Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

Το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου, για τη γλώσσα, τη λογοτεχνία και… όλα τα άλλα

Archive for the ‘Πρόσφατη ιστορία’ Category

Ο Μποστ για το δημοψήφισμα του 1974

Posted by sarant στο 20 Ιανουαρίου, 2023

Μια και η βδομάδα πέρασε στον απόηχο της κηδείας του Τέως, ταιριάζει σήμερα να βάλουμε μια γελοιογραφία του Μποστ που μας θυμίζει το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου 1974, χάρη στο οποίο ο Κωνσταντίνος έγινε Τέως.

Ήδη πριν από τη μεταπολίτευση, από το 1973, ο Μποστ είχε ξαναρχίσει συνεργασία με τον Ταχυδρόμο, η οποία συνεχίστηκε μετά τη μεταπολίτευση, τουλάχιστον έως την άνοιξη του 1975. Παράλληλα, από την επανέκδοση της Αυγής και μετά, άρχισε να γράφει στην Αυγή εβδομαδιαία στήλη με ευτράπελο σχολιασμό της επικαιρότητας, με τον γενικό τίτλο Καλειδοσκόπιο -μικρά κείμενα, χωρίς όμως γελοιογραφίες.

Θα παρουσιάσουμε σήμερα ένα σκίτσο, που δημοσιεύτηκε στον Ταχυδρόμο στις 12 Δεκεμβρίου 1974, δηλαδή αμέσως μετά από το δημοψήφισμα της 9ης Δεκεμβρίου που έδωσε πλειοψηφία 69% στην αβασίλευτη δημοκρατία.

Δυστυχώς, το έχω φωτογραφίσει πρόχειρα από το άλμπουμ που εξέδωσε ο Καστανιώτης με τα Σκίτσα 73-74, διότι είναι σε σχήμα μεγάλο, άβολο για σκανάρισμα. Όμως ο Στάζιμπο έκανε τα μαγικά του κι έτσι σουλουπώθηκε η εικόνα.

Ο Μποστ παρουσιάζει την πριγκίπισσα Αλεξία, την πρωτότοκη κόρη του βασιλικού ζεύγους, να τηλεφωνεί από το Λονδίνο στη γιαγιά της, τη βασιλομήτορα Φρειδερίκη, στην Ινδία.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Γελοιογραφίες, Επικαιρότητα, Μποστ, Πρόσφατη ιστορία | Με ετικέτα: , , , | 109 Σχόλια »

Ποιος ήταν ο Κ. Βάφης;

Posted by sarant στο 15 Ιανουαρίου, 2023

Θα επαναλάβω σήμερα ένα παλιό, παμπάλαιο φιλολογικό άρθρο, που αρχικά το είχαμε δημοσιεύσει πριν από εντεκάμισι χρόνια. Ο λόγος της επανάληψης δεν είναι ότι βαριέμαι να γράψω ή ότι θα ταξιδέψω και δεν προλαβαίνω· είναι ότι το αρχικό άρθρο είχε ένα βασικότατο λάθος, ένα λάθος που διαιωνίζεται, οπότε έκρινα πως δεν αρκούσε να διορθώσω απλώς το παλιό εκείνο άρθρο αλλά έπρεπε να γράψω καινούργιο -με την ευκαιρία, θα πω και δυο λόγια παραπάνω για το θέμα των διορθώσεων. 

Για να επανέλθω στο ερώτημα του τίτλου, ο Κ. Βάφης θυμίζει βέβαια τον Καβάφη. Είναι συνηθισμένο, όταν κάποιοι παρωδούν έργο ενός γνωστού ποιητή, να το υπογράφουν με ένα ψευδώνυμο που παρωδεί το όνομα του ποιητή. Για παράδειγμα, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης παρώδησε τον Καββαδία υπογράφοντας ως Καββαθίας, ενώ ο Μίμης Σουλιώτης έβγαλε βιβλίο με καβαφικές παρωδίες («Ποιήματα εν παρόδω»), όπου υπόγραφε ως Κ.Φ.Φαβάκης. Και ο Κ. Βάφης εδώ ανήκει -και από εδώ παραθέτω, τροποποιημένο βέβαια, το παλιό άρθρο.

Ο Καβάφης είναι ο ποιητής μας που τα ποιήματά του έχουν παρωδηθεί περισσότερο από κάθε άλλον -και με μεγάλη διαφορά. (Δεύτερος πρέπει να έρχεται ο Καββαδίας, σε παρωδίες του οποίου έχουμε αφιερώσει άρθρο). Ο όρος «παρωδία» εδώ είναι αναγκαστικά πολύ ευρύς -ίσως θα έπρεπε να τον κρατήσουμε μόνο για τις περιπτώσεις όπου αυτό γίνεται με αποκλειστικό σκοπό τη σάτιρα, συχνά και του ίδιου του ποιητή, ενώ τις άλλες περιπτώσεις, όπου το ποίημα γράφεται  «με τον τρόπο» του ποιητή, και που μπορεί να αποτελούν ακόμη και φόρο τιμής, να τις πούμε «μιμήσεις». Μια άλλη διάκριση είναι ανάμεσα στις παραφράσεις, δηλαδή τις παρωδίες που ακολουθούν πιστά ένα συγκεκριμένο ποίημα, αλλάζοντας φυσικά κάποιες λέξεις, όπως εδώ ο Γιώργος Κοροπούλης και ο Αλλού Φαν Μαρξ στους Ιδανικούς αυτόχειρες, και σε εκείνες που απλώς εμπνέονται από το ύφος του ποιητή.

Αλλά ας γυρίσουμε στον Καβάφη. Έλεγα ότι έχει παρωδηθεί περισσότερο από κάθε άλλον. Το 1997 ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος συγκέντρωσε σε βιβλίο 170 παρωδίες καβαφικών ποιημάτων, τις περισσότερες από επώνυμους λογίους, ενώ ο καθηγητης Ξ. Κοκόλης έχει εκδώσει δικό του βιβλίο με τριάντα καβαφικές παρωδίες (του τύπου της παράφρασης). Οι πρώτες χρονολογικά καβαφικές παρωδίες που συγκέντρωσε ο Δασκαλόπουλος είναι εχθρικές προς τον ποιητή. Ίσως η καλύτερη ή γνωστότερη από αυτές να είναι η ακόλουθη του Φώτου Πολίτη (1923):

Η αβρά κυρία μετά της οποίας
εγεύθης καλαμάρια και σηπίας
απήλθε χθες εις το αβησσυνιακόν επίνειον.
Τούτο ενθυμού. Εις το αβησσυνιακόν επίνειον
απήλθεν η αβρά κυρία μετά της οποίας
εγεύθης καλαμάρια και σηπίας.

Φυσικά σατιρίζεται το ποίημα «Εις το επίνειον» του Καβάφη, που ξεκινάει:

Νέος, είκοσι οκτώ ετών, με πλοίον τήνιον
έφθασε εις τούτο το συριακόν επίνειον
ο Έμης, με την πρόθεσι να μάθει μυροπώλης.

Το ποίημα αυτό με τις πολυσύλλαβες  ομοιοκαταληξίες είχε σκανδαλίσει τους αντικαβαφικούς -το παρώδησε και ο Σπυρομελάς, αλλά η δική του παρωδία είναι χειρότερη και εκτενέστερη και βαριέμαι να την αντιγράψω. Έχει την αξία ότι περιέχει τη λέξη «πιπίνιον», άρα μαθαίνουμε ότι το έλεγαν από τότε.

Αλλά ας πάμε στον Κεραυνό.  Η παρωδία αυτή δημοσιεύτηκε στην εφημ. Πολιτεία στις 7/1/1925 και την υπογράφει ο «Κ. Βάφης». Στόχος της είναι να σατιρίσει όχι τον Καβάφη, αλλά τον Γεώργιο Κονδύλη, τον στρατιωτικό που είχε γίνει πολιτικός. Δεν παρωδείται συγκεκριμένο καβαφικό ποίημα, αλλά γίνεται μίμηση του ύφους του Καβάφη -και βέβαια, εδώ κι εκεί υπάρχουν ατόφιοι καβαφικοί στίχοι.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Επαναλήψεις, Καβαφικά, Πρόσφατη ιστορία, Παρωδίες, Ποίηση | Με ετικέτα: , , , , , , , , , , , , , , , , | 100 Σχόλια »

Ο Τέως

Posted by sarant στο 12 Ιανουαρίου, 2023

Όταν προχτές το βράδυ μαθεύτηκε ο θάνατος του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου ήταν πολύ αργά για να γράψω άρθρο, αλλ’ αυτό δεν σημαίνει πως το ιστολόγιο θ’αφήσει αμνημόνευτο τον Τέως. Θα τον νεκρολογήσουμε σήμερα.

Θα μου πείτε, είναι σωστό να γράψουμε για τον θάνατο κάποιου για τον οποίο έχουμε να πούμε κυρίως αρνητικά; Μπορεί η ρήση «ο νεκρός δεδικαίωται» να μη σημαίνει «έχει δικαιωθεί», όπως επιδερμικά το καταλαβαίνουν πολλοί, αλλά πάντως είναι εδραιωμένη η αντίληψη πως δεν κάνει να λες άσχημα για έναν μακαρίτη· aut nihil, aut bene έλεγαν οι αρχαίοι Ρωμαίοι: ή θα πεις καλά ή μη λες τίποτα.

Την καταλαβαίνω αυτή την αντίληψη, αλλά δεν συμφωνώ απόλυτα. Όπως είχαμε γράψει παλιότερα (εκεί θα βρείτε και ανάλυση για το «δεδικαίωται», που ίσως αξίζει να αναπτυχθεί σε ιδιαίτερο άρθρο): «…αν δεν ειπωθούν τα αρνητικά όταν γίνεται ο απολογισμός της ζωής και της προσφοράς κάποιου, τότε δεν θα ειπωθούν ποτέ. Ίσως βέβαια, λόγω της περίστασης, να πρέπει να διατυπωθούν με λεπτότητα, με κάποιο τακτ, αλλά χωρίς εκπτώσεις επί της ουσίας.»

Οπότε, θα γράψω λίγα πράγματα για τον Κωνσταντίνο, τον τέως, ξεκινώντας από κάτι λεξιλογικό. Τέως ή πρώην ήταν ο μακαρίτης;

Όλοι τον λέγαμε «τέως βασιλιά» και «ο τέως», και έτσι τον τιτλοφορεί και το άρθρο μας, έτσι τον αναφέρει και η ειδησεογραφία των ημερών.

Ωστόσο, στην ανακοίνωση της οικογένειας του Κωνσταντίνου, αναφέρεται ως «πρώην βασιλεύς των Ελλήνων».

Είχαμε και παλιότερο άρθρο για την διάκριση ανάμεσα σε «τέως» και «πρώην», που είναι βέβαια αραχνοΰφαντη και δεν τηρείται πάντοτε στην πράξη. Το βέβαιο είναι ότι ο «πρώην» είναι ο ουδέτερος όρος, που δηλώνει απλώς κάποιον που προηγουμένως κατείχε ένα αξίωμα ή είχε μια ιδιότητα. Στα αρχαία ελληνικά, το επίρρ. τέως είχε πολλές και διάφορες σημασίες, π.χ. εν τω μεταξύ, έως μια χρονική στιγμή, έως τώρα.

Σήμερα, σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη, όταν χρησιμοποιείται ως επίθετο σημαίνει «τελευταίος, πρόσφατος, μέχρι πριν από λίγο» ενώ σύμφωνα με το ΛΚΝ σημαίνει «που ήταν αμέσως πριν από τον σημερινό ή που είναι ο τελευταίος της σειράς». Στο Χρηστικό βλέπουμε ότι το επίρρ. τέως σημαίνει «μέχρι πριν από λίγο καιρό», ενώ στο ΜΗΛΝΕΓ το επίθετο «τέως» σημαίνει «που σε αμέσως προηγούμενο χρόνο είχε κάποιο αξίωμα ή ιδιότητα»

Δεδομένου ότι ο Κωνσταντίνος ήταν βασιλιάς πριν από μισό περίπου αιώνα και όχι «μέχρι πρότινος», μάλλον είναι «πρώην» με τον ορισμό του Μπαμπινιώτη, του ΜΗΛΝΕΓ και του Χρηστικού, αλλά «τέως» με τον ορισμό του ΛΚΝ.

Βέβαια, πρόκειται για μια διάκριση μάλλον φτιαχτή, που δεν τηρείται στην πράξη (σπάνια λέμε «ο/η τέως σύζυγός μου» ούτε διακρίνουμε τον/την τέως από τις/τους πρώην συζύγους αν έχουμε παντρευτεί πολλές φορές) ενώ και ο Μπαμπινιώτης και το ΜΗΛΝΕΓ καταγράφουν ότι όταν λέμε «ο τέως» εννοούμε «τον τελευταίο βασιλέα των Ελλήνων». Σίγουρο επίσης είναι πως υπήρξε «έκπτωτος».

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Άχθος Αρούρης, Βάρναλης, Εις μνήμην, Πρόσφατη ιστορία, Παρωδίες, Ποίηση | Με ετικέτα: , , , | 274 Σχόλια »

Επιγράμματα και άλλα φαιδρά στιχουργήματα του Λαπαθιώτη

Posted by sarant στο 8 Ιανουαρίου, 2023

Σήμερα, 8 Ιανουαρίου, συμπληρώνονται 79 χρόνια από την αυτοκτονία του αγαπημένου μου ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Κάθε χρόνο, τη μέρα τούτη ή την κοντινότερη Κυριακή, το ιστολόγιο συνηθίζει να δημοσιεύει ένα άρθρο σχετικό με τον ποιητή, παρουσιάζοντας είτε κάποιο άγνωστο κείμενό του είτε στοιχεία για τη ζωή του.

Στη φετινή δημοσίευση θα παρουσιάσω μερικά στιχουργήματα του Λαπαθιώτη, που βρίσκονται χειρόγραφα στο τμήμα του αρχείου του που απόκειται στο ΕΛΙΑ και που είναι δημόσια προσβάσιμο. Τα χαρακτηρίζω «φαιδρά», παρόλο που η λέξη έχει και αρνητική σημασία, επειδή δεν είναι, όλα, ακριβώς σατιρικά -αλλά είναι γραμμένα με ανάλαφρη, ευτράπελη διάθεση. Επίσης, βρίθουν από λογοπαίγνια και αποτελούν επίδειξη στιχουργικής αρτιότητας και μαστοριάς. Κάποια είναι επιγράμματα. Πολλά από αυτά γράφτηκαν το 1922, όταν ο ποιητής ήταν 34 ετών.

Κάποια από τα επιγράμματα υπάρχουν ήδη στο Διαδίκτυο π.χ. στον παλιό μου ιστότοπο. Άλλα δεν έχουν δημοσιευτεί ονλάιν, αλλά μόνο στα Μικροφιλολογικά Τετράδια από τον φίλο Λευτέρη Παπαλεοντίου.

Ξεκινάω με το πρώτο, που πρέπει να είναι το παλιότερο -είναι αχρονολόγητο βέβαια. Πρόκειται για ένα μπιλιετάκι προς τον Τάκη Παπατζώνη:

Τάκην Παπατζώνην

Αν θες δος τον Δ’Αννούντσιον,
μαζί και το Κοράνιον,
στον κομιστή τον βλάκα.
Πότε θα πιούμε πούντσιον;
και πότε και στον Ράνιον
θα πάγωμεν την πλάκα;

Το μπιλιετάκι αυτό το αναφέρει ο Παπατζώνης στο άρθρο που έγραψε στη Νέα Εστία όταν πέθανε ο Λαπαθιώτης (Λαπαθιώτης, μετέωρο και σκιά). Εκεί γράφει ότι όντως ο Λαπαθιώτης ήθελε το Κοράνι και το βιβλίο του ντ’Ανούντσιο, και όντως έπιναν παντς εκείνη την εποχή και ότι πράγματι ήθελαν να πάνε στον οπτικό τον Ράνιο για να εμφανίσουν μια φωτογραφική πλάκα.

Ο κομιστής ήταν στρατιώτης. Ο πατέρας του Λαπαθιώτη ήταν στρατηγός και είχε ορντινάντζες, που έκαναν και όλα τα θελήματα της οικογένειας και τα ψώνια κτλ. χωρίς αυτό να θεωρείται καταχρηστικό.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Επετειακά, Λαπαθιώτης, Λογοπαίγνια, Πρόσφατη ιστορία, Σατιρικά | Με ετικέτα: , , , | 97 Σχόλια »

Καλή χρονιά, με υγεία και αγάπη!

Posted by sarant στο 1 Ιανουαρίου, 2023

Εδώ και λίγες ώρες έχουμε μπει στο 2023 κι έτσι έχουμε αλλάξει χρόνο.

Φέτος είναι η δέκατη τέταρτη πρωτοχρονιά του ιστολογίου -περνάνε τα χρόνια. Και επειδή είμαι άνθρωπος συντηρητικός, θα τηρήσω και φέτος μια παράδοση που αρκετές φορές ακολουθώ αν και όχι ανελλιπώς. Έτσι, όπως και πέρυσι και πρόπερσι και προηγούμενες πρωτοχρονιές, το θέμα του σημερινού πρωτοχρονιάτικου άρθρου είναι πρωτοχρονιάτικες γελοιογραφίες από περασμένες χρονιές, από την αντίστοιχη χρονιά προηγούμενων δεκαετιών, δηλαδή από χρονιές που πιάνουν τον ίδιο λήγοντα, σε 3. Επειδή όμως την ακολουθία 1963, 1973, 1983, 1993, 2003 την είχαμε καλύψει στο αντίστοιχο άρθρο της πρωτοχρονιάς του 2013 (είπαμε, περνάνε τα χρόνια!), φέτος άλλαξα την περιοδικότητα και άπλωσα το εύρος: θα δούμε πρωτοχρονιάτικες γελοιογραφίες από το 1933, το 1953, το 1973, το 1993 και το 2013.

Πριν όμως προχωρήσουμε, επειδή μας αρέσουν και οι αριθμοί, να πούμε ότι ο αριθμός 2023 δεν είναι πρώτος αλλά έχει σχετικά ασυνήθιστους διαιρέτες: 7 x 17 x 17.

Ας περάσουμε τώρα στη γελοιογραφική ανασκόπηση, ξεκινώντας από το μακρινό 1933. Στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο της εφημερίδας Πρωία δημοσιεύτηκε, ανάμεσα σε άλλες, και η εξής γελοιογραφία:

Άλλος Βασιλόπηττα και άλλος χυλόπηττα, μας λέει, διότι τότε την πίτα την έγραφαν και πήτα, πήττα ή πίττα. Αριστερά είναι ο Παναγής Τσαλδάρης, ο ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος, δεξιά ο Ελευθέριος Βενιζέλος των Φιλελευθέρων. Στις εκλογές του 1932 τα δυο μεγάλα κόμματα είχαν έρθει σχεδόν ισόπαλα. Τελικά, τον Νοέμβριο το Λαϊκό Κόμμα, αφού πρώτα αναγνώρισε το καθεστώς της Αβασίλευτης δημοκρατίας ώστε να καθησυχάσει τους αντιβασιλικούς στρατιωτικούς, σχημάτισε κυβέρνηση μειοψηφίας με ανοχή των Φιλελεύθερων, και αυτό αποτυπώνει η γελοιογραφία, όπου το κεφαλαίο Β στη βασιλόπιτα μάλλον δεν είναι τυχαίο. Βέβαια, λίγο αργότερα η κυβέρνηση Τσαλδάρη έπεφτε και αναλάμβανε ο Βενιζέλος, που οδήγησε τη χώρα σε εκλογές.

Ποιος είναι ο γελοιογράφος; Ομολογώ πως δεν μπόρεσα να αποκρυπτογραφήσω την υπογραφή του. Στην εφημερίδα σημειώνεται ότι τα σκίτσα είναι «του κ. Νουάρ». Δεν ξέρω σε ποιον  αντιστοιχεί το ψευδώνυμο.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Γελοιογραφίες, Επετειακά, Πρόσφατη ιστορία | Με ετικέτα: , , , , , , , , | 107 Σχόλια »

Όλη νύχτα εδώ (η μαρτυρία του Γιώργου Παυλάκη)

Posted by sarant στο 17 Νοεμβρίου, 2022

Σήμερα έχουμε 17 του Νοέμβρη, 49 χρόνια από τη μέρα της φονικής καταστολής της εξέγερσης των φοιτητών στο Πολυτεχνείο. Το ιστολόγιο συνηθίζει να δημοσιεύει τις μέρες αυτές κείμενα σχετικά με «το Πολυτεχνείο», είτε λογοτεχνικά είτε μαρτυρίες. Για παράδειγμα, πριν από μερικά χρόνια είχαμε δημοσιεύσει τη μαρτυρία του φίλου μας Δημήτρη Μαρτίνου, ο οποίος ήταν τότε φοιτητής της σχολής Χημικών Μηχανικών και είχε άμεση συμμετοχή.

Εδώ και λίγα χρόνια άρχισα να αναδημοσιεύω μαρτυρίες από το βιβλίο «Όλη νύχτα εδώ», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε επιμέλεια του ιστορικού Ιάσονα Χανδρινού και φιλοδοξεί ν’ αποτελέσει, όπως λέει ο υπότιτλος, Μια προφορική ιστορία της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει 80 μαρτυρίες ανθρώπων που συμμετείχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην εξέγερση (εδώ μπορείτε να δείτε τα ονόματά τους) ενώ προτάσσεται εκτενής εισαγωγή του Χανδρινού.

Από το βιβλίο του Χανδρινού έχουμε δημοσιεύσει το 2019 τη μαρτυρία του Γιώργου Σορολοπίδη, πρόπερσι τη μαρτυρία της Ιωάννας Καρυστιάνη και πέρυσι τη μαρτυρία του αείμνηστου φίλου Κώστα Βοσταντζόγλου

Φέτος θα δημοσιεύσω τη μαρτυρία του Γιώργου Παυλάκη, που έχει γίνει διάσημος τα τελευταία χρόνια με την πανδημία του κορονοϊού. Τότε ήταν φοιτητής Ιατρικής και ήταν ο υπεύθυνος του «Γενικού Λαϊκού Ιατρείου» που είχε στηθεί τις μέρες της κατάληψης στην Αρχιτεκτονική σχολή (περισσότερα για το Ιατρείο εδώ). Παρά τη μεγάλη έκταση της μαρτυρίας, βρίσκω πως είναι πολύ ενδιαφέρουσα.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΥΛΑΚΗΣ

1951, Αθήνα, φοιτητής Ιατρικής

Αγία Παρασκευή Αττικής, 17 Νοεμβρίου 2013 [04:12:42]

Στο μνημόσυνο του Παπανδρέου, 4 του Νοέμβρη, θυμάμαι να κατε­βαίνουμε την Αναπαύσεως. Λέγαμε: «Δούλα, Σπυριδούλα» (που εμέ­να μου άρεσε) λόγω Σπύρου Μαρκεζίνη, «Έξι χρόνια αρκετά, δεν θα γίνουνε εφτά» και άλλα αντιδικτατορικά συνθήματα. Προχωρημένα συνθήματα. Πριν από την Καλλιρρόης, ήταν παραταγμένοι τρεις τέσ­σερις σειρές αστυνομικοί με κράνη, που μας σταμάτησαν και είπαν με ντουντούκα: «Σταματάτε, διαλυθείτε». Γιατί κατεβαίναμε προς τα κάτω, προς το κέντρο. «Όχι, δεν διαλυόμαστε» – σταθήκαμε εκεί πέ­ρα, οπότε ύστερα από κάνα τέταρτο -εγώ ήμουνα τέταρτη σειρά-, κάνουν ένα ξαφνικό «ντου» και μας απωθούν με χτυπήματα. Με κλομπ. Έπεσε ξύλο και υποχωρήσαμε πενήντα μέτρα. Αλλά έρχονταν κι άλ­λοι από πίσω μας και δεν λακίσαμε. Ανασυντασσόμαστε και ορμάμε και τους χτυπάμε και τους σπάσαμε τον κλοιό. Η αντεπίθεση άρχισε με πετροπόλεμο, με ό,τι βρήκε ο καθένας. Μάλλον είχαν έρθει και ο­ρισμένες ομάδες με προοπτική να συγκρουστούνε. Πάντως, η κύρια φάση ήταν που επιτεθήκαμε στους μπάτσους, δεν αντέξανε γιατί ή­μασταν πολύ περισσότεροι. Εκεί έπεσε και ξύλο στους μπάτσους. Με τα χέρια. Το πρώτο ξύλο που δώσαμε και το φχαριστήθηκα. Για πρώτη φορά κόσμος έδειρε μπάτσους. Σε προηγούμενες εποχές, θα τρέχαμε ακόμα… Σε αντιδιαστολή με έναν χρόνο πριν, που από την Ιατρική, έπειτα από μια επεισοδιακή συνέλευση και ξύλο με χουντι­κούς, είχαμε κατέβει πορεία προς τα Ιλίσια και μας διαλύσανε πέντε μπάτσοι, παρόλο που τους είχαμε άνετα. Ήταν ένα τελείως ποιοτικό ανέβασμα αυτό, το να διαδηλώνουμε μαχητικά και να αψηφούμε τη χουντική αστυνομία. Η Ιωάννα Καρυστιάνη και πολλοί άλλοι ανε­βήκανε τη Σταδίου φωνάζοντας συνθήματα. Δεν ξέρω αν και πώς βρήκανε και κάποιο πανό, αλλά έτσι θυμάμαι ότι μου είπε. Οι μπάτσοι είχαν αδειάσει όλο το κέντρο και Σταδίου-Πανεπιστημίου. Εμείς μετά πήγαμε προς Ακρόπολη, αν θυμάμαι καλά.

Πρώτη μέρα Πολυτεχνείου, Τετάρτη. Εγώ πήγα στη συνέλευση της Νομικής γιατί δούλευα και δεν πρόλαβα να πάω στης Ιατρικής, στου Γουδή. [Τότε] ήμουνα περίπου ο μόνιμος πρόεδρος στις παρά­νομες φοιτητικές συνελεύσεις της Ιατρικής. Πιο πολύ διά της εις άτοπον απαγωγής, μια και δεν ήτανε πολύ επιθυμητή θέση εκείνη την ε­ποχή. Μετά τις στρατεύσεις φοιτητών και τις διώξεις και τους βασανισμούς στο ΕΑΤ-ΕΣΑ την προηγούμενη περίοδο, λίγοι φοιτητές τολ­μούσαν να συνεχίσουν φανερή δράση. Δεν ήμουνα σπουδαίο στέλε­χος, ήμουνα μάλλον «αναλώσιμο αγαθό». Πάω στα σκαλάκια της Νο­μικής, μίλαγαν ο Τζουμάκας με την Καρυστιάνη. Ήταν συνηθισμένο γιατί κάναμε πολλά στη Νομική, ήταν κεντρικό σημείο. Βγαίνει μια φωνή -ο Γαβριήλ- ότι γίνονται φασαρίες στο Πολυτεχνείο. Δίπλα του και ο Μαυρογένης. Με τον Μαυρογένη είχαμε μεγάλες κόντρες γιατί οι αριστεριστές (όπως τους λέγαμε και ζοχαδιάζονταν) πηγαί­νανε παντού μπουλούκι και προσπαθούσανε να επηρεάσουνε τις συ­νελεύσεις. «Μεταφοραί-Εκδρομαί», έρχονταν και στην Ιατρική (γέ­λια). Νομίζω και τα πρόσωπα είναι γνωστά. Όπως είναι στο ντοκιμα­ντέρ του Κούλογλου, είναι ακριβώς όπως το θυμάμαι κι εγώ: «Πάμε να υποστηρίξουμε τα αδέρφια μας στο Πολυτεχνείο». Το θυμάμαι πολύ καλά. Γίνονταν σε όλες τις σχολές συνελεύσεις εκείνη τη μέρα, όπως γίνονταν πάντα. Είχαμε κάνει κι ένα διασχολικό όργανο, με α­ντιπροσώπους των συνελεύσεων. Αυτό ξεκίνησε πριν από την πρώ­τη κατάληψη της Νομικής τον προηγούμενο χρόνο, όταν ζητούσαμε ελεύθερες φοιτητικές εκλογές. Εγώ κι ο Καπερώνης ήμασταν οι αντι­πρόσωποι της Ιατρικής στο Διασχολικό (στην αρχή συμμετείχε κι ο Ανδρέας Παπασταυρίδης που είχε τεράστιο κύρος στην Ιατρική, αλ­λά μετά το βασανισμό του στην ΕΣΑ ήμαστε συνήθως ο Καπερώνης κι εγώ). Και μάλιστα, τώρα μου ’ρχεται στη μνήμη ένας χοντρός κα­βγάς με τον Μαντζουράνη, πριν από την πρώτη Νομική. Είχαμε συμ­φωνήσει ότι θα κάναμε αιτήσεις στον πρύτανη, για να πάρουμε την άδεια να κάνουμε συνελεύσεις. Απαγορεύονταν συνελεύσεις χωρίς άδεια της Πρυτανείας. Οπότε είχε αποφασίσει το Διασχολικό αίτηση για να είμαστε νομότυποι και μου ’χανε ζητήσει να πάω εγώ. Εγώ άργησα να πάω και το κλείσαν το Πανεπιστήμιο. Οπότε θυμάμαι στο κεντρικό κτίριο, όπου ήταν η Πρυτανεία, δυο σειρές ασφαλίτες δεξιά κι αριστερά και τον Μαντζουράνη να με βρίζει, επειδή δεν πή­γα να κάνω τη δουλειά. Εν τω μεταξύ, διάφοροι ασφαλίτες να φωνά­ζουν στην Πανεπιστημίου: «Μαντζουράνη, θα σε γαμήσουμε… κωλόπαιδο, θα σε σκίσουμε!» κι εμείς να μαλώνουμε μεταξύ μας… Αλ­λά από κει και πέρα, είπαμε ότι, με άδεια ή χωρίς άδεια, εμείς θα τις κάνουμε τις συνελεύσεις. Δεν ασχοληθήκαμε πια με τη νομιμότητα την πανεπιστημιακή. «Να πάτε να πνιγείτε!» είπαμε. Οι στρατεύσεις αργότερα μας επηρεάσανε πολύ. Ήτανε σοκ. Κομβικό σημείο, γιατί, τελικά, αντί να κόψει τα πόδια του φοιτητικού κινήματος, το φού­ντωσε. Γιατί για έναν που πήγε στρατό υπήρχαν δέκα που αγριέψα­νε και θέλανε να κάνουνε κάτι.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Δικτατορία 1967-74, Επετειακά, Μαρτυρίες, Πρόσφατη ιστορία, Πολυτεχνείο 1973 | Με ετικέτα: , , | 111 Σχόλια »

Ο αντίκτυπος του νου, του Παπαδιαμάντη, και το πογκρόμ της Κέρκυρας το 1891

Posted by sarant στο 13 Νοεμβρίου, 2022

Είχα σκοπό να ετοιμάσω κάτι για σήμερα, αλλά δεν προλάβαινα. Κι έτσι καταφεύγω σε μιαν επαναληψη παλιότερου άρθρου, που δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο πριν από 13 χρόνια παρά κάτι μέρες. Νομίζω πως αξίζει την αναδημοσίευση.

Το διήγημα «Ο αντίκτυπος του νου» θεωρείται το τελευταίο διήγημα που έγραψε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Το μισό διήγημα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Χαραυγή» της Μυτιλήνης (που ακόμα βρισκόταν υπό οθωμανική κυριαρχία) στις 15 Δεκεμβρίου 1910. Ο Παπαδιαμάντης αρρώστησε και πέθανε στις 3 Ιανουαρίου 1911 χωρίς να έχει στείλει στο περιοδικό το άλλο μισό. Μερικά χρόνια αργότερα, ο Κ. Φαλτάιτς επισκέφθηκε τη Σκιάθο, βρήκε τις αδελφές του Παπαδιαμάντη και μαζί με άλλα χαρτιά που του έδωσαν ήταν και το χειρόγραφο με τη συνέχεια του διηγήματος, που όμως μένει ανολοκλήρωτο, λείπει το τέλος. Το διήγημα έτσι συμπληρωμένο ολοκληρωμένο δημοσιεύτηκε το 1929 στο Ημερολόγιο του Μπουκέτου. Δεν θα παραθέσω ολόκληρο το διήγημα, που έτσι κι αλλιώς έχει περίπλοκη ιστορία, διότι φαίνεται ότι ο Παπαδιαμάντης έκανε τροποποιήσεις στο χειρόγραφό του μετά την αποστολή του πρώτου μέρους στη Χαραυγή. Μπορείτε όμως να το διαβάσετε στον ιστότοπο της Εταιρείας Παπαδιαμαντικών Σπουδών. Εδώ θα παραθέσω εκτενή αποσπάσματα.

 Στο διήγημά του «Ο αντίκτυπος του νου», ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης παρουσιάζει μια παρέα φτωχογλεντζέδων που κάνουν «σπονδάς εις τον Βάκχον» «εις του Καρμάνη το μπακάλικον». Οι πιο αχώριστοι της παρέας είναι τρεις, ο σιτσιλιάνος Αντώνιος Αλμπέργος από την Κατάνια, ο Σαββατίνος Λευί ή Σάλβος, εβραίος από την Κέρκυρα, και ο Λύσανδρος Παπαδιονύσης, «ένας από τους δικούς μας» και ολοφάνερο άλτερ έγκο του Παπαδιαμάντη. «Τρεις άνθρωποι, τρεις φυλαί, τρία θρησκεύματα, ως κοινόν γνώρισμα είχον μεγάλην κλίσιν εις τα γιουβέτσια, τα οποία παρήγγελλον εις τον γειτονικόν φούρνον, με μακαρόνια πολύ χονδρά, ραβδωτά, τα οποία τινές ονομάζουσι, δεν ηξεύρω διατί, σέλινα». Στην παρέα προστίθεται κι ένας γέρος ιταλοκερκυραίος, ο μπαρμπα-Νιόνιος ο Πούπης, ο οποίος σιγά-σιγά πιάνει μεγάλες φιλίες με τον Σάλβο τον εβραίο.

Μαζύ έτρωγαν, μαζύ έπιναν, μέ τον Σάλβον. Ποτέ δεν τα είχαν τόσον καλά… Αίφνης ένα πρωί, κατά Μάρτιον μήνα, ενώ επλησίαζε το Πάσχα, έρχεται από την Κέρκυραν είδησις, και την ανέγραφον όλ’ αι εφημερίδες, ότι οι εκεί Εβραίοι ήρπασαν μικράν κορασίδα χριστιανήν, και τήν έσφαξαν· της έπιαν το αίμα!…

Άμα ήκουσεν ο μπάρμπα Πούπης την εΐδησιν, ότι εις την πατρίδα του (όπου είχε τριάντα χρόνους να πατήση) συνέβη αυτό το πράγμα, έγεινεν αμέσως πυρ και μανία εναντίον των Εβραίων. Ω! να είχεν ένα Εβραίον νά τον πνίξη!…

Κατά συγκυρίαν, εκείνην την στιγμήν, εισήρχετο εις το καπηλείον ο Σάλβος… Ιδού είς Εβραίος! Και Εβραίος μάλιστα εκ Κερκύρας, εκεί­θεν όπου οι ομόθρησκοί του έπραξαν το ανοσιούργημα…

Ο μπαρμπα-Πούπης εγείρεται, σφίγγει τας πυγμάς απειλητικώς, πάλ­λει ταύτας άνω και κάτω κυκλοτερώς, ως προς πυγμαχίαν, και εφορμά κατά του Σάλβου.

— Μωρέ σκυλί!

Και μπούπ! η μία πυγμή κατέπεσεν εις τον ώμον του Εβραίου. Ο Σάλβος δεν επρόλαβε να είπει: «Τι έχεις; τι έπαθες;» μόνον είπεν ώχ! και ωπισθοχώρησεν. Η δευτέρα πυγμή του Πούπη θα εύρισκε παρ’ ολίγον το στέρνον, αλλά κατέπεσεν εις το κενόν. Ο Καρμάνης, ο κάπηλος, ο Λύσανδρος Παπαδιονύσης, όστις έτυχε να είν’ εκεί, και δύο άλλοι, πα­ρενέβησαν, και απεμάκρυναν τον Σάλβον, έξω του καπηλείου. Ο μπάρμπα Πούπης ήθελε να τον κυνηγήση εις τον δρόμον, αλλά μετά κόπου τον εκράτησαν.  Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Διηγήματα, Επαναλήψεις, Εβραϊσμός, Λογοτεχνία, Πρόσφατη ιστορία, Παπαδιαμάντης, Σουρής | Με ετικέτα: , , , , , , | 111 Σχόλια »

Το Βρώμικο Ψωμί του Σαββόπουλου -και του Χριστόφορου Κάσδαγλη

Posted by sarant στο 12 Οκτωβρίου, 2022

Πριν από μερικούς μήνες κυκλοφόρησαν, από τις εκδόσεις Οξύ, τα πρώτα βιβλία μιας νέας σειράς που έχει τον εύγλωττο τίτλο 33 1/3. Εύγλωττο, διότι καθένα από τα μικρού σχήματος τομίδια της σειράς, με έκταση γύρω στα 10 τυπογραφικά, είναι αφιερωμένο σε έναν σημαντικό δίσκο των 33 στροφών -μεγάλο δίσκο όπως τους λέγαμε τότε. Τα περισσότερα βιβλία της πρώτης αυτής φουρνιάς είναι μεταφρασμένα, αφιερωμένα σε ξένους δίσκους, όμως έχουμε και δύο πρωτότυπα, για ελληνικούς δίσκους.

Πριν από μερικούς μήνες παρουσίασα το πρώτο από αυτά, το βιβλίο του φίλου Αλέξη Βάκη για τον Μεγάλο ερωτικό του Μάνου Χατζιδάκι.

Σειρά έχει σήμερα το δεύτερο, το βιβλίο του φίλου Χριστόφορου Κάσδαγλη για το Βρώμικο ψωμί του Διονύση Σαββόπουλου.

Οι δυο δίσκοι έχουν κοινή ηλικία, αφου κυκλοφόρησαν και οι δυο στα τέλη του 1972, άρα συμπληρώνουν μισόν αιώνα ζωής. Ασφαλώς συγκαταλέγονται και οι δύο στους σημαντικότερους δίσκους της ελληνικής μουσικής -στον κατάλογο του Διφώνου για τους σημαντικότερους ελληνικούς δίσκους του 20ού αιώνα, που είχαμε παρουσιάσει παλιότερα εδώ, ο Μεγάλος ερωτικός κατατάσσεται δεύτερος ενώ το Βρώμικο ψωμί στη 10η θέση.

Όμως, ανεξάρτητα από την αξία τους, νομίζω ότι ο δίσκος του Σαββόπουλου είχε περισσότερους φανατικούς ακροατές, έφηβους που έλιωσαν το βινύλιο ή την κασέτα παίζοντάς τα αδιάκοπα, δέκα, είκοσι, πενήντα φορές συνέχεια, με την επιμονή και τη λατρεία που μόνο ένα κορίτσι ή ένα αγόρι δεκατέσσερα χρονώ μπορεί να έχει.

Ένα τέτοιο αγόρι δεκατέσσερα χρονώ υπήρξε και ο Χριστόφορος Κάσδαγλης, «δεκατεσσάρων με φωνή βραχνή» όπως τιτλοφορεί το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου. Γράφει:

Η αλληλουχία της μύησης είχε ως εξής: πρώτα ανακαλύψαμε το Περιβολι του τρελλού με το πολύχρωμο ψυχεδελικό εξώφυλλο, υποθέτω λίγο μετά την κυκλοφορία του LP, κάπου στα δεκατρία. Αμέσως μετά το Φορτηγό, και λίγο αργότερα ο Μπάλλος. Αυτό το «λίγο αργότερα» είναι λόγια τωρινά, αντιπροσωπεύουν την τρέχουσα αντίληψή μου για τον χρόνο. Αλλά έχω αποκρυσταλλωμένη την πεποίθηση ότι οι λίγοι μήνες που μεσολαβούσαν τότε μεταξύ των δύο σταδίων της μύησης ήταν ισοδύναμοι με σημερινά χρόνια. 

Στα δεκατέσσερά μου οι φίλοι μου κι εγώ είμαστε ήδη ακραιφνείς σαββοπουλικοί. Ακούμε μέρα νύχτα Σαββόπουλο. Συζητάμε για τον Σαββόπουλο. Προσπαθούμε να τραγουδάμε Σαββόπουλο με φωνή βραχνή. Πώς μπορείς να τραγουδήσεις στα δεκατέσσερα με φωνή βραχνή; Μπορείς. 

Δημιουργούμε μυστικούς κώδικες με τα λόγια, που τα ξέρουμε απέξω αν και σε μερικές περιπτώσεις μάς διαφεύγουν φράσεις -αφορμή για ατελεύτητες συζητήσεις και διαφωνίες. Είμαστε σε θέση να παραθέσουμε τους τίτλους των τραγουδιών με τη σειρά τους στον δίσκο, κατά τον ίδιο τρόπο που εκφωνούμε τη βασική ενδεκάδα της ομάδας. Οικονομόπουλος, Βλάχος, Αθανασόπουλος, Καψής, Σούρπης, Δημητρίου, Ελευθεράκης, Δομάζος, Κουβάς, Αντωνιάδης, Φυλακούρης. Προπονητής, Φέρεντς Πούσκας. Έχουμε απομνημονευσει κάθε λέξη που αναφέρεται στα οπισθόφυλλα, τα ονόματα των μουσικών και του ηχολήπτη, τα credits, έστω και αν εντέλει αποδείχτηκαν ελλιπή. 

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Είναι αρρώστια τα τραγούδια, Μουσική, Πρόσφατη ιστορία, Παρουσίαση βιβλίου, Τραγούδια | Με ετικέτα: , , , , , , | 113 Σχόλια »

Ελισαβετιανά μεζεδάκια

Posted by sarant στο 10 Σεπτεμβρίου, 2022

Φυσικά ο τίτλος αναφέρεται στον προχτεσινό θάνατο της βασίλισσας της Αγγλίας, παρόλο που κανονικά το επίθετο «ελισαβετιανός», που βεβαιως λεξικογραφείται, δηλώνει οτιδήποτε σχετίζεται με τη βασίλισσα Ελισάβετ Α’ και την εποχή της, 500 χρόνια περίπου πριν από την τωρινή. (To τριβιδάκι της ημέρας είναι ότι ανάμεσα στις δυο Ελισάβετ τρεις μόνο γυναίκες ανέβηκαν στο θρόνο, η Μαρία Β’ και η Άννα τον 17ο αιώνα και η Βικτωρία).

Στα σόσιαλ πολλοί υποδέχτηκαν την είδηση του θανάτου της Ελισάβετ με σχόλια για την άρνησή της να δώσει χάρη στον Ευαγόρα Παλληκαρίδη, ο οποίος απαγχονίστηκε το 1957 αφού καταδικάστηκε σε θάνατο για τη συμμετοχή του στον αντιαποικιακό αγώνα. Στην πραγματικότητα, αυτη τουλάχιστον η Ελισάβετ, η Β’, δεν μπορούσε ακόμα κι αν ήθελε να δώσει χάρη εφόσον δεν υπήρχε σχετική εισήγηση της κυβέρνησης. Όχι βεβαια ότι το ήθελε να διαφοροποιηθεί.

Ασφαλώς όμως σοκάρει η σκληρότητα της αποικιακής Βρετανίας, που οδήγησε στην αγχόνη νεαρούς αγωνιστές, όπως ο Παλληκαρίδης που δεν είχε καν ένοπλη δράση (για διακίνηση οπλισμού καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά βέβαια σε ηλικία 15 ετών είχε σκίσει τη βρετανική σημαία τη μέρα της στέψης της Ελισάβετ, και ίσως αυτό μέτρησε).

Προχωράμε ομως στα μεζεδάκια μας και ξεκινάμε, φυσικά, με την ειδησεογραφική κάλυψη του θανάτου της Ελισάβετ.

To κολάζ που βλέπετε το έκλεψα από τον τοίχο του δημοσιογράφου Θάνου Παναγόπουλου στο Φέισμπουκ ο οποίος σατιρίζει την ομόφωνη υιοθέτηση του τίτλου «τέλος εποχής»: Ο αστικός μύθος θα λέει κάποτες ότι το 2022 απολύθηκε αρχισυντάκτης στην Ελλάδα επειδής αμέλησε να αναγγείλει στην πρώτη σελίδα τον θάνατο της Ελισάβετ με τον πρωτότυπο, ευρηματικό και απρόβλεπτο τίτλο «Τέλος Εποχής».

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι και εδώ στην Εσπερία είδα αντίστοιχους τίτλους σε εφημερίδες -και δεν είναι παράδοξο αν σκεφτούμε ότι η μακαρίτισσα έμεινε στον θρόνο 70 χρόνια. (Κι αλλο τριβιδάκι: Ο Κάρολος, τώρα πια Κάρολος ο Γ’, είναι το γηραιότερο πρόσωπο που ανεβαίνει στον βρετανικό θρόνο, σε ηλικία 74 ετών. Κάποιες πηγές γράφουν 73 αλλά αφού σε δυο μήνες θα κλείσει τα 74 δεν κάνει να του μειώνουμε το ρεκόρ).

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Θηλυκό γένος, Κύπρος, Μαργαριτάρια, Μεταφραστικά, Μεζεδάκια, Πρόσφατη ιστορία | Με ετικέτα: , , , , , , , | 191 Σχόλια »

Κέλομαί σε Γογγύλα στον Μεγάλο Ερωτικό

Posted by sarant στο 25 Αυγούστου, 2022

Πριν από μερικούς μήνες κυκλοφόρησαν, από τις εκδόσεις Οξύ, τα πρώτα βιβλία μιας νέας σειράς που έχει τον εύγλωττο τίτλο 33 1/3. Εύγλωττο, διότι καθένα από τα μικρού σχήματος τομίδια της σειράς, με έκταση γύρω στα 10 τυπογραφικά, είναι αφιερωμένο σε έναν σημαντικό δίσκο των 33 στροφών -μεγάλο δίσκο όπως τους λέγαμε τότε. Τα περισσότερα βιβλία της πρώτης αυτής φουρνιάς είναι μεταφρασμένα, αφιερωμένα σε ξένους δίσκους, όμως έχουμε και δύο πρωτότυπα, για ελληνικούς δίσκους, το ένα από τα οποία θα παρουσιάσω σήμερα. Για το άλλο, που είναι το βιβλίο του φίλου Χριστόφορου Κάσδαγλη για το Βρώμικο ψωμί του Σαββόπουλου, επιφυλάσσομαι.

Προτίμησα να ξεκινήσω παρουσιάζοντας το βιβλίο του φίλου Αλέξη Βάκη για τον Μεγάλο Ερωτικό του Μάνου Χατζιδάκι, επειδή σε αυτό το βιβλίο έχω βάλει κι εγώ το χεράκι μου, μ’ ένα μικρό σημείωμα που θα το παραθέσω πιο κάτω, σχετικά με το τραγούδι Κέλομαί σε Γογγύλα.

Ο Βάκης στην εισαγωγή του λέει ότι το Άξιον Εστί του Μίκη Θεοδωράκη και ο Μεγάλος Ερωτικός του Μάνου Χατζιδάκι είναι οι δυο δίσκοι που θα διάλεγε κανείς να πάρει μαζί του αν έμπαινε το παροιμιώδες ερώτημα της καταστροφής του κόσμου ή της εξορίας σε έρημο νησί. Και πράγματι, πολύ συχνά αυτοί οι δυο δίσκοι βρίσκονται στις πρώτες θέσεις διάφορων αξιολογήσεων -ας πούμε, στους 100 ελληνικούς δίσκους του 20ού αιώνα του περιοδικού Δίφωνο, που είχαμε πρόσφατα παρουσιάσει και εδώ. Αλλά νομίζω πως είναι γενικώς αποδεκτό ότι πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό ελληνικό δίσκο.

Το βιβλίο του Αλέξη Βάκη είναι διαρθρωμένο σε 11 κεφάλαια συν τα προλογικά και επιλογικά. Η ιδέα του Μεγάλου Ερωτικού γεννήθηκε ενώ ο Χατζιδάκις βρισκόταν στην Αμερική. Κι έτσι το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί μια πολύ χρήσιμη υπενθύμιση της περιόδου αυτής στη ζωή του Χατζιδάκι, που διάρκεσε σχεδόν έξι χρόνια. Πήγε στη Νέα Υόρκη στα τέλη του 1966, μαζί με τον Ζυλ Ντασέν και τη Μελίνα Μερκούρη, για να προετοιμάσουν το ανέβασμα της παράστασης Ilya Darling, όπου ο Μ.Χ. έγραφε τη μουσική. Επειδή όμως ανέκυψε μια οικονομική διαφορά με την Εφορία, ο συνθέτης έμεινε στη Νέα Υόρκη μέχρι να διευθετηθεί το ζήτημα.

Εκεί γνώρισε τη Φλέρυ Νταντωνάκη, που εμφανιζόταν σε μια παράσταση μιούζικαλ αφιερωμένη στον Ζακ Μπρελ, και εκεί είχε την ιδέα για τον Μεγάλο Ερωτικό, ο οποίος ηχογραφήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1972, δυο μήνες μετά την επιστροφή του Χατζιδάκι στην Ελλάδα, άρα είναι έργο της «αμερικανικής» περιόδου.

Διαβάζω στο βιβλίο του Βάκη ότι το έναυσμα για να γραφτεί όλο το έργο ήταν το ποίημα «Σ’ αγαπώ» της Μυρτιώτισσας. Η Μυρτιώτισσα (Θεώνη Δρακοπούλου) ήταν η μητέρα του εξαιρετικού ηθοποιού Γιώργου Παππά, που δεν είναι πολύ γνωστός σήμερα διότι έπαιζε κυρίως στο θέατρο. Ο Παππάς, στενός φίλος του Χατζιδάκι, πέθανε νέος, 55 χρονών, το 1958. Αργότερα η Μυρτιώτισσα, άρρωστη στο νοσοκομείο, έστειλε στον Χατζιδάκι το ποίημα Σ’ αγαπώ, αφιερωμένο στον γιο της, για να το μελοποιήσει. Εκείνος αμέλησε να την επισκεφτεί και όταν, στην Αμερική πια, διάβασε τον θάνατό της (το 1968) στις ελληνικές εφημερίδες, αισθάνθηκε τύψεις για την αμέλεια και αποφάσισε να κάνει κάτι -και διάλεξε ποιήματα για τον έρωτα απ’ όλη την ιστορία της ελληνικής ποίησης, μαζί και το ποίημα της Μυρτιώτισσας.

Αλλά ας ξανακούσουμε τον δίσκο:

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Είναι αρρώστια τα τραγούδια, Μουσική, Πρόσφατη ιστορία, Παρουσίαση βιβλίου, Τραγούδια | Με ετικέτα: , , , , , , , , , | 89 Σχόλια »

Μηνολόγιον Ιουλίου έτους 2022

Posted by sarant στο 1 Ιουλίου, 2022

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Πα  1

Ανακοίνωσις της θεωρίας της εξελίξεως των ειδών υπό Καρόλου Δαρβίνου -και θανή Νικολάου Γουίντωνος, σωτήρα των εβραιόπουλων

Σα  2

† Άρεως Αλεξάνδρου

Κυ 3

Γενέσιον Φραγκίσκου Κάφκα -και Ιακώβου Μόρρισων τελευτή κατά τον δαίμονα εαυτού

Δε  4

Διακήρυξις της Ανεξαρτησίας υπό Θωμά Τζέφφερσων. Και του τιμημένου η ανύψωσις.

Τρ  5

Δημοσίευσις των Μαθηματικών Αρχών της Φυσικής Φιλοσοφίας υπό Ισαάκ Νεύτωνος. Και του ογδόου ελληνικού δημοψηφίσματος.

Τε  6

Πρώτον αντιλυσσικόν εμβόλιον υπό Λουδοβίκου Παστέρ

Πε 7

Γενέσιον Βλαδιμήρου Μαγιακόφσκι και Νικολάου Ξυλούρη του Κρητός

Πα 8

Γενέσιον Αρθούρου Έβανς του αρχαιολόγου

Σα 9

Θανάτωσις επισκόπων και προκρίτων εν Λευκωσία Κύπρου

Κυ 10

Γενέσιον Ιωάννου Χατζηανδρέου (κατά κόσμον Στρατή Τσίρκα) και Νικολάου Τέσλα

Δε 11

Έναρξις της εξοντώσεως των Ισραηλιτών της Θεσσαλονίκης υπό των χιτλερικών δημίων

Τρ 12

† Κωνσταντίνου Ουράνη

Τε 13

† Φωτίου Κόντογλου (και γενέσιον Νεοκιδίου της Ερήμου)

Πε 14

Της πτώσεως της Βαστίλης

Πα 15

Της Ιουλιανής εκτροπής και του κυπριακού πραξικοπήματος

Σα 16

Της Εγίρας

Κυ 17

Πρωταγόρου του Αβδηρίτου

Δε 18

Γενέσιον Νέλσονος Μαντέλα

Τρ 19

† Στρατη Μυριβήλη τελευτή

Τε 20

Νιλ Άρμστρογκ και των πρώτων επί της Σελήνης βαδισάντων

Πε 21

+ Κωνσταντίνου Καρυωτάκη τελευτή και Σωτηρίου Πέτρουλα δολοφονία

Πα 22

Γενέσιον Ερνέστου Χεμινγουαίη

Σα 23

Της πρώτης κατά την Αρχαιότητα Ολυμπιάδος

Κυ 24

Γενέσιον Σίμωνος Μπολιβάρ του ελευθερωτού

Δε 25

Γενέσιον Γεωργίου Βερνάρδου Σω

Τρ 26

Της νίκης των Ελλήνων επαναστατών εις Δερβενάκια

Τε 27

Τελεσίλλης της Αργείας

Πε 28

Γενέσιον Εμμανουήλ Ροΐδου

Πα 29

† Βικεντίου Βαν Γκογκ και γενέσιον Μιχαήλ Θεοδωράκη του επιμήκους μουσουργού

Σα 30

† Κοίμησις Διονυσίου Ντιντερό

Κυ 31

† Θανή Νικολάου Σκουφά

Ο Ιούλιος είναι ο πρώτος μήνας από το δεύτερο εξάμηνο του χρόνου. Βέβαια, επειδή το πρώτο εξάμηνο έχει τον Φλεβάρη, είναι κάπως πιο κοντό από το δεύτερο.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Δημήτρης Σαραντάκος, Επετειακά, Μηνολόγιο, Πρόσφατη ιστορία, Παροιμίες, Ποίηση | Με ετικέτα: , , , , , , , | 68 Σχόλια »

Μνήμη Ροβήρου Μανθούλη (1929-2022)

Posted by sarant στο 19 Ιουνίου, 2022

Πριν από δύο μήνες έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών ο σημαντικός σκηνοθέτης και συγγραφέας Ροβήρος Μανθούλης. Δεν είχα μπορέσει τότε να γράψω κάτι στο ιστολόγιο. Ένας φίλος του ιστολογίου, που μας διαβάζει από ένα γαλατικό χωριό, που γνώριζε τον εκλιπόντα, προθυμοποιήθηκε να μας στείλει το υλικό για τη σημερινή δημοσίευση. Έτσι, θα παρουσιάσουμε σήμερα την εισαγωγή από το βιβλίο του Ρ. Μανθούλη «Το ημερολόγιο του εμφύλιου διχασμού 1900-1974» (εκδόσεις Καστανιώτη).

Πρώτα όμως ένα σύντομο βιογραφικό.

Ο Ροβήρος Μανθούλης γεννήθηκε στην Κομοτηνή το 1929. Μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου γνώρισε, από πρώτο χέρι, τη μεταξική δικτατορία, την Κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύ­λιο Πόλεμο. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στην Πάντειο, κινηματο­γράφο και θέατρο στο Πανεπιστή­μιο Syracuse της Νέας Υόρκης, διε­θνείς σχέσεις στη Σχολή Maxwell του ίδιου Πανεπιστημίου.

Έχει βραβευθεί τρεις φορές στο Φε­στιβάλ Θεσσαλονίκης, καθώς και από την Ένωση Κριτικών, για την ταινία «Ψηλά τα χέρια Χίτλερ». Το πραξικόπημα του 1967 τον βρήκε στο Φεστιβάλ της Ιέρ και στις Κάνες, με την ταινία «Πρόσωπο με πρόσω­πο». Η χούντα την απαγόρευσε και του αφαίρεσε το διαβατήριο.

Η γαλ­λική τηλεόραση του πρότεινε συ­νεργασία, η οποία κράτησε πολλά χρόνια. Γύρισε πολλά εθνολογικά ντοκιμαντέρ και στις πέντε ηπεί­ρους, την ταινία «Μπλουζ με σφιγ­μένα δόντια» στην Αμερική, καθώς και τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα στα Ιεροσόλυμα, έργο που μεταδόθηκε πενήντα φο­ρές από τη γαλλική τηλεόραση. Γι’ αυτή την ταινία άρχισε να συλλέγει το υλικό που οδήγησε στο παρόν Ημε­ρολόγιο του Εμφύλιου Διχασμού.

Με την επάνοδο της δημοκρατίας στην Ελλάδα, από τη θέση του γενι­κού διευθυντή Προγράμματος και Εκπομπών, συνέβαλε στη μετατρο­πή του ΕΙΡΤ σε ΕΡΤ και, αργότερα, της ΥΕΝΕΔ σε ΕΡΤ2. Ανάμεσα στις πρόσφατες ταινίες του περιλαμβά­νονται: «Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πό­λεμος», «Η δικτατορία των συνταγ­ματαρχών», «Η δική μου Γιάφα» (με θέμα τη διασπορά των Παλαιστινίων) και η ελληνογαλλική συμπαραγωγή «Lilly’s story», που πήρε μέρος στο Φεστιβάλ Βενετίας. Έχει μετάσχει σε κριτικές επιτρο­πές πολλών διεθνών φεστιβάλ, εξέ­δωσε έξι βιβλία, προϊόν των εμπει­ριών και των ιστορικών του μελε­τών, και χρημάτισε, για μια δεκαετία, εκλεγμένος πρόεδρος της ελληνι­κής κοινότητας του Παρισιού. Τι­μήθηκε με το Μετάλλιο της Πόλεως του Παρισιού για τη συμβολή του στη διάδοση των ελληνικών γραμ­μάτων και τεχνών στη Γαλλία.

Η εισαγωγή του Ροβήρου Μανθούλη από το βιβλίο του

Μου δόθηκε η ευκαιρία να γυρίσω μερικές ταινίες που αγγί­ζουν την πολιτική ιστορία της χώρας μας, την οποία ωστόσο έ­χω ζήσει και ο ίδιος από κοντά, πολύ κοντά. Οι ταινίες αυτές εί­ναι: «Ψηλά τα χέρια Χίτλερ», «Πρόσωπο με πρόσωπο», «Η Ελ­λάδα του Καραμανλή», «Οι ναυαγοί της Ιστορίας», «Ακυβέρνη­τες πολιτείες» (από το σχεδόν αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Στρατή Τσίρκα), «Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος», «Βίοι πα­ράλληλοι του Εμφυλίου», «Η δικτατορία των συνταγματαρχών» και το  —σχεδόν αυτοβιογραφικό— «Lilly’s story». Μερικές άλλες ταινίες, παράλληλα, οι οποίες απαιτούν ιστορική τεκμηρίωση, α­ναφέρονται στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, την Γαλλία, την Αγγλία, την (τότε) Σοβιετική Ένωση, την Ιταλία, τη Ρουμα­νία, την Ιρλανδία, την Αυστραλία, την Κούβα, την Αργεντινή, την Αίγυπτο, τον Λίβανο, την Ιορδανία, το Ισραήλ και την επικρά­τεια της Παλαιστίνης, πρόσφατα. Προσθέτω δύο ακόμα έρευνες, για το Κυπριακό πρόβλημα και για την ανάμιξη της ελληνικής χούντας στο σκάνδαλο του Γουότεργκεϊτ, που οδήγησε στην α­ποπομπή του Νίξον από την προεδρία των ΗΠΑ. Πριν κατα­πιαστώ με το σενάριο τους, φρόντιζα πάντα να συλλέξω όλα εκείνα τα ιστορικά δεδομένα που σχετίζονται κάθε φορά με το θέμα και να τα καταγράψω με μια ημερολογιακή διάταξη, χρόνο με το χρόνο, μήνα με το μήνα, μέρα με τη μέρα όπου χρειαζόταν, ακόμα και ώρα με την ώρα καμιά φορά. Υπάρχει ο κίνδυνος, σε μια ταινία, τόσο η δράση όσο και οι διάλογοι ή η αφήγηση να είναι ανακριβείς ως προς την ιστορική αλήθεια, αν δεν βρεθεί τρό­πος να ελέγχονται διαρκώς.

Οι ταινίες, όπως και τα μυθιστορήματα, είναι, ή πρέπει να εί­ναι, μαρτυρίες μιας εποχής, μιας γενιάς, ενός μέρους της ανθρω­πότητας. Ο ιστορικός μελετάει τα γεγονότα μέσα από τα ντο­κουμέντα, ο σκηνοθέτης μέσα από τον άνθρωπο που τα έζησε. Οι ιστορικοί ειδικεύονται συνήθως σε ένα μέρος της Ιστορίας και έ­χουν ως σημείο αναφοράς τις χρονολογίες που αντιστοιχούν σ΄ αυτό το κομμάτι. Όμως ο άνθρωπος, όπου και αν βρίσκεται, εί­ναι συνισταμένη πολλών συντεταγμένων της Ιστορίας, πολλές από τις οποίες δεν είναι ορατές δια γυμνού οφθαλμού. Ένα ημε­ρολόγιο πρέπει να συμπεριλαμβάνει όλα τα γεγονότα που μπο­ρεί να υποψιαστεί κανείς πως είναι καθοριστικά για την εποχή του. Όταν καταχωρηθούν χρονολογικά και έρθουν δίπλα-δίπλα γεγονότα που μοιάζουν άσχετα μεταξύ τους, συμβαίνει καμιά φορά να βρεθείς μπροστά σε αποκαλυπτικές ιστορικές εκπλή­ξεις. Αυτός είναι ένας πρόσθετος λόγος που με έκανε να ξεκι­νάω κάθε φορά με την προετοιμασία ενός όσο γινόταν πιο ολο­κληρωμένου ημερολογίου. Χρονολόγιο θα ήταν ο σωστός όρος, αν το προσωπικό βίωμα δεν συνόδευε τις τρέχουσες ημερομη­νίες —τουλάχιστον από το 1936 και ύστερα— και αν δεν συμπλη­ρωνόταν από τα βιώματα των γονιών μου, προσφύγων του 1922, και ιδιαίτερα του πατέρα μου, που έζησε έντονα τον Α’ Παγκό­σμιο Πόλεμο, στη μνήμη του οποίου και αφιερώνεται το παρόν πόνημα.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Εις μνήμην, Κινηματογράφος, Πρόσφατη ιστορία, Παρίσι, Παρουσίαση βιβλίου | Με ετικέτα: | 199 Σχόλια »

Το χρονοντούλαπο του Ερντογάν

Posted by sarant στο 2 Ιουνίου, 2022

Τις προάλλες, στην ομιλία του για την επέτειο της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, γράφτηκε ότι ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είπε:

«όπως οι πρόγονοι μας έθαψαν το Βυζάντιο, ας ελπίσουμε ότι σήμερα, χτίζοντας το όραμα μας για το 2053, θα καταφέρουμε κι εμείς να βάλουμε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας τους σύγχρονους Βυζαντινούς που στήνουν δολοπλοκίες εναντίον μας».

Παρόμοιες διατυπώσεις βρίσκει κανείς και σε άλλους ιστότοπους. Τέτοιες απειλές έχει εκτοξεύσει πολλές τον τελευταίο καιρό η τουρκική ηγεσία, αλλά αρκετοί πρόσεξαν και τη συγκεκριμένη διατύπωση της απειλής και την έκφραση «το χρονοντούλαπο της ιστορίας», η οποία είναι πολύ ζωντανή στη γλώσσα μας και πολλοί την έχουν συνδέσει με τον Ανδρέα Παπανδρέου, αρκετοί μάλιστα θεωρούν ότι προκειται για επινόηση του Παπανδρέου.

Οπότε, εμείς εδώ, που ως γνωστόν λεξιλογούμε, θα αφιερώσουμε το σημερινό άρθρο ακριβώς σε αυτή την έκφραση και στην ιστορία της, χωρίς να παραλείψουμε και τα του Ερντογάν.

Καταρχάς, τι είπε ακριβώς ο Ερντογάν; Αναζήτησα (όπως και άλλοι) το τουρκικό πρωτότυπο, που μπορείτε κι εσείς να το βρείτε εδώ.

Η επίμαχη παράγραφος είναι:

Cumhurbaşkanı Erdoğan, İstanbul’u fethederek Müslümanların 7 asırlık hayalini gerçeğe dönüştüren Fatih Sultan Mehmet’in aynı zamanda Bizans’ı ve entrikalarını da tarihe gömdüğünü vurgulayarak, “İnşallah bugün de 2023 hedeflerimizi hayata geçirerek 2053 vizyonumuzu adım adım inşa ederek, çağımızın Bizans’larını ve oralarda kurgulanan entrikaları, tarihin tozlu raflarına kaldırmaya hazır mıyız? Gazanız mübarek olsun” sözlerini sarf etti.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Ιστορίες λέξεων, Λεξικογραφικά, Πρόσφατη ιστορία, Φρασεολογικά | Με ετικέτα: , , , , , , , , , | 69 Σχόλια »

Υπερδνειστερία (μια συνεργασία του Ρογήρου)

Posted by sarant στο 29 Απριλίου, 2022

Με τον πόλεμο στην Ουκρανία έχει έρθει στην επικαιρότητα και η Υπερδνειστερία, αυτή η περιοχή που έχει αποσχιστεί από τη Μολδαβία, μια απόσχιση παγιωμένη και παγωμένη εδώ και πολλά χρόνια που απειλεί τώρα ν’ ανάψει φωτιές. Κι έτσι, συνειδητοποίησαν πολλοί, εκτός από τους ποδοσφαιρόφιλους, την ύπαρξη αυτού του μη αναγνωρισμένου κράτους, ενώ ως τώρα το αγνοούσαν -χαριτολογώντας, κάποιος έγραψε ότι νόμιζε πως «υπερδνειστερία» είναι κάποια περίεργη πάθηση, σαν την υπερμετρωπία ας πούμε ή τον υπερθυρεοειδισμό.

Οι ποδοσφαιρόφιλοι βέβαια είχαν μάθει από νωρίτερα την ύπαρξη της Υπερδνειστερίας χάρη στις μεγάλες (τηρουμένων των αναλογιών) επιτυχίες της Σερίφ Τιρασπόλ, που νίκησε και τη Ρεάλ μέσα στη Μαδρίτη στους φετινούς ομίλους του ΤσουΛου.

Όμως η περιοχή έχει και ιστορία -και αυτήν την εκθέτει ωραία ένα σημείωμα του φίλου μας του Ρογήρου στο Φέισμπουκ. Με την άδειά του το αναδημοσιεύω εδώ -άλλωστε, ένα τμήμα του είχε μπει στο ιστολόγιο ως σχόλιο, τότε που συζητούσαμε για τη Σερίφ Τιρασπόλ.

Όπως θα μάθουμε (εγώ τουλάχιστον δεν το ήξερα) υπήρχε και παλιότερα μόρφωμα με το όνομα «Υπερδνειστερία», αν και πολύ μεγαλύτερη, σχεδόν δεκαπλάσια σε έκταση. Ήταν το δώρο των Γερμανών Ναζί στον Ρουμάνο δικτάτορα για να τον πείσουν να συμμετάσχει στην επίθεση στο ανατολικό μέτωπο.

Πριν δώσω τον λόγο στον Ρογήρο, και για να προλάβω ερωτήσεις, το όνομα του ποταμού Δνείστερου (Τύρας στα αρχαία ελληνικά) έχει σαρματική ή σκυθική προέλευση -το πρώτο συνθετικό, Danu, είναι ίδιο και στον Δνείπερο, τον Δούναβη και τον Ντον. Κατά μία ετυμολογία, Δνείστερος είναι το κοντινό ποτάμι στα σαρματικά και Δνείπερος το πέρα ποτάμι. Και ο λόγος στον Ρογήρο:

Υπερδνειστερία;

Καθώς η Υπερδνειστερία κάνει την εμφάνισή της στις ειδήσεις (δυστυχώς όχι για καλό) όλο και συχνότερα… κι επειδή τα μέσα ενημέρωσης αρκούνται συνήθως στην παράθεση των γεγονότων μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, ίσως και να μην έβλαπτε να πούμε δυο λόγια σχετικά με το θέμα αυτό.

Ι. Ας ξεκινήσουμε με μια ουσιώδη διαπίστωση: η Υπερδνειστερία ήταν ευθύς εξαρχής ξένο σώμα για τη Μολδαβία, μια εδαφική μεταμόσχευση που δεν έπιασε ποτέ.’

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Γεωγραφία, Διεθνή, Επικαιρότητα, Πρόσφατη ιστορία, Συνεργασίες | Με ετικέτα: , , , , , , , | 241 Σχόλια »