδάκια

Δεν είναι βέβαια τα μεζεδάκια εμβολιασμένα -είναι όμως αυτός που τα γράφει, έστω και μόνο με την πρώτη δόση. Ήταν κι από την προηγούμενη εβδομάδα, αλλά η πένθιμη είδηση επηρέασε τον τίτλο του προηγούμενου άρθρου.

* Οπότε, ας αρχίσουμε με ένα μεζεδάκι σχετικό με τα εμβόλια, μια βαθυστόχαστη ρήση του υφυπουργού κ. Χαρδαλιά.

«Kάτω από το μηδέν το ποσοστό με τις παρενέργειες», δήλωσε τις προάλλες.

Είναι κατανοητό ότι ήθελε να πει πως είναι απειροελάχιστο το ποσοστό, ότι είναι αμελητέο, ότι είναι (όπως θα λέγαμε) μηδέν, κόμμα μηδέν μηδέν….

Aλλά το μηδέν κόμμα μηδέν μηδέν μηδέν ένα είναι πάνω από το μηδέν, έστω και ελάχιστα πάνω.

Κάτω από το μηδέν το ποσοστό των παρενεργειών σημαίνει, όπως είπε χαριτολογώντας κάποιος στο Τουίτερ, ότι αν κάνουν το εμβόλιο 100 θα γλιτώσουν τη θρόμβωση και δύο που δεν το έχουν κάνει!

* Κι άλλο ένα για τα εμβόλια, αυτό μεταφραστικό. Σε άρθρο για τους εμβολιασμούς στην Αυστραλία διαβάζουμε:

Η Αυστραλία ανέφερε την Παρασκευή τον πρώτο θάνατό της από θρόμβους αίματος που συνδέονται με το εμβόλιο AstraZeneca  COVID-19, αφού η ρυθμιστική αρχή της χώρας δήλωσε ότι ο θάνατος μιας 48χρονης γυναίκας «πιθανότατα» συνδέεται με τον πυροβολισμό.

Πυροβολισμός; Ο πυροβολισμός στο μπράτσο σπάνια είναι θανατηφόρος. Αν ήταν πυροβολισμός δεν θα πέθαινε από θρόμβωση η άτυχη γυναίκα. Όμως ήταν απλώς shooting στα αγγλικά, το οποίο σημαίνει βέβαια «πυροβολισμός» αλλά σημαίνει και «εμβολιασμός, εμβόλιο, ένεση»!

* Κι άλλο ένα πανδημικό, ευγενική προσφορά φίλου του ιστολογίου που τράβηξε τη φωτογραφία στη γειτονιά του:

Ο τοπικός δήμος μερίμνησε να κάνει δωρεάν ράπιντ τεστ. Οπότε, πλάι στο rapid test των πολλών και στο rabbit test που είδαμε σε προηγούμενο μεζεδοάρθρο μας, εμφανίστηκε τώρα τρίτη παραλλαγή, rapit test, υβρίδιο των rapid και rabbit (ένα γρήγορο κουνέλι, τόσο γρήγορο που συγχωνεύτηκε).

Ανοίγουν τα λύκεια

Η είδηση της ημέρας είναι ασφαλώς ότι από σήμερα επαναλειτουργούν με διά ζώσης διδασκαλία τα λύκεια -η πρώτη βαθμίδα της γενικής εκπαίδευσης για την οποία χαλαρώνουν οι περιορισμοί ύστερα από μήνες με διδασκαλία εξ αποστάσεως.

Το ιστολόγιο ενδιαφέρεται ζωηρά για την εκπαίδευση γενικά και επιπλέον έχει τη χαρά να περιλαμβάνει στους σχολιαστές του και αρκετούς εκπαιδευτικούς (μεταξύ άλλων και σε λύκεια) οπότε ειναι λογικό να αφιερώσουμε στην εξέλιξη αυτή το σημερινό άρθρο. Επαναλειτουργούν επίσης από σήμερα τα πρακτορεία Προπό, αλλά στον τομέα δεν έχουμε ειδίκευση. Ο τίτλος βέβαια έχει μιαν αμφισημία που οφείλεται στο ότι το ρήμα «ανοίγω» είναι εργαστικό δηλ. χρησιμοποιείται και ως μεταβατικό και ως αμετάβατο χωρίς να αλλάξει φωνή. Ανοίγουν τα λύκεια -ή καποιοι ανοίγουν τα λύκεια;

Τα λύκεια θα επαναλειτουργήσουν με όπλο τα αυτοτέστ, αφού κάθε μαθητής θα πρεπει να έχει προμηθευτεί και να έχει κάνει αυτοτέστ (χτες το βράδυ ή σήμερα το πρωί) πριν πάει στο σχολείο του. Τις λεπτομέρειες της διαδικασίας μπορείτε να τις δείτε εδώ.

Και βέβαια, όσο έμεναν κλειστά τα λύκεια, η ταξική ανισότητα διογκωνόταν αφού τα ιδιωτικά σχολεία είχαν πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, για να μην πούμε για τα φροντιστήρια ή τα ιδιαίτερα μαθήματα.

Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε -οπότε, παρόλο που τα σχόλιά σας μπορούν (και το περιμένω) να αναφερθούν στα προβλήματα ή στις επιφυλάξεις ή στην ορθότητα της απόφασης για επαναλειτουργία των λυκείων, εγώ στο υπόλοιπο άρθρο θα εστιαστώ στη λέξη «λύκειο».

Στην αρχή της λέξης βρίσκεται το Λύκειο της αρχαίας Αθήνας, όπως ονομαζόταν ένας κήπος με σκεπασμένους περιπάτους στην αρχαία Αθήνα, καθώς και ένα γυμναστήριο της αρχαίας πόλης. Ο κήπος αυτός, στον οποίο δίδασκε ο Αριστοτέλης, πήρε το όνομά του από τον γειτονικό ναό του Λυκείου Απόλλωνα. Από τους περιπάτους πήρε το όνομά της η σχολή του Αριστοτέλη: ονομάστηκε περιπατητική, και περιπατητικοί οι φιλόσοφοι που ακολουθούσαν τις διδαχές του.

Γιατί λύκειος ο Απόλλων; Η προφανής εξήγηση, ότι προέρχεται από τον λύκο, δεν αποκλείεται. Στο ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη αναφέρεται ότι ο Απόλλωνας ονομαζόταν λυκοκτόνος ως προστάτης από τους λύκους. Ωστόσο, μπορεί επίσης να προέρχεται από το αμάρτυρο *λύκη (η χαραυγή, πρβλ. λυκαυγές) ενώ κάποιοι το συνδέουν με τη Λυκία θυμίζοντας ότι ο Απόλλων ονομαζόταν επίσης Λύκιος και Λυκηγενής. Στο etymonline θεωρείται βέβαιη η σύνδεση του Απόλλωνα με τους λύκους -με αναφορά στον Frazer και στα σχόλιά του στον Παυσανία.

Όπως και να έχει η ετυμολογία, αν θυμηθούμε ότι τα αρχαία γυμναστήρια τα έλεγαν γυμνάσια μπορούμε να πούμε ότι το αρχαίο Λύκειο ήταν γυμνάσιο χωρίς να μας κατηγορήσουν ότι παραδοξολογούμε.

Το Λύκειο του Αριστοτέλη έχει αποκαλυφθεί και αυτό έγινε μπροστά στα μάτια μας, κατά κάποιο τρόπο. Ακριβέστερα, το 1996, κατά τη διάρκεια των σωστικών ανασκαφών της Γ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων σε οικόπεδο εμβαδού 11 στρεμμάτων, που είχε παραχωρηθεί από το ελληνικό Δημόσιο στο Ίδρυμα Γουλανδρή για την ανέγερση Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, αποκαλύφθηκε η παλαίστρα του Λυκείου -κι έτσι το μουσείο δεν χτίστηκε σε αυτό τον χώρο, αλλά η Αθήνα απέκτησε έναν πολύ όμορφο αρχαιολογικό χώρο.

Τα σχολεία μας όμως τα είχαμε πει λύκεια από νωρίτερα. Όμως δεν μεταφέραμε την αρχαία λέξη Λύκειον στα νέα ελληνικά -χρειάστηκε η μεσολάβηση άλλων γλωσσών. Οπότε, ας δούμε την ιστορία της λέξης.