Σελίδες από το Ημερολόγιο του Χρήστου Καραγιάννη

Συνεχίζω και σήμερα με λογοτεχνικό θέμα σχετικό με τη Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, αφού φέτος έχουμε τα εκατό χρόνια από το 1922. 

Πριν από λίγο καιρό είχα βάλει ένα διήγημα του Νίκου Παπαπερικλή από το μικρασιατικό μέτωπο, και στα σχόλια εκείνου του άρθρου ο φίλος μας ο Δύτης είχε αναφέρει το Ημερολόγιο του Χρήστου Καραγιάννη και ο φίλος μας ο Χτήνος είχε πει ότι θα έβρισκε αντίτυπα του σπάνιου αυτού βιβλίου. Και έτσι έγινε, κι έτσι μπόρεσα να αποκτήσω κι εγώ ένα δυσεύρετο αντίτυπο, από το οποίο θα σας παρουσιάσω σήμερα ένα απόσπασμα. 

Ο Χρήστος Καραγιάννης γεννήθηκε το 1892 σε αρβανιτοχώρι του νομού Βοιωτίας. Δεν πήγε καθόλου σχολείο αφου ο πατέρας του τον χρειαζόταν για να βόσκει τα πρόβατα, όμως λαχταρούσε να μάθει γράμματα κι έτσι έμαθε μόνος του, αφού ο δάσκαλος του χωριού του έδωσε ένα αλφαβητάρι. 

Το 1918, παντρεμένος πια και ενώ περίμεναν το πρώτο τους παιδί, επιστρατεύεται για το μακεδονικό μέτωπο και στη συνέχεια τον στέλνουν στην Ουκρανία, και αμέσως μετά, από το καλοκαίρι του 1919, στο μικρασιατικό μέτωπο, έως το τέλος, την κατάρρευση του 1922. 

Ο Καραγιάννης από τις πρώτες μέρες που επιστρατεύτηκε κρατούσε ημερολόγιο, που το είχε πάντοτε μαζί του αυτά τα τέσσερα χρόνια και το συμπλήρωνε τακτικά. Μάλιστα, είχε όπως φαίνεται εξαρχής σκοπό να το δημοσιεύσει, διότι σε διάφορα σημεία του κειμένου απευθύνεται στον αναγνώστη («καλοί μου αναγνώστες», «δεν θα το πιστέψετε αυτο» κτλ.). 

Επιστρέφοντας στο χωριό του συνέχισε να διαβάζει φανατικά και έφτιαξε μια αξιόλογη βιβλιοθήκη, ενώ έκανε επίσης και τον πραχτικό γιατρό στα χωριά της περιοχής. Αναζητούσε επίσης εκδότη για το ημερολόγιό του. Ο αντιστασιακός και συγγραφέας Απόστολος Αποστολόπουλος εκτίμησε την αξία του χειρογράφου, που το χαρακτήρισε μακρυγιαννικό και ανέλαβε να το εκδώσει. Το βιβλίο εκδόθηκε τελικά τον Σεπτέμβριο του 1976, αλλά δυστυχώς ο συγγραφέας του δεν πρόφτασε να το δει τυπωμένο -ο Χρήστος Καραγιάννης είχε φύγει απο τη ζωή δυο μήνες νωρίτερα. 

Αρκετά χρόνια αργότερα, το βιβλίο εκδόθηκε ξανά από τις εκδόσεις Κέδρος, σε επιμέλεια του συγγραφέα Φίλιππου Δρακονταειδή με τον τίτλο «Η ιστορία ενός στρατιώτη». Δεν έχω δει τη νεότερη έκδοση, που είναι και αυτή που κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία. Πολλοί που έχουν διαβάσει και τις δύο εκδόσεις λένε ότι ο Φ.Δρακονταειδής έκανε πολλές και σοβαρές αλλαγές στο κείμενο και το αλλοίωσε, και αυτή είναι και η γνώμη του εγγονού του Καραγιάννη, που μπορειτε να τη διαβάσετε εδώ. Σε επόμενο άρθρο, επισημαίνει συγκεκριμένες αλλοιώσεις. Στο ίδιο άρθρο υπάρχει και απάντηση του εκδοτικού οίκου, που τη βρισκω μετρημένη και λογική. 

Όπως είπα, ο φίλος μας ο Χτήνος είχε την καλοσύνη να βρει και να μου προσφέρει την πρώτη μορφή του βιβλίου, δηλ. την έκδοση του 1976, που έχει πια εξαντληθεί και μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλείο μπορεί να βρεθεί. Από το βιβλίο αυτό διάλεξα ένα εκτενές απόσπασμα, σελ. 227-240, που το σκανάρισα και το παρουσιάζω εδώ, χωρίς να αλλάζω την ορθογραφία του πρωτοτύπου. Θα δείτε ότι κάποια επιμέλεια χρειαζόταν, αν και εγώ, ως επιμελητής, θα περιοριζόμουν στο να εναρμονίσω την ορθογραφία, να διορθώσω προφανείς αβλεψίες και να βάλω υποσημειώσεις. Στην εδώ παρουσίαση δεν διορθώνω τίποτα (σημειώνω ότι η έκδοση του 1976 ήταν ήδη σε μονοτονικό). Δεν ξέρω αν έχει γραφτεί κάτι για τη γλώσσα του Καραγιάννη, αλλά ίσως θα άξιζε. Είχε πάντως έφεση στις γλώσσες, διότι τόσο στην Ουκρανία που πήγε όσο και στην Τουρκία προσπάθησε να μάθει τη ντόπια γλώσσα, είχε τεφτεράκι και σημείωνε λέξεις, και τα κατάφερε στο τέλος να τις μάθει ικανοποιητικά. 

η μεγάλη μαχη του σαγκαριου κ’ η προασθηση του ηλια

Ολη τη μέρα της 4ης Σεπτέμβρη [1921] λιμεριάσαμε ξαπλωμένοι κάτω απ’ τον ήλιο, πίσω από ένα αυγοειδή λόφο για να διατηρήσουμε την αφάνεια από τα εχθρικά αεροπλάνα κι απ’ απ’ το εχθρικό πυροβολικό. Ολοι μας διψά­με κι όλος ο ήλιος μας καίει αλλά ο στρατιώτης ο Γαλάνης πετάχτηκε μες στη σιωπή και στην ησυχία και φώναξε δυνατά, νερό νερό κι η επαναστα­τική αυτή η αναπάντεχη και ξαφνική φωνή μας προξένησε κατάπληξη γιατί καθώς σας είπα όλοι διψούσαμε αλλά μπροστά στο κίνδυνο που εί­χαμε δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα. Νευριάστηκε ο λοχαγός ο Λαγουρός Στέφανος και σηκώθηκε όρθιος τινάζοντας το παγούρι του λέ­γοντας στον ανόητο συνάδελφο να ρε εγώ έχω νερό. Πίνω νερό και δεν πίνεις εσύ; Ορίστε πήγαινε κει κάτω στο ποτάμι και πιές νερό αν σου βαστάει. Είναι πιο πέρα οι τούρκοι οχυρωμένοι και θα σε φάνε. Τον κούνησε λίγο απ’ το γιακά και του λέει: σε σκοτώνω άμα θέλω γιατί αυτό πούκαμες θεωρείται στάση, θέλω να σας φυλάξω, θέλω να σας πάω πάλι στις μανάδες σας και στις γυναίκες σας και δακρύζει ο λοχαγός. Τη νύχτα το βράδυ πλησιάσε ένας ουλαμός του λόχου μας σχεδόν ο μισός λόχος κον­τά στο ποτάμι και δουλέψαμε όλη τη νύχτα φτιάχνοντας χαρακώματα. Και την άλλη βραδυά στις 5 του μήνα ήρθε η σειρά του 2ου ουλαμού κι ά­μα νύχτωσε πάλι καλά πήγαμε και πιάσαμε δουλειά. Σκάβουμε και φτιά­χνουμε χαρακώματα . Ζίκ Ζάκ. Εμείς σκάψαμε ό,τι σκάψαμε με τεμπελιά και βαρυεστημάρα και μετά κάτσαμε και συζητούσαμε. Τα θεωρούμε γι’ αστεία τα χαρακώματα, αλλά σαν πέρασε από κει ο λοχαγός και μας βρήκε να καθόμαστε μας μάλωσε και μας πήρε ο ίδιος ένα σκαπανικό πέταξε το χιτώνιό του κι άρχισε να σκαύει για το καλο παράδειγμα. Δεν τον άφη­σα να σκάψει.

Του υποσχεθήκαμε όλοι πως θα δουλέψουμε να βαθύνουμε τα χαρα­κώματα για τους όρθιους πυροβολητές. Και πάλι μας τόνισε πως εδώ θα καεί το πελεκούδι θα δώσουμε μάχη και για το καλό σας σκάψτε βαθειά. Τη στιγμή αυτή ο στρατιώτης Ηλίας άπλωσε τα χέρια του και πήρε το σκαπανικό εργαλείο απ’ τα χέρια του λοχαγού μας και λέγοντας του: δώ­σε μου το σκαπανικό κυρ λοχαγέ να δουλέψω, γιατί το σπίτι μου κι όλη μου η περιουσία θάναι τούτο δω που θα σκάψω. Ο λοχαγός τον μάλωσε του είπε να σταματήσει και να μη λέει βλακείες. Ο λοχαγός μας άφησε και πήγε πίσω στην εφεδρεία του λόχου.

Ο Ηλίας συνέχισε τη προαίσθηση του κι έλεγε: παιδιά εγώ θα σκοτωθώ αύριο χωρίς άλλο θα σας παρακαλέσω πάρα πολύ κι ακόμα περισσότερο το Καραγιάννη που τυχαίνει και σύντροφος μάχης και πάντοτε αυτός βρίσκεται μαζί μου. Ολοι μας τον μαλώσαμε κι έπαψε να λεέι για μια στιγ­μή.

Αλλά συνέχισε και πάλι. Μου λέει: Κρατώ μαζί μου 400 δραχμές και το ρολόι μου. Αλλά μόλις σκοτωθώ θα μου πάρεις τις 400 δραχμές και το ρο­λόι, τα μεν χρήματα θα τα φάτε για τη ψυχή μου στη πρώτη πολιτεία, που θα συναντήσετε και το ρολόι μου θα το στείλεις στη μητέρα μου, θα ζητή­σεις απ’ το λόχο τα στοιχεία μου. Τον σταμάτησα και τον ρώτησα αν μιλά­ει στα σοβαρά. Ηλία είσαι με τα καλά σου ή είσαι άρρωστος; Οχι μου λέει δεν είμαι άρρωστος είμαι πολύ καλά και σας μιλάω στα σοβαρά.

Μάλιστα μου λέει για τη μητέρα του και για τις υποχρεώσεις του. Αλλη υποχρέωση απ’ τη μητέρα μου δεν έχω κι η μητέρα μου θα κλάψει στην αρχή θα θρηνίσει σαν το μάθει αλλά μετά 2-3 μήνες έστω μετά 1 χρόνο θα παντρευτεί το συγχωριανό μας το μπακάλη που έχω μάθει πως τάχει κανονίσει κι έτσι σιγά σιγά θα με ξεχάσει μένα. Ητανε ένας μελαχρινός μέτριου αναστήματος Πελοποννήσιος. Είχε έρθει τώρα αργά στο λόχο μας και το επώνυμό του είναι Ηλίας. Μετά απ’ το σκάψιμο, εγώ ήμουνα 2ο νούμερο περίπολος μαζί με τον Ηλία. Περιπόλησα 2 ώρες μπροστά στ’ α­νοιχτά χαρακώματα αφουγκραζόμενος και προτού χαράξει η χαραυγή, γύρισα στα χαρακώματα και καθένας μας ξάπλωσε στο χαράκωμά του για να ξεκουραστεί, αλλ’ ακόμα δεν έιχε περάσει μισή ώρα και δυο πυρο­βολισμοί ακούστηκαν απ’ το σκοπό των όπλων που φύλαγε έξω απ’ τα χαρακώματα και φώναξε συνάμα στα όπλα α α α και καθώς βρισκόμαστε στο χείλος των χαρακωμάτων, κατεβήκαμε αμέσως και καθένας πήρε τη θέση του. Ως κι ο σκοπός που πυροβόλησε πήρε κι αυτός τη θέση του στο πυροβολείο.

Σαν τα βατραχάκια που βγαίνουν έξω απ’ το ποτάμι και λιάζονται κι ά­μα τους πλησιάσει άνθρωπος ή κανένα άλλο ζουζούνι πηδούνε πάλι στο ποτάμι κλούπ κλάπ, έτσι και μεις πέσαμε κοιλώντας μες στο χαράκωμα και καταλάβαμε τις θέσεις μας. Τα χαρακώματα είναι βαθειά και στεκό­μαστε όρθιοι. Είναι και ζικ ζακ δηλαδή είναι με στροφές όπου η κάθε στροφή έχει χώρο για 2 πυροβολητές για να μας προφυλάξει από τα βλή­ματα των αεροπλάνων και πυροβόλων γιατί έτσι στη κάθε στροφή που θα πέσει το βλήμα θα σκοτώσει μόνο τους 2 κι όχι περισσότερους. Είναι τούρκοι αυτός ο όγκος που πρόβαλε μπροστά μας. Αυτούς είδε και πυρο­βόλησε ο σκοπός, πέσανε πάνω μας μη ξέροντας πως τους είχαμε στήσει ενέδρα με τους πυροβολισμούς του σκοπού μας καταλάβαμε πως χτυπήθηκε από τους πρώτους πυροβολισμούς γιατί υποχώρησε και τον φοβέ­ρισε ο αξιωματικός κι ο στρατιώτης τους απάντησε βουρντού μπανά = με χτυπήσανε εφέντιμ.

Αυτό τον ανθρώπινο όγκο που είδαμε στην αρχή με τους πρώτους πυ­ροβολισμούς σκόρπισε. Αυτή τη στιγμή του ρίξαμε και χειροβομβίδες, ο­πλοβομβίδες, κι άμα έφεξε τους βλέπαμε καλά τους τούρκους όλους πε­σμένους χάμω κι άλλοι προσπαθούν να σκάψουν λάκκους για να κρυφτούνε, κι άλλοι φροντίζουν ν’ αλλάξουν θέση για να προφυλαχτούν απ’ τα πυρά μας.

Οι τούρκοι είναι εκτεθειμένοι γιατί το έδαφος είναι γυμνό εκτός από την περιοχή πούναι κοντά στο ποτάμι γιατί υπάρχουν κάτι βουρλιές. Πί­σω από μερικά ξερά χόρτα μου φαίνεται πως πότε πότε κάποια κίνηση υ­πάρχει εκεί και σαν μια λάμψη κάνης όπλου να γυαλίζει και κει σκοπέυσα κατ’ επανάληψη και δεν φάνηκε καμμιά κίνηση. Επίσης, μπροστά μας σε μικρή απόσταση βρέθηκε ένας γαίδαρος ξεσαμάρωτος που είχε χτυπη­θεί από τις σφαίρες απ’ τη μέση και μπρός και δεν μπορούσε να σηκωθεί πάταγε μόνο στα πισινά του πόδια και λαχταρούσε κι αυτό το αθώο πλασματάκι να διασκεδάζει τους φαντάρους επί πολύ ώρα. Τότε τους φώνα­ξα να δουν το καϋμένο το ζώο που τούδωσα μια σφαίρα, δηλαδή τη χαρι­στική βολή κι έτσι ξαπλώθηκε για πάντα ο γάιδαρος. Πότε πότε πετάγε­ται κανένας Τούρκος απ’ τη θέση του προσπαθώντας να πάρει τους τραυ­ματίες τους και τους τραβούνε στο ποτάμι και κρύβονται σε κάτι ιτιές που υπάρχουν εκεί. Δίπλα μου αριστερά είχανε τον Ηλία σύντροφο μά­χης. Ητανε αυτός που σας είπα πως είχε προαισθανθή το θάνατό του. Προχώρησε κι η σημερινή μέρα κι ο άνθρωπος αυτός είναι σώος και αβλάβης. Μάλιστα είναι χαρούμενες και δεν χορταίνει αστεία. Διασκεδά­ζει μαζί μας.

Τα τόσα που μας δήλωσε τη περασμένη μέρα πέρασαν και ξεχάστηκαν. Σε μια στιγμή είδαμε να σηκώνεται καταορθός ένας τούρκος, κατά μεσής του κάμπου κι έτρεχε ολοταχώς προς το ποτάμι. Ολοι κι ολόκληρη η διμοιρία μας τον είδαμε και φωνάξανε νάτος νάτος ένας σηκώθηκε και τρέχει. Πετάχτηκε πρώτος απ’ όλους μας ο Ηλίας και μας παρακάλεσε να μη τον πυροβολήσουμε εμείς τον τούρκο αυτόν, για να τον πυροβολή­σει μόνο αυτός για να δοκιμάσει αν θα τον σκόπευε καλά. Πράγματι τούρριξε κι αστόχησε και σκορπίστηκε ανάμεσα στα πόδια του Τούρκου. Μετά την αποτυχία του Ηλία ζήτησα εγώ τη σειρά να τον πυροβολήσω και μάλιστα καυχήθηκα πως τώρα θα δείτε θα πάνε στα πόδια του οι σφαίρες. Αλλά ο Ηλίας επέμενε να τον αφήσω να του ξανά ρίξει. Και πράγματι τον άφησα να του ξανά ρίξει και καθώς ήταν ακουμπισμένος πάνω στο χείλος του χαρακώματος σκοπεύοντας τον εχθρό περιμένουμε περιμένουμε ν’ ακούσουμε το μπαμ το δεύτερο του Ηλία τίποτε. Ο Ηλίας βρισκόταν ακίνητος στην ίδια θέση σκοπεύοντας όλο και σκοπεύει. Ο τούρκος στρατιώτης, χάθηκε πλέον στο βάθος και τον απέκρυψαν οι ι­τιές. Του μίλησα, έλα τσακμάκα τώρα επί τέλους. Ο Ηλίας δεν μούδωσε καμμιά απάντηση ως που μ’ ανάγκασε να τον σπρώξω λίγο. Μόλις τον έ­σπρωξα λίγο, σωριάστηκε κυλώντας μέσα στο χαράκωμα και τ’ όπλο του έμεινε στη θέση του. Τι είχε συμβεί καλοί μου αναγνώστες; Ο Ηλίας είχε σκοτωθεί. Τον είχε βρη μια σφαίρα εχθρική έτσι καθώς σκόπευε και τούκοψε τον αντίχειρα και τον βρήκε ανάμεσα στα φρύδια του και το βλήμα βγήκε από το πίσω μέρος της κεφαλής του όπου στο πίσω μέρος της κε­φαλής του είχε κάνει μεγαλύτερη οπή, από το μπροστινό μέρος μόλις διακρίνεται ένα στίγμα.

Advertisement

Τα ψωμάκια, διήγημα του Νίκου Παπαπερικλή

Φέτος έχουμε τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή, οπότε σκέφτηκα να βάλω σήμερα ένα διήγημα με θέμα ακριβώς τη Μικρασιατική εκστρατεία.

Συγγραφέας του είναι ο Νίκος Παπαπερικλής (1908-1988), κομμουνιστής δημοσιογράφος και λογοτέχνης, που κρατούσε από το 1974 έως τον θάνατό του τη στήλη του χρονογραφήματος στον Ριζοσπάστη με το ψευδώνυμο Νίκος Φιλικός. Γεννήθηκε στην Προποντίδα το 1908 και μετά τη μικρασιατική καταστροφή ήρθε πρόσφυγας στην Ελλάδα, πρώτα στην Έδεσσα και μετά στη Θεσσαλονίκη.

To διήγημα δημοσιεύτηκε στον (Νέο) Ριζοσπάστη στις 8 Μαΐου 1932. Το διήγημα έχει τη μορφή της αφήγησης ενός παλιού πολεμιστή προς τον συγγραφέα, καθώς κι οι δυο βρίσκονται κρατούμενοι στο Γεντί Κουλέ στη Θεσσαλονίκη για πολιτικούς λόγους. Πέρα από την καταγγελία της φρίκης του πολέμου, το διήγημα διαπνέεται από την κομμουνιστική αισιοδοξία, αφέλεια πες, της εποχής που γράφτηκε.

Ευχαριστώ τη φίλη Ζωή Γ. για την πληκτρολόγηση. Το κείμενο έχει μονοτονιστεί κι έχει εκσυγχρονιστεί η ορθογραφία.

 

«ΑΠ’ ΤΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟ ΜΑΚΕΛΕΙΟ»

Τα ψωμάκια

Η κολεχτίβα ανασαίνει…. ήσυχα, ήσυχα!

Η κολεχτίβα κοιμάται. Ο ύπνος χύνει την ανάπαυση στα βασανισμένα κορμιά των συντρόφων μου και τους φέρνει το γλυκόνειρο, ατόφιο κι΄ ωραίο και λαχταριστό…. Είνε κάτι ευχάριστες απασχολήσεις, συντροφάκο μου, στη φυλακή τη νύχτα, όταν η κολεχτίβα κοιμάται…. Ας σειούνται κι ας αντιλαλούν τα κάστρα του Γεντί -Κουλέ απ’ τις άγριες κραξιές του σκοπού:

– Φύλακεεεες…. γρηγορείτεεεε!!!

Εσύ θα ξετρυπώσεις από κάπου κάποιον «Μπουχάριν». Θα ξεφυλλίσεις κανένα παλιό «Ρίζο» ή θ’ ακούσεις κανένα μεγαλύτερό σου σύντροφο να σου μιλάει για το κίνημα.

Η κολεχτίβα ανασαίνει…. ήσυχα, ήσυχα!

Η κολεχτίβα κοιμάται κι ο ύπνος τής φέρνει την ανάπαυση.

Κι΄ έξω ακούς ν΄ αντιλαλούν οι άγριες κραξιές του φύλακα σκοπού από κάστρο σε κάστρο, από πύργο σε πύργο, από ντάπια σε ντάπια….

– Φύλακεεεες…. γρηγορείτεεεε!!!

Δυο κηλίδες αίμα στο αλεξίπτωτο (διήγημα της Ειρήνης Ταχατάκη)

Τις μέρες αυτές έχουμε την επέτειο της Μάχη της Κρήτης (20 Μαΐου με 1 Ιουνίου 1941). Ο φίλος μας ο Antonislaw, λοιπόν, μου έστειλε το διηγημα που θα διαβάσετε σήμερα, γραμμένο από την Ειρήνη Ταχατάκη, με θέμα τη Μάχη της Κρήτης. Ο Αντώνης τα τελευταία χρόνια έχει στείλει και άλλα σχετικά διηγήματα. Πέρυσι, στα 80 χρόνια, την Παντέρμη Κρήτη του Κωστή Φραγκούλη, πρόπερσι ένα άλλο διήγημα του Φραγκούλη για το ίδιο θέμα, τον Κοκοβιό, ενώ πριν από μερικά χρόνια ένα άλλο σχετικό διήγημα, του Νίκου και της Αργυρώς Κοκοβλή.

Το σημερινό διήγημα πήρε δεύτερο βραβείο στον πανελλήνιο λογοτεχνικό διαγωνισμό της Νομαρχίας Χανίων το 1991 αφιερωμένο στα 50 χρόνια της Μάχης της Κρήτης (1941-1991) με πρόεδρο της κριτικής επιτροπής τον φίλο Χριστόφορο Χαραλαμπάκη. Τα βραβευμένα κείμενα δημοσιεύτηκαν σε ειδική έκδοση της Νομαρχίας Χανίων με τίτλο «Αφιέρωμα στη μάχη και την αντίσταση της Κρήτης (1941-45)», Χανιά 1992.

Η Ειρήνη Ταχατάκη (1935-) από τις Αρχάνες είναι δασκάλα, λαογράφος και συγγραφέας πολλών βιβλίων, με ενεργό και πολύχρονη συμμετοχή στα πολιτιστικά πράγματα της Κρήτης. Είναι επίσης ζωγράφος και κεντήστρα και τα σχέδια που συνοδεύουν το διήγημα είναι δικά της,

Το κείμενο, όπως θα δείτε, έχει αρκετές ιδιωματικές λέξεις και φράσεις. Όταν εκδόθηκε σε βιβλίο, οι επιμελητές επισήμαναν κάποιες λέξεις με αστερίσκο και πρόσθεσαν ένα γλωσσάρι στο τέλος, που το αναπαράγει εδώ ο Αντώνης. Όμως άφησαν χωρίς εξήγηση πολλές ακόμα και κάθε άλλο παρά ευνόητες ιδιωματικές λέξεις, και αυτές τις έχει εξηγήσει ο φίλος μας ο Αντώνης σε αγκύλες μέσα στο κείμενο. Kαι πάλι βεβαια απόμειναν χωρις εξήγηση μερικές λέξεις που εγώ, αν είχα να επιμεληθώ το κείμενο, θα τις εξηγούσα (π.χ. ταχυνή, μιγαδερά).

ΔΥΟ ΚΗΛΙΔΕΣ ΑΙΜΑ ΣΤΟ ΑΛΕΞΙΠΤΩΤΟ

Η κατοχή των Γερμανών ήταν στο φόρτε της. Πολλές οι κακουχίες, οι στερήσεις, η πείνα! Περισσότερο βέβαια στα αστικά κέντρα και λιγότερο στην ύπαιθρο που όλο και κάτι χάριζε η Μάνα Γη στα πεινασμένα πλάσματά της: Τα κηπικά, τα φρούτα, τις βρούβες, τα σιτηρά… Και όσοι είχαν χωράφια και τα καλλιεργούσαν, όχι μόνο ζούσαν καλά μα βόλευαν κι αρκετούς άλλους που ζητούσαν με την εργασία τους στήριγμα για ζωή.

Αυτή η αισιόδοξη και γεμάτη φιλότιμο κίνηση, υπήρξε συνήθως στα σιτοχώρια της ευλογημένης πεδιάδας της Μεσαράς, στο Νομό Ηρακλείου. Στη δική μας περιοχή Τεμένους, βγάζαμε ελάχιστα σιτηρά. Γιατί πάντα από τα αρχαία χρόνια, καλλιεργούσαν εδώ τ’ αμπέλια. Αλλά με την Κατοχή πώς να καλλιεργηθούν και αυτά όπως έπρεπε και πού να πουληθούν τα τυχόν εισοδήματα; Όσοι δεν είχαν αμπέλια, δούλευαν στα ξένα σαν εργάτες, όμως τι μεροκάματο να κερδίσουν, να φάνε, να στηρίξουν οικογένεια, ν’ αναθρέψουν παιδιά;

Πολλά τα προβλήματα κι η δική μας καταδιά* μικρή κι ασήμαντη. Οι ανάγκες μεγάλες και στην οικογένεια τα παιδιά ανήλικα. Νήπια σχεδόν εμείς τα κοριτσάκια. Και το πιο μικρό, το νεογέννητο, ούτε καλά καλά είχε σαραντίσει όταν έγινε η Μάχη της Κρήτης, τότε που έπεφταν από τα σιδερένια εχθρικά πουλιά μιλιούνια οι χρωματιστές ομπρέλες των αλεξιπτωτιστών, στην ήρεμη και φωτολουσμένη γη μας…

Μάης καιρός. Οι γονείς μας πήραν τις οικογένειές τους μαζί με άλλους χωριανούς και μας πήγαν σε μια όμορφη εξοχική τοποθεσία για να προστατευτούμε από τους βομβαρδισμούς. «Ψηλό Κουτούτο» λεγόταν ο τόπος που δέσποζε στην περιοχή πάνω σ’ ένα καταπράσινο γόνιμο λόφο κατάφυτο μ’ αμπέλια και κρεβατίνες. Εκεί νιώθαμε πιο ασφαλείς από τις βόμβες  που μπορούσαν να πέσουν μέσα στην κωμόπολη [σημ. στις Αρχάνες], κάτι που ευτυχώς δεν έγινε, χάριν στην προστασία της Θαυματουργού μας Παναγιάς.

Από τον τόπο αυτό φαινόταν προς βορρά φάτσα το Ηράκλειο, με τις φωτιές των βομβαρδισμών και την αντάρα. Στήσανε οι γονείς μας τις παράγκες που θα μέναμε, γεμάτοι έγνοια και μεράκι να μας σώσουν από τον όλεθρο. Πώς θα μας σώζανε όμως από το φάσμα της πείνας;

Λάδι από τον ήλιο

Μια από τις παράπλευρες συνέπειες της ρωσικής εισβολής και του πολέμου στην Ουκρανία είναι και η παγκόσμια έλλειψη διάφορων προϊόντων, ανάμεσά τους και του ηλιέλαιου.

Το 2018 η Ουκρανία και η Ρωσία παρήγαγαν (ή πάραξαν) το 53% της παγκόσμιας παραγωγής ηλιελαίου, η δε παραγωγή τους, ιδίως της Ουκρανίας, στο μεγαλύτερο ποσοστό της προοριζόταν για εξαγωγή -και βέβαια, τώρα με τον πόλεμο αυτό το ηλιέλαιο λείπει από την παγκόσμια αγορά. Μάλιστα, η παγκόσμια έλλειψη ηλιελαίου είχε αρχίσει ήδη από πριν, επειδή η παραγωγή του 2021 ήταν κακή. Με τον πόλεμο, τα πράγματα απόγιναν.

Το ηλιέλαιο είναι φυτικό έλαιο, όχι βέβαια από τον ήλιο που λέω στον τίτλο, παρόλο που θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί πως αν το σπορέλαιο είναι το λάδι που βγαίνει από σπόρους τότε και το ηλιέλαιο είναι το λάδι από τον ήλιο. Από τον ηλίανθο, φυσικά, βγαίνει το ηλιέλαιο (βρίσκουμε και τον τύπο ηλιανθέλαιο άλλωστε), αυτό το εντυπωσιακό φυτο που τόσο πολύ θυμίζει τον ήλιο.

Ο ηλίανθος είναι φυτό του Νέου Κόσμου. Στην Ευρώπη το έφεραν οι Ισπανοί τον 16ο αιώνα. Από τον 19ο αιώνα άρχισε να καλλιεργείται εντατικά στη Ρωσία, όπου με βελτίωση των ποικιλιών επιτεύχθηκε αύξηση της απόδοσης σε ηλιέλαιο. Ο λόγος γι’ αυτή την εντατική καλλιέργεια ήταν ότι το ηλιέλαιο θεωρήθηκε νηστίσιμο, άρα κατάλληλο για χρήση κατά τις περιόδους νηστείας, όπως η Σαρακοστή.

Το περιβόλι των νεκρών (διήγημα του Κωστή Ανετάκη)

Δημοσιεύω σήμερα ένα διήγημα του φίλου μας Κωστή Ανετάκη. Δεν είναι η πρώτη φορά που δημοσιεύουμε δικά του κείμενα: έχουμε ήδη δημοσιεύσει τρία ακόμα διηγήματά του: Σαπφώ, Ο Ευριπίδης της ταφής και Ο άνθρωπος που δεν αρρώσταινε, ενώ επίσης είχαμε παρουσιάσει το μυθιστόρημά του Αναρούσες. 

Το σημερινό διήγημα, γραμμένο πρόσφατα, είναι ένα αντιπολεμικό διήγημα μαγικού ρεαλισμού, όπως το χαρακτηρίζει, με νεκρικά έθιμα που τα συνηθίζουν οι Βλάχοι της Σερβίας. Οι υποσημειώσεις είναι του συγγραφέα. Δεν χρειάζονται περισσότερα για εισαγωγή, ας το διαβάσουμε:

Το περιβόλι των νεκρών

Είδες άντρα με στολή, μόνο για κακό θε να ’ναι. Η Ρηνιώ η Μιστριώτενα αυτό δεν το ’λεγε τόσο για τον ενωμοτάρχη του χωριού, αν και όλοι ξέρανε τι ανακατωσούρας ήταν και πως όλα τα ’μπλεκε χειρότερα σαν έμπαινε στη μέση. Τούτος ήταν ο μικρότερος μπελάς.

Την πρώτη φορά που ήρθε στο χωριό στρατιωτικό απόσπασμα, μ’ έναν ταγματάρχη επικεφαλής, ήτανε μικρό κορίτσι. Θαμπώθηκε με τη στολή και το παράστημα, το μακρύ σπαθί, τα γαλόνια, τις επωμίδες και το στριφτό μουστάκι του, ένιωσε ένα πρωτόγνωρο τσίμπημα στην καρδιά. Κι η επιβολή του πάνω στους φαντάρους που βάδιζαν συνταγμένοι κατόπι του, αγόρια με μάγουλα χνουδάτα σα ροδάκινα, την είχε εντυπωσιάσει ακόμα βαθύτερα. Σαν χτύπησαν την πόρτα της αυλής τους, όπως και σ’ όλα τα σπίτια του χωριού, και φώναξαν τους άντρες άνω των δεκαοχτώ να παρουσιαστούν στην πλατεία, η Ρηνιώ κρύφτηκε πίσω απ’ τα φουστάνια της μάνας της, της Χαρίκλειας, και κοιτούσε ντροπαλά και αδιάντροπα τον όμορφο αξιωματικό.

Μαζεύτηκαν οι άντρες στην πλατεία, όπως οι μύγες στη ζάχαρη, και τα παιδιά ακροβολισμένα ολόγυρα, σκαρφαλωμένα στα κλαριά από τα πλατάνια, ρουφούσαν την ασυνήθιστη σκηνή. Οι γυναίκες, που ήξεραν καλύτερα, έμειναν σπίτι και συνέχισαν τις δουλειές τους, με μια σκοτεινιά να φτεροκοπά πάνω απ’ τα κεφάλια τους σα σμήνος κορακιών.

Ο κομψός ταγματάρχης μίλησε στους συγκεντρωμένους κι η φωνή του αντήχησε όπως το σίδερο στο αμόνι. Πρόφερε την τρομερή λέξη, Πόλεμος, και σίγησε κάθε ψίθυρος στην πλατεία. Η Πατρίδα, το Καθήκον, η Θυσία, η Δόξα κι η Ελευθερία κλάγγιζαν στο στόμα του κι άπλωναν τριγύρω μιαν αίγλη σα φωτοστέφανο, λες κι ήταν ο Αϊ-Δημήτρης αρματωμένος. Γενικός ενθουσιασμός απλώθηκε κι όλοι έτρεξαν να ετοιμαστούν για πόλεμο, σα να πήγαιναν σε πανηγύρι.

Ο πατέρας αγκάλιασε τη Ρηνιώ και τα δυο μεγαλύτερα αδέρφια της, τον Νικόλα και την Αγάθη, έπειτα φίλησε τη μάνα, την ορμήνεψε για όσο θα έλειπε κι έφυγε μαζί με τους άλλους. Προτού χαθεί απ’ τα μάτια τους, γύρισε και τους χαιρέτησε μ’ ένα χαμόγελο που έμοιαζε πολύ με αληθινό. Κείνη η πομπή, κι ας φαινόταν εύθυμη, είχε μια θλιμμένη επισημότητα που χαράχτηκε ανεξίτηλα στο νου της Ρηνιώς.

Δεν τον ξαναείδαν, ζωντανό ή νεκρό. Ένα χρόνο αργότερα, ο ταχυδρόμος έφερε γραφή με κρατική σφραγίδα, πως ο Τάσος είχε πέσει ηρωικά στη μάχη και το σώμα του θάφτηκε στα ξένα, μαζί με τους υπόλοιπους δοξασμένους νεκρούς.

Πουτινάκια

Από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία, η συχνότητα χρήσης της λέξης του τίτλου μας αυξήθηκε κατακόρυφα, τουλάχιστον στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο όρος δεν είναι βέβαια γέννημα του πολέμου, υπήρχε από αρκετά χρόνια νωρίτερα· αν πάλι αναρωτιέστε τι σχέση έχει το πιάτο που βλέπετε στην εικόνα, θα πρέπει να κάνετε λίγη υπομονή.

Πουτινάκια λοιπόν αποκαλούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εκείνοι που υποστηρίζουν τις θέσεις της Ρωσίας, είτε γενικά είτε ειδικά για τον πόλεμο. Παρατηρώ βέβαια ότι η χρήση του όρου έχει διευρυνθεί ανεξέλεγκτα και χρησιμοποιείται επίσης για οποιονδήποτε δεν αποδέχεται ανεπιφύλακτα τη νατοϊκή αφήγηση -για παράδειγμα, χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον πριν από καμιά εικοσαριά μέρες για την αντιπολεμική συναυλία, τόσο για τους καλλιτέχνες που συμμετείχαν, όσο και για τους θεατές που την παρακολούθησαν.

Για να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, η δημοτικότητα του χλευαστικού αυτού όρου ασφαλώς οφείλεται στη λογοπαικτική σύνδεση με τα πουτανάκια (να μη βάλω αστεράκια τώρα, μεγάλα παιδιά είμαστε), ιδίως αφού έχει και τη σημασία «άβουλο όργανο» αλλά και «πληρωμένο όργανο».

Εμείς εδώ λεξιλογούμε, θα πείτε. Να δούμε λοιπόν καταρχάς αν έχει κάποια ετυμολογική βάση η λογοπαικτική συσχέτιση.

Δεν έχει. Παρόλο που δεν είναι απολύτως σαφής η ετυμολογία του οικογενειακού ονόματος Πούτιν, η επικρατέστερη θεωρία φαίνεται να το συνδέει με τη ρωσική λέξη πουτ (путь) που σημαίνει «δρόμος» -μάλιστα, στη γαλλική Βικιπαίδεια «μεταφράζουν» στα γαλλικά το όνομα Πούτιν ως Duchemin (chemin ο δρόμος). Η ιταλική λέξη puttana, πάλι (ίσως χρωστάμε άρθρο) ανάγεται στο λατινικό putidus (σάπιος, βρομερός), άρα δεν υπάρχει σχέση, όπως και δεν θα περιμέναμε να έχει σχέση ένα σλάβικο όνομα με μια λατινική ρίζα.

Αζοφικά μεζεδάκια

Δεν νομίζω να χρειάζεται να εξηγήσω τον τίτλο του σημερινού μας πολυσυλλεκτικού άρθρου, αφού χτες και προχτές στην Ελλάδα η συζήτηση περιστράφηκε (και όχι μόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) γύρω από το Τάγμα Αζόφ, ύστερα από την εμφάνιση ενός ή δύο ομογενών μελών του τάγματος αυτού στο βίντεο που συνόδεψε την ομιλία του προέδρου Ζελένσκι στη Βουλή των Ελλήνων.

Αλλά τα μεζεδάκια μας δεν έχουν αζοφική προέλευση -εννοώ, δεν είναι παρμένα από τον σχολιασμό του γεγονότος αυτού. Ωστόσο, και αυτό είναι αναπόφευκτο, κάποια αφορούν τον πόλεμο στην Ουκρανία -ή μάλλον τον αντίκτυπό του στα μέσα ενημέρωσης.

Ξεκινάμε όμως με κάτι μακάβριο, αλλά όχι πολεμικό.

Τις προάλλες είχαμε τη φονική πυρκαγιά στην πτέρυγα Covid του νοσοκομείου Παπανικολάου, που τελικά είχε απολογισμό δύο νεκρούς από τους νοσηλευόμενους ασθενείς.

Όπως έγραψε το Βήμα (αλλά και τα άλλα ηλέντυπα του τέως ΔΟΛ) σε ένα από τα πρώτα ρεπορτάζ για το θέμα:

Ένα πτώμα χωρίς τις αισθήσεις του εντοπίστηκε μέσα στην πτέρυγα Covid του νοσοκομείου Παπανικολάου.

Μακάβριο το θέμα αλλά αστεία η διατύπωση, αφού ο πλεονασμός δείχνει να υπονοεί ότι υπάρχουν και πτώματα που διατηρούν τις αισθήσεις τους.

Το ευφημιστικό κλισέ «χωρίς τις αισθήσεις του» χρησιμοποιείται συχνά για όσους ανασύρονται πνιγμένοι από τη θάλασσα, ιδίως κολυμβητές το καλοκαίρι.

Το ειδησάκι έγινε βάιραλ ή περίπου, κι έτσι τελικά το διόρθωσαν στο απλό «Ένας νεκρός εντοπίστηκε….».

* Το ρήμα «διαρρέω» έκανε τον πλήρη κύκλο, αφού όχι μόνο διαρρέουμε την είδηση χωρίς να ιδρώσει το αυτί μας, αλλά και διάφορα πράγματα, που παλιότερα διέρρεαν, τώρα διαρρέονται.

Μου στέλνει φίλος άρθρο από τη Ναυτεμπορική, στο οποίο διαβάζω ότι «Σπάνιο αέριο διαρρέεται από τον πυρήνα της γης». (Πρόκειται για σπάνιο ισότοπο του ηλίου, το ήλιον-3).

* Φίλη ταξίδεψε με την Ετζίαν και μου στέλνει φωτογραφία της συσκευασίας από το «φαγητό» που τους μοίρασαν (και πάλι καλά να λες, αφού όλες οι αεροπορικές εταιρείες, ήδη πριν από τον κόβιντ, είχαν μειώσει τις ποσότητες στα γεύματα που μοίραζαν -μόνο ίσως η τουρκική διατηρεί τα παλιά γεύματα).

Η απορία της φίλης μου είναι: τι είναι το πλεκτό μοσχάρι; Αν είναι μεταφραστικό λάθος πώς προέκυψε; Αν δεν είναι λάθος, τι είναι; Και πώς πλεκτό; Με βελονάκι;

Ομολογώ πως δεν μπόρεσα να απαντήσω. Γκουγκλίζοντας βρίσκω και κάποιον άλλον να απορεί.

Καμιά ιδέα;

* Και πάμε σε κάτι πολεμικό και φρικτό. Μια μικρή ουκρανική πόλη, στα προάστια του Κιέβου, βρέθηκε κάτω από τους προβολείς της διεθνούς προσοχής όταν, με την ανακατάληψή της από τις ουκρανικές δυνάμεις, πτώματα αμάχων βρέθηκαν να κείτονται στους δρόμους και στις αυλές των σπιτιών. Το συζητήσαμε και στο ιστολόγιο, σήμερα όμως σχολιάζουμε μόνο ή κυρίως τις γλωσσικές πτυχές.

Αποναζιστικοποίηση, όρος ψευδεπίγραφος

Ασφαλώς η εννιασύλλαβη αυτή λέξη ακούστηκε πολύ τις τελευταίες σαράντα μέρες -αν θα συνεχίσει να ακούγεται κι αν θα διακριθεί στην ψηφοφορία για τις Λέξεις της χρονιάς δεν το ξέρω, αφού κανείς δεν ξέρει τι άλλο μας επιφυλάσσει το 2022.

Την πρώτη κιόλας μέρα της ρωσικής επίθεσης στην Ουκρανία, αναφέρθηκε ότι στόχος ήταν όχι η κατοχή της Ουκρανίας αλλά η αποστατιωτικοποίηση και η αποναζιστικοποίησή της. Στη συνέχεια, ο στόχος αυτός άρχισε να ακούγεται λιγότερο, μεταξύ άλλων επειδή η εξέλιξη στο πεδίο της μάχης δεν εξελίχθηκε όπως υπολόγιζαν οι Ρώσοι, αφού η περικύκλωση του Κιέβου καθηλώθηκε και στη συνέχεια τα ρωσικά στρατεύματα αναδιπλώθηκαν και τώρα επικεντρώνονται στο Ντονμπάς, ενώ οι Ουκρανοί καταγγέλλουν ότι, στις περιοχές που επανακτούν, βρίσκουν πτώματα δολοφονημένων αμάχων και ομαδικούς τάφους.

Ο όρος «αποναζιστικοποίηση» είναι διεθνής και, φυσικά, σχηματίστηκε για τους αληθινούς Ναζί, πρώτα στα αγγλικά, denazification, περί το 1943, όταν άρχισε να τίθεται το ζήτημα της τύχης της Γερμανίας μετά τον πόλεμο. Μετά τη νίκη των Συμμάχων, άρχισε έμπρακτα η διαδικασία που είχε στόχο να εκκαθαρίσει από τη ναζιστική ιδεολογία την κοινωνία, το δικαστικό σώμα, την εκπαίδευση και την πολιτική ζωή στη Γερμανία και την Αυστρία. Στη φωτογραφία βλέπουμε έναν εργάτη του δήμου να αλλάζει τις πινακίδες στους δρόμους, στο κοντινό μου Τρίερ στις 12 Μαΐου 1945, έτσι ώστε η οδός Αδόλφου Χίτλερ να μετονομαστεί σε οδό Σταθμού.

Eνώ η διαδικασία αποναζιστικοποίησης (Entnazifizierung στα γερμανικά και Денацификация στα ρωσικά) ξεκίνησε ορμητικά και με μεγαλόπνοους στόχους, πολύ γρήγορα ανέκρουσε πρύμνα, τόσο επειδή ο αριθμός των Γερμανών που θα έπρεπε να ελεγχθούν ανερχόταν σε πολλά εκατομμύρια (μόνο το ναζιστικό κόμμα είχε 8,5 εκατ. μέλη), όσο και διότι, ήδη από το 1946 και την χαραυγή του ψυχρού πολέμου, δεν ήταν πλέον πολιτικά χρήσιμη η διαδικασία για τους Αμερικανούς και τους Άγγλους.

Έτσι, στη Δυτική Γερμανία πολύ γρήγορα η διαδικασία αποναζιστικοποίησης πέρασε στη δικαιοδοσία των γερμανικών αρχών, με αποτέλεσμα να επανέλθουν στις θέσεις τους πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι που είχαν απολυθεί στην αρχή της αποναζιστικοποίησης. Αργότερα μάλιστα (το 1951) μπήκε και ποσόστωση, ότι τουλάχιστον το 20% των υπαλλήλων κάθε υπουργείου έπρεπε να προέρχεται από παλαιούς υπαλλήλους επί ναζισμού, που είχαν κριθεί κατάλληλοι για υπηρεσία. Έτσι, τελικά, η κρατική μηχανή της Δυτικής Γερμανίας στελεχώθηκε από παλαιά μέλη του ναζιστικού κόμματος: το 1957, το 77% των ανώτερων στελεχών του υπουργείου Δικαιοσύνης ήταν πρώην μέλη του NSDAP.

Στη σοβιετική ζώνη κατοχής, που μετεξελίχθηκε στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, η αποναζιστικοποίηση ήταν πολύ πιο έντονη και διαρκής, αφού ο αντιφασισμός ήταν ο θεμελιώδης λόγος ύπαρξης του σοσιαλιστικού γερμανικού κράτους, η ηγεσία του οποίου μάλιστα αδιάκοπα κατηγορούσε το δυτικό γερμανικό κράτος ως συνεχιστή του ναζισμού αναφέροντας ονόματα παλαιών ναζιστών που τώρα κατείχαν υψηλές θέσεις στον κρατικό μηχανισμό της ΟΔΓ.

Αυτά, τότε. Στην Ουκρανία, από το 2014 που η «πορτοκαλί επανάσταση» (ή πραξικόπημα) ανέτρεψε τον εκλεγμένο Πρόεδρο Γιανούκοβιτς και οδήγησε στο ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου στα νότια και τα ανατολικά της χώρας, η ρωσική πλευρά και οι ρωσόφωνοι αυτονομιστές διατύπωσαν έντονες κατηγορίες για ναζιστικά στοιχεία στη νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας ενώ απέδωσαν σε ναζιστές εγκλήματα όπως τον εμπρησμό του κτιρίου των συνδικάτων στην Οδησσό, με πολλές δεκάδες νεκρούς.

Οι ολιγάρχες δεν είναι ολιγαρκείς

Με τον πόλεμο στην Ουκρανία ακούστηκε πολύ ένας όρος, που ξεκινάει από την αρχαία Ελλάδα αλλά πήρε νέα σημασία τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Διαβάσαμε για τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν από την ΕΕ και άλλες δυτικές χώρες στη Ρωσία και σε πολλούς Ρώσους «ολιγάρχες» δηλαδή δισεκατομμυριούχους που συνήθως δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά στον ενεργειακό τομέα ή στην εξορυκτική βιομηχανία και που θεωρούνται ευνοούμενοι του Ρώσου προέδρου και γενικά του καθεστώτος.

Κάποιοι από αυτούς τους υπέρπλουτους έχασαν τα πολυτελέστατα γιοτ τους, που δημεύτηκαν ή δεσμεήυτηκαν, κάποιοι άλλοι αναγκάστηκαν να παραιτηθούν από διάφορες θέσεις που κατείχαν, οι τραπεζικοί τους λογαριασμοί δεσμεύτηκαν. Ο Ρομάν Αμπράμοβιτς πούλησε ή θα πουλήσει την Τσέλσι ενώ ο κύριος της φωτογραφίας μας, που πρέπει να είναι ο Πετρ Αβέν, λέει ότι δυσκολεύεται να πληρώσει τους λογαριασμούς του. Είναι να τους λυπάται κανείς, πραγματικά. Με τίποτα δεν θα ήθελα να ήμουν στη θέση του, που έλεγε και μια γελοιογραφία του Ιωάννου.

Πάντως, δεν έχουν υποστεί κυρώσεις όλοι οι Ρώσοι «ολιγάρχες» -όπως λέει αυτό το άρθρο.

Είπαμε πιο πριν ότι ο όρος έρχεται από την αρχαία Ελλάδα. Και πράγματι, θυμόμαστε από το σχολείο ότι η ολιγαρχία ήταν μια από τις μορφές πολιτεύματος, όπου την εξουσία ασκούσε ένας μικρός κύκλος αριστοκρατών. Η λέξη ετυμολογείται από το «ολίγοι» και «άρχω», και είναι φτιαγμένη πάνω στο πρότυπο της μοναρχίας. Ο Αριστοτέλης λέει στα Πολιτικά:

ὀλιγαρχία δ’ ὅταν ὦσι κύριοι τῆς πολιτείας οἱ τὰς οὐσίας ἔχοντες, δημοκρατία δὲ τοὐναντίον ὅταν οἱ μὴ κεκτημένοι πλῆθος οὐσίας ἀλλ’ ἄποροι. Σε μετάφραση του Β. Μοσκόβη:  Ολιγαρχία υπάρχει όταν την υπέρτατη εξουσία στο κράτος κατέχουν οι πλούσιοι, και δημοκρατία αντιθέτως υπάρχει, όταν την εξουσία αυτή ασκούν όχι αυτοί που έχουν μεγάλη περιουσία, αλλά οι άποροι.

Ο Αριστοτέλης διευκρινίζει αμέσως μετά ότι η διάκριση ολιγαρχίας και δημοκρατίας δεν είναι ποσοτική αλλά ταξική ή τουλάχιστον περιουσίας. Δηλαδή, κι αν υποθέσουμε ότι σε κάποια πόλη οι πολλοί είναι πλούσιοι, αλλά καταφέρνουν να πάρουν την εξουσία οι άποροι, αυτό δεν σημαίνει ότι θα έχουμε ολιγαρχία. Και καταλήγει:

ᾧ δὲ διαφέρουσιν ἥ τε δημοκρατία καὶ ἡ ὀλιγαρχία ἀλλήλων πενία καὶ πλοῦτός ἐστιν, καὶ ἀναγκαῖον μέν, ὅπου ἂν ἄρχωσι διὰ πλοῦτον, ἄν τ’ ἐλάττους ἄν τε πλείους, εἶναι ταύτην ὀλιγαρχίαν, ὅπου δ’ οἱ ἄποροι, δημοκρατίαν, ἀλλὰ συμβαίνει, καθάπερ εἴπομεν, τοὺς μὲν ὀλίγους εἶναι τοὺς δὲ πολλούς.

Κι επειδή μπορεί να μας διαβάζει κανείς αλλοδαπός, βάζω και τη μετάφραση, πάντοτε του Μοσκόβη:

Ο πόλεμος, η ΕΕ και η ενεργειακή κρίση (με βάση ένα άρθρο του Γιάννη-Ορέστη Παπαδημητρίου)

Η σημερινή είναι η 33η μέρα του πολέμου στην Ουκρανία, χωρίς να υπάρχουν σημάδια ότι το θανατικό θα τελειώσει γρήγορα. Η παράνομη και αντίθετη με το διεθνές δίκαιο εισβολή του ρωσικού στρατού στις 24 Φεβρουαρίου δεν ήταν υγιεινός περίπατος: οι Ουκρανοί αντιστέκονται γενναία παρά τις μεγάλες απώλειες εκατέρωθεν. Βαρύ φόρο αίματος φαίνεται να πληρώνουν οι άμαχοι -όπως σε όλους τους σύγχρονους πολέμους (σε αντιδιαστολή: στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, η Γαλλία είχε 1.360.000 θανάτους στρατιωτών και 40.000 άμεσους θανάτους πολιτών).

Την ίδια στιγμή η Ευρώπη προσπαθεί να απαγκιστρωθεί από το ρωσικό φυσικό αέριο -και δηλώνει έτοιμη να αγκαλιάσει το αμερικανικό υγροποιημένο φυσικό αέριο, που είναι πολύ ακριβότερο και οικολογικά καταστροφικό, αφού εξορύσσεται με αμφίβολες οικολογικά μεθόδους και κυρίως προϋποθέτει ότι χιλιάδες δεξαμενόπλοια θα διασχίζουν τον Ατλαντικό. Ακόμα, θα χρειαστεί η κατασκευή φαραωνικών υποδομών αποθήκευσης -ενώ καθόλου βέβαιοι δεν είμαστε ότι μπορούν οι ΗΠΑ να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες της Ευρώπης (και τις δικές τους βεβαίως).

Η Ευρώπη βέβαια φταίει επειδή άφησε τα πράγματα να φτάσουν έως αυτό το σημείο, από το 2014 και μετά. Εδώ που φτάσαμε, οι μόνοι κερδισμένοι είναι η Κίνα, η Τουρκία και βεβαίως οι Ηνωμένες Πολιτείες, που αυτή τη στιγμή επιδίδονται σε έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων με τη Ρωσία, που θα τον συνεχίσουν μέχρι τελευταίου Ουκρανού -κι ενώ οι Ουκρανοί θα πεθαίνουν, οι Ευρωπαίοι θα πεινούν και θα κρυώνουν.

Τέλος πάντων, μπορεί να είμαι απαισιόδοξος ή να μου διαφεύγουν κάποια δεδομένα, αλλά δεν βλέπω καμιά καλή εξέλιξη για την Ευρώπη σε αυτόν τον πόλεμο. Ειδικότερα όμως για το ενεργειακό ζήτημα, διάβασα στο kosmodromio.gr ένα άρθρο του δημοσιογράφου Γιάννη-Ορέστη Παπαδημητρίου, που το βρίσκω χρήσιμο σαν βάση για τη δική μας συζήτηση, ανεξάρτητα από το αν συμφωνούμε με τις θέσεις του αρθρογράφου. Έχει το επιπλέον ενδιαφέρον ότι χρησιμοποιεί τον λογοτεχνικό όρο «εξαίσιο πτώμα» (cadavre exquis στα γαλλικά), που τον εξηγεί στο τέλος [προσθέτω κάτι σε αγκύλες]. Από εκεί είναι και η εικονογράφηση του άρθρου.

Η Ε.Ε. δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την ενεργειακή κρίση

Η έκρηξη των τιμών στην ενέργεια δεν προέρχεται από λάθος χειρισμούς των «27», αλλά από κεντρικές ταυτοτικές επιλογές τους.

Ένας Συνάδελφος πριν από 100 χρόνια

Πριν από 100 χρόνια, τέτοια μέρα, δηλαδή την Παρασκευή 18 Μαρτίου 1922 (και τότε Παρασκευή έπεφτε) κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο μιας καθημερινής εφημερίδας, που τελικά αποδείχτηκε λιγοζώητη. Ήταν η εφημερίδα Συνάδελφος, που εκδόθηκε στη Σμύρνη, τότε υπό ελληνικό έλεγχο, και απευθυνόταν κατά κύριο λόγο στον ελληνικό στρατό, όπως δήλωνε και στην προμετωπίδα της: Καθημερινή εφημερίς διά τον στρατόν.

Διευθυντής του Συνάδελφου ήταν ο λογοτέχνης και δημοσιογράφος Ηλίας Βουτιερίδης (1874-1941). Ο Βουτιερίδης, δημοτικιστής της συντροφιάς του Νουμά, πέρα από λογοτεχνικό έργο, έχει αφήσει δυο ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας και αρκετές μεταφράσεις.

Το σώμα του Συνάδελφου που υπάρχει στη Βιβλιοθηκη της Βουλής και είναι και ψηφιοποιημένο και διαθέσιμο ονλάιν φτάνει έως το 126ο φύλλο που εκδόθηκε στις 14 Αυγούστου 1922 -τις ημέρες της κατάρρευσης του μετώπου, δηλαδή. Η εφημερίδα κυκλοφορούσε σε 4 σελίδες μεγάλου σχήματος.

Ιδού το επάνω μέρος της πρώτης σελίδας του πρώτου φύλλου:

Η πρώτη σελίδα της εφημερίδας είχε κύριο άρθρο, χρονογράφημα και αναδημοσιεύσεις «από τον ξένον τύπον» για ειρηνικά θέματα. Στη δεύτερη και στην τρίτη σελίδα ο αναγνώστης έβρισκε λογοτεχνική ύλη, γράμματα στρατιωτών από το μέτωπο, τη στήλη της αλληλογραφίας, ειδήσεις απ’ όλη την Ελλάδα, ειδήσεις από τη Σμύρνη και την επιφυλλίδα (μυθιστόρημα σε συνέχειες). Στην τέταρτη σελίδα («Τα τελευταία τηλεγραφήματα») υπήρχαν διεθνείς ειδήσεις, που αφορούσαν σχεδόν αποκλειστικά τα ελληνοτουρκικά και τις σχετικές διαπραγματεύσεις και επαφές καθώς και τη σχετική αρθρογραφία ευρωπαϊκών εφημερίδων. Σε μια γωνίτσα διάβαζε κανείς και «Το δελτίον της Στρατιάς» (στο πρώτο φύλλο: Συνήθης δράσις περιπόλων εκατέρωθεν).

Αγιοθοδωρίτικα μεζεδάκια

Που τα λέω έτσι επειδή σήμερα είναι των Αγίων Θεοδώρων. Βέβαια εμείς το σχετικό εορταστικό άρθρο το είχαμε χτες, ακριβώς επειδή σήμερα Σάββατο είθισται να βάζουμε το πολυσυλλεκτικό μας άρθρο με τα στραβά και ανάποδα της γλωσσικής κυρίως επικαιρότητας, τα κοινώς λεγόμενα μεζεδάκια, που και σε καιρό πολέμου συνεχίζονται.

Αφού λοιπόν ξαναπούμε χρόνια πολλά στον φίλο μας τον Τριάντ που γιορτάζει σήμερα, στον Θόδωρο Πέππα επίσης και σε όσες και όσους ακόμα μας διαβάζουν και γιορτάζουν, ξεκινάμε.

Και ξεκινάμε με ένα μεταφραστικό μαργαριτάρι σε σχέση με τον πόλεμο ή ακριβέστερα με τις συνέπειες του πολέμου στις τιμές των καυσίμων.

Η οθονιά (σκρίνσοτ, που λέει ο κ. Μπαμπινιώτης) αριστερά είναι από το λάιβ της Καθημερινής, οπότε δεν έχει νόημα να δώσω λινκ αφού διαρκώς τόσο προστίθεται υλικό στη συγκεκριμένη σελίδα.

Όπως βλέπετε, το the price of gas at the pump που αναφέρεται στο τουίτ του Λευκού Οίκου έχει αποδοθεί «η τιμή του φυσικού αερίου».

Ναι, το gas μπερδεύει. Οπωσδήποτε χρωστάμε άρθρο για τα καύσιμα (αν και έχουμε γράψει παλιά για το γκάζι και το χάος), ωστόσο ας πούμε τώρα ότι ενώ στη Βρετανία και στον υπόλοιπο κόσμο gas σημαίνει αέριο, στην Αμέρικα το gas είναι σύντομη μορφή του gasoline, δηλαδή εννοεί τη βενζίνη.

Ωστόσο, ο συντάκτης που έκανε τη γκάφα δεν έχει δικαιολογία, διότι στο τουίτ λέει καθαρά «at the pump», παναπεί «στην αντλία» δηλαδή στην αντλία του βενζινάδικου. Οπότε, έπρεπε να το προσέξει.

* Μια και αναφέραμε και το βενζινάδικο, ένα ευφυολόγημα που κυκλοφορεί τις τελευταίες μέρες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τώρα που οι τιμές των καυσίμων έχουν εκτοξευτεί στη στρατόσφαιρα, είναι ότι το βενζινάδικο ετυμολογείται από τις λέξεις «βενζίνη» και «άδικο».

Έχω δει και μιμίδια με τον Μπαμπινιώτη (στη γνωστή φωτογραφία με το βιβλίο) να προτείνει αυτή την ετυμολογία.

* Κι άλλο ένα μεταφραστικό σχετικό με τον πόλεμο.

Στην αφίσα της Διεθνούς Αμνηστίας διαβάζουμε ότι «Οι αδιάκριτες επιθέσεις αποτελούν έγκλημα πολέμου».

Η φιλη που το στέλνει σχολιάζει «Ήξερα αδιάκριτες ερωτήσεις, έχουμε και αδιάκριτες επιθέσεις;»

Πράγματι, εδώ έχουμε ένα υπαρκτό πρόβλημα της γλώσσας μας. Αδιάκριτος, βάσει των λεξικών, είναι εκείνος που χαρακτηρίζεται απο έλλειψη διακριτικότητας, που δεν έχει λεπτότητα και ανακατεύεται απρόσκλητος στα προσωπικά μας, κάνει ενοχλητικές ερωτήσεις για προσωπικά θέματα κτλ. Αντιστοιχεί στο αγγλικό indiscreet.

Όμως δεν έχουμε επίθετο που ν’ αντιστοιχεί στο αγγλικό indiscriminate, για κάτι (κακό) που γίνεται χωρίς διάκριση, χωρίς επιλογή, πάνω σε μαχόμενους και σε άμαχους, σε δικαίους και αδίκους.

Στο επίρρημα η… διάκριση γίνεται (αν και είναι αραχνοΰφαντη). Λέμε «αδιάκριτα» για το indiscreetly, με κοίταξε αδιάκριτα, ενώ για το indiscriminately θα πούμε «αδιακρίτως» πχ ο μανιακός βγήκε στο μπαλκόνι και άρχισε να πυροβολεί αδιακρίτως τους περαστικούς.

Εμπάργκο

Καθώς ζούμε σ’ ενδιαφέροντες καιρούς, κάθε τόσο μια λέξη κερδίζει το παροιμιώδες δεκαπεντάλεπτο της προσοχής μας. Λέξη της χρονιάς δεν ξέρω ποια θα είναι, ούτε καν του μήνα, πάντως το «εμπάργκο» θαρρώ πως μπορεί να διεκδικήσει την πολύ πιο ταπεινή διάκριση της «λέξης της ημέρας» -ας της αφιερώσουμε το σημερινό άρθρο λοιπόν.

Η αιτία; Όπως θα διαβάσατε, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν ανακοίνωσε «εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο» ή, όπως το θέλει ο τίτλος στο δελτίο ειδήσεων, «εμπάργκο στη ρωσική ενέργεια».

Με άλλα λόγια, οι Ηνωμένες Πολιτείες σταματούν να εισάγουν πετρέλαιο, φυσικό αέριο και άνθρακα από τη Ρωσία, ως αντίποινα για την εισβολή στην Ουκρανία. Πιο σωστά, απαγορεύεται η εισαγωγή ρωσικού πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα.

Ο Τζο Μπάιντεν κάλεσε και τους συμμάχους των ΗΠΑ να ακολουθήσουν, αλλά, όπως είπε, κατανοεί ότι οι ευρωπαϊκές χώρες είναι δύσκολο να κάνουν την ίδια κίνηση καθώς οι οικονομίες τους εξαρτώνται πολύ περισσότερο από το ρωσικό πετρέλαιο.

Από την άλλη, οι ΗΠΑ εισάγουν πολύ λίγο ρωσικό πετρέλαιο, ωστόσο ακόμα κι έτσι η χτεσινή απόφαση αναμένεται να επηρεάσει τις τιμές που πληρώνει ο Αμερικανός καταναλωτής. Το εντυπωσιακό είναι ότι Αμερικανοί αξιωματούχοι προσέγγισαν πρόσφατα την κυβέρνηση Μαδούρο της πετρελαιοπαραγωγού Βενεζουέλας, ύστερα από πολυετείς λυσσαλέες προσπάθειες να την ανατρέψουν.

Από την πλευρά της, η Μεγάλη Βρετανία ανακοίνωσε ότι σταδιακά πρόκειται να καταργήσει τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου, εντός του έτους. Όσο για την ΕΕ, είχε νωρίτερα ανακοινώσει ένα σχέδιο για απεξάρτηση από τις ρωσικές εισαγωγές, αλλά σε αρκετά μεγαλύτερο βάθος χρόνου.

Παρατήρησα ότι ενώ στους ελληνικούς ιστότοπους χρησιμοποιείται κυρίως ο όρος «εμπάργκο», σε αγγλόφωνα μέσα βρίσκω άλλους όρους, όπως ban (απαγόρευση) ή, στην περίπτωση της Βρετανίας, phasing out (σταδιακή κατάργηση). Η ουσία βέβαια δεν αλλάζει.

Το εμπάργκο, σύμφωνα με το ΛΚΝ, είναι «η απαγόρευση της διακίνησης προϊόντων από και προς ορισμένη ξένη χώρα». Δίνει και μερικές φράσεις το λεξικό: Γενικό εμπάργκο. Εμπάργκο όπλων / πετρελαίου / καυσίμων.

Στο ίδιο λεξικό βρίσκουμε την αρχικη, ας πούμε, σημασία του όρου, που αφορούσε τα εμπορικά πλοία: η απαγόρευση του απόπλου την οποία διατάζει μια κυβέρνηση σε βάρος πλοίων ξένης χώρας, που βρίσκονται στη δική της επικράτεια: Tο 1803 η Aγγλία επέβαλε εμπάργκο σε όλα τα γαλλικά πλοία που βρίσκονταν στα λιμάνια της.

Ο Τζόνι πήρε τ’ όπλο του (απόσπασμα, σε μετάφραση Γιάννη Πολύζου)

Κούλουμα σήμερα, αλλά με τη σκιά του πολέμου να πέφτει βαριά. Οπότε, μην περιμένετε επετειακό θέμα, θα βάλουμε κάτι αντιπολεμικό.

Ο φίλος μας ο Missing Ink, κατά κόσμον Γιάννης Πολύζος, μου έστειλε ένα απόσπασμα, συγκεκριμένα το δέκατο κεφάλαιο, από το γνωστό αντιπολεμικό μυθιστόρημα Ο Τζόνι πήρε τ’ όπλο του, Johnny got his gun, του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα Ντάλτον Τράμπο (1905-1976).

Ο Τράμπο ήταν σεναριογράφος στο Χόλιγουντ, ήταν όμως και μέλος του ΚΚ ΗΠΑ και την περίοδο του μακαρθισμού μπήκε στη μαύρη λίστα κι έτσι δεν μπορούσε να δουλέψει παρά μόνο χρησιμοποιώντας ψευδώνυμο ή ονόματα άλλων ως βιτρίνα. Mάλιστα κέρδισε δυο Όσκαρ με αυτόν τον τρόπο.

Tο μυθιστόρημα «Ο Τζόνι πήρε τ’ όπλο του» κυκλοφόρησε το 1939 και έχει ως θέμα έναν Αμερικανό στρατιώτη του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου, τον Τζο Μπόναμ, που είναι καθηλωμένος στο κρεβάτι του νοσοκομείου, τραυματισμένος βαρύτατα: έχει χάσει χέρια, πόδια, το πρόσωπό του. Όμως το μυαλό του λειτουργεί κανονικά. Ο τίτλος παίζει με το συνθημα Johnny get your gun, που το χρησιμοποιούσε το αμερικανικό κράτος για να πείθει νέους να καταταγούν στον στρατό. 

To 1971, o Ντάλτον Τράμπο γύρισε την ταινία Johnny got his gun, σε δικό του σενάριο, βασισμένο στο βιβλίο του. Η ταινία απέσπασε διακρίσεις στο φεστιβάλ των Καννών, ενώ το 1989 το συγκρότημα Metallica κυκλοφόρησε το τραγούδι One, επηρεασμένο από την ταινία, αποσπάσματα από την οποία εμφανίζονται στο βιντεο κλιπ, που έγινε πολύ μεγάλη επιτυχία. Μάλιστα, οι Μετάλικα αγόρασαν τα δικαιώματα της ταινίας, για να συνεχίσουν να προβάλλουν το βίντεο κλιπ. 

Το βιβλίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2006 από τη Σύγχρονη Εποχή (σε μετάφραση της φίλης Έλλης Φιλοκύπρου). Η έκδοση αυτή είναι εξαντλημένη. Ο φίλος μας ο Missing Ink είχε κάνει νωρίτερα τη μετάφραση για δικό του λογαριασμό, επειδή του άρεσε πολύ το βιβλίο. 

Να διαβάσουμε λοιπόν το 10ο κεφάλαιο από το βιβλίο.

Ξαπλωμένος σ’ ένα κρεβάτι, δίχως τίποτα να κάνεις και πουθενά να πας, ήταν σαν να βρισκόσουν σ’ έναν ψηλό λόφο, μακριά απ’ το θόρυβο και τους ανθρώπους. Σαν νά ’χες πάει για κάμπινγκ ολομόναχος. Είχες όλο το χρόνο στη διάθεσή σου να σκεφτείς. Είχες χρόνο να ξεκαθαρίσεις κάποια πράγματα. Πράγματα που δεν είχαν περάσει πρωτύτερα απ’ το μυαλό σου. Όπως για παράδειγμα το να ξεκινάς για το μέτωπο. Ήσουν τόσο απομονωμένος εκεί στο λόφο σου που ο θόρυβος κι οι άνθρωποι δε σ’ ενοχλούσαν καθόλου σ’ αυτό το ξεκαθάρισμα. Σκεφτόσουν τώρα μόνο για τον εαυτό σου, χωρίς να λογαριάζεις το παραμικρό έξω απ’ αυτόν. Θαρρείς πως το μυαλό σου ήταν διαυγέστερο και οι απαντήσεις σου πιο λογικές. Μ’ ακόμη κι αν δεν ήταν λογικές δεν είχε σημασία, αφού έτσι κι αλλιώς δε θά ’χες ποτέ τη δυνατότητα να κάνεις κάτι σχετικά.