Εδώ τα καλά τα πρίκουελ!

Παρόλο που η τελευταία λέξη του τίτλου δεν υπάρχει σε κανένα από τα μεγάλα γενικά λεξικά μας, νομίζω πως οι περισσότεροι θα την ξέρετε.

Πρίκουελ, αγγλιστί prequel, είναι όρος που φτιάχτηκε πάνω στον όρο sequel.

Το σίκουελ μιας κινηματογραφικής ή τηλεοπτικής ταινίας είναι μια άλλη αυτοτελής κινηματογραφική ή τηλεοπτική ταινία που αποτελεί συνέχεια της ιστορίας, του θέματος κτλ. της προηγούμενης ταινίας. Στη συνέχεια ο όρος επεκτάθηκε και σε λογοτεχνικά έργα ή σε ηλεκτρονικά παιχνίδια.

Κατ’ αναλογία, το πρίκουελ είναι μια αυτοτελής ταινία, γενικότερα ένα αυτοτελές έργο που αφηγείται γεγονότα που συνέβησαν πριν από το έργο στο οποίο αναφέρονται.

Τόσο το σίκουελ όσο και το πρίκουελ προϋποθέτουν την ύπαρξη ενός αρχικού «έργου αναφοράς», που είναι αρκετά επιτυχημένο ώστε τα διάδοχα έργα να εκμεταλλευτούν τη δημοτικότητά του. Βέβαια, συχνότερα έχουμε συνέχειες, σίκουελ, έργων, παρά πρίκουελ. Ωστόσο, ο όρος prequel στα αγγλικά δεν είναι τόσο πρόσφατος όσο θα νομιζε κανείς, αφού βρίσκω πως υπάρχει από το 1973 -αλλά διεθνή διάδοση γνώρισε αργότερα, ίσως στις αρχές του αιώνα μας.

Τις προάλλες, στο σαββατιάτικο άρθρο με τα μεζεδάκια, είχα αναφερθεί στον Πόλεμο των Άστρων και στα σίκουελ του, και ο φίλος μας ο Κώστας (ο Κώστας με πεζά, θα έλεγα, διότι έχουμε πολλούς) διόρθωσε ότι ο Πόλεμος των Άστρων έχει όχι μόνο σίκουελ αλλά και πρίκουελ και αναρωτήθηκε πώς θα τα πούμε στα ελληνικά. Του απάντησα πως δεν έχω δει απόδοση και αναρωτήθηκα μήπως μπορούμε να το πούμε «προσυνέχεια».

Στη συνέχεια ο φίλος μας ο Π2 παρέπεμψε σε άρθρο της Λεξιλογίας, ήδη από το 2009, στο οποίο είχε συζητηθεί ο όρος και είχε προταθεί, ανάμεσα σε άλλους, ο όρος «προσυνέχεια». Ομολογω πως δεν θυμάμαι να έχω διαβάσει εκείνη τη συζήτηση, οπότε τα μεγάλα πνεύματα συναντώνται, εκτός αν την είχα δει τότε και στη συνέχεια το ξέχασα, διόλου απίθανο με το Έμενταλ που κάνει θραύση.

Ο όρος «προσυνέχεια», που προτάθηκε τότε και που τον πρότεινα κι εγώ, φαίνεται οξύμωρος, αλλά δεν πειράζει και τόσο. Άλλωστε και το prequel είναι ιδιόρρυθμος σχηματισμός, αφού φαίνεται να είναι σύνθετο με το πρόθημα pre- και το -quel του sequel, το οποίο όμως sequel δεν είναι σύνθετη λέξη -προέρχεται από το γαλλ. sequelle και τελικά ανάγεται στο λατ. sequi, ακολουθώ. Τέτοια σχιζολεκτικά κόλπα όμως τα συνηθίζει η αγγλική γλώσσα. Η ελληνική γλώσσα δεν τα πολυσυνηθίζει, γι’ αυτό σκέφτομαι πως δεν είναι ανάγκη να καταφύγουμε σε λύσεις τύπου «προνέχεια» ή «προέχεια», που δεν έχουν και μεγάλη διαφάνεια εδώ που τα λέμε.

Στη συζήτηση στη Λεξιλογία είχε προταθεί για το πρίκουελ και ο όρος «προοίμιο», που όμως δεν νομίζω ότι στέκει, αφού το προοίμιο είναι ήδη υπαρκτός όρος και σημαίνει μια σύντομη αφηγηματική ενότητα μέσα σε ένα έργο, όχι ένα αυτοτελές έργο.

Advertisement

Μεζεδάκια της Κυριακής

Της Κυριακής αντί για το συνηθισμένο Σάββατο, διότι χτες είχαμε 1η του μηνός, κι έτσι το Μηνολόγιο εκτόπισε τα μεζεδάκια για σήμερα. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι το καθιερωμένο για την Κυριακή λογοτεχνικό (ή συναφές) μας ανάγνωσμα αναβάλλεται για την επόμενη Κυριακή, μια διευθέτηση που έχει ξαναγίνει όταν η πρώτη του μηνός πέφτει Σάββατο.

Χτες ήταν πρώτη Οκτωβρίου, οπότε παραδοσιακά κάποιοι ευχήθηκαν «καλό φθινόπωρο». Επειδή όμως οι θερμοκρασίες είναι καλοκαιρινές, είδα στο Τουίτερ μια φίλη να εύχεται «καλό καλοκαιρόπωρο». Βέβαια, εδω στην Εσπερία ο καιρός και το θερμόμετρο είναι όντως οκτωβριανά.

Καθώς έγραφα το άρθρο, χτες, ήρθε η θλιβερή είδηση για τον θάνατο του Σταμάτη Κόκοτα. Αντιστάθηκα στον στιγμιαίο πειρασμό να κάνω λογοπαίγνιο στον τίτλο του άρθρου με την απώλεια -και τι να έλεγα δηλαδή; «ασταμάτητα»; Αλλά με μια σχετική είδηση θα ξεκινήσουμε τα σημερινά μας μεζεδάκια, ένα μεζεδάκι αλιευμένο από τις νεκρολογίες που πρόχειρα γράφτηκαν σε διάφορους ιστότοπους, που το εντόπισε, πρέπει να πω, ο φίλος Φώντας Τρούσας στο Φέισμπουκ.

* Όπως βλέπετε σε αυτή τη νεκρολογία, αναφέρονται τρία από τα «σπουδαία» τραγούδια του Σταμάτη Κόκοτα, μόνο που το τρίτο, το «Δελφίνι δελφινάκι» δεν έχει βέβαια σχέση με τον εκλιπόντα, αφού το τραγούδησε ο Γιάννης Καλατζής -και απ’ όσο μπορώ να θυμηθώ, ο Κόκοτας δεν το έχει καν δισκογραφήσει σε κάποια επανεκτέλεση.

Και να πεις ότι δεν υπάρχουν πηγές… Τέλος πάντων, όταν γράφεις στο γόνατο αυτά γίνονται.

* Βλέπουμε συχνά να γράφεται, λαθεμένα αλλά εξηγήσιμα, «έδωσε το παρόν (π.χ. σε μια εκδήλωση)». Φίλος μού στέλνει ένα παρεμφερές εύρημα αλλά πιο σπάνιο. Σε ηπειρώτικο σάιτ γράφτηκε, το περασμένο Σάββατο, για τον Γιαννιώτη ολυμπιονίκη της κωπηλασίας:

Παρόν στον τελικό του Παγκόσμιου πρωταθλήματος το μεσημέρι της Κυριακής θα είναι ο Στεφανος Ντούσκος. Ο Γιαννιώτης Ολυμπιονίκης πήρε την 3η θέση στον ημιτελικό του σκιφ ανδρών κάνοντας συντήρηση δυνάμεων με χρόνο 6:51.54 και θα διεκδικήσει ένα μετάλλιο που δεν έχει κατακτήσει ποτέ Έλληνας κωπηλάτης στο θεσμό.

Παρεμπιπτόντως, τελικά ο Ντούσκος βγήκε δυστυχώς έκτος.

* Φίλος έστειλε φωτογραφία αφίσας που αναγγέλλει μια εκδήλωση. Δεν την βάζω εδώ για να διαφημίσω την εκδήλωση, που άλλωστε έχει γίνει πια, αλλά για να επισημάνω τον λογοπαικτικό ρηματικό τύπο «Επαρτάρουμε» αντί για το αναμενόμενο «παρτάρουμε».

Το παραπανίσιο αρκτικό έψιλον παραπέμπει βέβαια στο διαφημιστικό σύνθημα της μπίρας Μάμος, «Εζυμώθηκε με πάθος», με την περιττή σήμερα, αλλά υποχρεωτική στην καθαρεύουσα του 1876, χρονική αύξηση.

Φαίνεται πως η χρονική αύξηση ακούγεται τόσο παράξενη σήμερα, που αυτό το αρκτικό ε- απλώς λειτουργεί ως σήμα κατατεθέν της εταιρείας.

Με την ευκαιρία, το ρήμα «παρτάρω», που είναι πια αρκετά συχνό, δεν έχει λεξικογραφηθεί από κανενα λεξικό μας. Βέβαια, είναι προφανές ότι θα λείπει από το ΛΚΝ (έκδ. 1998), αλλά δεν το καταγράφουν ούτε τα νεότερα λεξικά: Μπαμπινιώτη, ΜΗΛΝΕΓ ή Χρηστικό. Το Χρηστικό, παρεμπιπτόντως, έχει λήμμα «πάρτι άνιμαλ», αλλά όχι το «παρτάρω».

* Ο σκακιστικός κόσμος συγκλονίζεται από ένα σκάνδαλο, τις κατηγορίες του παγκόσμιου πρωταθλητή Μάγκνους Κάρλσεν εναντίον του 19χρονου ανερχόμενου Αμερικανού σκακιστή Χανς Νίμαν για απάτη.

Ο Κάρλσεν έχασε από τον Νίμαν σε τουρνουά στις αρχές Σεπτεμβρίου, αν και έπαιζε με τα λευκά, κάτι που σταμάτησε ένα σερί 53 παρτίδων χωρίς ήττα, και αμέσως αποσύρθηκε από το τουρνουά εκείνο.

Σε επόμενο τουρνουά, όταν κληρώθηκε αντίπαλος του Νίμαν (με τα μαύρα τώρα) εγκατέλειψε μετά τη δεύτερη κίνησή του και μετά κατηγόρησε ευθέως τον Νίμαν ότι κλέβει στις παρτίδες. (Παρεμπιπτόντως, τελικά ο Κάρλσεν κέρδισε αυτό το τουρνουά).  Ο ίδιος ο Νίμαν έχει αναγνωρίσει ότι έκλεψε στο παρελθόν σε ηλεκτρονικές παρτίδες στον ιστότοπο chess.com, όταν ήταν 12χρονος και 16χρονος, κάτι για το οποίο έχει αποκλειστεί από τον ιστότοπο, αλλά αρνήθηκε ότι έχει κλέψει σε παρτίδα με φυσική παρουσία πάνω απ’ τη σκακιέρα.

Και πώς έχει κλέψει; Κάποιοι λένε ότι έχει έναν συνεργό που αναπαράγει την παρτίδα σε υπολογιστή και τον ειδοποιεί συνθηματικά για την κίνηση που πρέπει να παίξει με δονήσεις, σε έναν δονητή που ο Νίμαν (υποτίθεται ότι) τον έχει κρύψει εκεί που φανταστήκατε.

Λοιπόν, σε ένα άρθρο που ανασκοπεί το επεισόδιο, διαβάζουμε απόσπασμα από συνέντευξη που έδωσε ο Νίμαν:

Μετά τη νίκη του Niemann επί του Carlsen, είχε πει ότι «από κάποιο γελοίο θαύμα» είχε μαντέψει ποιο θα ήταν το ασυνήθιστο άνοιγμα του αντιπάλου του και είχε προετοιμαστεί γι’ αυτό. «Πρέπει να είναι ντροπιαστικό για τον παγκόσμιο πρωταθλητή να χάνει από εμένα», δήλωσε ο Νίμαν. 

Δεν μου αρέσει το «γελοίο θαύμα», παρόλο που είναι κατά λέξη μετάφραση των λεγομένων του Νίμαν:

Niemann said that “by some ridiculous miracle” he had guessed what his opponent’s obscure opening would be and prepared deeply for it that morning. “Magnus must be embarrassed to lose to me,” he said

Η μυστηριώδης κλοπή της ηλικιωμένης μαϊμούς

Θα μπορούσα να το αφήσω για τα σαββατιάτικα μεζεδάκια, αλλ’ αφενός έχουν περάσει ήδη μερικές μέρες και αφετέρου, και το κυριότερο, έκρινα πως ένα ανάλαφρο θέμα ταιριάζει μέσα στα τόσα ζοφερά που περνάμε τις τελευταίες μέρες, με τις ζημιές της χιονοκαταιγίδας ακόμα ορατές, την κατάρρευση του επιτελικού μας κράτους και τις καθημερινές εκατόμβες της πανδημίας.

Αν συχνάζετε στα σόσιαλ, θα το έχετε μάλλον πάρει είδηση -ήταν ο τίτλος της εβδομάδας, αλλά πήρε δημοσιότητα που θα τον έκανε υποψήφιο και για «τίτλο της χρονιάς», αν υπήρχε τέτοια διάκριση.

Σε κάποιον από τους μεγάλους ειδησεογραφικούς ιστότοπους δημοσιεύτηκε μια είδηση του αστυνομικού δελτίου με τον τίτλο που βλέπετε:

Αμπελόκηποι: έκλεψαν ηλικιωμένη μαϊμού υπάλληλοι της ΔΕΗ

Με μια πρώτη, και με μια δεύτερη, ματιά ο αναγνώστης διαβάζει πως κάποιοι ασυνειδητοι υπάλληλοι της ΔΕΗ έκλεψαν μιαν ηλικιωμένη μαϊμού. Όμως αυτό δεν μπορούμε εύκολα να το ερμηνεύσουμε (Είχε λεφτά δικά της η μαϊμού και της τα πήραν; Ή την έκλεψαν από το αφεντικό της ή από ζωολογικό κήπο; Ούτε το ένα ενδεχόμενο είναι πολύ πιθανό, ούτε το άλλο). Κι έτσι, σκεφτόμαστε πως πρέπει να αναλύσουμε αλλιώς την πρόταση και καταλήγουμε σε αυτό που όντως συνέβη, ότι κάποιοι, προσποιούμενοι ότι είναι υπάλληλοι της ΔΕΗ (άρα ήταν «μαϊμού υπάλληλοι») έκλεψαν μιαν ηλικιωμένη γυναίκα στους Αμπελόκηπους, δηλαδή της χτύπησαν το κουδούνι λέγοντας ότι είναι υπάλληλοι της ΔΕΗ, εκείνη άνοιξε, μπήκαν μέσα στο διαμέρισμα και εκεί, δεν έχω διαβάσει τις λεπτομέρειες, αλλά υποθέτω ότι ο ένας την απασχολούσε κι ο άλλος έκλεβε.

Όπως είπα, αυτός ο λάθος τίτλος γνώρισε μεγάλη δημοσιότητα -στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ είδα τουλάχιστον τρεις αναρτήσεις που τον σχολίαζαν, αλλά είδα και πολλούς φίλους που σπάνια σχολιάζουν γλωσσικά θέματα να αφιερώνουν αναρτήσεις τους ειδικά σε αυτόν τον τίτλο. Eίχε μάλιστα προηγηθεί κι άλλος ένας αμφίσημος τίτλος, που αυτόν πρόλαβα να τον συμπεριλάβω στα μεζεδάκια της προηγούμενης εβδομάδας, θα τον θυμάστε ίσως: «Σε αργία ο παπάς που κατηγορείται ότι βίαζε ανήλικη με εντολή Ιερώνυμου» και κάποιοι συνδύασαν τους δυο τίτλους. (Έκλεψαν ηλικιωμένη μαϊμού; Πάλι καλά που δεν τη βίασαν με εντολή Ιερώνυμου).

Ο τίτλος υπακούει στους άγραφους κανόνες της εντυπωσιοθηρικής ειδησεογραφικής σύνταξης, που σημαίνει ότι στους τίτλους των ειδήσεων δεν τηρούμε τη συνηθισμένη, αμαρκάριστη σειρά των όρων της πρότασης, Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο, αλλά προτάσσουμε το μέρος της πρότασης που κρίνουμε ότι πρέπει να τραβήξει την προσοχή.

Έτσι, αντί να γραφτεί «Μαϊμού υπάλληλοι της ΔΕΗ έκλεψαν ηλικιωμένη», προτιμήθηκε να προταχθεί το «Έκλεψαν ηλικιωμένη». Στην ελληνική έχουμε μεγάλη ελευθερία στη σειρά των όρων της πρότασης, επειδή η μορφολογία της γλώσσας δίνει πληροφορίες -ενώ στα αγγλικά, ας πούμε, η πρόταση είναι πολύ πιο άκαμπτη. Οι διάφοροι τρόποι ειναι ολοι αποδεκτοί, αλλά κάποιοι μεταφέρουν επιπλέον πληροφορίες. (Ο Γιάννης φιλησε τη Μαρία. Τη Μαρία φίλησε ο Γιάννης [κι όχι την Ελένη]. Φίλησε ο Γιάννης τη Μαρία, κτλ.)

Στην προκείμενη περίπτωση, τα πράγματα μπερδεύτηκαν επειδή το υποκείμενο ήταν ένα δίλεκτο, οι «μαϊμού υπάλληλοι», η πρώτη λέξη του οποίου έμεινε άκλιτη κι έτσι μπόρεσε να ταιριάξει στην προηγούμενη λέξη.

Μεζεδάκια μόνο με ράπιντ τεστ

Από σήμερα, για να μπει κάποιος ανεμβολίαστος σε δημόσιες υπηρεσίες, τράπεζες και εμπορικά καταστήματα που δεν αφορούν αναγκαίες δραστηριότητες πρέπει να έχει κάνει PCR ή rapid test. Το ίδιο ισχύει και για τους ανοιχτούς χώρους διασκέδασης, όπως τα καταστήματα εστίασης και τα καφέ. Μπορεί όμως να μπει, χωρίς τεστ, σε φαρμακεία, σούπερ μάρκετ, μέσα συγκοινωνίας και εκκλησίες, τουλάχιστον με την αρχική πρόβλεψη, αν και στη συνέχεια η Ιερά Σύνοδος, εκθέτοντας ίσως τον πρωθυπουργό, κάλεσε τους πιστούς να υποβάλλονται σε τεστ πριν προσέλθουν στους ναούς.

Tι ισχύει όμως για τα ιστολόγια;

Θεωρούνται τα ιστολόγια «αναγκαία υπηρεσία», όπως φαρμακεία και σούπερ μάρκετ, οπότε η πρόσβαση όλων γίνεται χωρίς τεστ;

Ή θα τα θεωρήσουμε κάτι όχι εντελώς απαραίτητο, όπως τα κομμωτήρια ή οι τράπεζες;

Δύσκολο ερώτημα, αν σκεφτούμε ότι το δικό μας ιστολόγιο λειτουργεί σε καθημερινή βάση εδώ και τόσα χρόνια.

Κι έπειτα, πού θα μπει ο περιορισμός; Στην ανάγνωση ή στον σχολιασμό; Να μπορούν να διαβάζουν το άρθρο όλοι αλλά να σχολιάζουν μόνο οι εμβολιασμένοι και όσοι έχουν πρόσφατο αρνητικό τεστ; Και ποιος θα τα ελέγχει;

Και καλά, εμείς τα λέμε στα αστεία -αλλά σκεφτείτε πόσα πρακτικά προβλήματα θα υπάρξουν στα μικρά εμπορικά καταστήματα σε σχέση με την εφαρμογή των μέτρων.

* Αλλά ας προχωρήσουμε στα μεζεδάκια μας, κάνοντας αρχή με ένα που αφορά τα νέα μέτρα -και συγκεκριμένα τα μηνύματα που θα στέλνονται προς τους μη εμβολιασμένους (πού θα τους βρίσκουν;). Σε ένα από αυτά, θα λέγεται ότι «Οι ανεμβολίαστοι έχουν 13 έως 20 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν βαριά και να διασωληνωθούν από τους εμβολιασμένους».

Η διατύπωση αυτή σχολιάστηκε ως αμφίσημη στο Φέισμπουκ: «να διασωληνωθούν από τους εμβολιασμένους»;

Πράγματι, μια αλλαγή θα ξεκαθάριζε τα πράγματα, αν κρίνουμε ότι χρειάζεται: «Οι ανεμβολίαστοι έχουν 13 έως 20 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν βαριά και να διασωληνωθούν απ’ όσο οι εμβολιασμένοι». Αλλά ήδη το «μεγαλύτερο κίνδυνο» νομίζω ότι δεν αφήνει αμφιβολία κατανόησης.

Κι έπειτα, όπως είπε και κάποιος, «εμβολιασμένοι θα τους διασωληνώσουν, οι ανεμβολίαστοι [υγειονομικοί] έχουν βγει σε αναστολή».

* Άλλη μια διατύπωση σχετική με την πανδημία, που εγώ τη βρίσκω σαφώς παραπλανητική. Γράφτηκε για το επεισόδιο στην Καλαμπάκα, όπου προπηλακίστηκε ο κ. Βασιλακόπουλος.

Προσέξτε όμως τη φράση: Καταδικαστέος ο τραμπουκισμός του Θ. Βασιλακόπουλου. Πώς την καταλαβαίνετε, αν ξεχάσουμε τα πραγματολογικά; Αν αγνοούμε τι έγινε; Πιστεύω θα συμφωνήσετε ότι με τη διατύπωση αυτή ο Θ.Β. είναι δράστης του τραμπουκισμού, όχι θύμα του!

Αντίθετα, αν λέγαμε: Καταδικαστέος ο προπηλακισμός του Θ.Β., όλοι θα καταλάβαιναν ότι ο ΘΒ υπήρξε το θύμα.

Ενδιαφέρον δεν είναι;

Από τα 400 χτυπήματα στη Διπλή ταυτότητα

Ο τίτλος του σημερινού άρθρου αναφέρει δυο τίτλους ταινιών που έχουν τουλάχιστον ένα κοινό στοιχείο. Επίτηδες χρησιμοποίησα το «που» για την αμφισημία του -διότι κοινά στοιχεία δεν έχουν μόνο οι δυο ταινίες αλλά και οι τίτλοι των ταινιών.

Για να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, πρόκειται για την ταινία «Τα 400 χτυπήματα» (Les 400 coups) του Φρανσουά Τρυφό (Truffaut) και την «Διπλή ταυτότητα» (Double Indemnity) του Μπίλι Γουάιλντερ.

Οι δυο ταινίες μπορεί να πει κανείς ότι έχουν κάμποσα κοινά στοιχεία. Ας πούμε, είναι και οι δυο ασπρόμαυρες -κάτι αναμενόμενο για τη δεύτερη, που γυρίστηκε το 1944 αλλά κάπως λιγότερο για την πρώτη, που είναι συνομήλική μου, γυριστήκαμε και οι δυο το 1959.

Είναι επίσης ταινίες που θεωρούνται κλασικές, καθώς έχουν περάσει τη δοκιμασία του χρόνου με επιτυχία και εξακολουθούν να είναι αγαπημένες πολλών -και περιλαμβάνονται και σε πολλούς καταλόγους των 100, 200 ή 500 καλύτερων ταινιών όλων των εποχών.

Αυτές οι δυο ταινίες βρίσκονται λοιπόν σε έναν τέτοιο κατάλογο, που μας τον γνώρισε πριν από καμιά εικοσαριά μέρες ο φίλος μας ο Αθεόφοβος σε σχόλιό του, το οποίο παρέπεμπε σε παλιότερο άρθρο του. Αν δείτε το άρθρο του Αθεόφοβου, περιλαμβάνει έναν κατάλογο με τις 250 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών όπως προέκυψαν από τον συγκερασμό των κατατάξεων σε τέσσερις ιστοτόπους. Επειδή ο κατάλογος αυτός εκφράζει τις απόψεις τόσο κριτικών όσο και του κοινού περιέχει και αρκετές υπερπαραγωγές -αλλά ο Αθεόφοβος στο άρθρο του έχει ενσωματώσει και έναν άλλο κατάλογο με 100 ταινίες από το περιοδικό Sight and Sound, με σαφώς πιο σινεφίλ προσανατολισμό (ενώ υπάρχει και λινκ προς παλαιότερο άρθρο του με άλλον κατάλογο 100 ταινιών, από το Cahiers du Cinema).

Στον διακοσοπενηντάρη κατάλογο «του Αθεόφοβου» τα 400 χτυπήματα βρίσκονται στην 27η θέση ενώ η Διπλή ταυτότητα στην 39η θέση.

Επειδή τώρα τελευταία περνάω φάση κινηματογραφοφιλική και βλέπω πολλές ταινίες, έχω πάρει τον κατάλογο των 250 ταινιών και κοιτάζω εκει για να διαλέγω ταινίες -κι έτσι, πριν από μερικές μέρες είδα και τις δύο ταινίες του τίτλου.

Τη Διπλή ταυτότητα την είχα ξαναδεί πριν απο καμιά τριανταριά χρόνια και πρέπει να βρίσκεται σε μια κούτα με βιντεοταινίες γραμμένες από την τηλεόραση. Η εν λόγω κούτα δεν θυμάμαι πού βρίσκεται: ή στην αποθήκη μου ή την έχω δώσει σε σινεφίλ φίλο. Επίσης σε μιαν άλλη ζωή είχα διαβάσει και το σχετικά γνωστό αστυνομικό μυθιστόρημα του James M. Cain πάνω στο οποίο βασίστηκε η ταινία -αλλά δεν θυμάμαι καθόλου το βιβλίο.

Τα 400 χτυπήματα ομολογώ πως δεν τα είχα δει. Αλλά είναι γνωστό πως στην κινηματογραφοφιλική παιδεία μου έχω τεράστια κενά. Ήξερα όμως περί τίνος πρόκειται.

Αλλά θα πείτε, εμείς εδώ λεξιλογούμε. Θα είναι αμιγώς σινεφίλ το σημερινό άρθρο ή θα έχει και γλωσσική πτυχή;

Θα έχει -και εδώ είναι το τελευταίο κοινό στοιχείο των δύο ταινιών, ή μάλλον το πρώτο κοινό στοιχείο που έχουν οι τίτλοι τους, εννοώ τους ελληνικούς τίτλους: και οι δυο είναι κακομεταφρασμένοι.

Διάβασα στην Η Αυγή ένα αφιέρωμα στους Δε Χου

Στις αρχές του μήνα, κι έχει κάποια σημασία αυτό, δηλαδή πριν από τις βρετανικές εκλογές, άκουσα στο γαλλικό ραδιόφωνο μια συνέντευξη του Πιτ Τάουνσεντ των Χου -που βγάλανε καινούργιο δίσκο.

«Εδώ και είκοσι χρόνια, ο Ρότζερ Ντάλτρεϊ κι εγώ», είπε, «λέμε ότι γερνάμε. Καθώς πλησιάζουμε τα ογδόντα», συνέχισε, «πρέπει να το πάρουμε απόφαση, είμαστε γέροι». Υπερβάλλει, το 1945 γεννήθηκε.

«Δεν καταφέραμε να αλλάξουμε τον κόσμο αλλά αφήσαμε μια γραμμή που ενώνει τις γενιές», είπε. «Αισθάνομαι πολύ κοντά στους Μιλένιαλς, στη γενιά που μιλάει για την αλλαγή του κλίματος. Μια από τις μεγαλύτερες συναυλίες μας, είπε, ήταν το 1973 στη γιορτή της Ουμανιτέ στο Παρίσι. Παντού κόκκινες σημαίες, μια μεγάλη αριστερή συγκέντρωση, με το αίσθημα ότι ανήκουμε όλοι στην ίδια κοινωνία. Η μουσική μας ήταν αντιπροσωπευτική αυτού του πνεύματος, αν και έχω την εντύπωση ότι ο Ντάλτρεϊ τώρα ψηφίζει Συντηρητικούς, δεν ξέρω».

Πράγματι, η συμμετοχή των Χου στη μοναδική αυτή κομμουνιστική (έστω, ευρωκομμουνιστική) γιορτή έχει αφήσει τα ίχνη της και στο Γιουτούμπ:

Μόνο που ο Πιτ Τάουνσεντ έκανε ένα λαθάκι στη χρονολογία -στην Ουμανιτέ είχαν παίξει το 1972, όχι το 1973.

Τα παραπάνω τα έγραψα στο Φέισμπουκ. Στα διάφορα σχόλια, κάποιοι φίλοι μού υπέδειξαν ότι ο Roger Daltrey προφέρεται Ντάλτρι, που ισχύει φυσικά αλλά δεν μας αφορά όταν μιλάμε ελληνικά, μόνο όταν μιλάμε αγγλικά. Και ο Γάλλος δημοσιογράφος, που αυτόν άκουγα να μιλάει καθώς μετάφραζε τα λόγια του Τάουνσεντ σκεπάζοντας τη φωνή του, Ροτζέρ Νταλτρέ τον προφερε τον Daltrey, οπότε δεν βλέπω γιατί στα ελληνικά να εγκαταλείψω το καθιερωμένο -εϊ, που έχει δώσει και λέξεις της ελληνικής (βόλεϊ λέμε, όχι βόλι, τρόλεϊ και όχι τρόλι, χάρλεϊ, ο χαρλεάς, και όχι χάρλι). Αυτά, όσο μιλάμε ελληνικά. Όταν το φέρει η ανάγκη να μιλήσουμε αγγλικά, θα προφέρουμε και Ντάλτρι, και βόλι και χάρλι.

Θωμαδικά μεζεδάκια

Ή αλλιώς, του Θωμά, αφού αύριο είναι η Κυριακή του Θωμά (για όσους γιορτάζουν, έχουμε βάλει άρθρο για το όνομα) ενώ μεθαύριο έχουμε την αποφράδα Δευτέρα του Θωμά -αποφράδα για τους μαθητες βεβαίως, τουλάχιστον όταν ήμουν εγώ, αφού τότε πηγαίναμε σχολείο μετά τις διακοπές του Πάσχα, και νομίζω ότι και τώρα αυτό ισχύει.

Αν όμως θέλαμε να φτιάξουμε έναν μονολεκτικό όρο, είτε επειδή τον είχαμε ανάγκη είτε επειδή είχαμε βάλει στόχο να φτάσουμε τα 5.000.000 λέξεις και να τρώμε ολοι με χρυσά κουτάλια, πώς θα λέγαμε αυτόν που αναφέρεται στον Θωμά;

Οι Άγγλοι έχουν το Thomasian, που μας οδηγεί στο Θωμασιανός. Δεν γκουγκλίζεται. Εγώ σκέφτηκα το «Θωμαδικός» κατ’ αναλογία προς το «Νουμαδικός» που λεγόταν την εποχή που έβγαινε η εφημερίδα Νουμάς, όργανο του μαχητικού δημοτικισμού, και εννοούσε τους ανθρώπους που έγραφαν στο περιοδικό ή που συμμερίζονταν τη γλωσσική ιδεολογία του. Το Θωμαδικός στραβογκουγκλίζεται (δηλ. βρίσκεις ανευρέσεις του τύπου: Θωμά, δικό σου είναι) αλλά για κάποιο λόγο το προτιμώ.

* Μια και μιλάμε για καινούργιες λέξεις, στο πασχαλινό ρεπορτάζ επισήμανα μιαν ακόμα λέξη που δεν την ήξερα, τη λέξη «πάνσεκτος». Τη βρήκα στη δήλωση του κ. Δαμιανού, που είναι ο Έξαρχος του Πανάγιου Τάφου στην Ελλάδα, ο οποίος, με την ευκαιρία της άφιξης του Αγίου Φωτός είπε τα εξής στο ΑΠΕ/ΜΠΕ:

Από την ‘Αγια Πόλη των Ιεροσολύμων, τη σεπτή εγκρίσει και ευλογία του Μακαριωτάτου Πατριάρχη Ιεροσολύμων κ.κ. Θεόφιλου Γ’ , μεταφέρουμε το ‘Αγιο Φως στη φίλτατη πατρίδα Ελλάδα. Εκ του πανσέκτου πανίερου Ναού της Αναστάσεως, το κοσμοχαρμόσυνο μήνυμα του της Θεού Χριστού Αναστάσεως μεταβαίνει σε όλα τα μήκη και πλάτη της οικουμένης.

Θα το καταλάβατε, η καινούργια λέξη που μόλις γεννήθηκε είναι άκυρη, πρόκειται για ανεμογκάστρι ή πιο σωστά για τυπογραφικό λάθος: πάνσεπτος είναι ο πανίερος Ναός, όχι πάνσεκτος, δεν έχει σχέση με σέχτες ή τουλάχιστον δεν το λέει.

Λάθος είναι βέβαια και η συνεχιζόμενη υποδοχή του Αγίου Φωτός με τιμές αρχηγού κράτους από μια αριστερή κυβέρνηση, αλλά αυτό είναι άλλη συζήτηση (είχαμε, πάντως, γράψει).

* Ένα πασχαλινό που ψάρεψα στο Τουίτερ. Ο Τζέφρι Πάιατ, ο Αμερικανός πρέσβης, ανεβάζει μια φωτογραφία (μάλλον από τον εορτασμό στην Κέρκυρα) και γράφει «Xronia polla!»

Οπότε ο ντόπιος φωστήρας δημοσιογράφος ανταποδίδει τη φιλοφρόνηση: Xronia polla and to you!

Διοτι, αφού στα ελληνικά θα λέγαμε «και σε σένα», στα αγγλικά πρέπει να πούμε and to you, έτσι δεν είναι; Όλα από εμάς τα πήρανε, αφού!

* Το επόμενο μαργαριτάρι είναι μεταφραστικό, και κάθε άλλο παρά φρέσκο είναι. Αλλά είναι γουστόζικο και είναι και σοβαρό, αφού πρόκειται για μεταφραστικό  λάθος σε τίτλο βιβλίου.

Μεταφραστικά λάθη, ανθρώπινα και άλλα

Πριν από μερικές μέρες μίλησα σ’ ένα σεμινάριο σε φοιτητές του τμήματος Aγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ. Δεν πήγα δυστυχώς στη Θεσσαλονίκη, το σεμινάριο ήταν διαδικτυακό, απ’ αυτά που τα λένε webinar στα αγγλικά.

Οι Αγγλοσάξονες αγαπούν πολύ αυτούς τους «τηλεσκοπικούς» σχηματισμούς νέων όρων -το βάζω σε εισαγωγικά επειδή νομίζω πως η επίσημη ορολογία είναι «λεκτικός συμφυρμός». Και παρόλο που έχουμε και στη γλώσσα μας τέτοια φαινόμενα, που τα έχουν εξαιρετικά μελετήσει ο Θανάσης Νάκας και η Γεωργία Κατσούδα σε βιβλίο τους (κάποτε πρέπει κι αυτό να το παρουσιάσω εδώ), νομίζω πως εμείς δεν δείχνουμε τόσο μεγάλη έφεση σε αυτή την κοπτοραπτική λέξεων -προτιμάμε να κρατάμε ακέραια ή σχεδόν, πάντως σαφώς πιο διαφανή τα συστατικά τους μέρη. Όπως έχω ξαναγράψει, από τη Μέρκελ και τον Σαρκοζί οι Αγγλοσάξονες πλάσανε τον όρο Merkozy για να δηλώσουν το δίδυμο που είχαν συμπήξει αυτοί οι δυο πολιτικοί, ενώ εμείς σε ανάλογες περιπτώσεις κάναμε λόγο για Σαμαροβενιζέλους το 2012 και Τσιπροκαμμένους το 2015.

Οπότε, το webinar δεν θα το πούμε, ξερωγώ, ιστο-νάριο, αλλά ιστοσεμινάριο ή διαδικτυακό σεμινάριο. Η πιάτσα βεβαίως το λέει webinar και κάνει τη δουλειά της.

Αλλά πλατειάζω. Αυτά τα σεμινάρια γίνονται πρώτη φορά φέτος, σε συνεργασία της υπηρεσίας μου, του τμήματος Ελληνικής Μετάφρασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του ΑΠΘ, με πρωτοβουλία της καθηγήτριας Κυριακής Κουρούνη. Κι άλλες φορές έχουμε δώσει διαλέξεις σε ελληνικά πανεπιστημιακά τμήματα, με φυσική παρουσία, όμως πρώτη φορά διοργανώνεται ολόκληρος κύκλος (διαδικτυακών, είπαμε) σεμιναρίων -η τεχνολογία δίνει πλέον απλές και αδάπανες λύσεις. Και παρόλο που η φυσική παρουσία υπερέχει πάντοτε, δεν πρέπει να παραβλέπουμε τα αναντίρρητα πλεονεκτήματα της διαδικτυακής επαφής -τόσα και τόσα μαθήματα παραδίδονται πλέον μέσω Skype.

Θα παραθέσω τώρα το κείμενο της εισήγησής μου, η οποία ήταν σύντομη επειδή την ίδια μέρα υπήρχε εισήγηση και άλλου συναδέλφου, που προηγήθηκε. Μίλησα για μεταφραστικά λάθη, παραθέτοντας κάποια παραδείγματα που θα σας είναι οικεία μια και τα έχω αναφέρει ξανά σε άλλες ομιλίες μου, και κάποια άλλα που δεν θα τα ξέρετε, κυρίως όσα αφορούν τα μεταφραστικά λάθη της αυτόματης μετάφρασης, που γίνεται από λογισμικό.

 

Καλημέρα, σας ευχαριστώ που ήρθατε να με ακούσετε και ευχαριστώ την Κυριακή Κουρούνη για την τιμητική πρόσκληση να σας μιλήσω. Παίρνοντας τη σκυτάλη από τον … θα σας μιλήσω για μεταφραστικά λάθη -και πώς να τα αποφεύγετε.

Από μιαν άποψη, είμαστε συνάδελφοι, εφόσον έχω τελειώσει το Αγγλικό τμήμα της Φιλοσοφικής του ΕΚΠΑ, φυσικά πριν από καμιά τριανταριά χρόνια. Ήταν όμως το δεύτερο πτυχίο μου, αφού έχω και πτυχίο Χημικού Μηχανικού από το ΕΜΠ.

Όταν σπούδαζα μηχανικός, μια συμβουλή που μας είχε δώσει ένας καθηγητής μας ήταν: στις επιστημονικές εργασίες σας, όπου έχετε πίνακα με ποσοστά, να προσέχετε το άθροισμα να βγαίνει 100, διότι αυτό το πράγμα το προσέχουν όλοι, είναι το πρώτο πράγμα που προσέχουν, ενώ πολλοί προσέχουν μόνο αυτό. Η συμβουλή αυτή διατηρεί την αξία της και για δικές σας εργασίες όπου υπάρχουν πίνακες ποσοστών, αλλά μια παρεμφερής συμβουλή που έχω να δώσω σε εσάς, σε σχέση με τις μεταφράσεις που θα κάνετε είναι η εξής: να δίνετε ιδιαίτερη προσοχή σε τίτλους έργων και σε κύρια ονόματα, διότι αν κάνετε λάθος εκεί, το λάθος αυτό χτυπάει στο μάτι και θα το δουν όλοι.

Θα έλεγα μάλιστα ότι η μετάφραση τίτλων είναι από τα πιο άχαρα πράγματα, διότι στην καλύτερη περίπτωση αυτό που μπορείτε να περιμένετε είναι να αποφύγετε την κριτική –κανείς δεν θα σας παινέψει αν αποδώσετε σωστά έναν τίτλο, θα θεωρηθεί ότι είναι το αυτονόητο. Αν όμως λαθέψετε, ακόμα κι αν η διαφορά είναι επουσιώδης, αν ας πούμε γράψετε «Ο γάμος του Φίγκαρο» και όχι «Οι γάμοι του Φίγκαρο» θα σπεύσουν αμέσως να το επισημάνουν πολλοί. [Κατά σύμπτωση, με το θέμα αυτό ασχοληθήκαμε προχτές στα μεζεδάκια].

Για παράδειγμα, ας δούμε αυτή τη φράση, όπως τη μετέφρασε το Google Translate:

In The Republic, Plato, speaking through his teacher Socrates, sets out to answer two questions. What is justice? Why should we be just? .

Στη Δημοκρατία, ο Πλάτων, μιλώντας μέσω του δασκάλου του Σωκράτη, θέλει να απαντήσει σε δύο ερωτήσεις. Τι είναι η δικαιοσύνη; Γιατί πρέπει να είμαστε δίκαιοι;

Όπως είπα, η μετάφραση αυτή προέρχεται από το Google Translate, αλλά έχω δει πάνω από μία φορά να αποδίδεται έτσι το έργο του Πλάτωνα. Θα σας δείξω ένα παράδειγμα πιο κάτω. Γιατί είναι λάθος;

Παρόλο που η λέξη Republic αποδίδεται πράγματι Δημοκρατία, το έργο του Πλάτωνα, που βεβαίως γράφτηκε στα ελληνικά, έχει τίτλο Πολιτεία και στα αγγλικά αποδίδεται Republic. Δεν είναι τώρα η στιγμή να υπεισέλθουμε σε λεπτομέρειες για τη διαφορά των όρων republic και democracy, που η γλώσσα μας δεν έχει εύκολο δεύτερο μονολεκτικό όρο για να την αποδώσει, αρκεί να δούμε ότι όταν υπάρχει ελληνικός τίτλος αυτονόητα αυτόν πρέπει να χρησιμοποιήσουμε στη μετάφρασή μας.

Αυτό το λάθος με τη… Δημοκρατία του Πλάτωνα θα το δείτε να επανέρχεται συχνά. Για παράδειγμα, σε άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2015 σε διάφορους ιστοτόπους διαβάσαμε ότι:

Συγκεκριμένα, τα πέντε πιο σημαντικά ακαδημαϊκά έργα όλων των εποχών, σύμφωνα με την βρετανική δημοσκόπηση είναι «η Καταγωγή των Ειδών» του Κάρολου Δαρβίνου, «Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο» του Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς, «τα Άπαντα του Σαίξπηρ,» η «Δημοκρατία» του Πλάτωνα και « η Κριτική του Καθαρού Λόγου» του Γερμανού φιλοσόφου Immanuel Kant.

Αναπόφευκτα ίσως, το άρθρο περιείχε κι άλλα λάθη σε τίτλους πασίγνωστων έργων:

Άλλες επιστημονικές εργασίες που περιλαμβάνονταν στην δημοσκόπηση και την ψηφοφορία ήταν ….. «Tο δεύτερο Φύλο» της Σιμόν ντε Μποβουάρ, «O πρίγκιπας» του Νικολό Μακιαβέλι, «1984» του George Orwell και το «Mια σύντομη Ιστορία της ώρας» του Στήβεν Χώκινγκ.

Φυσικά, το έργο του Χώκινγκ A Brief History of Time έχει αποδοθεί, και σωστά, στα ελληνικά ως “Το χρονικό του χρόνου”.

Όμως εδώ υπάρχει κι άλλο ένα λάθος, όχι τόσο σοβαρό και ίσως πιο δικαιολογημένο αλλά πάντως λάθος. Το πασίγνωστο έργο του Μακιαβέλι μπορεί να έχει τον τίτλο Il principe στο ιταλικό πρωτότυπο, The Prince στα αγγλικά, Le prince στα γαλλικά κτλ. αλλά στα ελληνικά έχει καθιερωθεί “Ο Ηγεμόνας” (ή, στις παλιές εκδόσεις, θα βρείτε και το καθαρευουσιάνικο “Ο Ηγεμών”).

Ας δούμε ένα άλλο παράδειγμα, αυτό δημοσιευμένο σε μεγάλη εφημερίδα πριν από δέκα χρόνια.

Άξονας της παράστασης είναι «Ο πόλεμος των Εβραίων» του ιστορικού Φλάβιους Ζοζέφ για τον πρώτο πόλεμο των Εβραίων με τους Ρωμαίους τον 1ο αι. μ.Χ.

 Εδώ υπάρχουν δύο λάθη. Το ένα στον τίτλο, το άλλο στο όνομα του συγγραφέα. Προφανώς το πρωτότυπο ήταν γαλλικό, όπου αναφερόταν ως Flavius Josèphe, ο δε τίτλος του έργου του αναφερόταν ως La Guerre des Juifs, και η δημοσιογράφος, που ήξερε γαλλικά, μετέφρασε αυτό που έβλεπε.

Όμως και πάλι πρόκειται για συγγραφέα της αρχαιότητας, που ήταν μεν Εβραίος, αλλά είχε και ελληνικό όνομα, στα ελληνικά ονομαζόταν Φλάβιος Ιώσηπος, και έγραψε ή μετέφρασε τα έργα του στα ελληνικά, και το συγκεκριμένο έργο είχε τον τίτλο “Περί του Ιουδαϊκού πολέμου”. Δεν χάλασε ο κόσμος αν το πούμε “Ιουδαϊκός πόλεμος” αλλά όχι και “Πόλεμος των Εβραίων”, και οπωσδήποτε όχι… Φλάβιους Ζοζέφ!

Αυτά τα λάθη παλιότερα, που δεν υπήρχαν οι ευκολίες του Διαδικτύου, ήταν πολύ συχνά. Σήμερα είναι πολύ εύκολο να πληκτρολογήσουμε το κύριο όνομα που μας ενδιαφέρει και να δούμε ποιος ήταν, πώς προφέρεται το όνομά του και αν κάποιο έργο του έχει ήδη κυκλοφορήσει στα ελληνικά και με ποιον τίτλο.

Δεν χρειάζεται δηλαδή να έχετε πλήρη εποπτεία της ελληνικής εκδοτικής κίνησης: αν θέλετε να δείτε πώς έχει μεταφραστεί στα ελληνικά ο τίτλος ενός βιβλίου, πηγαίνετε π.χ. στη biblionet.gr και βρίσκετε τον ελληνικό τίτλο. Κι έτσι αποφεύγετε ένα λάθος που είναι πολύ εύκολο να εντοπιστεί και να κακοχαρακτηρίσει τη μετάφρασή σας.

Να δούμε ένα άλλο παράδειγμα τίτλου, όχι και τόσο γνωστού, αν και ίσως εσείς τον ξέρετε. Στο πολύ ενδιαφέρον αλλά όχι πολύ καλά μεταφρασμένο βιβλίο του Έρικ Χόμπσμπομ “Συναρπαστικά χρόνια”, που είναι τα απομνημονεύματα του μεγάλου Βρετανού ιστορικού, διαβάζουμε:

Το θεατρικό έργο του Arnold Wesker Κοτόσουπα με τον Μπάρλεϋ, σχετικά με μια εβραϊκή εργατική οικογένεια που αμφιταλαντευόταν γύρω από την κομμουνιστική της πίστη

Arnold Wesker’s play Chicken Soup with Barley , about a Jewish working-class family struggling with its communist faith, gives a good idea

Πολύ κακομεταφρασμένη πρόταση. Εκτός του γεγονότος ότι δεν αμφιταλαντεύεται κανείς γύρω σε κάτι αλλά ανάμεσα σε δύο πράγματα, ποιος άραγε να είναι ο μυστηριώδης Μπάρλεϋ;

Εσείς θα ξέρετε μάλλον. Βέβαια, δεν ξέρω ποια θεατρικά έργα διδάσκεστε τώρα, πάντως θυμάμαι πως όταν σπούδαζα εγώ στο Αγγλικό είχαμε διδαχτεί για τον Ουέσκερ. Ο μυστηριώδης Μπάρλεϋ δεν είναι κάποιος αγγλοεβραίος συνδικαλιστής αλλά είναι το κοινότατό μας κριθάρι, διότι το έργο τιτλοφορείται Chicken Soup with Barley, κοτόσουπα με κριθάρι (η κοτόσουπα ήταν παροιμιώδες πιάτο στις εβραϊκές οικογένειες) και επιτέλους πρόκειται για γνωστό θεατρικό έργο, που όφειλε αν όχι να το έχει δει ή να το έχει διαβάσει, τουλάχιστον να το έχει υπόψη του ένας επαρκής μεταφραστής ή ο επιμελητής του βιβλίου.

Για να βρω ελαφρυντικά στον συνάδελφο, πρέπει να επισημάνω δυο πράγματα: α) ασφαλώς θα τον μπέρδεψε η συνήθεια των Άγγλων να γράφουν με κεφαλαίο αρχικό γράμμα τις (περισσότερες) λέξεις στους τίτλους των έργων, θα έχετε υποθέτω μάθει τους κανόνες της capitalisation, οπότε είναι πιο δύσκολο να ξεχωρίσει το κύριο όνομα από το ουσιαστικό. Κι ένα δεύτερο ελαφρυντικό είναι ότι η μετάφραση αυτή έγινε το 2003, όταν το Διαδίκτυο δεν είχε μπει εντελώς στη ζωή μας και όταν ήταν πιο δύσκολο να βρεις με ένα κλικ τις απαντήσεις στα πάντα -ενώ σήμερα μπορεί κανείς να βρει ακόμα και συνταγή για chicken barley soup.

Η περίπτωση του ανύπαρκτου Μπάρλεϋ μάς φέρνει σε μια κατηγορία μεταφραστικών λαθών που ανήκουν στο βασίλειο της Νομανσλάνδης, όπως το έχω ονομάσει.

Η Νομανσλάνδη είναι χώρα, μόνο που είναι χώρα ανύπαρκτη ή πιο σωστά χώρα φανταστική που κατοικείται από ανθρώπους ανύπαρκτους, ανθρώπους που έχουν γεννηθεί όχι από μάνα και πατέρα, αλλά από μεταφραστική αδεξιότητα.

Λοιπόν, η Νομανσλάνδη βρίσκεται κάπου στην Ευρώπη, μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για την ευφάνταστη απόδοση του «No man’s land», όπως λέγεται στα αγγλικά η νεκρή ζώνη στο μέτωπο ανάμεσα στις γραμμές δύο αντιπάλων στρατών. Το μαργαριτάρι δημοσιεύτηκε σε ελληνική εφημερίδα το 1939, στις αρχές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Είναι πάρα πολλοί οι κάτοικοι της Νομανσλάνδης και θα μπορούσαμε να μιλάμε πολλές ώρες γι’ αυτούς.

Αρκεί να σας αναφέρω τον εθνικό συνθέτη της Νομανσλάνδης, που είναι ο Μποχεμιάν. Στην πραγματικότητα, η μεταφράστρια των απομνημονευμάτων του Σοστακόβιτς, ενός βιβλίου που διεκδικεί με αξιώσεις τον τίτλο της χειρότερης μετάφρασης όλων των εποχών, διαβάζοντας «the Bohemian way of working», δηλ. ο μποέμικος τρόπος εργασίας, το απέδωσε ως «ο τρόπος δουλειάς του Μποχεμιάν».

Ένας άλλος κάτοικος της Νομανσλάνδης είναι ο ατρόμητος καουμπόϋ Τεν Μπακς. Πρόκειται για παρερμηνεία της ιδιωματικής φράσης «Ten bucks says…» δηλαδή «Πάω στοίχημα δέκα δολάρια ότι…» (buck είναι στην αργκό το δολάριο), η οποία σε υποτίτλους ενός γουέστερν μεταφράστηκε «Ο Τεν Μπακς λέει ότι…» 

Εδώ ο συνάδελφος μπερδεύτηκε από τη σύνταξη με ενικό, διότι έτσι συντάσσεται αυτή η ιδιωματική φράση -που παραπέμπει πιο εύκολα σε κύριο όνομα.

Να δούμε κι άλλες περιπτώσεις όπου το αρχικό κεφαλαίο γράμμα μπέρδεψε τον συνάδελφο.

 

Arson is suspected

Μεταφράστηκε σε υποτίτλους: Υποπτεύονται τον Arson, αντί για το σωστό: Υπάρχουν υποψίες ότι πρόκειται για εμπρησμό.

Στους υποτίτλους της ταινίας «Quiz Show», όπως είχε προβληθεί στην ΕΤ3 το 2011, εμφανίστηκε η φράση «Ωδή στον Γκρέσιαν Ουρν». Πρόκειται για το γνωστό ρομαντικό ποίημα «Ode on a Grecian Urn» (Ωδή σε μια ελληνική υδρία) του Τζον Κιτς που μάλλον θα το έχετε διδαχτεί και στη σχολή -εγώ τουλάχιστον θυμάμαι πως το είχα κάνει, όταν διδάχτηκα τους ρομαντικούς, αν και δεν θυμάμαι πολλά πράγματα. Όπως βλέπετε, η συνήθεια των Βρετανών να βάζουν κεφαλαία αρχικά γράμματα σε όλες τις λέξεις των τίτλων έχει κοστίσει πολλά τέτοια μαργαριτάρια, αν και φυσικά το on θα έπρεπε να εγείρει υποψίες, αφού αν ήταν πρόσωπο θα έβαζαν to, και εξάλλου η λέξη Grecian θα έπρεπε να υποψιάσει τον υποτιτλιστή. Αν και με τόσο χαμηλές αμοιβές που ισχύουν στον κλάδο…

Ένα ακόμα παράδειγμα.

Γράφτηκε το 2013 σε κουτσομπολίστικο ιστότοπο, σε λεζάντα φωτογραφίας: «O Holy Crap, ο γιος του Clint Eastwood, είναι πραγματικά υπέροχος!»

Όπως θα καταλάβατε, το αγγλικό σχόλιο ήταν «Holy Crap, Clint Eastwood’s Son Is Super Hot», και αυτό το Holy crap είναι  πασίγνωστο επιφώνημα έκπληξης, λίγο πιο ελαφρύ από το holy shit και πιο βαρύ από το holy cow, που μπορούμε να το αποδώσουμε με πολλούς τρόπους (το «Θεέ και Κύριε» είναι ένας από τους εύσχημους), και πάντως δεν είναι ονοματεπώνυμο, παρά τη συνήθεια να γράφεται κάθε λέξη με κεφαλαία.

Να φύγουμε από τη Νομανσλάνδη και να πάμε σε ένα συναφές θέμα. Στις επιστήμες υπάρχουν πολλοί διεθνείς όροι, που αποδίδονται με ομόρριζη λέξη στα αγγλικά και στα ελληνικά. Για παράδειγμα, στη χημεία oxygen είναι το οξυγόνο και hydrogen είναι το υδρογόνο. Όμως αυτό δεν αποτελεί γενικό κανόνα, κι έτσι ένας αμελής μεταφραστής έγραψε για το… νιτρογόνο, μεταφράζοντας έτσι το nitrogen, που είναι βέβαια το γνωστό μας άζωτο.

Επίσης σε μεγάλη εφημερίδα γράφτηκε σχετικά με τα ευρήματα που συγκέντρωσε στον πλανήτη Άρη ένα ρομποτικό διαστημικό σκάφος, ότι περιέχονται χημικά στοιχεία όπως «μαγνήσιο, σόδιο, ποτάσιο και άλλα».

Για το μαγνήσιο εντάξει, αλλά τα άλλα δύο μάλλον έρχονται κατευθείαν από το Γενικό Χημείο της Νομανσλάνδης. Θέλω να πω, στην ελληνική ορολογία τέτοια χημικά στοιχεία δεν υπάρχουν. Ναι μεν στα αγγλικά είναι sodium και potassium, αλλά στα ελληνικά λέμε νάτριο και κάλιο. Κι αυτό το ξέρουν χιλιάδες και χιλιάδες παιδιά που διδάσκονται χημεία στο γυμνάσιο και στο λύκειο, μια και το νάτριο (Na) και το κάλιο (K) είναι από τα πιο διαδεδομένα χημικά στοιχεία!

Μια άλλη κατηγορία λαθών οφείλονται στο ότι οι περισσότερες λέξεις δεν έχουν μία μόνο σημασία. Έχουν και άλλες, και βέβαια αν μεταφράσουμε με βάση την πρώτη σημασία που δίνει το λεξικό η μετάφρασή μας θα είναι λανθασμένη, ίσως μάλιστα και κωμική.

Για παράδειγμα, σε μια παιδική εκπομπή, μεταγλωττισμένη, ένας φυλακισμένος ρωτούσε τον επισκέπτη του αν έχει κρύψει τον φάκελο μέσα στην τούρτα. Προφανώς, στα αγγλικά ήταν file, αλλά file δεν είναι μόνο ο φάκελος -είναι και η λίμα, που αυτή θα ενδιέφερε τον φυλακισμένο που ήθελε να αποδράσει.

Μια πιο δύσκολη περίπτωση, στην είδηση για τη δολοφονία της βουλεύτριας Τζο Κοξ, το 2016, όπου σε μεγάλον ειδησεογραφικό ιστότοπο γράφτηκε ότι:

Το περιστατικό σημειώθηκε κοντά στο ιατρείο που διατηρεί [το θύμα]

Όμως, η Κοξ είχε σπουδάσει πολιτικές επιστήμες και οικονομικά.

Το πρωτότυπο έλεγε:

The man taken into custody was arrested in Market Street, not far from Birstall Library where Mrs Cox was holding a constituency surgery.

Το πρόβλημα είναι στον όρο surgery, που βέβαια παραπέμπει σε ιατρείο, αλλά στη βρετανική πολιτική χρησιμοποιείται επίσης για τις συναντήσεις που έχει ο βουλευτής, στην εκλογική του περιφέρεια, με τους ψηφοφόρους του.

Είναι μεν μια όχι πολύ γνωστή χρήση της λέξης, αλλά όχι και εντελώς δυσεύρετη. Στο Λεξικό Magenta θα βρείτε ότι surgery είναι και:

ώρες επαφής ή συνεντεύξεων βουλευτή με τους ψηφοφόρους.

Το βασικό που έπρεπε να υποψιάσει τον δημοσιογράφο ήταν βέβαια το ότι η δολοφονημένη βουλεύτρια δεν μπορούσε να διατηρεί ιατρείο αφού είχε κάνει εντελώς διαφορετικού είδους σπουδές.

Και ένα άλλο παράδειγμα.

Πρωτότυπο: It can also be used in custody suites for fingerprint recognition.

Ο μεταφραστής:

Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σε υποθέσεις κηδεμονίας για αναγνώριση δακτυλικών αποτυπωμάτων.

Εδώ, ο μεταφραστής έπρεπε να υποψιαστεί πως κάτι δεν πάει καλά· τι σχέση έχει η κηδεμονία με τα δακτυλικά αποτυπώματα; Και τι είναι αυτό το περίεργο suites;

Αν ανοίξουμε το λεξικό, θα βρούμε βεβαίως ότι η πρώτη σημασία του custody είναι η κηδεμονία. Όμως custody δεν είναι μόνο η κηδεμονία, αλλά και η προφυλάκιση και η προσαγωγή, και αν ανατρέξουμε στην αγγλική Βικιπαίδεια θα δούμε ότι custody suites είναι ο χώρος προσωρινής κράτησης στα βρετανικά αστυνομικά τμήματα.

Προχωράμε σε ένα τελευταίο θέμα, που με αυτό θα κλείσουμε.

Είδατε στο σεμινάριο της περασμένης Τρίτης πώς χρησιμοποιούμε την τεχνολογία στις μεταφράσεις μας. Ωστόσο, τα τεχνολογικά βοηθήματα, που έχουν πράγματι αυξήσει κατακόρυφα την παραγωγικότητά μας, έχουν και τους δικούς της κινδύνους.

Οι μεταφραστικές μνήμες, ας πούμε, μας γλιτώνουν από πολλή επαναληπτική δουλειά αλλά αυτό δεν σημαίνει πως όταν βρίσκουμε ένα τμήμα/segment μεταφρασμένο κατά 100% δεν πρέπει να το ελέγχουμε. Πολλές φορές, η προηγούμενη μετάφραση μπορεί να βελτιωθεί.

Άλλοτε, αν και σπάνια, η μετάφραση που παρουσιάζεται ως 100% αντίστοιχη είναι εντελώς ακατάλληλη κι αν τη δεχτούμε θα κάνουμε σοβαρό λάθος. Θα σας διηγηθώ ένα πολύ σπάνιο, ευτυχώς, παράδειγμα.

Εδώ βλέπετε απόσπασμα σελίδας από την Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειται για το παράρτημα μιας απόφασης για τις προδιαγραφές των σιδηροδρόμων και στη σελίδα αυτή βλέπετε κατάλογο χωρών και τις αντίστοιχες σιδηροδρομικές εταιρείες. Αν προσέξετε, αμέσως μετά την Τυνησία και πριν από το Τουρκμενιστάν (η σειρά είναι μεν αλφαβητική, αλλά στα αγγλικά) βλέπουμε μια εξωτική χώρα που ονομάζεται…. Κρέας Γαλοπούλας! Θα καταλάβατε ίσως τι συνέβη. Το πρωτότυπο προφανώς έγραφε “Turkey”, αλλά ο συνάδελφός μας μετέφραζε με χρήση μεταφραστικής μνήμης, και το πρόγραμμα ανέσυρε μια προηγούμενη μετάφραση της λέξης turkey, από τελωνειακούς κανονισμούς, όπου επρόκειτο για κρέας γαλοπούλας. Το λογισμικό δεν μπορεί να ξεχωρίσει ανάμεσα στη χώρα Turkey και στο πουλερικό (στο κάτω κάτω, το πουλί πήρε το όνομά του από τη χώρα, επειδή πίστευαν ότι προήλθε από εκεί).

Να πούμε εδώ ότι το λάθος έγινε επειδή το «τμήμα» (segment) στο οποίο χωρίζονται τα κείμενα για να μεταφραστούν ήταν μονολεκτικό, περιείχε μόνο τη λέξη Τurkey. Βρέθηκε λοιπόν ταύτιση 100%, που εμφανίζεται με πράσινο χρώμα στην οθόνη του υπολογιστή. Κουρασμένος ο συνάδελφος ή αφηρημένος, έπεσε στην πράσινη παγίδα, περίπου με τον ίδιο τρόπο που οι οδηγοί αποκοιμιούνται στον αυτοκινητόδρομο όταν οδηγούν σε μεγάλα διαστήματα με εντελώς ευθεία διαδρομή. Επικύρωσε λοιπόν τη λάθος μετάφραση που του πρότεινε το λογισμικό, κι έτσι αυτή η γκάφα δημοσιεύτηκε τελικά στην Επίσημη Εφημερίδα, αριθ. L 84/26.3.2008, σελ. 92.

Τέλος, θα κλείσω με μια μικρή ανθολογία από λάθη της αυτόματης μετάφρασης. Πρέπει να σας προειδοποιήσω πως το δείγμα που έχω είναι σχετικά περιορισμένο, διότι ο ρυθμός της δουλειάς δεν μας αφήνει τα χρονικά περιθώρια να καταγράφουμε κάθε αξιοσημείωτο μεταφραστικό λάθος που συναντάμε. Πάνω στη φούρια να προλάβουμε την προθεσμία παράδοσης του κειμένου, περιοριζόμαστε να χαμογελάσουμε, να διορθώσουμε το λάθος και να προχωρήσουμε με τη μετάφρασή μας -σπάνια μόνο έχουμε την πολυτέλεια να το καταγράψουμε.

Ένα πολύ χαρακτηριστικό και συχνό λάθος της αυτόματης μετάφρασης είναι ότι κάνει κακό parsing, αλήθεια πώς είναι ο ελληνικός όρος; Για παράδειγμα, εδώ:

Moreover, it is appropriate, in order to ensure the availability of fuel and/or energy consumption data from battery electric vehicles…..

Ο άνθρωπος-μεταφραστής ξέρει ότι εδώ γίνεται λόγος για fuel consumption data and/or energy consumption data, δηλαδή ο όρος consumption data αναφέρεται και στους δύο όρους που προηγούνται.

Το μηχάνημα δεν το ξέρει και μεταφράζει:

Επιπλέον, για να εξασφαλιστεί η διαθεσιμότητα καυσίμων και/ή δεδομένων κατανάλωσης ενέργειας από ηλεκτρικά οχήματα με συσσωρευτή…

αντί για:

Επιπλέον, για να εξασφαλιστεί η διαθεσιμότητα δεδομένων κατανάλωσης καυσίμου και/ή ενέργειας από ηλεκτρικά οχήματα με συσσωρευτή

Ένα άλλο κοινό λάθος είναι ότι το μηχάνημα διαλέγει μια άλλη σημασία για τον υπό μετάφραση όρο.

The Commission shall determine the content of that form and the modalities for the information by implementing acts.

Αποδόθηκε:

Η Επιτροπή καθορίζει το περιεχόμενο της εν λόγω μορφής και τις λεπτομέρειες των πληροφοριών μέσω εκτελεστικών πράξεων.

διότι form σημαίνει κατά πρώτο λόγο μορφή, όμως σημαίνει και το προς συμπλήρωση έντυπο.

Το σωστό ήταν:

Η Επιτροπή καθορίζει το περιεχόμενο του εν λόγω εντύπου και τις λεπτομέρειες των πληροφοριών μέσω εκτελεστικών πράξεων.

Μια άλλη περίπτωση, σε ένα κείμενο με τα πρακτικά της ακρόασης για τον ορισμό αξιωματούχου στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

Λέει ο υποψήφιος:

In addition to my role on the European Central Bank (ECB) Governing Council, I lead an organisation of about 2000 people….

Μεταφράστηκε:

Πέραν του ρόλου μου στο Διοικητικό Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), έχω ως αποτέλεσμα την οργάνωση περίπου 2000 ατόμων…

αντί για:

Πέραν του ρόλου μου στο Διοικητικό Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), διοικώ έναν οργανισμό περίπου 2000 ατόμων….

Ίσως το λάθος έγινε επειδή στα κείμενά μας το lead το χρησιμοποιούμε πολύ συχνά με τη μεταφορική σημασία “έχω ως αποτέλεσμα…, οδηγώ σε…” και όχι με τη σημασία “ηγούμαι, διοικώ”. Βέβαια, κακώς γίνεται η παρανόηση αφού η σημασία “έχω ως αποτέλεσμα” θα ήθελε σύνταξη με την πρόθεση to.

Κι άλλο ένα:

Underlines that various recent cases of money laundering within the Union are linked to capital, ruling elites, and/or citizens who come from Russia

Μεταφράστηκε:

υπογραμμίζει ότι διάφορες πρόσφατες υποθέσεις νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες στο εσωτερικό της Ένωσης συνδέονται με την πρωτεύουσα, την ελίτ και/ή τους πολίτες που προέρχονται από τη Ρωσία

αντί για

συνδέονται με κεφάλαια, κυβερνώσες ελίτ και/ή πολίτες….

Βλέπετε ότι το μηχάνημα ξέρει ότι εμείς τον όρο money laundering προτιμάμε να τον αποδίδουμε με το μακροσκελέστατο “νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες” αντί για το σχεδόν καθιερωμένο αλλά πιο λαϊκό “ξέπλυμα χρημάτων”, και το ξέρει επειδή είναι τροφοδοτημένο με δικές μας μεταφράσεις. Δεν μπορεί όμως να ξεχωρίσει ποια σημασία του capital χρησιμοποιείται.

Κι ένα τελευταίο, πιο κωμικό, από ένα νομοθετικό κείμενο για το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν, το SIS:

As palm print data and DNA profiles are only stored in the SIS….

Μεταφράστηκε:

Δεδομένου ότι τα στοιχεία για την παραγωγή φοινικελαίου και τα προφίλ DNA αποθηκεύονται μόνο στο SIS….

Στα κείμενά μας ασχολούμαστε συχνά με το φοινικέλαιο, οπότε στα σώματα κειμένων βρίσκει κανείς πολύ περισσότερες αναφορές σε palm oil που σημαίνουν φοινικέλαιο παρά σε αποτυπώματα παλάμης. Κι έτσι έγινε το αστείο αυτό λάθος.

Το σωστό:

Δεδομένου ότι τα δεδομένα για τα αποτυπώματα παλάμης και τα προφίλ DNA αποθηκεύονται μόνο στο SIS….

Φυσικά, κάνουν και οι άνθρωποι αστεία μεταφραστικά λάθη, όπως είδαμε στο πρώτο μέρος. Καθώς το επάγγελμά μας μεταλλάσσεται, εσείς οι νεότεροι θα πρέπει να μάθετε και τα δικά σας λάθη να αποφεύγετε και τα λάθη του αυτόματου βοηθού σας να διορθώνετε. Μια γενική συμβουλή, βέβαια, είναι να διαβάζετε μια δεύτερη φορά αυτό που γράψατε και να αναρωτιέστε αν έχει νόημα.

Αν το κάνετε, είναι βέβαιο πως δεν θα γράψετε ούτε για κρέας γαλοπούλας ανάμεσα στις σιδηροδρομικές εταιρείες ούτε για φοινικέλαιο πλάι στα δακτυλικά αποτυπώματα.

Σας ευχαριστώ!

 

Μεζεδάκια τύπου Αμπέρ

Συμβαίνει πότε πότε το σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο με τα στραβά και τ’ ανάποδα, κυρίως γλωσσικά, της περασμένης εβδομάδας, να παίρνει τον τίτλο του από κάποια λιχουδιά της πιατέλας.

Κάτι τέτοιο έχουμε και σήμερα, οπότε αν προβληματιστήκατε τι δουλειά έχει ο Αμπέρ (ή το Αμπέρ) θα σας απαντήσω ότι πρόκειται για ευγενική χορηγία της ΕΡΤ.

Στο νυχτερινό δελτίο ειδήσεων της Πέμπτης, η δημόσια τηλεόραση κάλυψε την επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη στον Πειραιά, όπου ο αρχηγός της ΝΔ είχε διάλογο με ταξιτζήδες.

Όπως είπε η δημοσιογράφος (το στιγμιότυπο το ανέβασε εδώ ο φίλος μας ο Στάζιμπος) ο κ. Μητσοτάκης «εξέφρασε τη στήριξή του στον κλάδο και επανέλαβε την αντίθεσή του σε εταιρείες τύπου Αμπέρ».

Αφού μιλήσαμε για ταξιτζήδες, θα καταλάβατε ότι το Αμπέρ δεν είναι μονάδα ηλεκτρισμού όπως το Βολτ και το Βατ αλλά το πώς προφέρει την Uber η δημοσιογράφος της ΕΡΤ, διότι δικό της είναι βέβαια το μαργαριτάρι.

Αν δείτε το δελτίο ειδήσεων, στο σουπεράκι εμφανίζεται σωστά «εταιρείες τύπου Uber», οπότε το φταίξιμο πέφτει στην παρουσιάστρια, που εξέθεσε έτσι το κρατικό κανάλι.

* Μια και το Μπρέξιτ πήρε παράταση, θα δούμε και πολλά ακόμα πνευματώδη μιμίδια για το βελούδινο μεν μακρόσυρτο δε αυτό διαζύγιο.

Τrue ή false λέει η χειρόγραφη απάντηση; Αριστοτεχνικό παράδειγμα μαθητικού hedging, αφού μπορεί να δεχτεί και τις δύο ερμηνείες, αναλόγως ποια συμφέρει.

(Κάτι ανάλογο έκανε κι ο Καραγκιόζης με το ογδομήντα, που ήταν 80 όταν είχε να λαβαίνει και 70 όταν χρωστούσε).

* Παρόλο που ξέρω κάτι λίγα αγγλικά, θεωρώ εκζήτηση και σουσουδισμό να προφέρουμε τα αγγλικά δάνεια της ελληνικής γλώσσας με αγγλική προφορά. Όταν μιλάμε ελληνικά, τα προφέρουμε ελληνικά και τα γράφουμε με το ελληνικό αλφάβητο. Αν θα μιλήσουμε αγγλικά, έχουμε το πεδίο ελεύθερο να επιδείξουμε την οξφορδιανή προφορά μας για την οποία ήταν περήφανη η κυρία Λίτσα που είχε το φροντιστήριο στην πλατεία.

Ετεροχρονισμένα δεκεμβριανά μεζεδάκια

Ετεροχρονισμένα, διότι χτες που ήταν η κανονική τους μέρα έπεσε πρώτη του μηνός και δημοσιεύτηκε το Μηνολόγιο, με αποτέλεσμα τα μεζεδάκια να μετατεθούν για σήμερα -που σημαίνει ότι το κυριακάτικο λογοτεχνικό ή φιλολογικό μας άρθρο απλώς αναβάλλεται για την επόμενη Κυριακή. Και δεκεμβριανά επειδή χτες μπήκε ο Δεκέμβριος.

Και ξεκινάμε με ένα μεταφραστικό από το ακούραστο μηχανάκι της Ράιαν που δεν κουράζεται να παράγει κοτσάνες.

Φίλος του ιστολογίου πήρε πριν από μερικές μέρες ηλεμήνυμα για μια προσφορά της χαμηλόκοστης εταιρείας, όπου κάτω-κάτω, αν προσέξετε, θα δείτε ότι η προσφορά ισχύει για ταξίδια από «1 Ιανουάριος – 31 Ενδέχεται 2019».

Ενδέχεται; Τι ενδέχεται; Το 31 ή το 2019;

Απλώς, το μηχανάκι που έκανε τη μετάφραση μπέρδεψε τον Μάιο μήνα (May) με το ρήμα may.

Πάλι καλά που δεν μετέφραζε τίποτε άρθρα για το Μπρέξιτ, να μπει στη μέση και η Τερέζα Μέι ή Τερέζα Μαΐου ή Τερέζα Ενδέχεται (In May, Ms May may….).

Οι τακτικοί αναγνώστες θα έχουν δει ότι έχουμε κατ’ επανάληψη επισημάνει και άλλα μεταφραστικά μαργαριτάρια από το μεταφραστήρι της Ράιαν.

Και γεννάται το ερώτημα: ένας κολοσσός με τεράστιο τζίρο, όπως η Ράιαν, δεν μπορεί να πληρώνει εκατό μεταφραστές (έναν για κάθε γλώσσα) να μεταφράζουν τα διαφημιστικά της μηνύματα; Δεν ξέρω καλά τα οικονομικά των αεροπορικών εταιρειών αλλά υποθέτω πως το κόστος θα είναι αμελητέο σε σύγκριση με τον τζίρο της. Φοβάμαι μήπως η επιλογή υπαγορεύεται όχι από οικονομικούς λόγους αλλά από ιδεολογικούς.

* Συχνά επισημαίνουμε περιπτώσεις περιττών εισαγωγικών στο ιστολόγιο, αλλά αυτό το άρθρο που μου υπέδειξε φίλος του ιστολογίου, από αθλητικόν ιστότοπο, πρέπει να σπάει κάποιο ρεκόρ αφού πρόκειται για ρεσιτάλ εισαγωγικομανίας, για ομοβροντία άχρηστων εισαγωγικών:

Ενδεικτικά μεζεδάκια

Γιατί «ενδεικτικά»; Ποιος ο λόγος να τιτλοφορήσω έτσι το σημερινό μας πολυσυλλεκτικό άρθρο με τα σημεία και τα τέρατα του γραπτού και ηλεκτρονικού τύπου; Θα μπορούσα να πω για «εσθονικά μεζεδάκια» ή «μεζεδάκια των βάσεων» αν είχα πάρει τον τίτλο από την επικαιρότητα. Όμως διάλεξα να τιτλοφορήσω το άρθρο από ένα χοντρούτσικο μεταφραστικό μαργαριτάρι -που θα το σερβίρω λίγο πιο κάτω, αφού πρώτα παρουσιάσω τα ορντέβρ.

Και ξεκινάμε με τα άχρηστα εισαγωγικά της εβδομάδας, που μάλιστα σερβίρονται και σε φιλικό μου ιστότοπο. Σε είδηση που διαβάζω στο stokokkino.gr για μια σύγκρουση πλοίων υπάρχουν κάμποσα περιττά εισαγωγικά, αλλά το αποκορύφωμα είναι η φράση:

Δέκα αγνοούμενοι από το πλήρωμα του «αντιτορπιλικού» John S. McCain είναι ο απολογισμός της σύγκρουσής του, υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, στα ανοιχτά της Σιγκαπούρης, ενώ ακόμη δεν έχει κοπάσει ο θόρυβος για το «ξήλωμα» του καπετάνιου και άλλων αξιωματικών του Fitzgerald για αντίστοιχο συμβάν που στοίχισε τη ζωή σε επτά μέλη του πληρώματος.

Και καλά, ας δεχτούμε για χάρη της συζήτησης τα εισαγωγικά στο «ξήλωμα» (λες κι αν έλειπαν θα νομίζαμε ότι ο καπετάνιος παρουσιάστηκε με ξηλωμένα τα κουμπιά της στολής του), όμως, προς τι τα εισαγωγικά στο «αντιτορπιλικό»; Όπως λέει κι ο φίλος που το στέλνει, δηλαδη δεν ειναι αντιτορπιλικό; Αλλά τότε τι είναι; Μπιγκόνια; Πληκτρολόγιο; Νεσεσέρ για καλλυντικά; Ο Λεβιάθαν των βυθών;

* Στο μέιλ μου παίρνω ειδοποιήσεις για νέα άρθρα του αθλητικού περιοδικού Humbazine, και μια ειδοποίηση με έκανε να ανατριχιάσω:

Φίλες, φίλοι το καλοκαίρι χλώμιασε  με την «Antetokounmpoιάδα».

Με εξοργίζουν οι λέξεις που ανακατεύουν ελληνικό και λατινικό αλφάβητο, αλλά αυτή εδώ, που δεν είναι και σαφές πού τελειώνει το λατινικό και πού αρχίζει το ελληνικό αλφάβητο, θαρρώ ότι σπάει ρεκόρ. Τι θα άλλαζε αν έγραφε Αντετοκουνμπιάδα; Δεν θα ήταν καλύτερο; Έλληνας δεν είναι ο Γιάννης; Γιατί δεν τον γράφουμε ελληνικά; Επειδή έχει ξενικό επώνυμο; Ώρες είναι να γράψουμε τότε και Ebert ή Fuchs (Έβερτ και Φιξ, αντίστοιχα).

* Και κάτι με γλωσσικό ενδιαφέρον, χωρίς να επισημαίνω κάποιο λάθος. Η φωτογραφία που βλέπετε αριστερά τραβήχτηκε από φίλο του ιστολογίου σε μινιμάρκετ στη Γαύδο.

Ο μαγαζάτορας έχει αναρτήσει την εξής μαντινάδα:

Το μαγαζί είναι μικρό και μπρόκα δεν σηκώνει
και όποιος παίρνει προϊόν, πρέπει να το πλερώνει!!!
(διόρθωσα δυο λέξεις)

Η μπρόκα είναι η πρόκα, νομίζω, που εδώ χρησιμοποιείται με την έννοια του απλήρωτου χρέους, του φεσιού.

Ξέρει κανείς τέτοια χρήση της λέξης ώστε να επιβεβαιώσει την εικασία μου;

* Λαθάκι σε άρθρο της Νεφέλης Λυγερού για τον υπουργό Παιδείας. Γράφει:

Λόγω της πολύ πιο ενεργούς ανάμιξής του….

Δεν πάει έτσι. Δεν είναι ούτε «η *ενεργής – της *ενεργούς» ούτε «η *ενεργού – της *ενεργούς» (κατά το αλεπού). Είναι η ενεργός, άρα της ενεργού.

* Και ύστερα από τα ορντέβρ, το μεζεδάκι που κρύβεται στον τίτλο του σημερινού άρθρου.

Η Δυναστεία των Τραγουδιών και άλλα μεζεδάκια

Τυχαίνει μερικές φορές ένα από τα μεζεδάκια της πιατέλας να μου φανεί τόσο γουστόζικο ή τόσο χοντρό που να μνημονευτεί και στον τίτλο του άρθρου -και κάτι τέτοιο συμβαίνει και σήμερα.

Λογικό είναι να ξεκινήσουμε ακριβώς από αυτό το μεζεδάκι τη σημερινή μας περιήγηση στα σημεία και τα τέρατα του γραπτού και ηλεκτρονικού τύπου.

Λοιπόν, σύμφωνα με άρθρο του skai.gr, αρχαιολόγοι στην Κίνα έφεραν στο φως μια αρχαία επιγραφή από τη… Δυναστεία των Τραγουδιών.

Ποια ήταν όμως αυτή η δυναστεία και γιατί δεν την αναφέρουν τα βιβλία της ιστορίας; Να είναι τίποτα περιφημοι τραγουδιστές σαν τους Αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης; Αλλά αυτοί συντεχνία είχαν, όχι δυναστεία.

Απλώς, το αγγλικό άρθρο από το οποίο άντλησε υλικό, ας πούμε, ο δαιμόνιος συντάκτης του Σκάει (μάλλον είναι αυτό), ανέφερε: the Song Dynasty.

Και αφού στα αγγλικά song θα πει τραγούδι, δεν κάθισε ο άνθρωπος να το πολυψειρίσει, έπλασε την καινούργια δυναστεία -κι άσε τους Κινέζους να επιμένουν ότι η Δυναστεία Σονγκ διάρκεσε απο το 960 ως το 1279. (Επί των ημερών της μάλιστα εκδόθηκαν πρώτη φορά χαρτονομίσματα).

Παρακαλείται το περιοδεύον συμβούλιο του ιστολογίου να αποφασίσει αν η Δυναστεία των Τραγουδιών θα γραφτεί στα κατάστιχα της Νομανσλάνδης ή της Απωνίας.

* Διαβάζω άρθρο για την πρόσφατη συνέντευξη του Αλ. Τσίπρα στη Γκάρντιαν, όπου ο πρωθυπουργός αναφέρει μεταξύ άλλων: προχώρησα με ένα πρόγραμμα βαθέων μεταρρυθμίσεων.

Το λάθος αυτό είναι συχνό, το κάνουν πολλοί, αλλά δεν παύει να είναι λάθος. Δεν εννοώ τις… μεταρρυθμίσεις, εννοώ τη γενική πληθυντικού «των βαθέων» που δεν μπορεί να είναι θηλυκού γένους. Το θηλυκό του «βαθύς» είναι ή «βαθιά» ή, λογιότερα, «βαθεία». Στη μία περίπτωση η γενική πληθυντικού είναι «βαθιών μεταρρυθμίσεων» (το προτιμώ), στη δεύτερη περίπτωση «βαθειών μεταρρυθμίσεων» (ίσως το προφέρετε ασυνίζητο) -πάντως σε καμιά περίπτωση δεν είναι «βαθέων».

Πολύ συχνό λαθάκι της ιδιας κατηγορίας είναι το «παχέων αγελάδων» -ή «παχειών» ή «παχιών». Το παχέων μόνο σε ταύρους ταιριάζει.

* Ωστόσο, σε ποιον θα χρεώσουμε το μαργαριτάρι; Στον Τσίπρα; Μάλλον όχι, η συνέντευξη δόθηκε στα αγγλικά. Στον μεταφραστή της ΕφΣυν; Ίσως, αλλά ίδια διατύπωση βρίσκω και σε άλλες πηγές. Ίσως δόθηκε έτσι από το ΑΠΕ, ίσως από το γραφείο του πρωθυπουργού.

* Παρεμπιπτόντως, η Γκάρντιαν χαρακτηρίζει τον Τσίπρα The longest-serving Greek prime minister since the economic crisis began, τον μακροβιότερο Έλληνα πρωθυπουργό από τότε που άρχισε η κρίση. Δεν είμαι σίγουρος ότι το μετράει σωστά. Από τις 26 Ιανουαρίου 2015 μέχρι τις 23 Ιουλίου 2017 που δόθηκε η συνέντευξη έχουμε 910 μέρες, και μάλλον πρέπει να αφαιρεθούν και οι περίπου 25 ημέρες της υπηρεσιακής κυβέρνησης Θάνου τον Αύγουστο-Σεπτέμβρίο του 2015. Όμως η κυβέρνηση Σαμαρά διάρκεσε από τις 21.6.2012 έως τις 26.1.2015, που μας κάνει 950 μέρες (δεν τις μετράω μία-μία, υπάρχει σάιτ που τα λογαριάζει).

Προφανώς οι Άγγλοι ξέρουν ότι θα εξαντλήσει την τετραετία.

* Ως επιστημονικός κλάδος, οι γλωσσολόγοι δεν έχουν πολύ μεγάλο γόητρο στο ευρύ κοινό -άλλοι επιστήμονες απολαμβάνουν περισσότερο τη δημοσιότητα. Ωστόσο, πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα με τον εντυπωσιακό τίτλο «Ο γλωσσολόγος ήταν σχεδόν τέλειος»

Ο αγγλικός τίτλος, βέβαια, είναι εντελώς διαφορετικός: Double negative, ήγουν «διπλή άρνηση». Εμείς εδώ στο ιστολόγιο έχουμε ασχοληθεί αρκετά με τη διπλή άρνηση -που είναι υποχρεωτική στα νέα ελληνικά, π.χ. «δεν θέλω τίποτα» αλλά θεωρείται λάθος στα αγγλικά- και έχουμε καυτηριάσει και τον σουσουδίστικο «τρόμο της διπλής άρνησης» διάφορων δημοσιογράφων που σκέφτονται στα αγγλικά και την αποφεύγουν.

Φαίνεται ότι και ο εκδότης του βιβλίου φοβήθηκε τη διπλή αρνηση κι έτσι έβαλε τον γλαφυρό αυτόν τίτλο, ο οποίος πάντως δεν είναι ελληνική πρωτοτυπία αλλά ακριβής μετάφραση του γαλλικού τίτλου. (Η επιλογή του τίτλου είναι προνόμιο του εκδότη, όχι ευθύνη του μεταφραστή) Το βιβλίο δεν το έχω δει, αλλά αν κρίνω από το οπισθόφυλλο που δημοσιεύεται εδώ, τα ελληνικά του είναι λίγο περίεργα: Ο Τζέρεμυ Κουκ είναι η ιδιοφυΐα του Ινστιτούτου Ουόμπας, μιας ιντελιγκέντσιας γλωσσολόγων της νότιας Ιντιάνα που παρέχουν τις υπηρεσίες τους και στον προσαρτημένο παιδικό σταθμό. Ιντελιγκέντσια γλωσσολόγων; Τι θα πει αυτό;

* Δεν ξέρω αν έχει δίκιο η Άννα-Μισέλ Ασημακοπούλου στην αντιπαράθεσή της με τον Ν. Παππά, αλλά στα λατινικά τα θαλάσσωσε, μάνεντ είναι το σωστό και όχι το όι όι μάνεμ που έγραψε.

Και δεν μάνεντ μόνο τα σκρίπτα. Και τα τιτιβίσματα μάνεντ, και τα βλέπουμε και γελάμε.

* Στον ιστότοπο της ΕΡΤ δημοσιεύτηκε άρθρο για τις πολικές αρκούδες του ζωολογικού κήπου του Λάπλαντ, στη βόρεια Φινλανδία, οι οποίες ζεσταίνονται διότι κάνει 25 βαθμούς λέει.

Μόνο που αυτό το Λάπλαντ νομίζω πως εντώ στο Ελλάντα το λέμε Λαπωνία.

* Σε άλλη συνέντευξή του, στον Άλφα, ο Αλέξης Τσίπρας είπε, ανάμεσα στ’ άλλα, ότι «θέσαμε τα θεμέλια -σας μιλάω σαν μηχανικός».

Είδα στο Φέισμπουκ έναν γνωστό μου, αντίθετο πολιτικά με τον Τσίπρα, να ειρωνεύεται αυτή τη σύνταξη, διότι, λέει, σημαίνει ότι «μιλάει σαν να είναι μηχανικός, άρα δεν είναι».

Θα υπερασπιστώ όχι τον Τσίπρα, που έρχεται και παρέρχεται, αλλά τη νεοελληνική γλώσσα από τη μπαμπινιώτικη διαστρέβλωση που της γίνεται. Ακόμα και όσοι τηρούν τη διάκριση «σαν» και «ως» (διότι άλλοι θεωρούμε ότι ουσιαστικά έχει πάψει να υφίσταται) έχουν κατά νου ότι το «σαν» δεν εισάγει μόνο παρομοιώσεις, αλλά χρησιμοποιείται και ως αιτιολογικό.

Ήδη το 1946 ο Αχιλλέας Τζάρτζανος, στη μνημειώδη «Νεοελληνική σύνταξι» ενώ επικρίνει χρήσεις όπως «αναγνωρίστηκε η Ελλάδα σαν κράτος ανεξάρτητο» (δέχεται μόνο το ‘ως’), δέχεται το «σαν» όταν (σελ. 242 του β’ τόμου): «επέχει θέση κατηγορηματικού προσδιορισμού, προκειμένου όχι για παρομοίωση, παρά για μια πραγματική σχέση ή κατάσταση ή ιδιότητα, η οποία προβάλλεται ως αιτιολογία, για κείνο που λέγεται στην πρόταση αυτή».

Και δίνει ο Τζάρτζανος παραδείγματα αποδεκτών χρήσεων όπως:

• να μεταλάβεις κι εσύ γιε μου, σα Χριστιανός [= σα Χριστιανός που είσαι, αφού είσαι Χριστιανός]
• να μου δηλώσεις ορθά-κοφτά, σαν κόρη του Ζάρκα, αν θα μείνεις [σαν κόρη του Ζ. που είσαι, αφού είσαι κόρη του Ζ.]
• να κρίνετε κι εσείς σα σπουδασμένος άνθρωπος [σα σπουδασμένος άνθρωπος που είστε, εφόσον είστε σπουδασμένος]

Ολόιδια περίπτωση είναι και το «σας μιλάω σαν μηχανικός» [που είμαι] του Τσίπρα.

* Σε ανακοίνωσή του ο ΣΥΡΙΖΑ υποστηρίζει ότι το ΕΣΡ «πρέπει να διεξάγει άμεσα» τον διαγωνισμό για τις τηλεοπτικες άδειες.

Συμφωνώ. Όμως, σύντροφοι, δεν θα τον διεξάγει πολλές φορές τον διαγωνισμό. Μία φορά θα τον διεξαγάγει. Κι αν σας ενοχλεί το -αγαγ- βάλτε άλλο ρήμα: να πραγματοποιήσει, ας πούμε. Ή να οργανώσει. Ή να δρομολογήσει.

Ή, όπως θα λέγανε οι κουμπάροι στην Κύπρο, «πρέπει να διεξάξει άμεσα». Καλύτερο το βρίσκω, παρά το λάθος «να διεξάγει».

* Tα γλωσσικά μουστάκια της εβδομάδας, σε άρθρο του αντιδήμαρχου της Χερσονήσου, με αφορμή το περιστατικό με το «αέριο γέλιου» και τη βρετανίδα τουρίστρια, και μάλιστα στην πρώτη-πρώτη πρόταση:

Σχετικά με το πρόσφατο ατυχές και θλιβερό γεγονός, με τη 18χρονη Βρετανίδα επισκέπτη μας στα Μάλια…

Γιατί «η Βρετανίδα επισκέπτης» και όχι «επισκέπτρια»;

Στο ίδιο άρθρο διαβάζουμε για το «υπάρχων μοντέλο» στα Μάλια. Έχει και άλλα σημεία προβληματικά το άρθρο, όποιος έχει όρεξη τα βρίσκει.

* Και κλείνω με μια φωτογραφία που κυκλοφορεί στη μπλογκόσφαιρα -δεν ξέρω αν είναι αυθεντική, νομίζω πως αναφέρθηκε ότι είναι από κατάλογο ζαχαροπλαστείου κάπου στη Θράκη -αλλά όπως επισημάνθηκε στα σχόλια, κατά πάσα πιθανότητα είναι από τη Βουλγαρία ο κατάλογος.

Όπως βλέπετε, η Coca Cola Light αποδόθηκε κόκα κόλα Φως. Βέβαια, είναι περίεργο να έγινε τέτοιο λάθος, διότι το λάιτ σε φαγητά και ποτά το ξέρουμε καλά, γι’ αυτό και έχω επιφυλάξεις για την αυθεντικότητα.

.

* Ή μάλλον, να κλείσουμε με ένα ποίημα, διότι το ζητάει η μέρα.

Βλέπετε, η σημερινή μέρα, 29 Ιουλίου, είναι μια από τις λίγες ημερομηνίες της χρονιάς που έχει το δικό της ποίημα, δηλαδή ποίημα με τίτλο «29 Ιουλίου».

Πρόκειται για ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη (1919-2005), ο οποίος γεννήθηκε στις 29 Ιουλίου 1919:

29 Ιουλίου

29 Ιουλίου, αποφράδα ημέρα
της μη γεννήσεώς μου
βρίσκομαι βαθιά μες στα νερά
της θάλασσας του Πόρου
νεοφώτιστος
συντροφιά με τους φίλους μου
τα ψάρια.

Στην Κολμάρ

Όταν είχα πάει στο Κολμάρ

Συζητούσα προχτές με μια συνάδελφο, και μου έλεγε πως το σαββατοκύριακο είχε πάει εκδρομή «στην Κολμάρ». Της απάντησα πως είχα πάει κι εγώ πέρυσι, και πως μου άρεσε πολύ το κέντρο της πόλης με τα χαρακτηριστικά αλσατικά σπίτια και με τα κανάλια. Ωστόσο, εγώ δεν πήγα στην Κολμάρ, αλλά στο Κολμάρ.

Όπως θα καταλάβατε, το σημερινό άρθρο δεν θα είναι ταξιδιωτικό αλλά θα εξετάσει ένα όχι ιδιαίτερα φλέγον πρόβλημα, το γένος των ξένων τοπωνυμίων. Η φίλη μου που είπε «στην Κολμάρ» τεκμηρίωσε την επιλογή της με το επιχείρημα ότι υπονοείται η λέξη «πόλη»: «στην (πόλη) Κολμάρ».

Το επιχείρημα αυτό δεν είναι αβάσιμο, και προσωπικά το εφαρμόζω για τους τίτλους εντύπων. Κι έτσι, γράφω:

• η (εφημερίδα) Μοντ, η Μοντ, παρόλο που κάποιοι γράφουν «ο Μοντ» επειδή σημαίνει «κόσμος» ή επειδή στα γαλλικά είναι αρσενικού γένους (Le Monde).
• η Τζουμχουριέτ, η Ελ Παΐς (παρόλο που το ελ είναι άρθρο και δη αρσενικό), η Ρεπούμπλικα, η Λιμπερασιόν, η Σαν, η Μπιλντ, η Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε
• σε πιο αμφισβητούμενες περιπτώσεις, γράφω επίσης: η Τάιμς, η Γκάρντιαν, η Νιου Γιορκ Τάιμς (και όχι «ο» Γκάρντιαν ή «οι» Τάιμς)
• το Εκόνομιστ (διότι «περιοδικό»), το Νιου Γιόρκερ (αν και πολλοί γράφουν «ο»)

Αλλά ας επιστρέψουμε στα τοπωνύμια, όπου τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Πορτογαλικά μεζεδάκια

Δεν θα σας σερβίρω κροκέτες μπακαλιάρου, γαρίδες, γουρουνόπουλο και παστέις ντε νάτα. Τα μεζεδάκια είναι πορτογαλικά απλώς και μόνο επειδή εγώ βρίσκομαι για λίγες μέρες στη Λισαβόνα. Ίσως ανεβάσω και κάποιο ταξιδιωτικό άρθρο από βδομάδα, αλλά δεν το υπόσχομαι. Να επισημάνω επίσης ότι τα σημερινά μεζεδάκια δημοσιεύονται μεν το Σάββατο αλλά κατά βάση έχουν γραφτεί στα μέσα της εβδομάδας, οπότε ίσως δεν έχουν τα πιο φρέσκα δείγματα, αν και μπαγιάτικα δεν τα λες.

* Και ξεκινάω με ακόμα ένα κρούσμα κακομεταφρασμένου κειμένου, που δημοσιεύτηκε απαράλλαχτο σε αρκετούς ιστότοπους προφανώς επειδή η πηγή είναι μία (ή το ΑΠΕ ή το Κέντρο Διανομής Κακών Μεταφράσεων). Εννοώ το άρθρο της Νιου Γιορκ Τάιμς για τους Έλληνες αναρχικούς, όπου ο τίτλος κιόλας έχει ένα καραμπινάτο λάθος που στρεβλώνει το νόημα. Το Anarchists Fill Services Void Left by Faltering Greek Governance αποδόθηκε (στο nooz.gr, στο thetoc.gr και σε άλλους ιστότοπους): «Οι αναρχικοί γεμίζουν το κενό των υπηρεσιών, παραβιάζοντας την ελληνική διακυβέρνηση».

Στην πραγματικότητα, ο τίτλος αποδίδεται «Οι αναρχικοί καλύπτουν το κενό υπηρεσιών που έχει αφήσει η παραπαίουσα ελληνική διακυβέρνηση». Μπορούμε να συζητήσουμε αν το governance θα το αποδώσουμε «διακυβέρνηση» ή «δημοσια διοίκηση» αλλά η παρερμηνεία-αντιστροφή νοήματος βρίσκεται στην απόδοση του faltering, που δεν συναρτάται με τους αναρχικούς αλλά με την governance.

Πιο κάτω, ένα ακόμα σοβαρό λάθος, όταν, εκεί που γίνεται λόγος για τον Ρουβίκωνα, δηλώνεται ότι στόχος της συλλογικότητας είναι ο militant unionism, «ο μαχητικός συνδικαλισμός» θα το απέδιδα εγώ. Ο… μάγος που το μετέφρασε το μεταμόρφωσε σε «σκοπός είναι να γίνει στρατιωτική (!) οργάνωση», προδίδοντας πλήρη άγνοια της λέξης militant, που δεν είναι πάντοτε εύκολο να αποδοθεί.

Αυτά τα δυο λάθη είναι τόσο χοντρά, και σε θέματα ουσίας, που δικαιολογημένα δημιουργούν υποψίες ότι η διαστρέβλωση είναι σκόπιμη, αν και βέβαια ο χρυσός κανόνας στις περιπτώσεις αυτές είναι να μην αποδίδεις σε δόλο ό,τι εύκολα εξηγείται από την ανικανότητα.

Είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν κι άλλα λάθη, αν κοιταξουμε πιο προσεχτικά το ελληνικό κείμενο. Παρεμπιπτόντως, το πρώτο λάθος, την απόδοση του «faltering» ως «παραβιάζοντας» το κάνει και το google translate, που μεταφράζει την επίμαχη φράση: Οι αναρχικοί συμπληρώνουν τις άδειες των υπηρεσιών, παραβιάζοντας την ελληνική διακυβέρνηση.

(Το thetoc.gr έχει κατεβάσει το επίμαχο άρθρο -είναι πιο εύκολο αυτό παρά να διορθώσουν τα λάθη).

* Για να προλάβω ερώτηση ή παρατήρηση, προτιμώ να γράφω «η» Νιου Γιορκ Τάιμς και όχι «οι», όπως και «η» Μοντ ή «η» Γκάρντιαν (και όχι «ο»), αλλά και «το» Εκόνομιστ και όχι «ο». Ο λόγος είναι ότι για να γράψω στα ελληνικά δεν θα καθίσω να δω τι σημαίνει ο τίτλος του κάθε εντύπου, που μπορεί να είναι και σε γλώσσα που δεν ξέρω. Οπότε, για όλες τις εφημερίδες χρησιμοποιώ το θηλυκό (η Τάιμς, η Μοντ, η Γκάρντιαν, η Σαν) και για όλα τα περιοδικά το ουδέτερο (το Εκόνομιστ, το Σάιενς, το Πουάν).

* Η γενικομανία της εβδομάδας, από αθλητικόν, και δη οπαδικόν ιστότοπο. Ο προπονητής της ομάδας μπάσκετ της ΑΕΚ φέρεται να έχει δηλώσει ότι «δεν αντέχει κριτικής το παιχνίδι», εννοώντας την ήττα της ομάδας του από τον Παναθηναϊκό.

Όπως φαίνεται, ένοχος για τη γενικομανία είναι ο δημοσιογράφος και όχι ο προπονητής ο οποίος μάλλον είπε «δεν αντέχει κριτική» -αλλά ο συντάκτης του άρθρου θέλησε να το… ευπρεπίσει. Συνηθισμένη εδώ είναι και η εμπρόθετη σύνταξη, που εγώ συνήθως την προτιμώ: δεν αντέχει σε κριτική.

* Η ακλισιά της εβδομάδας από άρθρο για το κλείσιμο του διάσημου τσίρκου Μπάρνουμ: «Ένα από τα αρχαιότερα και διασημότερα τσίρκο του κόσμου, το Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus, κατέβασε για πάντα ρολά».

Όπως σχολίασε ο φίλος που το εντόπισε: Το κλείνετε, αλλά δεν το κλίνετε.

Διότι βέβαια το τσίρκο του τσίρκου, τα τσίρκα των τσίρκων, όπως και το πιάνο του πιάνου, το παλτό τα παλτά των παλτών, του πόστου, του παραπέτου κτλ.

* Η φονική επίθεση στο Μάντσεστερ αποτέλεσε την αφορμή και για κάμποσα μαργαριτάρια τηλεοπτικών σταθμών, καθώς η τσαπατσουλιά φαίνεται περισσότερο όταν υπάρχει έκτακτη είδηση. Ήδη σχολιάσαμε εδώ το «Μάντσεστερ του Λονδίνου», όπως έγραψε το σουπεράκι στην εκπομπή του Βερύκιου, και γελάσαμε αρκετά -αν και κάποιοι θα έγραφαν στα σοβαρά και χωρίς να το θεωρούν γελοίο «στο Τέτοβο των Σκοπίων».

Για το ίδιο γεγονός, ο Σκάει μας πληροφορεί ότι «Ανάμεσα στους νεκρούς πολλοί αγνοούμενοι».

Ωστόσο, αγνοούμενος είναι κάποιος που δεν ξέρουμε πού βρίσκεται, που δεν είναι γνωστή η τύχη του ή η θέση του ύστερα από ένα δυστύχημα ή σε έναν πόλεμο κτλ. Υποθέτω ότι εδώ υπάρχουν πτώματα («σοροί» κατά την καινούργια ορολογία) που δεν έχουν ταυτοποιηθεί/αναγνωριστεί, που δεν είναι γνωστή η ταυτότητά τους.

* Μια Αγγλίδα, λέει, αγόρασε από ένα παζάρι ένα φο μπιζού και τελικά αποδείχτηκε πως ήταν διαμάντι πολλών καρατίων. Στο σχετικό άρθρο υπάρχει ένας αναχρονισμός: Έναν θησαυρό στο χέρι της, δίχως να το γνωρίζει, είχε για τρεις δεκαετίας μία γυναίκα από τη Μεγάλη Βρετανία, καθώς το «φο μπιζού» το οποίο είχε αγοράσει από παζάρι πριν από 30 χρόνια, αντί 12 ευρώ, αποδείχθηκε πως ήταν τελικά διαμάντι 26,27 καρατίων.

Ο φίλος που το στέλνει, παρατηρεί: Πριν από 30 χρόνια δεν υπήρχε ευρώ και στη Μεγάλη Βρετανία δεν υπήρξε ποτέ. Ας έγραφε «οκτώ λίρες (σημερινά 12 ευρώ)». Ή είναι πολύ αυστηρός;

* Μεγάλη φάμπρικα μάς άνοιξε η είδηση με τη μελέτη των παλαιοντολόγων του πανεπιστημίου της Τυβίγγης (εντάξει, του Τύμπινγκεν) ότι ο διαχωρισμός του κλάδου των προανθρώπων από τους χιμπατζήδες ίσως να μην έγινε στην Αφρική, αλλά στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, δηλαδή στα μέρη μας. Μοιραία, μέσα από διάφορα λογικά άλματα, αυτό διατυπώθηκε, στους μεν σοβαρότερους ιστότοπους ως «Ο πρώτος προάνθρωπος έζησε στην Ελλάδα», και στα λιγότερο σοβαρά μέσα ξεφτιλισμένα μέσα ως «ήταν Έλληνας», έστω με την επιφύλαξη «πιθανόν να ήταν Έλληνας».

Το λαθάκι που έκανε Home Sapiens, λες και είναι κανένα σύστημα οικιακής ψυχαγωγίας, τον Homo Sapiens είναι απλώς το κερασάκι στην τούρτα, το εξωφρενικό είναι αυτό το «ήταν Έλληνας», για κάτι που συνέβη πριν από 7 εκατομμύρια χρόνια. Ούτε το «έζησε στην Ελλάδα» είναι ακριβές: έζησε στη γεωγραφική περιοχή που σήμερα λέγεται Ελλάδα.

Πάντως θα μας μείνει η λέξη «Γκρεκοπίθηκος» που δεν αποκλείω να μπει και στην ψηφοφορία για τη λέξη της χρονιάς. Εκτός αν οι μανιακοί του Χελένικ θελήσουν να την πουν «ελληνοπίθηκο» -υποψιάζομαι πως δεν θα σπεύσουν.

* Την Τρίτη που μας πέρασε, στον τηλεοπτικό Σκάι, ειπώθηκε περίπου το εξής, σχετικά με την ταινία του Λάνθιμου: Oι ταινίες του Λάνθιμου είναι στο ύψος των Κιούμπρικ, Χάνεκε, …., των μεγάλων σκηνοθετών που ΣΤΙΓΜΑΤΙΣΑΝ την ιστορία του Κινηματογράφου.

Όμως, το «στιγματίζω» έχει μόνο αρνητική σημασία. Μπορείς να πεις «άφησαν το στίγμα τους», αλλά το «στιγμάτισαν» μόνο κακό μπορεί να είναι.

* Πολύ γέλιο έπεσε στο Τουίτερ και στο Φέισμπουκ με τη φωτογραφία αριστερά -που πρέπει να είναι αυθεντική.

Ο Αϊσταϊν δεν ξέρω αν είναι κάποιος Στάιν που άγιασε ή ο Αϊνστάιν που έχασε το νι του, αλλά απορώ πώς σκέφτηκε ο υπεύθυνος που έφτιαξε την ταμπέλα όταν επέλεξε να μεταγράψει το Πλ. (= Πλατεία) σε Pl. (=  Plumber?). Για το Ainstain υπάρχει τουλάχιστον το ελαφρυντικό της πιστής μεταγραφής, αν και κατά τη γνώμη μου το Einstein θα ήταν προτιμότερο.

* Φίλος στέλνει είδηση από λευκαδίτικον ιστότοπο για την εύρεση ενός πτώματος στη θάλασσα έξω από τη Λευκάδα και σημειώνει ότι, από την επίσημη ανακοίνωση του Λιμενικού επιβεβαιώνεται ότι η λέξη «σορός» έχει αλλάξει πια σημασία:

Ενημερώθηκε πρωινές ώρες σήμερα, η Λιμενική Αρχή Λευκάδας, από ιδιώτη για τον εντοπισμό σορού γυναικός να επιπλέει στη θαλάσσια περιοχή Γύρα Λευκάδας και συγκεκριμένα έμπροσθεν δεύτερου Μύλου.

Άμεσα στην περιοχή μετέβη περιπολικό όχημα Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. το πλήρωμα του οποίου ανέσυρε την ανωτέρω σορό, ηλικίας περίπου 55 ετών και φορούσε μαύρο κοντό παντελόνι (α.λ.σ.).

Στη συνέχεια η ανωτέρω σορός μεταφέρθηκε με ασθενοφόρο όχημα του ΕΚΑΒ στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκάδας όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός της.

Η ανακοίνωση δίνει αρκετές λαβές για σχολιασμό, έτσι όπως αποπνέει υπηρεσιακή καθαρεύουσα, αλλά βέβαια με τις απαραίτητες ασυνταξίες (και φορούσε μαύρο παντελόνι).

Ενδιαφέρον έχει ότι «διαπιστώθηκε ο θάνατος» της σορού, ενώ το εντός παρενθέσεως «(α.λ.σ.)» ομολογώ πως δεν ξέρω τι είναι -κάθε βοήθεια δεκτή.

* Κλείνω με κάτι παλιό, με ένα βαφτιστικό όνομα που δεν θυμάμαι να το έχω ξανακούσει.

Η είδηση είναι από το 1955, για έναν κεραυνό που έπεσε στο χωριό Πύργος της Τήνου, και χτύπησε το σπίτι του κ. Φορμόζη Ξυπολυτίδη και «κατέκαυσε το ράδιον και έθραυσε και τα τζάμια της οικίας» (προσέξτε την αμήχανη καθαρεύουσα).

Φορμόζης, από το formoso = εύμορφος, όνομα που, όπως βλέπω γκουγκλίζοντας, κυρίως ως επώνυμο επιβιώνει, αλλά μάλλον ακούγεται ακόμα και ως μικρό όνομα -στην Τήνο πάντοτε. Το έχουμε ξαναπεί ότι το κάθε νησί είναι ένα ξεχωριστό και πολύτιμο γλωσσικό οικοσύστημα.

* Κι άλλο μεταφραστικό, για το μακελειό στο Μάντσεστερ. Σε άρθρο του Σκάει, που τώρα διορθώθηκε αλλά διατηρείται αναδημοσιευμένο σε πολλούς ιστότοπους, διαβάσαμε ότι «Δύο άστεγοι άνδρες αναγκάστηκαν να βγάλουν ακόμα και νύχια από τα πρόσωπα των μικρών παιδιών, με τα γυμνά τους χέρια για να σώσουν τα θύματα του Manchester Arena»

Νύχια; Μαύρα κοράκια (με νύχια γαμψά) έκαναν την επίθεση;

Όχι βέβαια, αλλά η αγγλική γλώσσα, επειδή…. είναι φτωχή, έχει την ίδια λέξη, nail, και για τα νύχια και για τα καρφιά.

Κι αυτό ήταν το τελευταίο νύχι στο κοφίνι, αν με εννοείτε.

* Και επί του πιεστηρίου, ένα μαργαριτάρι σχετικό με τη δολοφονική απόπειρα κατά του Λουκά Παπαδήμου, όπου ο δαίμων του φωτογραφείου έβαλε την ουρά του κι έτσι το ρεπορτάζ του Βήματος βρέθηκε να κοσμείται από τη φωτογραφία του Πέτρου Δούκα αντί για τον Λουκά Παπαδήμο. Μέσα στη βιασύνη, τέτοια λάθη γίνονται. Δεν ζει πια και ο Παναγιώτης Παπα-δούκας να το σχολιάσει.