Εδώ και λίγο καιρό έχουμε αρχίσει να δημοσιεύουμε συνεργασίες του φίλου γλωσσολόγου Νίκου Νικολάου. Το σημερινό άρθρο είναι το όγδοο αυτής της συνεργασίας. Στο τέλος θα βρείτε ευρετήριο των προηγούμενων.
Το σημερινό άρθρο έχει θέμα που μου θυμίζει την… προηγούμενη ζωή μου όταν ήμουν χημικός μηχανικός, αφού εξετάζει τα ονόματα κάποιων χημικών στοιχείων και για ποιον λόγο διαφέρουν στα αγγλικά, μια διαφορά που προκαλεί και γουστόζικα μεταφραστικά μαργαριτάρια όταν κάποιος κάνει λόγο για… σόδιο ή ποτάσσιο. Όσο για τη διάκριση της ονοματολογίας ανάμεσα σε μέταλλα και σε αμέταλλα δεν είμαι βέβαιος αν την έχουν προσέξει πολλοί. Στη συνέχεια, εξετάζονται και ονόματα άλλων χημικών στοιχείων. Δίνω όμως τον λόγο στον Νικολάου.
Αρχική δημοσίευση στα αγγλικά στο ιστολόγιο του Νικολάου.
Τέθηκε κάποτε στην αγγλόφωνη Κβόρα η ερώτηση, «γιατί οι αγγλόφωνοι δε λένε τα χημικά στοιχεία Νάτριο, Κάλιο, Σιλίκιο, αλλά Σόδιο, Ποτάσσιο, Σίλικο;»
Η ερώτηση αυτή μου κέντρισε το ενδιαφέρον αρκετά, ώστε να το ψάξω στη Βικιπαίδεια.
Η προτίμηση που έχουν τα αγγλικά για τα ονόματα Σόδιο, Ποτάσσιο, και τα γερμανικά για τα ονόματα Νάτριο, Κάλιο, εξηγείται πολύ απλά. Ο Άγγλος χημικός Humphry Davy, που απομόνωσε πρώτος το νάτριο και δεύτερος το κάλιο, τα βάφτισε Σόδιο και Ποτάσσιο το 1807. Σόδιο, γιατί απομονώθηκε από τη σόδα, και ποτάσσιο, γιατί απομονώθηκε από την ποτάσσα, τη φυτική στάχτη, όρο αγγλικό από τα ολλανδικά. Ο Γερμανός χημικός Ludwig Wilhelm Gilbert, αντιπρότεινε τα ονόματα Νατρόνιο και Κάλιο. Νατρόνιο, γιατί βρίσκεται και στο νάτρο, και κάλιο, από το αλκάλιο, που αρχικά σήμαινε κι αυτό φυτική στάχτη, και ως όρος προήρθε από τα αραβικά. (Το δε Κάλιο αντιστοιχεί στο όνομα που του δόθηκε από τον πρώτο που το απομόνωσε, τον πάλι Γερμανό Martin Heinrich Klaproth το 1797.)
Η διαμάχη που ακολούθησε την επόμενη δεκαετία δίχασε Γερμανοσουηδούς και Αγγλογάλλους. Οι Αγγλογάλλοι τήρησαν τα ονόματα του Άγγλου, και οι Γερμανοσουηδοί τήρησαν τα ονόματα του Γερμανού. Τα σύμβολα των διαφόρων χημικών στοιχείων είναι πατέντα του Jöns Jakob Berzelius, και ο Μπερζέλιους, σουηδός ων, ασπάστηκε τα γερμανικά ονόματα με τα σύμβολα Na και K.
Και αν κοιτάξει κανείς την κατανομή των ονομάτων του νατρίου και του καλίου στις ευρωπαϊκές γλώσσες, διαπιστώνει πως όντως διαχωρίζει τη δυτική και την κεντροανατολική Ευρώπη. Τα γαλλικά, τα ιταλικά, τα ισπανικά και τα πορτογαλικά πήραν τα αγγλικά ονόματα. Από την Ολλανδία μέχρι τη Ρωσία, οι υπόλοιπες γλώσσες πήραν τα γερμανικά, αν και υπάρχουν εξαιρέσεις: τα ρουμάνικα και τα τούρκικα αποδείχθηκαν γαλλόφρονα. Τα ελληνικά σε πολλά ήταν και αυτά γαλλόφρονα, αλλά στο συγκεκριμένο ζήτημα γερμανοφρονήσαμε.