Για τον Βάρναλη στη Γεννάδειο

Χτες είχαμε την παρουσίαση των πιο πρόσφατων βιβλιων του εκδοτικού οίκου Αρχείο στην αίθουσα Cotsen Hall της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, ανάμεσά τους και του τόμου «Αστυνομικά» με χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη που έχουν θέμα τους γεγονότα του αστυνομικού δελτίου, που τον έχω επιμεληθεί εγώ.

Ήταν πολύ πετυχημένη εκδήλωση, με μεγάλη προσέλευση. Με χαρά μου είδα φίλους από το ιστολόγιο, τόσο παλιούς γνωστούς όσο και τακτικούς αναγνώστες που δεν σχολιάζουν.

Όσες ομιλίες κάνω σε δημόσιες εκδηλώσεις τις δημοσιεύω και εδώ. Το ίδιο θα κάνω και σήμερα, θα δημοσιεύσω τη χτεσινή μου παρέμβαση στην εκδήλωση. Ή μαλλον, θα δημοσιεύσω το γραπτό κείμενο που είχα ετοιμάσει -στην πράξη, παρέλειψα μερικά πράγματα επειδή είχε αναφερθεί σε αυτά η κυρία Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan, υπεύθυνη του Αρχείου της Γενναδείου Βιβλιοθήκης (όπου φυλάσσεται και το αρχείο Βάρναλη), η οποία με αιφνιδίασε ευχάριστα, μια και αναφέρθηκε εκτενώς στα προηγούμενα βαρναλικά βιβλία που έχω εκδώσει από τις εκδόσεις Αρχείο -έτσι, στη δική μου ομιλία παρέλειψα τη σύντομη αναφορά που είχα σκοπό να κάνω.

Προσθήκη: Ολόκληρο το βίντεο της ομιλίας, εδώ. (Η δική μου παρέμβαση από 12.50 εως 25.)

Παραθέτω λοιπόν το γραπτό κείμενο της ομιλίας μου.

Καλησπέρα, θέλω να σας ευχαριστήσω που ήρθατε εδώ και να ευχαριστήσω και τις εκδόσεις Αρχείο για την υποδειγματική εκδοτική συνεργασία που έχουμε όλα αυτά τα χρόνια.

Νομίζω πως είναι πολύ ταιριαστό που η σημερινή παρουσίαση γίνεται εδώ, και που αρχίζει με ένα βιβλίο του Κώστα Βαρναλη, και αυτό διότι είναι πολλά εκείνα που συνδέουν τον ποιητή με τον χώρο.

Καταρχάς, το αρχείο Βάρναλη φυλάσσεται ακριβώς στη Γεννάδειο –και πρέπει να πούμε ότι και σε αυτό το βιβλίο όπως και στα προηγούμενα τρία βιβλία του Βάρναλη που έχω εκδώσει από τις εκδόσεις Αρχείο, η συμβολή του αρχείου Βάρναλη και του αρχειονομικού προσωπικού της Γενναδείου υπήρξε καθοριστική.

Advertisements

Κουραμπιέδες ή μελομακάρονα για φέτος;

Επειδή το ζήτησε ο φίλος μου ο Πάτροκλος, αναδημοσιεύω ένα άρθρο του 2014 που αναφέρεται στο αιώνιο δίλημμα των χριστουγεννιάτικων γιορτών.

Ένα από τα μεγάλα διλήμματα της ζωής, πλάι στο Αθήνα ή Θεσσαλονίκη,  Ολυμπιακός ή Παναθηναϊκός, Καζαντζίδης ή Μπιθικώτσης, Βουγιουκλάκη ή Καρέζη, Μπητλς ή Ρόλινγκ Στόουνς, Πελέ ή Μαραντόνα, Βίσση ή Βανδή (έβαλα κι ένα νεότερο για ξεκάρφωμα), είναι και το “κουραμπιέδες ή μελομακάρονα;”  Μάλιστα, ενώ κάποια από τα διλήμματα αυτά ξεθωριάζουν και παύουν να αφορούν τις νεότερες γενιές, οι κουραμπιέδες και τα μελομακάρονα διατηρούν αμείωτη την οξύτητα του διλήμματος. Ομολογώ ότι η δική μου προτίμηση πηγαίνει πιο πολύ στα μελομακάρονα, ή φοινίκια που τα έλεγε η συχωρεμένη η γιαγιά μου η Αιγενήτισσα -από την άλλη, σε αντίθεση με άλλα διλήμματα εδώ γίνονται δεκτές και συναινετικές λύσεις, το συναμφότερον, και τα δυο τα τρώμε εξίσου.

Σαν χριστουγεννιάτικο έθιμο, ο κουραμπιές και το μελομακάρονο είναι πολλά χρόνια μαζί μας -περισσότερα από το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Για να κάνω μια παρένθεση, καθώς σκάλιζα κάτι παλιές εφημερίδες βρήκα πρόσφατα, στο χριστουγεννιάτικο φύλλο μιας εφημερίδας του 1950 ένα άρθρο για το «ξένο έθιμο που απειλεί την Πάρνηθα», που «μεταφυτεύτηκε δυστυχώς και στην Ελλάδα και κυρίως στην Αθήνα» στις αρχές του αιώνα (του εικοστού) από τα μέλη των ξένων παροικιών που ζούσαν στην πρωτεύουσα.

Οι κουραμπιέδες μνημονεύονται πολύ συχνά σε χριστουγεννιάτικες διαφημίσεις στα τέλη του 19ου αιώνα, τα μελομακάρονα κάπως σπανιότερα, αλλά η πρώτη ανεύρεση που βρήκα έχει αναφορά και στα δύο. Γράφοντας το 1885 για την Αθήνα, ο Καμπούρογλου αναφέρει: Η βασιλόπιττα, μετά των υπασπιστών της μελομακαρούνων και κουραμπιέδων… Να προσεχτεί ότι χρησιμοποιείται ο τύπος μελομακάρουνο, που ήταν ο επικρατέστερος ίσως και μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, αλλά σήμερα έχει υποχωρήσει (όποιος τον χρησιμοποιεί και σήμερα, ας το δηλώσει).

829 Αποθήκη Καυσίμων, ένα φανταρίστικο διήγημα

Σήμερα είπα να βλογήσω τα γένια μου και να βάλω ένα δικό μου διήγημα, κάτι που δεν κάνω συχνά, αφού σε 8 χρόνια ιστολογικής δραστηριότητας ζήτημα είναι αν έχω ανεβάσει πέντε διηγήματά μου.

Το διήγημα που διάλεξα λέγεται «829 Αποθήκη Καυσίμων» και παρόλο που περιγράφει μία πλήρη στρατιωτική θητεία (από τις παλιές, που κρατούσαν δύο χρόνια) δεν είναι βιωματικό: δεν υπηρέτησα σε Αποθήκη Καυσίμων έξω από την Κοζάνη αλλά σε Λόχο Μεταφορών σε εντελώς άλλο σημείο. Το διήγημα περιλαμβάνεται στη συλλογή (φανταρίστικων) διηγημάτων «Μετά την αποψίλωση» (Σύγχρονη Εποχή, 1987, 2η έκδοση 1989).

Τώρα που ξανακοιτάζω το διήγημα βλέπω ότι ίσως είναι φλύαρο -αλλά και η θητεία εχει αλλάξει, ιδίως έχει συντομευθεί πολύ, χώρια την επανάσταση στην επικοινωνία με κινητά και διαδίκτυο. Επίσης, μετά το 1990 η Δυτική Μακεδονία-Ήπειρος δεν είναι εντελώς αδιάφορη στρατιωτικά όπως ήταν στη δεκαετία του 80.

Θυμίζω ότι στο ιστολόγιο έχω παρουσιάσει τα εξής διηγήματά μου:

Το φάντασμα στα πορτοκάλια

Οι τρεις κι εμείς

Γκάλοπ

Το Νοέμβρη, λοιπόν

ενώ κάποια από αυτά και ένα-δυο ακόμα υπάρχουν και στον παλιό μου ιστότοπο.

829 ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΥΣΙΜΩΝ

 

«Ήρθανε ρε! Ήρθανε!»
«Πάλι;»
«Τώρα ήρθανε στ’ αλήθεια! Μου το ’πε ο ταχυδρόμος απ’ το επιτελικό!»
«Και προχτές, αυτός σου το ’χε πει»
«Το ’πε ρε κι ο Χριστόπουλος που ’χει θείο στο ΓΕΣ»
«Άμα το ’πε κι ο Χριστόπουλος, μπορεί»

Ο λόγος για τις μεταθέσεις μας· είχαμε πήξει πια στο κέ­ντρο να τις περιμένουμε να ’ρθούνε. Κάθε μέρα έβγαινε η φήμη πως είχε φτάσει απ’ την Αθήνα το χαρτί και κάθε μέρα έβγαινε άκυρον. Κι αυτή η αγωνία, να ξέρεις, είν’ απ’ όλες η χειρότερη: έβλεπες παιδιά τζιμάνια, δυνατά, που Χάρο ή λο­χαγό δε φοβούνταν, να τους έχουν σπάσει απ’ την αναμονή τα νεύρα και όλο αυτό να συζητάνε κι άλλο τίποτα. Και η χειρότερη κατάρα ήτανε κάτι «έγκυρες πηγές»· ο ένας είχε μέσον υπάλληλο στο ΓΕΣ, ο άλλος ταξίαρχο στη στρατολο­γία, ο τρίτος βουλευτή κι ο τέταρτος φαντάρο γραφέα —το πιο σίγουρο δηλαδή. Καταπώς τα λέγανε, όλοι τους Σαλονί­κη και στα πέριξ θα πήγαιναν, «αν και, απ’ ότι έμαθα σειρά, οι πολλές οι θέσεις είναι για Έβρο και νησιά», σα να σου ’λεγε «θα πήξεις, έρμε».

Πάντως, τώρα είχαν έρθει. Πήγε ο Στέλιος η γάτα στο 1ο Γραφείο, διέρρευσε το χαρτί μια μέρα πρωτύτερα, κι άρχισε ο κλαυθμός κι ο οδυρμός. Εγώ, αργά το πήρα χαμπάρι. Πάω τελευταίος στην ουρά των ολοφυρομένων, σπρώχνομαι, φτάνω στο χαρτί, κοιτάω, πλάι στ’ όνομά μου έγραφε «829 Α.Κ.». Οι μεταθέσεις, τώρα, γράφουν μεν τη μονάδα που σε στέλνουν, τον τόπο όμως όπου είναι η μονάδα δεν το γρά­φουν —το μαθαίνεις απ’ το φύλλο πορείας αυτό. Ρωτάω δω, ρωτάω κει, κανείς δεν ήξερε, άσε που με βρίσανε και κανα- δύο που θάρρεψαν πως παίζω με τον πόνο τους που παγαίναν Γκατζολία. Έμαθα πάντως πως τ’ αρχικά σημαίναν Αποθή­κη Καυσίμων. «Πήγαινε στο σιτιστή», με συμβούλεψε ένας πιο ήρεμος.

Είχαμε τώρα ένα σιτιστή παλιό, ο οποίος φημιζόταν ότι ήξερε τα πάντα· θες επειδή είχε πάρε-δώσε με πολλές μονά­δες, θες που ήταν από φυσικού του κουτσομπόλης, ο γερο- Θαλής (λόγω τιμής, Θαλή τον λέγανε το σιτιστή) ήτανε σω­στός κομπιούτερ: ήξερε όλες τις μονάδες, μέχρι και τις πιο κρυφές, πού είναι η καθεμιά, ποια είναι καλή και ποια βρω­μάει, πόσες σκοπιές έχει, τι καπνό φουμάρει ο διοικητής κι αν δίνει οδοιπορικά στις άδειες, τα πάντα σου λέω. «Ρε σεις», καμάρωνε καμιά φορά, «ένα κατοστάρικο την πληρο­φορία να ’παιρνα, θα ’χα τώρα Μερσεντές.» Μια και δυο λοιπόν, πάω στο Θαλή.

«Έξω απ’ την Κοζάνη είναι, νέος. Εκεί πας; Αφάσια μο­νάδα, τυχερέ. Διοικητής σωστός, φαντάροι λίγοι, μια σκο­πιά έχουνε, εσύ λοχίας, κάθε μέρα έξοδο θα έχεις.» Τότε κοντοστάθηκε, με ξανακοίταξε, με είδε που ’μαι μεγάλος στα χρόνια και με γυαλιά, και: «Ρε συ, μπας κι είσαι τίποτα χημι­κός;»

«Ναι»
«Κι Αθηναίος;»
«Ναι»
«Αμ τότε, σειρούλα, δεν είναι και τόσο καλά τα πράμα­τα. Μάλλον την πάτησες»
«Γιατί ρε;»
«Γιατί θα πάρεις απόσπαση για το κλιμάκιο στο Αντλιο­στάσιο, να γιατί»
«Ε και;»
«Ε και, όποιος λοχίας χημικός πάει εκεί, από κει απο­λύεται. Δε λέω, εκεί δεν είναι μονάδα, βιλίτσα είναι· μες τα πλατάνια και τα κρύα τα νερά, σανατόριο σκέτο· αλλά μετά­θεση μια φορά, δεν παίρνεις»
«Και πού τα ξέρεις όλ’ αυτά ρε Θαλή;»
«Πρώτον, ο παλιός τα ξέρει όλα. Δεύτερον, αυτός που είναι τώρα εκεί, που θα πας να τον αλλάξεις, σειρά μου είναι. Αυτός, μέχρι και υπουργό έβαλε μπας και φύγει και ακόμα εκεί είναι». Ύστερα, σα για να με παρηγορήσει: «Τα παρα­λέω, σειρούλα. Υφυπουργό έβαλε».

Ο χάρτης του φαντάρου

Πριν από μερικούς μήνες είχα δημοσιεύσει ένα άρθρο για τα «νεοελληνικά ακληρήματα» δηλ. τα περιπαιχτικά ή μειωτικά παρατσούκλια που έχουν βγει για τους κατοίκους διαφόρων περιοχών της Ελλάδας. Στα σχόλια του άρθρου εκείνου επισημάνθηκε, σωστά, ότι πολλά από τα παρατσούκλια αυτά διαδίδονται από τους φαντάρους που υπηρετούν στον αντίστοιχο τόπο. Κάποια ίσως και να τα έχουν επινοήσει φαντάροι.

Σήμερα δημοσιεύω ένα άρθρο που επιχειρεί να καταγράψει όλα τα ειρωνικά ονόματα που χρησιμοποιούνται από φαντάρους. Θα ήταν ιδανικό να έχω και πραγματικό χάρτη της Ελλάδας με τα ονόματα σημειωμένα, αλλά δεν διαθέτω γραφιστικές ικανότητες. Αν έχει κανείς καιρό και όρεξη….

Το άρθρο που θα διαβάσετε ήταν ενταγμένο σε ένα βιβλίο για τη γλώσσα του στρατού, που είχαμε ξεκινήσει να γράφουμε, το 2009, ένας φίλος κι εγώ, αλλά που δεν ολοκληρώθηκε, ελλείψει ενδιαφέροντος από εκδότες. Οπότε, ας αξιοποιηθεί εδώ.

Ο χάρτης του φαντάρου

Σύμφωνα με το στερεότυπο, ο φαντάρος μισεί τον τόπο όπου υπηρετεί, περίπου ανεξάρτητα από τις φυσικές του καλλονές, τον χαρακτήρα των ντόπιων ή τις ευκαιρίες διασκέδασης που προσφέρει. Όσο καλά κι αν έχει περάσει, όταν έρθει το χαρτί της μετάθεσης ή της απόλυσης (η «ροζαλία») θα αναφωνήσει θριαμβευτικά: Πουτάνα (π.χ.) Γκασμαδία, δεν έμεινε καμία!

Ένα παιδί οχτώ χρονώ

Σήμερα έχουμε Τσικνοπέμπτη, οπότε το έθιμο θέλει ίσως κάποιο άρθρο πικάντικο, αλλά δεν θα το τηρήσω διότι προηγείται ένα άλλο έθιμο, πιο σημαντικό για το ιστολόγιο αν και ομολογουμένως όχι για τον υπόλοιπο κόσμο. Βλέπετε, σήμερα έχουμε γενέθλια: το ιστολόγιο κλείνει τα οχτώ του χρόνια, μια και έκανε τα πρώτα του βήματα στις 16 Φεβρουαρίου του 2009. Οπότε, παρακαλώ να μου συγχωρήσετε την αυτοαναφορικότητα του σημερινού άρθρου, όσο για το τσικνοπεμπτικό άρθρο θα το διαβάσετε αύριο που είναι Τσικνοπαρασκευή.

Θα συμφωνήσετε μαζί μου, πιστεύω, πως για ένα πλάσμα οχτώ χρονώ η μέρα των γενεθλίων του είναι κάτι το εντελώς ξεχωριστό που αξίζει να γιορτάζεται. Βέβαια, δεν είναι ίδια όλα τα γενέθλια. Το οχτάχρονο παιδί, που πηγαίνει στη δεύτερη τάξη του δημοτικού, που ολημέρα παίζει και τρέχει πέρα-δώθε αεικίνητο, βρίσκεται ακόμα στην αρχή της παιδικής ηλικίας. Από την άλλη, τα οχτάχρονα ιστολόγια μάλλον έχουν περάσει στην τρίτη ηλικία τους -αιωνόβια σχεδόν με ανθρώπινα μέτρα.

Στα οχτώ λοιπόν χρόνια που είμαστε μαζί,  έχουν δημοσιευτεί στο ιστολόγιο συνολικά 2959 άρθρα (με το σημερινό) στις 2923 μέρες ζωής του. Στην όγδοη χρονιά του ιστολογίου (από τις 17.2.2016 έως σήμερα) δημοσιέψαμε ένα άρθρο κάθε μέρα, χωρίς ποτέ να διακοπεί το σερί -αλλά αυτό είχε συμβεί και τις προηγούμενες δύο χρονιές, αφού το σερί της καθημερινής δημοσίευσης βαστάει αδιάλειπτο από τις 29.1.2014.

Συνολικά μέσα στην οχταετία έχετε κάνει σχεδόν 396.000 σχόλια, ενώ το ιστολόγιο έχει δεχτεί 14.600.000 επισκέψεις.

Οι νεοσύλλεκτοι με το σήμα του αετού

Συζητήθηκε πολύ στη μπλογκόσφαιρα χτες και προχτές η είδηση για τους εφτά νεοσύλλεκτους του Μεσολογγιού που έβγαλαν φωτογραφία να σχηματίζουν με τα χέρια τους το σήμα του αετού -που είναι βέβαια και το σύμβολο που κοσμεί την αλβανική σημαία.

Πρόκειται προφανώς για παιδιά που γεννήθηκαν στην Ελλάδα, από γονείς Αλβανούς μετανάστες. Για να είναι τώρα νεοσύλλεκτοι πρέπει να γεννήθηκαν γύρω στο 1996. Τα παιδιά αυτά μεγάλωσαν και σπούδασαν στην Ελλάδα, επέλεξαν να γίνουν Έλληνες πολίτες, κάτι που ασφαλώς μας περιποιεί τιμή, και ως συνοδευτική υποχρέωση για την επιλογή τους αυτή κλήθηκαν να υπηρετήσουν στον Ελληνικό στρατό.

Διάβασα στα κοινωνικά μέσα μερικές οργίλες αντιδράσεις συμπολιτών μας, που ζητούν όχι απλώς την παραδειγματική τους πειθαρχική τιμωρία αλλά και να… αφαιρεθεί η ιθαγένεια από τους εφτά νεαρούς (μέτρο που μόνο επί χούντας είχε εφαρμοστεί) και να απελαθούν στην Αλβανία.

Ολίγα περί κοπάνας

Κάτι άλλο ήθελα να γράψω σήμερα, αλλά καθώς φυλλομετρούσα το πρωί κάτι παλιές εφημερίδες έπεσα τυχαία πάνω σ’ ένα χρονογράφημα που έχει γλωσσικό ενδιαφέρον, και είπα να το παρουσιάσω εδώ, αφού συνδέεται και με συζητήσεις που κάναμε πρόσφατα, όταν συζητήσαμε πριν από μερικές μέρες τα στιχάκια του στρατού.

Θα παρουσιάσω λοιπόν ένα χρονογράφημα, που δημοσιεύτηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα Πρωία, στη στήλη «Της εποχής», στις 21 Αυγούστου 1939, δέκα μέρες πριν ξεσπάσει ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος και ενώ στην Ελλάδα είχαμε τη δικτατορία της Τετάρτης Αυγούστου. Το υπογράφει ο Γ.Ν.Δ. ο οποίος είναι ο δημοσιογράφος Γεώργιος Δρόσος.

Τεχνικοί όροι – Ολίγα περί κοπάνας

Οι δύο νέοι συνηντήθησαν κατά τας οκτώ το βράδυ εις το κοσμικόν κέντρον. Φρεσκοξυρισμένοι, φρεσκοκτενισμένοι, φρεσκοσιδερωμένοι, άψογοι, τέλος πάντων, μοιραίοι και ολέθριοι και ηλικίας περί τα τρι­άκοντα, εχαιρετίσθησαν θορυβωδώς και ήρχισαν υψηλοφώνως την συζήτησιν, όπως κάνουν όλοι όσοι έ­χουν την πεποίθησιν ότι λέγουν πο­λύ ενδιαφέροντα πράγματα και δεν θέλουν να στερήσουν αυτών τους γείτονάς των. Έτεινε, λοιπόν, το ους το άκροατήριον, ηκκίσθησαν ένα-δύο δεσποινάρια, τα οποία εκάθηντο πλησίον, διεκόπησαν αι άλ­λαι συνομιλίαι, και το ακρόαμα ήρχισε. Αλλά τι συνομιλία ήτο αυτή και τι πράγματα έλεγαν μεταξύ των οι δύο νέοι; Οι καθήμενοι εις τα γειτονικά τραπεζάκια αλληλοεκοιτάζοντο κατάπληκτοι:

—Τι σου συνέβη καημένε; ερωτά ο πρώτος τον δεύτερον.

— Άστα! την έσκασα κοπάνα, μ’ ετσίμπησαν, έφαγα τεσσάρα και εμαύρισε το μάτι μου, ώσπου να ιδεί άσφαλτο!

—Τι λες… και εκτός από τον πε­ριορισμό είχες και αγγαρείες;

—Βέβαια. Κάθε πρωί, τις χαβάγιες στο χέρι και δρόμο. Κάναμε σε όλη την αυλή σαχλαμάρα και μετά στα εστιατόρια.

—Και ο Πέτρος, τι γίνεται;

—Τυχερός αυτός. Βγήκε μπρεγκές και γλίτωσε.

Το ένα δεσποινίδιο έσκυψε προς το άλλο και εξήγησε:

—Μάγκικα μιλάνε.

—Όχι, κορακίστικα.

—Πάντως δεν εκατάλαβα γρυ!

Την πρώτη μέρα στο στρατό μού κόψαν τα μαλλιά μου: Στιχάκια του στρατού

Λέγοντας στιχάκια του στρατού, εννοώ την ανώνυμη στιχουργική δημιουργία που κυκλοφορεί στα στρατόπεδα, ιδίως στα κέντρα νεοσυλλέκτων, και διαδίδεται από στόμα σε στόμα και από σειρά προς σειρά. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία, τα στιχάκια του στρατού είναι δεκαπεντασύλλαβα δίστιχα, που μοιάζουν με τα δίστιχα του λαϊκού ημεροδείκτη, αλλά έχουν επίσης υπόγειες και έμμεσες συγγένειες με τα στιχάκια της φυλακής, τα δίστιχα του μπαγλαμά, και τελικά με τα δημοτικά τραγούδια.

Τουλάχιστον αυτό ίσχυε τις παλιότερες δεκαετίες, τότε που η θητεία διαρκούσε κοντά στα δυο χρόνια ή και παραπάνω. Τα νεότερα χρόνια, έχει επίσης εμφανιστεί ένα άλλο είδος στρατιωτικών δίστιχων, τα στιχάκια που ξεκινάνε με τις λέξεις «Περπατώ εις το δάσος», και που τα είχαμε παρουσιάσει αναλυτικά σε παλιότερο άρθρο.

Τα στιχάκια του στρατού έχουν τραβήξει την προσοχή των μελετητών, άλλοτε αυτοτελώς και άλλοτε στο πλαίσιο ευρύτερων εργασιών. Πρώτη πρέπει να έγραψε γι’ αυτά η Ειρήνη Σπανδωνίδη, που το 1935 σε τόμο κρητικών τραγουδιών παρουσίασε και στιχάκια κρητικών φαντάρων μαζεμένα το 1916-20. Ο Δημ. Λουκάτος έγραψε για τη «Στρατιωτική λαογραφία» στη Νέα Εστία, ενώ με τον ίδιο τίτλο δημοσίευσε μελέτη ο Ν. Κοσμάς στην Ηπειρωτική Εστία το 1954 (καταγραφή 1939). Ο Θανάσης Παπαθανασόπουλος έγραψε για τα «Λαογραφικά της στρατιωτικής ζωής» στη Νέα Εστία το 1965 (αργότερα στο περιοδικό Λαογραφία). Ο Κώστας Αθανασόπουλος έβγαλε βιβλίο για τη Γλώσσα του στρατού, όπου έχει και για τα στιχάκια. Το υλικό του το έχει μαζέψει στη δεκ. 1960. Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος έγραψε στη Διαγώνιο και ανατύπωσε το υλικό αυτό (μαζεμένο στη δεκαετία του 1970) σε φυλλάδιο με τίτλο Στιχάκια του στρατού. Θα είναι και άλλοι που τους ξεχνάω.

Όταν πήγα φαντάρος το 1984-86 έβγαλα ένα βιβλίο, «Μετά την αποψίλωση«, με διηγήματα και άλλο υλικό, μαζί και στιχάκια του στρατού. Τα μάζεψα εγώ ο ίδιος, αλλά είχα τη βοήθεια και από φίλους ή άλλους πληροφορητές. Χάρη σε κάποιον φίλο γνώρισα και έναν φαντάρο που έγραφε ο ίδιος στιχάκια, τον Μανώλη από τη Νάξο, ένα νεαρό παιδί (εγώ πήγα φαντάρος σε σχετικά, αν και όχι πολύ, μεγάλη ηλικία, πάντως μετά τις σπουδές και την πρόσθετη αναβολή για αναζήτηση μεταπτυχιακών). Ο Μανώλης μου έδωσε το τετράδιό του και το ενσωμάτωσα στη συλλογή μου -γι’ αυτό και θα δείτε σε κάμποσα στιχάκια να αναφέρεται η Νάξος. Κι επειδή παρουσιάστηκα στη Σπάρτη, γι’ αυτό και υπάρχουν και κάποιες αναφορές στης Σπάρτης τα βουνά ή στο Ξεροκάμπι, αν και εμφανίζονται επίσης διάφορες άλλες φανταροπεριοχες της χώρας. Να σημειώσω ότι από εκείνο το βιβλίο μου έχω ήδη παρουσιάσει στο ιστολόγιο το Μικρό φανταρίστικο λεξικό, καθώς και το διήγημα Το φάντασμα στα πορτοκάλια.

Μερικά από τα στιχάκια του στρατού της συλλογής μου είχα βάλει σε ένα παλιότερο άρθρο, αλλά όχι όλο το υλικό, οπότε δεν βλάφτει να τα δημοσιεύσω τώρα όλα να τα έχουμε συγκεντρωμένα. Παρουσιάζω λοιπόν εδώ τα 328 στιχάκια που είχα δημοσιεύσει στο βιβλίο μου. Επειδή το άρθρο έχει παραμακρύνει, παραλείπω τον πρόλογο που είχα βάλει στο βιβλίο, αλλά αφήνω τον σύντομο επίλογο.

Έχω αριθμήσει τα στιχάκια για ευκολία αναφοράς (στο βιβλίο δεν είναι αριθμημένα). Όπως θα δείτε, από ένα σημείο και μετά μπαίνουν σε αλφαβητική σειρά (περίπου). Σε 2-3 περιπτώσεις μεσολαβεί αστερίσκος ανάμεσα σε δυο δίστιχα: τούτο σημαίνει πως τα δίστιχα αυτά αποτελούν ενότητα.

Θα αναγνωρίσετε επιρροές από δημοτικά, ρεμπέτικα και νεότερα τραγούδια, από ποίηση (υπάρχει ένα αυτούσιο του Βάρναλη, που το βρήκα σε φαντάρικο τεφτεράκι με ανορθογραφίες υπεράνω πάσης υποψίας), από τα δίστιχα του λαϊκού ημεροδείκτη. Υπάρχουν βέβαια και άφθονες επαναλήψεις με παραλλαγές. Έχω βάλει κι ένα δικό μου, αλλά δεν λέω ποιο είναι.

Αν θέλετε, μπορείτε να αναφέρετε δικά σας στιχάκια που δεν τα έχει ο κατάλογος. Μπορείτε επίσης να αναφέρετε κάποιο από τον κατάλογο που σας άρεσε πολύ. Τέλος, οι νεότεροι (ας πούμε, όσοι υπηρέτησαν τη θητεία τους τούτον τον αιώνα) ας μας πουν αν ακόμα ακουγονται τέτοια 15σύλλαβα στιχάκια στα κέντρα και στις μονάδες.

1. Του στρατού τα βάσανα αρχίζω με παράπονα
   με μάτια βουρκωμένα
   και του στρατού τα βάσανα τα γράφω ένα-ένα
   

2. Ήμουν δεκαεννιά χρονώ μέσα στην πρώτη νιότη
   σαν ήρθε η διαταγή να πάω για στρατιώτης
   

3. Μαύρος βαρύς ο ουρανός στις πέντε του Απρίλη
   την ώρα που στεκόμουνα απέξω από την πύλη
   

4. Στο Κέντρο όταν πήγαινα για να υπηρετήσω
   ενόμιζα πως ήτανε ταβέρνα να γλεντήσω

5. Ημέρα Τρίτη ήτανε που μπήκα μες το κέντρο
   με βάλανε και έτρεχα σαν το Θανάση Βέγγο
   

6. Την πύλη σαν επέρναγα ήρθανε δυο πουλάκια
   το ένα μού λέει υπομονή και τ’ άλλο δυο χρονάκια
   

Η δόξα του σκαπανέα (απόσπασμα)

Έκλεισε χτες ένας χρόνος από τον τραγικό θάνατο του Μένη Κουμανταρέα. Για να τιμήσω τη μνήμη του, διάλεξα ένα απόσπασμα από ένα νεανικό του έργο, τη νουβέλα «Η δόξα του σκαπανέα», γραμμένο το 1963. Ο Κουμανταρέας είχε εμφανιστεί στα γράμματα τον προηγούμενο χρόνο, με τα Μηχανάκια, μια συλλογή διηγημάτων. Σε μεταγενέστερες εκδόσεις εντάχθηκε στο βιβλίο και η Δόξα του σκαπανέα, που έχει αρκετά κοινά στοιχεία με τα άλλα τρία διηγήματα.

Ο σκαπανέας είναι ειδικότητα του στρατού, ιδίως στο Μηχανικό, και η λέξη χρησιμοποιείται και για κάθε στρατιώτη του Μηχανικού. Στη νουβέλα, ο σκαπανέας είναι ένας δειλός φαντάρος, ο Δημητρούλης Καρδακαρέας, που πείθεται να δηλώσει ανακατάταξη αλλά τελικά εξεγείρεται -και συνθλίβεται. Η πρωτοτυπία της αφήγησης βρίσκεται στο ότι παρουσιάζεται σαν πειραματική εκπαιδευτική ταινία για τους νεοσυλλέκτους.

Επειδή πρακτικά ήταν δύσκολο, αλλά και δεοντολογικά δεν θα ήταν σωστό, να μεταφέρω στο ακέραιο τη νουβέλα, διάλεξα ένα μεγάλο κομμάτι από την αρχή (χοντρικά πρέπει να είναι το ένα τρίτο ή το ένα τέταρτο). Έτσι, θα σας αφήσω αναγκαστικά με τη γλύκα, εκτός κι αν παρακινηθείτε να βρείτε το βιβλίο για να συνεχίσετε την ανάγνωση.

Δεν είχα πρόχειρο το βιβλίο κι έτσι πήρα την πρώτη δημοσίευση, στην Επιθεώρηση Τέχνης, στο τεύχος Ιουνίου 1963 (και Ιουλίου 1963 η δεύτερη συνέχεια). Από εκεί και οι δυο εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο, του Νίκου Παραλη (δεν ξέρω πού τονίζεται). Έτσι, το κείμενο του βιβλίου μπορεί να έχει κάποιες διαφορές. Μονοτόνισα και προσάρμοσα την ορθογραφία στα σημερινά.

Στα πραγματολογικά, η δυνατότητα να ζητήσεις ανακατάταξη στον στρατό δεν ξέρω αν υπάρχει πια (θυμάμαι κάτι αξιωματικούς μακράς ανακατατάξεως, που διαμαρτύρονταν στα χρόνια του 80, αλλά αυτοί είναι άλλη κατηγορία). Επίσης, έχω απορία αν το Μάρμω είναι χαϊδευτικό όνομα ή επίσημο.

Η ΔΟΞΑ ΤΟΥ ΣΚΑΠΑΝΕΑ

Ο ΧΕΙΡΙΣΤΗΣ μπήκε στην αίθουσα προβολής, χαιρέτησε, κρέμασε το μπερέ του και πήρε θέση πίσω από τη μηχανή.

— Η ταινία που θα δείτε, είπε με καθαρή, αμέτοχη φωνή, βρίσκεται στο στάδιο της τελικής επεξεργασίας. Λείπουν ακόμα μερικοί ήχοι κι η μουσική.

—   Τόσο καιρό τί κάνατε; γκρίνιαξε ο στρατηγός αναπαυμένος στο βάθρο του και περιστοιχισμένος από τους ανώτερους αξιωματικούς. Καλά… καλά… Φροντίστε το ταχύτερο. Έχουμε ανάγκη από μια καλή ταινία εκπαιδευτικού περιεχομένου, κατάλληλη για τους νεοσυλλέκτους. Η έλλειψή της οσημέραι καθίσταται οδυνηρότερη. Χειριστή, πάμε…

Η μηχανή ρουθούνισε, ο προβολέας γάζωσε το σκοτάδι κι η οθόνη γέμισε τίτλους:

(*) Οποιαδήποτε ομοιότητα προσώπων και γεγονότων που αναφέρονται στην ταινία, με πρόσωπα και γεγονότα της πραγματικής ζωής, είναι απολύτως συμπτωματική.

Μικρό φανταρίστικο λεξικό (του 1985)

Όταν πήγα φαντάρος, το 1984 με 1986 (εικοσιένα μηνάκια), είχα ήδη αρχίσει να ασχολούμαι με τα λογοτεχνικά, είχα βγάλει και την πρώτη μου συλλογή διηγημάτων, και πήγα στο στρατό (και) για να μαζέψω υλικό -πράγματι, έγραψα το βιβλίο «Μετά την αποψίλωση«, που είχε διηγήματα αλλά και άλλο (πρωτογενές, ας πούμε) υλικό όπως στιχάκια του στρατού, γράμματα, ημερολόγια, και ενα γλωσσάρι. Το γλωσσάρι αυτό περιείχε μόνο τις λέξεις της στρατιωτικής αργκό που εμφανίζονταν στο βιβλίο, αν και στους ορισμούς παίρνω αφορμή και αναφέρω και άλλες λέξεις.

(Για την ιστορία: Εγώ είχα υπηρετήσει στο Σώμα Εφοδιασμού Μεταφορών (ΣΕΜ), δεκανέας, από το 1984 έως το 1986 -ειδικότερα στην 172 σειρά, στη Σπάρτη, την Κομοτηνή και την Αθήνα. Το υλικό συγκεντρώθηκε κυρίως στο Κέντρο Εκπαιδεύσεως και στην πρώτη μονάδα, το 1985 το περισσότερο).

Αργότερα, με έναν ηλεφίλο που είχε παρόμοια ενδιαφέροντα, σκεφτήκαμε να φτιάξουμε συνεταιρικά ένα λεξικό της στρατιωτικής αργκό, πράγμα που έγινε -και είχαμε σχεδόν τελειώσει. Ωστόσο, ο εκδότης με τον οποίο είχε συμφωνήσει ο φίλος τελικά υπαναχώρησε, οπότε το σχέδιο δεν ευοδώθηκε και έμεινε στα ηλεσυρτάρια μας -πιθανώς για πάντα, διότι η στρατιωτική αργκό αλλάζει γρήγορα.

Σκέφτηκα να παρουσιάσω εκείνο το παλιό μου γλωσσάρι, που βέβαια έχει χάσει την αξία του, ιδίως επειδή η μεγάλη μείωση της θητείας (από τους 21 μήνες στους 9) έχει καταστήσει άνευ αντικειμένου αρκετούς όρους -για καλό βέβαια. Από την άλλη, η καταγραφή του 1985 έχει την αξία της -και έχει ενδιαφέρον να δούμε πόσοι από τους όρους του γλωσσαριού μου λέγονται ακόμα. Αν και, για να βεβαιωθούμε γι’ αυτό θα πρέπει να γίνουν σχόλια από φίλους που έχουν υπηρετήσει σχετικά πρόσφατα.

Παραθέτω το γλωσσάρι μου όπως περιλαμβάνεται στο βιβλίο μου, έχοντας κάνει ελάχιστες διορθώσεις, Προσθέτω επίσης δυο λινκ προς παλιότερα συναφή άρθρα του ιστολογίου.

 

άγραφη: Η άδεια που δεν περνιέται στα χαρτιά, και επομένως δεν υπολογίζεται στο συνολικό όριο. Αμοιβή εκδούλευσης ή τσατσιλικιού ή σπανιότερα ένδειξη ξηγημένου διοικητή.

άκυρον: Η έκφραση με την οποία ο αξιωματικός ακυρώνει προηγούμενο παράγγελμά του. Συχνά υποκαθιστά το (σπανίως λεγόμενο προς κατώτερο) «συγνώμη».

άλφα-άλφα: Aδικαιολoγήτως απών, εννοείται από κάποιο προσκλητήριο. Ημιεπίσημη συντομογραφία, ιδιαίτερα διαδο­μένη στα Κέντρα, π.χ. «Θα σε βγάλω άλφα-άλφα!»

άλφα-ταυ: Αμερικάνικη πλατιά ζώνη. Λέγεται έτσι επειδή κλείνει με μια αγκράφα της οποίας το ένα άκρο έχει σχήμα άλ­φα και το άλλο σχήμα ταυ. Δεν μοιράζεται —αυτή την εποχή — στους φαντάρους, αλλά πολλοί την αγοράζουν μια και θεωρεί­ται το ουκ άνευ της αμφίεσης του παλιού.

Κουραμπιέδες ή μελομακάρονα;

Το σημερινό, εορταστικό ας πούμε, άρθρο είναι βελτιωμένη ή τέλος πάντων τροποποιημένη επανάληψη του άρθρου που είχα δημοσιεύσει πέρσι τέτοιες μέρες, και συγκεκριμένα την παραμονή των Χριστουγέννων. Είχα τότε αφήσει την εκκρεμότητα της ετυμολόγησης του μελομακάρονου: η εκκρεμότητα παραμένει, αλλά στο σημερινό άρθρο ανακεφαλαιώνω τις σχετικές θεωρίες και προτείνω μια λύση που μου φαίνεται πιθανή, ενώ επίσης ενσωματώνω και κάποιες πληροφορίες από τα σχόλια του προηγούμενου άρθρου. Αλλά πριν προχωρήσω στο άρθρο, να βάλω μιαν ανακοίνωση: μεθαύριο, την Κυριακή 28.12 δηλαδή, στις 19.30, θα μιλήσω στη λέσχη «Δρόμοι Φιλίας και Πολιτισμού» [Φερών 3 – ΗΣΑΠ Βικτώρια] με θέμα ‘Μύθοι και αλήθειες για την ελληνική γλώσσα’. Όσοι πιστοί…

Ένα από τα μεγάλα διλήμματα της ζωής, πλάι στο Αθήνα ή Θεσσαλονίκη,  Ολυμπιακός ή Παναθηναϊκός, Καζαντζίδης ή Μπιθικώτσης, Βουγιουκλάκη ή Καρέζη, Μπητλς ή Ρόλινγκ Στόουνς, Πελέ ή Μαραντόνα, Βίσση ή Βανδή (έβαλα κι ένα νεότερο για ξεκάρφωμα), είναι και το “κουραμπιέδες ή μελομακάρονα;”  Μάλιστα, ενώ κάποια από τα διλήμματα αυτά ξεθωριάζουν και παύουν να αφορούν τις νεότερες γενιές, οι κουραμπιέδες και τα μελομακάρονα διατηρούν αμείωτη την οξύτητα του διλήμματος. Ομολογώ ότι η δική μου προτίμηση πηγαίνει πιο πολύ στα μελομακάρονα, ή φοινίκια που τα έλεγε η συχωρεμένη η γιαγιά μου η Αιγενήτισσα -από την άλλη, σε αντίθεση με άλλα διλήμματα εδώ γίνονται δεκτές και συναινετικές λύσεις, το συναμφότερον, και τα δυο τα τρώμε εξίσου.

Σαν χριστουγεννιάτικο έθιμο, ο κουραμπιές και το μελομακάρονο είναι πολλά χρόνια μαζί μας -περισσότερα από το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Για να κάνω μια παρένθεση, καθώς σκάλιζα κάτι παλιές εφημερίδες βρήκα πρόσφατα, στο χριστουγεννιάτικο φύλλο μιας εφημερίδας του 1950 ένα άρθρο για το «ξένο έθιμο που απειλεί την Πάρνηθα», που «μεταφυτεύτηκε δυστυχώς και στην Ελλάδα και κυρίως στην Αθήνα» στις αρχές του αιώνα (του εικοστού) από τα μέλη των ξένων παροικιών που ζούσαν στην πρωτεύουσα.

Οι κουραμπιέδες μνημονεύονται πολύ συχνά σε χριστουγεννιάτικες διαφημίσεις στα τέλη του 19ου αιώνα, τα μελομακάρονα κάπως σπανιότερα, αλλά η πρώτη ανεύρεση που βρήκα έχει αναφορά και στα δύο. Γράφοντας το 1885 για την Αθήνα, ο Καμπούρογλου αναφέρει: Η βασιλόπιττα, μετά των υπασπιστών της μελομακαρούνων και κουραμπιέδων… Να προσεχτεί ότι χρησιμοποιείται ο τύπος μελομακάρουνο, που ήταν ο επικρατέστερος ίσως και μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, αλλά σήμερα έχει υποχωρήσει (όποιος τον χρησιμοποιεί και σήμερα, ας το δηλώσει).

Στο διήγημα του Εμμ. Ροΐδη “Ιστορία μιας γάτας”, ο συγγραφέας αναπολεί την παιδική του ηλικία και λέει ότι Όταν μ’ εκούραζεν η ανάγνωσις ή μάλλον η έντασις της συγκινήσεως, συνεπαίζαμεν με την Σεμίραν ή εμοιράζαμεν αδελφικώς κουραμπιέν, τσουρέκι, χριστόψωμον ή άλλο φιλοδώρημα της καλής μου κηδεμόνος. Αναφορά σε κουραμπιέδες υπάρχει και στο διήγημα του Παπαδιαμάντη «Η τύχη απ’ την Αμέρικα» (οι πεθεράδες που θα μας κουβαλούν ζαχαροχαμαλιά και κουραμπιέδες…)

Αυτό που μας φέρνει δάκρυα στα μάτια

Δεν εννοώ βέβαια τη συγκινητική στιγμή μιας ταινίας ή ένα τραγούδι που το έχουμε συνδέσει με ωραίες στιγμές της ζωής μας, κυριολεκτώ, άλλωστε θα σας προϊδέασε η εικόνα. Το άρθρο, που δεν είναι το πρώτο που αφιερώνω στα φαγώσιμα, αφορά το κρεμμύδι -και το κρεμμύδι, το ξερό, πράγματι φέρνει δάκρυα σε όποιον το καθαρίζει και το κόβει.

Το κρεμμύδι φέρνει δάκρυα, επειδή περιέχει αιθέρια έλαια που όταν το ψιλοκόβεις απελευθερώνονται και ερεθίζουν τα μάτια. Στη Λυσιστράτη του Αριστοφάνη, σε ένα σημείο όπου ο χορός των γερόντων κάνει κόντρα με τον χορό των γυναικών, ο γέροντας λέει: Βούλομαί σε γραυ κύσαι, παναπεί θέλω να σε φιλήσω, και απαντάει η γυναίκα: Κρομμύων τ’ άρ’ ου σε δει, παναπεί: άρα, δεν θα χρειαστείς κρεμμύδια -εννοώντας ότι θα τον δείρει τόσο που να κλάψει χωρίς να έχει ανάγκη να χρησιμοποιήσει κρεμμύδι για τούτο· ή, στη μετάφραση του Πολ. Δημητρακόπουλου, «Αλλ΄ανάγκη πια δε θάχεις από κρομμυδιού κομμάτια, να σου κλάψουνε τα μάτια».

Το κρεμμύδι βρίσκεται από πολύ παλιά στα μέρη μας -είναι από εκείνα τα λαχανικά που τα μνημονεύει ο Όμηρος -και μάλιστα στην Ιλιάδα, στη ραψωδία Λ, διαβάζουμε ότι πρόσφεραν κρεμμύδι σαν μεζέ για το κρασί (κρόμυον ποτῷ ὄψον), κάτι που σήμερα δεν νομίζω να συνηθίζεται, όσο κι αν το κρεμμύδι, μαζί με ψωμί, ελιές και τυρί ήταν συστατικό στοιχείο στο λαϊκό κολατσιό μέχρι πρόσφατα. Σίγουρα πάντως οι αρχαίοι έτρωγαν πολύ κρεμμύδι. Στο βιβλίο «Η γλώσσα της γεύσης» της Μ. Καβρουλάκη βρίσκω ότι ο Ηρόδοτος λέει ότι οι αθλητές έτρωγαν ένα κρεμμύδι το πρωί κι ένα το βράδυ -το κακό όμως είναι ότι δεν το βρίσκω πουθενά στον ίδιο τον Ηρόδοτο, οπότε η πληροφορία πρέπει φοβάμαι να θεωρηθεί «απόφευγμα».

Η μπαλάντα του Στουρχάλη και οδηγίες προς τα στρατεύματα κατοχής

Την πασίγνωστη σκηνή που δείχνει τον Χίτλερ να γίνεται έξω φρενών όταν μαθαίνει το ένα και το άλλο «δυσάρεστο» νέο, την έχω δει αμέτρητες φορές, κάθε φορά με διαφορετικό εννοείται σενάριο και με τους κατάλληλους υποτίτλους (είχαμε μάλιστα φτιάξει και ένα δικό μας, που έπεσε θύμα των μουτζαχεντίν του κοπιράιτ, οπότε να ένα πρόσφατο). Τελικά, τις προάλλες αξιώθηκα να δω και ολόκληρη την ταινία απ’ όπου είναι παρμένη η σκηνή (Der Untergang), μια ταινία που δείχνει τις τελευταίες μέρες του Χίτλερ στο μπούνκερ του και γενικά του Βερολίνου πριν από την πτώση, στα τέλη Απριλίου και αρχές Μαΐου 1945, από τη σκοπιά των Γερμανών. Σε μια-δυο σκηνές σκέφτηκα μήπως, με το να δείχνει η ταινία τις ανθρώπινες στιγμές τους, εξωραΐζει τους ηγέτες του ναζισμού.

Παρόμοια σκέψη έκανα και καθώς ετοίμαζα το σημερινό άρθρο, αλλά απάντησα αρνητικά και ελπίζω να συμφωνήσετε μαζί μου. Το ντοκουμέντο που θα σας παρουσιάσω είναι ένα έντυπο της Βέρμαχτ, που μοιραζόταν στην Κατοχή στους νεοφερμένους στην Ελλάδα Γερμανούς στρατιώτες.

Είναι ένα μονόφυλλο: από τη μια όψη έχει ένα ηθικοπλαστικό ποίημα, που σε εύθυμο τόνο διεκτραγωδεί τα παθήματα ενός ξεροκέφαλου φαντάρου, του Sturheil, ο οποίος κάνει διαρκώς του κεφαλιού του, δεν κρατάει προφυλάξεις, παραβιάζει τους κανονισμούς και παθαίνει διάφορα. Από την άλλη όψη έχει οδηγίες προς νεοφερμένους στην Ελλάδα, σε σοβαρό πια ύφος.

Το στιχούργημα είναι φτιαγμένο με τέχνη και δεν αφήνει πουθενά να εκδηλωθεί κάποιο στοιχείο της ναζιστικής ιδεολογίας -το ίδιο άλλωστε ισχύει και για τις οδηγίες, που είναι αυστηρά υπηρεσιακές, και σε ορισμένα σημεία εκφράζονται ευμενώς για την Ελλάδα και τους Έλληνες, αν και συνεχώς τονίζουν ότι οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές από αυτές που έχει συνηθίσει ένας Γερμανός.

Απ’ όσο γκούγκλισα, τα κείμενα δεν υπάρχουν στο Διαδίκτυο ούτε στα γερμανικά (αν και σε ένα φόρουμ βρήκα τον τίτλο μόνο από το στιχούργημα), ενώ την ελληνική μετάφραση την έκανε ο φίλος Δρ. Ζίμπενμαλ (κατά κόσμο Παναγιώτης Δρεπανιώτης), που είναι δεινός γερμανομαθής και άριστος μεταφραστής -εγώ έβαλα το χέρι μου σε μερικά σημεία, ιδίως στο ποιηματάκι, οπότε αν κάτι δεν σας αρέσει μάλλον στη δική μου επέμβαση θα οφείλεται.

Το όνομα Sturheil, που αν δεν κάνω λάθος είναι λέξη της αργκό για τον πεισματάρη, έχει αποδοθεί Στουρχάλης για να θυμίζει κάτι από στουρνάρι και κάτι από χάλι. Μια και τους νικήσαμε, μπορούμε θαρρώ να δούμε και το χιούμορ τους. Κι ο ανεπίδεκτος μαθήσεως Στουρχάλης έχει κι ένα ελαφρυντικό, ότι τουλάχιστον δεν σκότωνε αποτελεσματικά.

Θα πάρετε ακόμα έναν κουραμπιέ;

Χριστούγεννα αύριο, σκέφτηκα λοιπόν να βάλω κάτι εορταστικό, και να σας κεράσω έναν κουραμπιέ, μέρες που είναι. Βέβαια, το άρθρο που θα διαβάσετε δεν είναι καινούργιο αλλά μια όχι πολύ αλλαγμένη αναδημοσίευση από ένα παλιότερο άρθρο που είχε δημοσιευτεί στο ιστολόγιο πριν από τρία χρόνια, τέτοιες φυσικά μέρες. Το λογικό θα ήταν αντί να σας σερβίρω… ξαναζεσταμένο κουραμπιέ, να γράψω κάτι για τα μελομακάρονα, όμως τα αφιλότιμα αποδείχτηκαν σκληρά καρύδια και δεν έχω ξεδιαλύνει όλα τα εκκρεμή ζητήματα -οπότε, ξανά κουραμπιές, ας ελπίσουμε να μην έχει χάσει τη νοστιμιά του.

Ένα από τα μεγάλα διλήμματα της ζωής, πλάι στο Αθήνα ή Θεσσαλονίκη,  Ολυμπιακός ή Παναθηναϊκός, Καζαντζίδης ή Μπιθικώτσης, Βουγιουκλάκη ή Καρέζη, Βίσση ή Βανδή (έβαλα κι ένα νεότερο για ξεκάρφωμα), είναι και το “κουραμπιέδες ή μελομακάρονα;”  Ομολογώ ότι η δική μου προτίμηση πηγαίνει πιο πολύ στα μελομακάρονα, ή φοινίκια που τα έλεγε η συχωρεμένη η γιαγιά μου η Αιγενήτισσα, αλλά το σημερινό άρθρο θα αφιερωθεί στο άλλο μέλος του χριστουγεννιάτικου δίδυμου, τους κουραμπιέδες.

Η λέξη κουραμπιές είναι δάνειο από το τουρκικό Kurabiye, που προέρχεται από τα αραβικά. Όπως θα περιμεναμε, παρόμοια γλυκίσματα με παρεμφερή ονόματα βρίσκουμε όχι μόνο στα τούρκικα, αλλά και σε άλλες γλώσσες της περιοχής, σαν το αζέρικο ghorabiye.

Σαν χριστουγεννιάτικο έθιμο, ο κουραμπιές είναι πολλά χρόνια μαζί μας -περισσότερα από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, και μάλλον περισσότερα από τα μελομακάρονα, αν κρίνω από το γεγονός ότι στις χριστουγεννιάτικες διαφημίσεις που βρίσκω σε παλιές εφημερίδες των αρχών του 20ού αιώνα γίνεται αναφορά μόνο σε κουραμπιέδες και σε βασιλόπιτες, όχι όμως και σε μελομακάρονα.