Τι είναι η οισοπλοκία;

Ετοιμάζω αυτόν τον καιρό έναν ακόμα τόμο με χρονογραφήματα του Βάρναλη, αυτή τη φορά με «Φιλολογικά», όπου περιλαμβάνω και τα γλωσσικά. Ελπίζω να τον έχω έτοιμο για το τέλος του χρόνου, γιατί είναι πολλά τα καλά χρονογραφήματα της κατηγορίας αυτής κι ο τόμος απειλεί να ξεπεράσει σε σελίδες ακόμα και τα Αττικά, τον πρώτο τόμο της σειράς αυτής.

Θα αναδημοσιεύσω σήμερα ένα από τα χρονογραφήματα που θα συμπεριλάβω σε αυτόν τον τόμο, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πρωία μέσα στην Κατοχή, συγκεκριμένα στις 18 Μαΐου 1943. Να πω παρεμπιπτόντως, αν και το έχω ξαναπεί, ότι το 1943, μέσα σε βαθιά Κατοχή, γίνονταν στην Πρωία (και γενικά στα ελληνικά έντυπα) πολύ ουσιαστικές συζητήσεις για θέματα γλώσσας και πολιτισμού, που συμμετείχε και ο Βάρναλης σε αυτές. Το σημερινό χρονογράφημα είναι πιο ανάλαφρο, με ευτράπελη διάθεση, και θίγει διάφορες περιπτώσεις μετονομασιών της καθαρεύουσας, από την ειδική ορολογία έως τα τοπωνύμια.

Τη λέξη «οισοπλοκία» δεν τη βρίσκουμε σε κανένα λεξικό, δεν γκουγκλίζεται (ακόμα) καν, αλλά τα «είδη οισοπλοκίας» τα βρήκα μέσω google books σε έναν προπολεμικό τελωνειακό κώδικα.

Ο Βάρναλης θίγει επιτροχάδην τη στρατιωτική ορολογία, και εκεί έχω και μια αμφιβολία και γι’ αυτό σας έβαλα και το απόσπασμα της εφημερίδας. Λέει: Τα «κινητά… ωρραία», τα «άπωσον», οι «περισκελίδες» και οι «φαλαινίδες» ταγίσανε γενεές παιδιών του λαού. Αυτό που διαβάζω σαν «ωρραία» δεν το ξέρω και δεν το ξέρει κανένα κιτάπι που συμβουλεύτηκα, ενώ είναι γνωστό το «κινητό ουραίο» από τη στρατιωτική ορολογία -υποθέτω λοιπόν πως ουραίο έγραψε ο Β. και στραβοτυπώθηκε, αν και παλαιογραφικά δεν είναι προφανές πώς έγινε αυτό.

Μετά, ο Βάρναλης παραθέτει (απόσπασμα από) ένα ποίημα του Ορφανίδη και καταλήγει στις μετονομασίες τοπωνυμίων, όπου αναφέρει αφενός κανονικές μετονομασίες (Αχαρνές-Μενίδι) αλλά και περιπτώσεις κοντινών τοπωνυμίων (Οινόη-Σχηματάρι) όπου δεν ξέρω αν έγινε κάποια μετονομασία.

Ο λόγος στην… οισοπλοκία:

 

Είδη οισοπλοκίας

 Σε κάποιο δρόμο, σε κάποιο μαγαζί υπάρχει η ακόλουθη ταμπέλα: «Είδη οισοπλοκίας». Ας υποθέσουμε, πως είναι Κυριακή και το μαγαζί κλειστό. Έχει τα ρολά κατεβασμένα ή τα παράθυρά του κατάφραχτα από τα γρετίδικα[1] σανιδόφυλλα. Δεν μπορείς να ιδείς μέσα κανένα… οισόπλεγμα, για να καταλάβεις τι διάολος είναι. Σπάζεις το κεφάλι σου να μαντέψεις. Αλλ’ ούτε το ζωντανό σου γλωσσικό αίσθημα (της μητρικής σου λαλιάς) σε βοηθάει για τη λύση του μυστηρίου ούτε το δίπλωμά σου της… φιλοσοφικής σχολής! Τέτοια λέξη δεν τη συνάντησες ποτέ σου στους αρχαίους συγγραφείς.

Αλλά τα λεξικά γιατί υπάρχουν; Όταν πας στο σπίτι σου κατεβάζεις τη Λεξικάρα με τις χιλιάδες σελίδες και ζητάς τον ψύλλο στ’ άχυρα. Ε λοιπόν. Δεν υπάρχει τέτοιος… ψύλλος. Υπάρχει όμως ένας άλλος, που σου ανάβει περισσότερο τη γλωσσική σου φαγούρα. Είναι η λέξη «οίσος ή οισός· είδος ιτέας ή λύγου, ου οι κλώνοι εχρησίμευον προς κατασκευήν πλεγμάτων, σχοινίων κτλ.». Η λέξη απαντά στον Ησύχιο, στο Λυκόφρονα και στο Θεόφραστο. Ποιος δαίμων την «εξέθαψε» από κει μέσα; Ο δαίμων του σχολαστικού λογιοτατισμού. Κάποιος δάσκαλος από κείνους που βαλθήκανε στην αρχή της λεύτερης εθνικής μας ζωής να εξελληνίσουνε τη γλώσσα μας. Η γλώσσα του λαού τους φαινότανε αποτέλεσμα της δουλείας. Τα «γραικοβάρβαρα», τα «μοχθηρά ταύτα» έπρεπε να φύγουν από τη μέση και ν’ αντικατασταθούνε με λέξεις γνήσιες ελληνικές δηλαδή αρχαίες. Η δουλεία της δημοτικής έπρεπε ν’ αντικατασταθεί με την τυραννία της αττικής. Κυρίως οι δασκάλοι κάνανε θραύση στην ορολογία της διοίκησης, του στρατού και του στόλου. Τα «κινητά… ωρραία»*, τα «άπωσον», οι «περισκελίδες» και οι «φαλαινίδες» ταγίσανε γενεές παιδιών του λαού. Πολλοί λόγιοι του καιρού εκείνου σατιρίσανε αυτήν την μανία των δασκάλων. Αλλ’ έγινε παροιμιακή η σάτιρα του Ορφανίδη («Τίρι-Λίρι»):

 

Δασκάλους δε αποκαλώ συλλήβδην και αθρόα

τα δίποδα κακεντρεχή γνωστά χερσαία ζώα (…)

Οπόταν κούφος δάσκαλος θηρεύσει λέξιν μίαν

εις του Βαρίνου[2] την ξηράν αλλά σοφήν κοιλίαν

ως ο του ρωσικού ναού υπερμεγέθης κώδων

την εκφωνεί βαρύφθογγον εν μέσω των τριόδων

και τόσον η κουφότης του ογκούται κι αναβαίνει,

όσον αυτή είν’ άχρηστος και εσκωριασμένη…»

 

Λοιπόν ο περίφημος αυτός μαγαζάτορας, που πουλάει είδη «οισοπλοκίας», τι πουλάει, επιτέλους; Καλάθια ή σκοινιά; Ή και τα δυο; Πάντως και ο πελάτης αγοράζει σκοινιά και καλάθια κι ο μαγαζάτορας πουλεί καλάθια και σκοινιά. Κανένας δεν χρησιμοποιεί τον όρο «οισοπλέγματα» ή «οισόπλεκτα» ή «οισοπλοκώ» ή «οισοπλόκος», που όλοι τους είναι ανύπαρκτοι. Τότε, τι μας πασάρισε στην ταμπέλα του ο μαγαζάτορας την ανύπαρχτην επίσης λέξη «οισοπλοκία»; Και το περίεργο είναι πως η λέξη οίσος ή οισός είναι… ανώμαλη. Στον πληθυντικό γίνεται από αρσενική ουδέτερη: τα οίσα!

Οι καλαθοπουλητάδες λοιπόν γενήκανε «οισοπλοκοπώλαι»! Αλλά δεν είναι οι μόνοι που πρέπει να περηφανεύονται γι’ αυτή τους την… αρχαιογέννηση. Είναι και οι πατσατζήδες. Ξέρετε πως ονομάζονται επισήμως; Ακροκαθαρισταί! Και το σωματείο τους «Σωματείον ακροκαθαριστών»! Ομοίως οι ραφτάδες εκκλησιαστικών ρούχων λέγονται «ιερορράπται»!

Αλλά τούτα είναι μεμονωμένα κακά. Τι συφορά γίνεται με το ξαναβάφτισμα των χωριών της υπαίθρου! Έπρεπε και οι τόποι ν’ αλλάξουνε όνομα για να εξαρχαϊσθούνε. Όποιος πάρει το τρένο της Χαλκίδας θα ταξιδεύει στην αρχαίαν Ελλάδα. Θα συναντήσει τας Αχαρνάς, το Οίον, τας Αφίδνας, την Σφενδάλην, τον Αυλώνα, τα Οινόφυτα, την Οινόην…[3] Θα τρίβει τα μάτια του για να ιδεί ναούς του Απόλλωνος, γυμνήτας και πελταστάς, τον Χρεμύλον, τον Στρεψιάδην, διακρίους και δημιουργούς, και θα βλέπει, ωστόσο, μπροστά του το Μενίδι, το Μπογιάτι, τα Κιούρκα, τη Μαλακάσα, το Σάλεσι, τις Στανιάτες, το Σχηματάρι· θα βλέπει φουστανέλες και πατατούκες, το Δέδε, τον Γκίκα, τον Κόλια, βουνήσιους, ζευγολάτες και μαστόρους!

Ωραία ήσαν τα ονόματα των χωριών. Τι τους ήρθε να τ’ αλλάξουνε; Κι είχανε υπέρ αυτών την ιστορία τους, τη ζωή τους. Κι όμως τ’ αλλάξανε. Η αλλαγή δεν πήγε πέρα από τα επίσημα έγγραφα. Κανένας Μενιδιάτης δε λέγεται Αχαρνεύς και κανένας Μαλακασιώτης Σφενδάλιος. Το όνομα είναι νεκρό. Αλλά πως λέγεται ο Μπογιατιώτης; Οίος; Ή δεν λέγεται καθόλου; Μυστήρια…

Δυστυχώς, πολλά ονόματα χωρίων μείνανε ανάλλαχτα. Ο λόγος το λέει. Γιατί κι αυτά τα αρχαιοποιήσανε: Κορωπίον, Βραχάμιον, Λεοντάριον κλπ.

[1] γρετίδικος ή εγρετίδικος: αφαιρούμενος, κινητός.

[2] Πρόκειται για το πσλιό λεξικό του Βαρίνου Φαβωρίνου.

[3] Οίον είχε πρόσκαιρα ονομαστεί το Μπογιάτι, αργότερα Άνοιξη. Ο σταθμός της Μαλακάσας είχε ονομαστεί σταθμός Σφενδάλης. Οι άλλες διτυπίες λόγω μετονομασίας είναι: Αχαρνές-Μενίδι, Αφίδνες-Κιούρκα, Αυλώνα-Σάλεσι, Οινόφυτα-Στανιάτες.

 

Advertisement

Από πού πάνε για το Νεοχώρι;

Ποιο Νεοχώρι, θα ρωτήσετε -και δικαίως, διότι Νεοχώρια υπάρχουν πολλά στην Ελλάδα.

Για να πω βέβαια την αμαρτία μου, , εγώ ένα μόνο Νεοχώρι έχω επισκεφτεί, αυτό της Αιτωλοακαρνανίας, εκεί που ήταν να φτιαχτεί πετροχημικό εργοστάσιο στα τέλη της δεκαετίας του 70, και που το συζητούσαμε τότε που ήμουν φοιτητής στο Πολυτεχνείο -η διπλωματική μου ήταν μια προσομοίωση της ελληνικής πετροχημικής βιομηχανίας. Το πετροχημικό θα έλυνε το πρόβλημα απασχόλησης πάρα πολλών μηχανικών αν και όταν φτιαχνόταν, αλλά δεν φτιάχτηκε. Ούτε οι κάτοικοι το θέλανε, και δεν τους αδικώ, ήταν μαγευτικός τόπος εκεί στις εκβολές του Αχελώου.

Το Νεοχώρι εκείνο οι κάτοικοι της περιοχής, αν θυμάμαι καλά, το λέγανε Νιχώρι. Όπως είπα, υπάρχουν πολλά Νεοχώρια στην Ελλάδα. Πόσα; Στη Βικιπαίδεια βρίσκω πάνω από πενήντα οικισμούς με το όνομα αυτό, Νεοχώριον επίσημα, σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, κάποτε δύο ή τρία Νεοχώρια στον ίδιο νομό (π.χ. στην Αχαΐα). Πάντως, κανένα από αυτά τα Νεοχώρια δεν είναι πολύ μεγάλο, λίγα φτάνουν να χαρακτηριστούν κωμόπολη.

Την αναζήτηση των Νεοχωρίων την έκανα όταν είδα στο Τουίτερ τον εξής χάρτη, που έχει το συχνότερο τοπωνύμιο σε κάθε χώρα. 

Παρμεζάνα και σαμπάνια μέσα στη μπορντό λιμουζίνα

Τι κοινό έχουν οι τέσσερις (εκτός από τις συνδετικές, δηλαδή) λέξεις του τίτλου; Ίσως δεν έπρεπε να βάλω το μπορντό, παραείναι εύκολο: και οι τέσσερις λέξεις προέρχονται από τοπωνύμια.

Παλιά είχαμε δημοσιεύσει ένα άρθρο για ουσιαστικά που έχουν παραχθεί από κύρια ονόματα, στο σημερινό θα δούμε ένα ειδικότερο θέμα: ουσιαστικά που προέρχονται από τοπωνύμια, κυρίως από ονόματα πόλεων και περιοχών.

Την ιδέα την πήρα από μια πρόσφατη δημοσίευση του καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη στο Φέισμπουκ. Αντλώντας υλικό από το πρόσφατο Λεξικό κυρίων ονομάτων (το έχουμε παρουσιάσει) ο καθηγητής δημοσίευσε ένα πλαίσιο κι ένα συνοδευτικό κείμενο με «αντικείμενα που  το όνομά τους προέρχεται από τοπωνύμια».

Το πλαίσιο το βλέπετε αριστερά, ενώ το συνοδευτικό κείμενο, που θα το παραθέσω, είναι μεταφορά (κόπι-πάστε, αν πρόσεξα καλά) μιας ενότητας του Λεξικού -όπως είχα γράψει, το λεξικό εκτός από τα αλφαβητικά λήμματα έχει και 114 θεματικές ενότητες, που είναι τερπνό ανάγνωσμα και θα μπορούσαν να αποτελέσουν άρθρο του ιστολογίου.

Πριν προχωρήσω, ένα μικρό κουίζ. Το κείμενο του πλαισίου που βλέπετε αριστερά, περιέχει ένα όχι ασήμαντο πραγματολογικό λάθος. Μπορείτε να το βρείτε;

Στο πλαίσιο αναφέρονται 15 «αντικείμενα» που πήραν το όνομά τους από τοπωνύμια (αντικείμενα με την ευρεία έννοια, αφού έχουμε και το χρώμα μπορντό). Στο συνοδευτικό κείμενο του κ. Μπαμπινιώτη, είναι κάπως περισσότερα, 22. Ωστόσο, μπορούμε να συμπληρώσουμε τον κατάλογο -και αυτό θα κάνω ή μάλλον θα το κάνουμε μαζί αφού περιμένω και τα δικά σας σχόλια.

Το συνοδευτικό κείμενο:

ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΗ η μετωνυμική λειτουργία, σύμφωνα με την οποία ορισμένα κύρια ονόματα μετατρέπονται σε κοινά. Συχνός τρόπος μετωνυμίας είναι η μετατροπή ονομάτων περιοχών όπου παράγεται κάποιο προϊόν σε ονόματα των ίδιων των προϊόντων.
Μερικές ενδιαφέρουσες λέξεις που προήλθαν από τοπωνύμια έχουν την αφετηρία τους στα αρχαία χρόνια.

Από το τοπωνύμιο Πέργαμος προήλθε η λέξη περγαμηνή. Προέρχεται συγκεκριμένα από την ελληνιστική φράση περγαμηνὴ τέχνη / μεμβράνη, η οποία αναφερόταν στην τεχνική κατεργασίας τού δέρματος αιγοπροβάτων που αναπτύχθηκε στην Πέργαμο τον 4ο-3ο αιώνα π.Χ., προκειμένου να αντικατασταθεί ο σπάνιος και εύθρυπτος πάπυρος ως υλικό γραφής. Από το αρχαίο Μάγνης, -ητος (της Μαγνησίας) και την αρχαία περίφραση Μαγνῆτις (λίθος) (ἡ) προήλθε η ελληνιστική λέξη μαγνήτης, καθώς ήδη από την αρχαιότητα ήταν γνωστή η σύνδεση τού μαγνήτη με την εν λόγω περιοχή (χωρίς όμως τεκμηριωμένη ερμηνεία). Το όνομα Βερενίκη τής πόλης τής Κυρηναϊκής (η σημερινή Βεγγάζη) έδωσε το ελληνιστικό βερενίκιον «νίτρο αρίστης ποιότητας» (που παραγόταν εκεί), από όπου προήλθε το σημερινό βερνίκι. Από το όνομα τού νησιού Κίμωλος έλαβε το όνομά της ήδη στην αρχαιότητα η κιμωλία, επειδή εκεί βρέθηκε τέτοιου τύπου πέτρωμα. Η γάζα προήλθε από την πόλη Γάζα (εβραϊκό ‘Az(z)a), όπου παρασκευαζόταν (από βαμβάκι ή λινάρι) το συγκεκριμένο προϊόν.

Μια βραδιά στο Άνω Λιόσι

Σε περυσινό άρθρο είχαμε κάνει λόγο για τα Κουραφέλκυθρα, που θα τα ξέρετε έτσι κι αλλιώς αν συχνάζετε στο Φέισμπουκ. Αν πάλι δεν τα ξέρετε, νομίζω ότι χάνετε.

Βέβαια, τα Κουραφέλκυθρα «δεν είναι καν λέξη» όπως λέει ο δημιουργός τους, ο κομίστας Αντώνης Βαβαγιάννης ή Κουραφέλκυθρος. Τα κόμικς που δημοσιεύει στη σειρά Κουραφέλκυθρα ξεχωρίζουν για το σουρεαλιστικό χιούμορ και τα έξυπνα λογοπαίγνια που δείχνουν οξύ γλωσσικό αισθητήριο. Μπορείτε να τα βρείτε στην ειδική σελίδα του Φέισμπουκ.

Πέρυσι είχαμε σχολιάσει εδώ στο ιστολόγιο ένα βιντεάκι του Κουραφέλκυθρου, γύρω από τη λέξη «μεθυσμενάκι». Τότε είχα γράψει: «Πριν από λίγο καιρό, μου είχε αρέσει πολύ ένα στριπ των Κουραφέλκυθρων που είχε γλωσσικό ενδιαφέρον. Σκεφτόμουν να το παρουσιάσω εδώ αλλά το αμέλησα». Κατά σύμπτωση, ο Βαβαγιάννης αναδημοσίευσε πρόσφατα στη σελίδα του εκείνο το παλιό στριπ, οπότε το θυμήθηκα και το παρουσιάζω εδώ.

Στο στριπάκι αυτό, ο Κουραφέλκυθρος παρουσιάζει δυο συγκάτοικες (σικ, ρε) που μαλώνουν και παίζει με τις λέξεις που έχουν μόνο πληθυντικό, όπως Χριστούγεννα, ανάμεσά τους και πολλά τοπωνύμια, όπως τα Άνω Λιόσια του τίτλου του άρθρου μας. Οι δυο κοπέλες χρησιμοποιούν τέτοιες λέξεις στον ενικό, πράγμα που προφανώς έχει κωμικό αποτέλεσμα -εγώ τουλάχιστον γελάω πολύ όποτε το διαβάζω (Στην ίδια σειρά υπάρχει κι άλλο ένα στριπάκι με τις ίδιες συγκάτοικες να χρησιμοποιούν λέξεις από ζευγάρια, όπως τσάτρα-πάτρα, αλλά αυτό θα το δούμε άλλη φορά).

Ιδού το στριπάκι και στη συνέχεια θα κάνω την ψυχή του πάρτι, δηλαδή θα πω μερικά βαρετά πράγματα για αυτές τις λέξεις που δεν έχουν ενικό.

Αναζητώντας τον Αρίστατο (του Κώστα Κούρτη)

Ο φίλος μας ο ΚΩΣΤΑΣ, ο Κώστας Κούρτης δηλαδή, έβγαλε πριν από λίγο καιρό ένα ενδιαφέρον βιβλίο για τα οδωνύμια, δηλαδή τα ονόματα των δρόμων, του δήμου Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης.

Το έναυσμα για το βιβλίο αυτό τού το έδωσε το όνομα ενός μικρού δρόμου της πόλης του, της οδού Αριστάτου (που έχει πλέον μετονομαστεί σε Χρήστου Ράπτη). Ποιος να ήταν αυτός ο Αρίστατος; Ο Κώστας με είχε ρωτήσει τότε αλλά δεν είχα μπορέσει να βοηθήσω -επανέλαβε την απορία του και σε ένα σχόλιο στο ιστολόγιο.

Άρχισε λοιπόν ο Κώστας να αναζητεί τον Αρίστατο. Δεν τον βρήκε, αλλά η έρευνά του αποδείχτηκε γόνιμη, αφού καρπός της είναι ακριβώς το βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα με τίτλο «ΟΔΟΙπορικό στους ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΥΣ Θεσσαλονίκης» από το Κέντρο Ιστορίας Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης (ΚΙΑΘ).

Θα δημοσιεύσω σήμερα τον πρόλογο του Κώστα στο βιβλίο του, στον οποίο αφηγείται ακριβώς την αναζήτηση του Αρίστατου, που οδήγησε στη συγγραφή του βιβλίου. Πιστεύω πως είναι πολύ καλό όταν καταρτισμένοι ερασιτέχνες σαν τον Κώστα, ωθούμενοι από το μεράκι τους και αξιοποιώντας τους πόρους που απλόχερα προσφέρει η νέα τεχνολογία, επιδίδονται σε σοβαρή έρευνα για την ιδιαίτερη πατρίδα τους ή για άλλους τομείς ενδιαφερόντων τους και δίνουν έργο που, πέρα από την αυτοτελή αξία του, μπορεί να αξιοποιηθεί και από τους πιο ειδικούς επιστήμονες.

Δεν αλλάζω φυσικά το κείμενο, αλλά προσθέτω στο τέλος ένα επιλογικό σχόλιο.
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία,
όμως, δεν την βρήκαμε γραμμένη πουθενά…

Αρίστατος και προς τιμήν του οδός «Αριστάτου», στην Επτάλοφο. Μάλιστα. Έλα μου όμως, όσους δρόμους, στενά και σοκάκια κι αν περπατήσαμε, πουθενά αλλού δεν βρήκαμε οδό Αριστάτου. Ποιος να ήταν άραγε ο Αρίστατος; Όσες εγκυκλοπαίδειες κι αν ανοίξαμε, σε όσα βιβλία κι αν ψάξαμε, Αρίστατο δεν συναντήσαμε. Μην ήταν παράκου- σμα του πρακτικογράφου, όταν βάφτιζαν τους δρόμους; Μην ήταν λάθος του επιγραφοποιού, όταν έφτιαχνε την πινακίδα; Μην, μην, μην …;

Τη γραβιέρα τη φέρνει ο γερανός;

Παράξενο το ερώτημα του τίτλου -ξέρουμε δα πως ο γερανός ή πιο σωστά ο πελαργός φέρνει (ή δεν φέρνει) τα νεογέννητα παιδιά, τι σχέση έχει με το τυρί;

Κάποια σχέση έχει (ή δεν έχει) αλλά θα πρέπει να κάνετε λίγη υπομονή ώσπου να φτάσουμε ως εκεί. Όσο για παραπλανητικούς τίτλους, θα έχετε πια συνηθίσει σε αυτό το ιστολόγιο.

Τη γραβιέρα πάντως την αγαπώ πολύ. Και όταν, πριν από πολλά χρόνια, εγκαταστάθηκα στο εξωτερικό, έπαθα ένα μικρό σοκ όταν διαπίστωσα πως το τυρί που έξω λέγεται gruyère, λέξη που ολοφάνερα συγγενεύει με τη δική μας, μικρή σχέση έχει στη γεύση με τη γραβιέρα.

Βέβαια, συχνά συμβαίνει μια λέξη συγγενική με μιαν άλλη να δηλώνει εντελώς διαφορετικό πράγμα από αυτήν -πολλές φορές ακόμα και η ίδια λέξη μέσα στον χρόνο δηλώνει διαφορετικό πράγμα, ας πούμε διαφορετικόν καρπό.

Τις προάλλες λοιπόν στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ τέθηκε το ερώτημα: η ομοιότητα των λέξεων που περιγράφουν τα δυο τυριά πώς συμβιβάζεται με την ανομοιότητα των δύο τυριών; Από τη συζήτηση αυτή αντλώ υλικό για το σημερινό άρθρο.

Μια άποψη, που βρισκει κανείς να επαναλαμβάνεται σε πολλά γευσιγνωστικά άρθρα του Διαδικτύου (παράδειγμα), είναι η εξής:

Ένας γεωπόνος, που θεωρείται και ο θεμελιωτής της τυροκομίας στη χώρα μας, ο Νικόλαος Ζυγούρης, επιχείρησε το 1914 να δημιουργήσει έναν βελτιωμένο τύπο ελληνικού σκληρού τυριού, με βάση τη συνταγή της περίφημης ελβετικής gruyère. Έτσι, δημιουργήθηκε το πρώτο ελληνικό τυρί τύπου γραβιέρας, στο “γαλακτοκομείο Λάππα” της Μανωλάδας, των τότε βασιλικών κτημάτων, με βασική διαφορά τη χρήση πρόβειου γάλακτος, αντί αγελαδινού. Τα επόμενα χρόνια, και μετά από αρκετούς πειραματισμούς, η παρασκευή του τυριού βελτιώθηκε στη Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων, της οποίας ο Νικόλαος Ζυγούρης ήταν εμπνευστής και πρώτος διευθυντής, το 1917.

Στην πορεία των ετών, η γραβιέρα καθιερώθηκε στην ελληνική τυροκομία, απέκτησε ξεχωριστό χαρακτήρα από την ελβετίδα συνώνυμη και έγινε ένα διαφορετικό τυρί, που δίκαια κατατάσσεται πλέον στην τυροκομική μας παράδοση. Το όνομα “γραβιέρα” επικράτησε για τα τυριά με τον ίδιο τρόπο παρασκευής παντού στη χώρα, που έχουν, βέβαια, μικρές ή μεγαλύτερες διαφορές σε γεύση, υφή και σπανιότερα πρώτη ύλη (γάλα). Οι περιοχές, όμως, που έχουν πιστοποιηθεί ότι παράγουν γραβιέρα Π.Ο.Π. (Προϊόν Ονομασίας Προέλευσης) είναι μόνο τρεις: η Κρήτη, η Νάξος και τα Άγραφα. Όσον αφορά τα τελευταία, που η γραβιέρα τους είναι και δυσεύρετη, να πούμε και το εξής: το τυρί Αγράφων ήταν παλαιότερα το μόνο αξιόλογο σκληρό τυρί στην Ελλάδα και αυτό ακριβώς προσπάθησε να βελτιώσει, ώστε να εξαπλώσει την παραγωγή του ο Νικόλαος Ζυγούρης.

Από τη Σαγιάδα στο Ποντικονήσι

Το σημερινό άρθρο είναι, ας πούμε, τουριστικό, αφού αναφέρεται σε τόπους που επισκεπτόμαστε συχνά το καλοκαίρι στις διακοπές. Επίσης, είναι άρθρο «δοκιμαστικό», με την έννοια ότι παρουσιάζω δυο ή τρία σημεία για τα οποία δεν είμαι βέβαιος, ελπίζοντας ότι θα διευκρινιστούν και θα αποσαφηνιστούν με τα σχόλιά σας.

Πώς θα πάμε από τη Σαγιάδα στο Ποντικονήσι; Αλλά και από ποια Σαγιάδα;

Διότι βέβαια εγώ μέχρι σήμερα μόνο μία Σαγιάδα ήξερα: το χωριό του νομού Θεσπρωτίας, που βρίσκεται πολύ κοντά στα αλβανικά σύνορα, απέναντι λοιπόν από την Κέρκυρα. Πρέπει να έχει ωραίες παραλίες εκεί, τουλάχιστον το χρώμα των νερών με είχε εντυπωσιάσει όταν είχα περάσει πρόπερσι επιστρέφοντας από μια εκδρομή στο Βουθρωτό (μέρος που σας συνιστώ να πάτε).

Καθώς αυτή η Σαγιάδα βρίσκεται πολύ κοντά στην Κέρκυρα, κατά καιρούς έχει προταθεί η ατμοπλοϊκή σύνδεσή τους, αλλά δεν ξέρω αν έχει ποτέ υλοποιηθεί.

Όμως, φίλος Κερκυραίος, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο νησί, και το επισκέπτεται και τώρα πολύ συχνά, με ενημέρωσε έκπληκτος χτες-προχτές ότι σύμφωνα με το Google Maps, τους παντεπόπτες χάρτες του Γκουγκλ, υπάρχει και μια δεύτερη Σαγιάδα, αφού έτσι ονομάζεται, στον χάρτη αυτόν, μια συνοικία της Κέρκυρας, πλάι στο Μαντούκι. Για του λόγου το αληθές:

Ο φίλος μου ορκίζεται ότι ποτέ του δεν έχει ακούσει Σαγιάδα ως όνομα γειτονιάς της Κέρκυρας, αν και φυσικά ήξερε το αντικρινό ψαροχώρι της Θεσπρωτίας. Απορούσε ο φίλος μου λοιπόν πώς μπηκε αυτό το όνομα εκεί και, μεταξύ σοβαρού και αστείου αναρωτήθηκε αν υπάρχει πιθανότητα αυτό το ανύπαρκτο (κατά τη γνώμη του) όνομα να καθιερωθεί στο μέλλον, αφού θα το βλέπουν τόσες χιλιάδες επισκέπτες, αλλά και μόνιμοι κάτοικοι.

Εγώ έχω εμπιστοσύνη στον φίλο μου, αλλά βέβαια κανείς δεν είναι παντογνώστης. Οπότε, το πρώτο σημείο που θα ήθελα να ξεκαθαριστεί στα σχόλιά σας είναι αν κάποιος άλλος Κερκυραίος (έχουμε δα κάμποσους) του ιστολογίου ξέρει κερκυραϊκή γειτονιά με το όνομα Σαγιάδα. Δεν το θεωρώ πιθανό, αλλά ας το κοιτάξουμε.

Χρόνια πολλά στην Παρασκευή και στον Παρασκευά!

Παρόλο που σήμερα είναι Δευτέρα, θα μπορούσα να πω κάνοντας εύκολο χιούμορ. Μια και γιορτάζουν, όμως, ας τους αφιερώσουμε το σήμερινό άρθρο, υπό τύπον δώρου. Θα λεξιλογήσουμε λοιπόν για το όνομα Παρασκευή καθώς και για το αρκετά σπανιότερο ανδρικό αντίστοιχό του, τον Παρασκευά.

Στο ιστολόγιο συνηθίζουμε να δημοσιεύουμε άρθρα, αφιερωμένα σε ονόματα, τη μέρα της γιορτής τους, και με τον καιρό έχουμε καλύψει τα περισσότερα διαδεδομένα αντρικά και γυναικεία ονόματα -τη Μαρία και την Άννα, τον Δημήτρη και τη Δήμητρα, τον Γιάννη, τον Γιώργο, τον Νίκο, τον Κώστα και την Ελένη, τον Στέλιο και τη Στέλλα, τον Χρίστο (ή Χρήστο) και την Κατερίνα. Από τα λιγότερο συχνά έχουμε αφιερώσει άρθρο στον Σπύρο και στον Θανάση και παλιότερα στον Θωμά, στον Στέφανο και στον Χαράλαμπο. Τελευταίο τέτοιο άρθρο ήταν, πέρυσι τον Σεπτέμβριο, για τον Σταύρο, εκτός αν έχω ξεχάσει κανένα.

Σύμφωνα με μια κατάταξη των ελληνικών ονομάτων, το γυναικείο όνομα Παρασκευή δεν είναι από τα πολύ συχνά, αλλά ούτε βέβαια και σπάνιο: έρχεται στη 18η θέση ανάμεσα στα γυναικεία ονόματα, ενώ ο Παρασκευάς βρίσκεται αρκετά πιο πίσω, στην 56η θέση των ανδρικών.

Το κύριο όνομα Παρασκευή προέρχεται από την ημέρα Παρασκευή, η οποία ονομάστηκε έτσι επειδή προηγείται του Σαββάτου, που ήταν ημέρα ανάπαυσης για τους Εβραίους. Οπότε, τη μέρα της προετοιμασίας, την Παρασκευή, έπρεπε να προετοιμάσουν όλα τα αναγκαία ώστε το Σάββατο να είναι έτοιμα.

Στο Κατά Μάρκον ευαγγέλιο διαβάζουμε: Καὶ ἤδη ὀψίας γενομένης, ἐπεὶ ἦν παρασκευή, ὅ ἐστιν προσάββατον. Αλλά και στον Φλάβιο Ιώσηπο: …ἐν σάββασιν ἢ τῇ πρὸ αὐτῆς παρασκευῇ ἀπὸ ὥρας ἐνάτης. Ομολογώ πως, αν και έψαξα, δεν βρήκα πώς λέγεται η παρασκευή αυτή στα εβραϊκά.

Θα μπορούσαμε να πούμε πολύ περισσότερα για την ημέρα Παρασκευή, και για τη Μεγάλη Παρασκευή και για τη λαογραφία, και το ότι θεωρείται γρουσούζικη, ιδίως όταν πέσει 13 του μηνός (όχι όμως τόσο πολύ στην Ελλάδα, όπου τον αντίστοιχο ρόλο παίζει η Τρίτη), αλλά το άρθρο θα επικεντρωθεί στο όνομα.

Από την ημέρα Παρασκευή άρχισε να δίνεται και το γυναικείο όνομα Παρασκευή, ενώ μεταγενέστερο είναι το ανδρικό Παρασκευάς. Η ορθόδοξη και η καθολική εκκλησία τιμούν τη μνήμη της μεγαλομάρτυρος Αγίας Παρασκευής της Ρώμης, της αθλοφόρου, που γεννήθηκε στη Ρώμη τον 2ο αιώνα από γονείς ελληνικής καταγωγής, πήρε το όνομά της από την ημέρα της εβδομάδας, και μαρτύρησε με αποκεφαλισμό. Αυτή γιορτάζει σήμερα.

Υπάρχουν και άλλες αγίες με το ίδιο όνομα με πιο γνωστή την οσία Παρασκευή την Επιβατινή (ή Νέα) από τους Επιβάτες της Ανατολ. Θράκης, που έζησε τον 10ο αιώνα και που την τιμούν ιδιαίτερα οι σλαβικοί λαοί των Βαλκανίων. Η μνήμη της τιμάται στις 14 Οκτωβρίου.

Το γυναικείο όνομα δεν εμφανίζεται στη δυτική Ευρώπη, παρόλο που η αγία Παρασκευή ήταν, όπως είδαμε, γεννημένη στη Ρώμη. Είναι όμως αρκετά διαδεδομένο στα Βαλκάνια και στους σλαβικούς λαούς, όπου έχουμε το Παρασκεβα και, στα ρώσικα, το Πρασκοβία.

Το ανδρικό όνομα είναι ακόμα σπανιότερο διεθνώς. Ο Παρασκευάς του Ροβινσώνα Κρούσου υπάρχει βεβαίως μόνο στην ελληνική μετάφραση. Στο πρωτότυπο είναι Friday, επειδή ο Ροβινσώνας τον βρήκε μια Παρασκευή, στη γαλλική μετάφραση είναι Vendredi κτλ.

Από υποκοριστικά και χαϊδευτικά υπάρχουν αρκετά: καταρχάς Παρασκευούλα, ενώ πολύ συχνά είναι τα Βούλα, Βιβή και Εύη, αν και δεν νομίζω να υπάρχει αποκλειστικότητα, δηλ. το Εύη μπορεί να προέρχεται και από άλλα πλήρη ονόματα, όπως και το Βούλα.

Πιο παλιά, ιδιωματικά χαϊδευτικά έχουμε τη Σκεύω και τη Σκευούλα, την Τσέβω, την Τσεβή και την Τσεβούλα, την Κεβή (σε μυθιστόρημα του Ξενόπουλου την έχω συναντήσει). Τη μακαρίτισσα την πεθερά μου την έλεγαν οι δικοί της Πανσούλα. Εμείς τη μεγάλη κόρη μου τη λέμε Εύη, να είναι πάντα χαρούμενη και λαμπερή.

Συνηθισμένη συντομομορφή του Παρασκευά είναι ο Πάρις ή Πάρης -ας πούμε ο Πάρις Κουκουλόπουλος, που είναι Παρασκευάς, όπως και ο Πάρης Ταβελούδης (αλλά γνωστότερος ως Κοσμάς Πολίτης). Υπάρχει και ο Τσεβάς, που κυρίως ως επώνυμο επιβιώνει. Πιθανώς και ο Σκεύος, αν και ο Δωδεκανήσιος πολιτικός και γιατρός Σκεύος Ζερβός είχε το σπάνιο όνομα Σκευοφύλαξ.

Τοπωνύμια Παρασκευή υπάρχουν δυο χωριά στην Αχαΐα και στα Γρεβενά, κι ένας οικισμός στα Τρίκαλα. Αλλά βεβαίως έχουμε πάμπολλα τοπωνύμια Αγία Παρασκευή, από τα οποία ξεχωρίζει το προάστιο της Αθήνας στα πόδια του Υμηττού -έχει γράψει ο Βάρναλης ένα ωραίο χρονογράφημα, για τη μεταβολή του οικισμού, που το συμπεριέλαβα στα Αττικά, και ίσως το αναδημοσιεύσω κάποτε και εδώ.

Την Αγία Παρασκευή των βορείων προαστίων ξέρουν οι περισσότεροι αλλά εμείς που καταγόμαστε από τη Μυτιλήνη ξέρουμε επίσης την Αγία Παρασκευή της Λέσβου, το κεντρικό κεφαλοχώρι του νησιού, πρωτεύουσα της Ελεύθερης Λέσβου στην Κατοχή. Και στη Θεσσαλονίκη υπάρχει Αγία Παρασκευή, αλλά βέβαια και δεκάδες χωριά με το ίδιο όνομα.

Στο γνωστό δημοτικό τραγούδι, την Παρασκευούλα τη γέλασε το άτιμο το δημαρχόπουλο, και δεν την παντρεύτηκε, παρόλο που είχε αμπέλια στη Βλαχιά και σπίτια στο Βουκουρέστι. Πάνω στην ίδια μελωδία (νομίζω) αλλά με άλλα λόγια βρίσκω και μια θερμιώτικη παραλλαγή.

Υπάρχει επίσης το δημοτικό Σιγά σιγά Παρασκευούλα μου, αλλά πιο γνωστή είναι μια άλλη Παρασκευούλα, δημοτικοφανής κι αυτή, που την έκανε γνωστή ο Μιχάλης Βιολάρης:

Παρασκευούλα ζάχαρη, Παρασκευούλα μέλι
Παρασκευούλα κρύο νερό, που πίνουν οι αγγέλοι.

Δεν νομίζω να είναι αυθεντικό δημοτικό, αλλά θα μας πουν οι ειδικοί. Πάντως οι στίχοι αναφέρονται και στην άλλη Παρασκευούλα, με τα σπίτια στο Βουκουρέστι.

Μετά την καθιέρωση της πενθήμερης εβδομάδας εργασίας η μέρα Παρασκευή έγινε πολύ ελκυστική, και έχω ακούσει στην τηλεόραση να λένε το τραγούδι του Βιολάρη, Παρασκευούλα ζάχαρη και μέλι, όχι για κάποια κοπέλα αλλά για τη μέρα, που ήταν ο προθάλαμος της διήμερης ανάπαυσης.

Βέβαια, με την καλπάζουσα απορρύθμιση των εργασιακών χάνει κι η Παρασκευούλα, η μέρα εννοώ, κάμποση από την αίγλη της, αφού όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι δεν ξέρουν από Σάββατα και Κυριακές.

Αλλά αυτό είναι θέμα για άλλη συζήτηση. Σήμερα ας ευχηθούμε χρόνια πολλά στις Παρασκευές και τους Παρασκευάδες του ιστολογίου και στους δικούς μας ανθρώπους. Χρόνια πολλά Ευούλα!

 

Ειρηνεμένα μεζεδάκια

Που τα λέω έτσι επειδή στη Μέση Ανατολή έγινε εκεχειρία -όχι ότι ειρήνευσαν με την κανονική σημασία της λέξης, απλώς μια ανάπαυλα μέχρι το επόμενο ξέσπασμα, που μπορεί και να μην αργήσει. Αν ήμουν στην Αθήνα μπορεί και να τα έλεγα τσουρουφλισμένα τα μεζεδάκια, από τη φωτιά στο Αλεποχώρι.

* Και ξεκινάμε με κάτι τουριστικό, για να βοηθήσουμε τη βαριά βιομηχανία της χώρας. Ο φίλος μας ο Ανδρέας ο Κουπονιώτης, μου έστειλε φωτογραφία από τη Λέρο, που εχει γλωσσικό ενδιαφέρον.

Εξηγεί:

Στη Λέρο, λίγο πιο κει από τα Άλιντα, υπάρχει μια παραθαλάσσια περιοχή με το όνομα «Διαλισκάρια». Και σε άλλα μέρη υπάρχουν τοποθεσίες με αυτό το όνομα π.χ. Σκύρος, Σίκινος, Γαργαλιάνοι, Εύβοια, Κρήτη κλπ. Πρόκειται για τους μεγαλούτσικους επίπεδους και γλιστερούς βράχους που βρίσκονται μέσα στη θάλασσα, δίπλα στην ακτή.

Λοιπόν στη Λέρο τα τελευταία χρόνια απλοποιήθηκε το όνομα στην αρχή σε Δυολισκάρια και μετά έγινε εντελώς φυσικά ΔΥΟ ΛΙΣΚΑΡΙΑ. Και σαν να μην έφτανε αυτό υπάρχει και πινακίδα για … Ισπανούς: Dos liscarios beach.

Θα προσθέσω σε όσα γράφει ο Ανδρέας ότι συχνός είναι και ο τύπος «Γιαλισκάρι», π.χ. στην Ικαρία ή στη Τζια. Την ετυμολογία της λέξης δεν μπορώ να την ξεδιαλύνω, αν και φαίνεται να έχει σχέση με τον γιαλό. [[Ελπίζω όμως, αν μας βλέπει η Μαρία, να ανοίξει τον Συμεωνίδη και να μας πει]].

Τα Γιαλισκάρια εύκολα γίνονται Διαλισκάρια, κι αφού δεν υπάρχει ετυμολογική διαφάνεια μπορούν να γίνουν και Δυολισκάρια και μετά να χωριστούν σε Δυο Λισκάρια. Όσο για την ισπανοπρεπή ταμπέλα, μπορεί να κάνει και πλάκα.

* Στο εβδομαδιαίο δελτίο απλολογιών που εξέδωσε χτες το Παρατηρητήριο Απλολογίας σημειώνεται μια ακόμα εμφάνιση του απλολογικού (ή απλογικού) τύπου «αποστρατικοποιώ» (αντί «αποστρατιωτικοποιώ») σε δήλωση του Υπουργού Άμυνας:

Ό,τι απειλείται δεν αποστρατικοποιείται.

Μάλλον στον ιστότοπο πρέπει να χρεωθεί η απλολογία όμως.

(Βέβαια, για να είναι εσωτερικά συνεπές το Παρατηρητήριο Απλολογίας θα έπρεπε να ονομάζεται Παρατήριο Απλογίας, δεν συμφωνείτε;

* Πολύ γελάσαμε στο Φέισμπουκ μέσα στη βδομάδα με μια γκάφα του πρώην υπουργού Ανδρέα Ανδριανόπουλου. Σε εμβριθές άρθρο του για τον «ισλαμοαριστερισμό στη Γαλλία» (αρχική δημοσίευση στα Νέα, όπου όμως πρόσβαση έχουν μόνο οι συνδρομητές) ο Ανδρ.Ανδρ. ξεκινάει ως εξής:

Στη Γαλλία συμβαίνουν περίεργα πράγματα. Προ ημερών διάφορες αστικές οργανώσεις πολιτών ζήτησαν από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να ξεκινήσει έρευνες μέσω του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τη Γαλλία. Αυτές θα πρέπει να αφορούν μια συγκεκριμένη κυβερνητική πρωτοβουλία με τον τίτλο «Κεφάλαιο των ιμάμηδων». Μέσω αυτού, και των προϋποθέσεων και κατευθύνσεων που εκεί περιλαμβάνονται, η κυβέρνηση επιδιώκει να παντρέψει το Ισλάμ με τις αξίες της γαλλικής κοινωνίας. Κάτι όμως που ενοχλεί κάποιους που ξιφουλκούν ισχυριζόμενοι πως το «Κεφάλαιο» περιορίζει την ελεύθερη έκφραση των μουσουλμάνων που βρίσκονται στη χώρα και παραβιάζει τις θρησκευτικές ελευθερίες.

Τι να είναι αυτό το Κεφάλαιο των Ιμάμηδων; Όπως έγραψε στο Φέισμπουκ ο δικηγόρος Θανάσης Καμπαγιάννης, που πρώτος εντόπισε την κοτσάνα: … Και κάπου εκεί, αναφέρεται στο όνομα του σχετικού κειμένου, μιλώντας για το «Κεφάλαιο των ιμάμηδων». Είχα βέβαια ακούσει το συγκεκριμένο κείμενο να αναφέρεται ως Χάρτα (πάντα πιστός στις παραδόσεις του Διαφωτισμού ο Μακρόν). Στα γαλλικά ο τίτλος είναι: «La Charte des principes pour l’islam de France». Και αναρωτιέμαι: Λες; Ο Ανδριανόπουλος, προφανώς αγγλόφωνος, διάβασε την είδηση μεταφρασμένη σε αγγλικό έντυπο που έγραφε «Charter for Imams» (αν το γκουγκλάρετε, θα βρείτε πολλές σχετικές ειδήσεις). Και στη συνέχεια, μετέφρασε το Charter σε Κεφάλαιο. Μάλλον νόμιζε ότι μετέφραζε τη λέξη Chapter και όχι Charter. Ίσως να ενθουσιάστηκε κιόλας με το αποτέλεσμα, Κεφάλαιο σου λέει, μαρξιστικό ακούγεται, όπερ έδει δείξαι. Και έτσι φτάσαμε στο «Κεφάλαιο των Ιμάμηδων» (δείτε το με τα μάτια σας, γιατί κι εγώ δυσκολεύτηκα να το πιστέψω).

Υμηττός, το βουνό μας

Ο Υμηττός δεν είναι ούτε το ψηλότερο βουνό της Αττικής ούτε το πιο δασωμένο, ούτε αυτό που προσφέρει μεγαλύτερη ποικιλία τοπίου. Είναι όμως το πιο προσιτό, το πιο κοντινό, καθώς τώρα πια εφάπτεται στον αστικό ιστό του Λεκανοπεδίου. Κι επειδή είναι πολύ μακρύ βουνό, που ξεκινάει από την Αγία Παρασκευή και φτάνει σχεδόν ως τη θάλασσα, στη Βούλα, είναι συνεχώς μπροστά στα μάτια μας και είναι εύκολο να το επισκεφτούμε από πολλές περιοχές. Μ’ άλλα λόγια, είναι το βουνό της Αθήνας, ενώ η Πάρνηθα και η Πεντέλη ακόμα, περισσότερο βουνά της Αττικής πρέπει να τα θεωρήσουμε.

Μπορεί βέβαια να είμαι προκατειλημμένος αφού, σαν κάτοικος των νοτίων προαστίων τον Υμηττό μπορώ να τον επισκεφτώ πολύ πιο εύκολα. Μάλιστα, τώρα με την καραντίνα, σε μια περίοδο που δεν επιτρεπόταν να πας με το αυτοκίνητο για σωματική άσκηση, αλλά μπορούσες να πας με τα πόδια όσο μακριά ήθελες ή άντεχες, είχα ανέβει από το Φάληρο στον Υμηττό πεζή, αν και μόλις που τον ακούμπησα κι έπειτα γύρισα πίσω.

Το Φάληρο βέβαια δεν συνορεύει με τον Υμηττό αλλά πολλοί δήμοι του Λεκανοπεδίου τον ακουμπάνε: Βούλα, Γλυφάδα, Αργυρούπολη, Ηλιούπολη, Βύρωνας, Καισαριανή, Ζωγράφου, Παπάγου, Χολαργός, Αγία Παρασκευή, Γέρακας, και στην πίσω πλευρά Παλλήνη, Παιανία, Σπάτα, Κορωπί και Βάρη για να κλείσει ο κύκλος. (Διορθώστε με αν έκανα κάποιο λάθος). Ένα παράδοξο είναι ότι η συνοικία του Υμηττού, κάποτε δήμος, σήμερα τμήμα του δήμου Δάφνης-Υμηττού, δεν φαίνεται να συνορεύει με το βουνό (και πάλι αν κάνω λάθος διορθώστε με).

Ο αξέχαστος φίλος μας ο Γς, που ήταν Βυρωνιώτης, είχε πει μια φορά πως όταν ήταν μικρά τα παιδιά του τα έπαιρνε πολύ συχνά και έκαναν βόλτες στον Υμηττό και είχε χαρτογραφήσει τα διάφορα μονοπάτια σε μακέτες του βουνού, που τις είχε φτιάξει ο ίδιος. Σήμερα η τεχνολογία κάνει πολύ πιο εύκολη την αποτύπωση των διαδρομών που κάνει κάποιος μόνος του, αλλά και των επίσημων «μονοπατιών» που διατρέχουν ή διασχίζουν το βουνό και που είναι πολλά.

Πράγματι, με το να είναι τόσο προσιτός, ο Υμηττός έχει πολλά σημαδεμένα μονοπάτια, αριθμημένα -το μεγαλύτερο είναι το μονοπάτι 10 που ξεκινάει από την Αγία Παρασκευή, το μοναστήρι του Αγιάννη του Κυνηγού, και αφού ανέβει στην κορυφή τελειώνει στην Τερψιθέα, στη Γλυφάδα. Φυσικά δεν είναι υποχρεωτικό να ακολουθεί κανείς συνεχώς το ίδιο μονοπάτι: Σε μια πρόσφατη πεζοπορία, από το πυροφυλάκιο της Καισαριανής ακολούθησα το 5, μετά το 10, κατηφορικά το 8, και τελικά το 3 νομίζω, και κατέληξα στα Γλυκά Νερά.

Το πυροφυλάκιο της Καισαριανής είναι μαλλον το πιο αγαπημένο και πολυσύχναστο σημείο εισόδου στον Υμηττό. Έχει εκεί κοντά και διάφορα αξιοθέατα, όπως το μοναστήρι της Καισαριανής, το αναψυκτήριο της Καλοπούλας, το Φραγκομονάστηρο, λίγο πιο πέρα τη Μονή Αστερίου και τον πύργο της Ανθούσας. Και, πολύ σημαντικό, εκεί το τοπίο είναι δασωμένο, πολύ περισσότερο από τον νοτιότερο Υμηττό.

Από την Καισαριανή είναι και ο πιο γρήγορος δρόμος προς την κορυφή, τον Εύζωνα, σε υψόμετρο λίγο πάνω από τα 1000 μέτρα. Πέρσι τον Οκτώβρη είχα ακολουθήσει πορεία σχεδόν συνεχώς ευθεία, ανεβαίνοντας αδιάκοπα και αδυσώπητα -το μονοπάτι στα τελευταία 400 μέτρα, με κλίσεις κοντά στο 36%, έχει την εύστοχη ονομασία «Γολγοθάς»- και έφτασα στην κορυφή διανύοντας περίπου 4 χιλιόμετρα. Η επιστροφή, από τον δρόμο, με κορδέλες, πήρε οχτώ.

Ακαταδίωκτα μεζεδάκια

Που βεβαιως παίρνουν τον τίτλο τους από τη λέξη που κέρδισε τα παροιμιώδη 15 λεπτά δημοσιότητας τις τελευταίες μέρες -εννοώ βέβαια το ακαταδίωκτο των μελών των επιτροπών, που προβλέπεται από τροπολογία που κατέθεσε αιφνιδιαστικά η κυβέρνηση σε άσχετο νομοσχέδιο.

Προσωπικά συμφωνώ ότι οι επιστήμονες που γνωμοδοτούν θα πρέπει, για να μπορούν να εκφράζουν ανεξάρτητα τη γνώμη τους, να έχουν εγγύηση ότι δεν θα κληθούν να λογοδοτήσουν. Άλλωστε και άλλοι με γνωμοδοτικό ρόλο, πχ ο Συνήγορος του Πολίτη, επίσης έχει το ακαταδίωκτο.

Ωστόσο, εδώ εγείρονται δύο θέματα: αφενός, η τροπολογία προβλέπει ότι δεν θα μπορούν ούτε να εξετάζονται, να καταθέτουν σε περίπτωση δικαστικής διερεύνησης· αφετέρου, η τροπολογία επεκτείνει την προστασία και στα κυβερνητικά στελέχη που συμμετέχουν στις επιτροπές του Υπ. Υγείας, π.χ. στον κ. Αρκουμανέα -αλλά αυτοί δεν είναι ανεξάρτητοι, εξ ορισμού -ούτε έχουν ρόλο γνωμοδοτικό. Προς τι η προστασία;

Το θέμα είναι βέβαια ότι η σπασμωδική αυτή ενέργεια υποσκάπτει την (όση έχει απομείνει) εμπιστοσύνη του κοινού στα επιστημονικά όργανα -σε μια στιγμή που η χώρα έχει ήδη κάκιστες επιδόσεις στα ποσοστά αποδοχής του εμβολιαστικού προγράμματος. Και βέβαια, ειδικά υπό τις σημερινές συνθήκες λειτουργίας της Βουλής, ο τρόπος που κατατέθηκε η επίμαχη τροπολογία αποτελεί περιφρόνηση του κοινοβουλευτισμού.

Αλλά στο σημείο αυτό θα έχετε αρχίσει να απορείτε αν είναι όντως Σάββατο και διαβάζετε μεζεδάκια ή αν για κάποιο λόγο δημοσιεύτηκε το άρθρο της Δευτέρας -πού είναι ο ανάλαφρος σχολιασμός για τα, γλωσσικά κυρίως, στραβά και ανάποδα της εβδομάδας που πέρασε;

Δίκιο έχετε, οπότε σπεύδω να συμμορφωθώ. Παρασύρθηκα από τη λέξη του τίτλου. Αλλά να προσθέσω μια ατάκα που διάβασα στο Τουίτερ: Κι ο Χριστοφοράκος ακαταδίωκτο είχε απλά δεν χρειάστηκε νομοθετική πρωτοβουλία, όλα έγιναν με διαδικασίες fast track.

* Αλλά με την ευκαιρία να ξεκινήσω με ένα μεζεδάκι σχετικό, αν όχι με τη λέξη πάντως με τη σχετική ειδησεογραφία. Λοιπόν, διαβάζω ότι ο πρόεδρος του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου δήλωσε: «ως πρόεδρος του ΠΙΣ αποποιούμαι των προνομίων μέχρι να καλυφθεί και ο τελευταίος γιατρός και νοσηλευτής της χώρας».

Και η εφημερίδα (η Αυγή) επαναλαμβάνει την ίδια σύνταξη: Ο Αθανάσιος Εξαδάκτυλος, πρόεδρος του ΠΙΣ, ξεκαθάρισε ότι αποποιείται της ασυλίας που του προσφέρει η τροπολογία ως μέλος της επιτροπής των λοιμωξιολόγων.

Ωστόσο, τόσο στα αρχαία ελληνικά όσο και στην καθαρεύουσα, το ρήμα «αποποιούμαι» συντάσσεται ανέκαθεν με αιτιατική – ο δε Επιμηθεύς αποποιούμενος το δώρον, γράφει ο Πλωτίνος στις Εννεάδες. Είναι από μόνο του αρκετά επίσημο, δεν το κάνουμε… επισημότερο συντάσσοντάς το με γενική.

* Kαι συνεχίζουμε με ένα παράδειγμα κατευθυνόμενης δημοσιογραφίας: πώς να παραπληροφορείτε χωρίς να λέτε κατάφωρα ψέματα.

Προχτές, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξέδωσαν νέες ταξιδιωτικές οδηγίες για τον κορονοϊό, πολύ αυστηρότερες από τις προηγούμενες. Με τις νέες οδηγίες, οι περισσότερες χώρες του κόσμου -και όλες οι χώρες της ΕΕ- κατατάσσονται στην 4η κατηγορία, τη χειρότερη, όπου η σύσταση προς τους Αμερικανούς πολίτες είναι απλή: Do not travel. Mην ταξιδεύετε.

Πώς παρουσιάστηκε η είδηση από τα πετσωμένα ελληνικά μέσα «ενημέρωσης»; Βλέπετε χαρακτηριστικό δείγμα αριστερά.

Μη σταθείτε στο λαθάκι του «ταξιιωτική», αυτό είναι πταίσμα. Το δημοσιογραφικό έγκλημα είναι παρακάτω. «Πληροφορείται» ο αναγνώστης ότι το Στέιτ Ντιπάρτμεντ εξέδωσε οδηγία να αποφεύγεται από τους Αμερικανούς τουρίστες η Ιταλία, ενώ η Ελλάδα κατατάσσεται στην κατηγορία 4, που κανείς δεν ξέρει ποια είναι -και που το 90% δεν θα μάθει διότι δεν διαβάζει πιο κάτω από τον τίτλο.

Οπότε, ο αναγνώστης του τίτλου μένει με την εντύπωση ότι οι τουρίστες που δεν θα ταξιδέψουν στην Ιταλία είναι πιθανό να έρθουν στην Ελλάδα, που κατατάσσεται στην κατηγορία 4, χωρίς να υποψιάζεται ότι τόσο η Ιταλία όσο και η Ελλάδα όσο και όλες οι ευρωπαϊκές χώρες (αν δεν κάνω λάθος) κατατάσσονται στην ίδια κατηγορία, την 4, που σημαίνει «Αποφύγετε τα ταξίδια σε αυτές τις χώρες».

Όπως έγραψε στο Φέισμπουκ ο φίλος Γιώργος Γιαννόπουλος, αυτό θυμίζει το παλιό ανέκδοτο που έλεγαν για την Πράβδα, ότι τάχα όταν είχε γίνει ένας αγώνας δρόμου ανάμεσα σε έναν Αμερικανό και έναν Σοβιετικό, στον οποίο είχε νικήσει ο Αμερικανός, η Πράβδα έβαλε τίτλο: Ο Σοβιετικός πρωταθλητής κέρδισε τη δεύτερη θέση. Προτελευταίος ο Αμερικανός.

Πώς γράφεται ο Ομέρ Βρυώνης; (Μια συνεργασία του Σπ. Βλιώρα)

Πλησιάζουμε προς την 25η Μαρτίου, και τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από τη συμβολική ημερομηνία έναρξης της επανάστασης. Υπό κανονικές συνθήκες, η στρογγυλή αυτή επέτειος θα γιορταζόταν με μεγάλη πομπή αλλά φέτος ο κορονοϊος αλλιώς το αποφάσισε κι έτσι οι μέχρι στιγμής γιορταστικές εκδηλώσεις, όσες λίγες μπόρεσαν να γίνουν, έχουν περάσει απαρατήρητες -θα μπορούσε κανείς να το θεωρήσει ένα από τα όχι πολλά οφέλη που είχαμε από την πανδημία. Ωστόσο, το ιστολόγιο τίμησε και συνεχίζει να τιμά τα διακοσάχρονα της επανάστασης χωρίς παράτες, μίζες και πομφόλυγες αλλά με άρθρα για την εποχή και για τους πρωταγωνιστές της. Μια σειρά άρθρων δημοσιεύονται κάθε δεύτερη Τρίτη (το επόμενο θα δημοσιευτεί στις 23 του μηνός), ενώ έχουμε και πολλά έκτακτα άρθρα. Τον κατάλογο τον δίνω στο τέλος του σημερινού άρθρου.

Σήμερα θα δημοσιεύσω ένα σύντομο κείμενο του φίλου μας Σπ. Βλιώρα (θυμίζω την πρόσφατη προηγούμενη συνεργασία του με το ιστολόγιο) σχετικά με έναν από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης από την άλλη πλευρά, τον Ομέρ Βρυώνη. Το άρθρο του Βλιώρα είναι καθαρά ετυμολογικό-ορθογραφικό, αλλά δεν βλάφτει να πούμε δυο λόγια για τη σημαντική αυτή προσωπικότητα. Ο Ομέρ Βρυώνης λοιπόν (ακολουθώ την καθιερωμένη ορθογραφία) ανήκε στο περιβάλλον του Αλήπασα, όπως και τόσοι σπουδαίοι οπλαρχηγοί και πολιτικοί της Ηπείρου και της Ρούμελης. Μάλιστα είχε φτάσει να είναι θησαυροφύλακας του Αλή και είχε υπό την προστασία του τη Λιβαδειά, από την οποία εισέπραττε και ειδικό φόρο, τον χαζναταριέ.

Όταν ο Αλήπασας συγκρούστηκε με την Πόρτα, ο Βρυώνης άλλαξε στρατόπεδο παίρνοντας σε αντάλλαγμα το πασαλίκι του Μπερατιού. Ανέλαβε δράση κατά των εξεγερμένων Ελλήνων από την αρχή του ξεσηκωμού -στην Αλαμάνα κόντρα στον Διάκο και στη Γραβιά κόντρα στον Ανδρούτσο.

Στα τέλη του 1822 συμμετείχε στην αποτυχημένη πολιορκία του Μεσολογγιού και θεωρήθηκε υπεύθυνος για την αποτυχία. Έτσι ανακλήθηκε βορειότερα, κυκλοφόρησαν μάλιστα φήμες ότι θανατώθηκε από τον σουλτάνο. Δεν έχει άλλη ανάμιξη σε ελληνοτουρκικές συγκρούσεις αλλά μνημονεύεται και πάλι στον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828. Δεν βρήκα πουθενά στοιχεία για τον θάνατό του -περιμένω από τη συλλογική σας σοφία. Η ελληνική Βικιπαίδεια γράφει ότι ο Βρυωνης θανατώθηκε εξαιτίας της αποτυχίας του.

Στα κείμενα της εποχής διαβαζουμε πολλές αναφορές στον Βρυώνη και μετά το 1823, ειδήσεις ή φήμες ότι ο Βρυώνης παύθηκε (έγινε άζλης) ή κυνηγήθηκε (έγινε φιρμανλής), που κρύβουν την ελπίδα ή τον ευσεβή πόθο ότι ο σπουδαίος στρατιωτικός θα στρεφόταν εναντίον της Πόρτας. Στο Αρχείο Μαυροκορδάτου υπάρχει μάλιστα επιστολή του 1823 προς Βρυώνη, που ισως την παρουσιάσω κάποτε.

Αλλά έγραψα πολλά. Δίνω τον λόγο στον Σπ. Βλιώρα

Πώς γράφεται ο Ομέρ Βρυώνης;

Πώς γράφεται ο Ομέρ Βρυώνης; Στα ελληνικά συνηθίζεται να γράφεται με –υ– και –ω–: Βρυώνης. Η Οικογένεια Βρυώνη [Βριόνη(;), Βριόνι(;), Βριώνη(;)] (άλλα γνωστά της μέλη, εκτός από τον Ομέρ, ήταν ο Ιλίαζ Βριόνι —έτσι τον γράφει η Βικιπαίδεια—, ο Omer Pasha Vrioni II κ.ά.) ήταν Αλβανοί Τόσκηδες (Τόσκος βλέπω να έχει το λεξικό του Μπαμπινιώτη για ενικό: «ο Αλβανός τής Τοσκαρίας (περιοχή στην Κ. και Α. Αλβανία, νοτίως τού ποταμού Σκούμπι»), που ονομάστηκαν έτσι επειδή κατάγονταν από το χωριό Virjon ή Virion (definite Albanian form: Virjoni, Virioni), που σήμερα ονομάζεται Ullinjas.

Το Albanian Etymological Dictionary του Vladimir Orel έχει το λήμμα «virua ~ virue m, pl. vironj ‘brook, rivulet’. Borrowed from Slav pl. *virove of *virъ ‘whirlpool, water-pit’ ◇ MEYER Wb. 473 (from Slav *virъ)», με τη σημασία «ποταμάκι, ρυάκι» ενώ το An historical Albanian–English dictionary του Stuart Mann το μεταφράζει «spring, fountain, gush», ενώ έχει και το λήμμα vir: «groove; channel, canal, ditch».

Ετυμολογικές τοπωνυμικές περιπλανήσεις (μια συνεργασία του Σπ. Βλιώρα)

Κι άλλες φορές έχουμε συζητήσει στο ιστολόγιο για τοπωνύμια και την ετυμολογία τους. Ο φιλόλογος Σπυρίδων Βλιώρας, που διδάσκει στην Καλαμπάκα και έχει κάνει πολύ αξιόλογες έρευνες γλωσσικές και λαογραφικές, μου έστειλε μια μελέτη του για τοπωνύμια της περιοχής, που θα ήθελε να συζητηθεί στο ιστολόγιο. Η πλήρης μελέτη του κ. Βλιώρα είναι εδώ, στις σελίδες του κ. Βλιώρα, πολύ καλαίσθητα εικονογραφημένη.

Είχα αρχικά σκοπό παρουσιάσω αποσπάσματα της μελέτης, με τα περισσότερα (και γνωστότερα) τοπωνύμια. Τελικά όμως σκέφτηκα ότι πολλοί κατάγονται απο αυτά τα μέρη, οπότε ένα τοπωνυμιο άγνωστο σε μένα μπορει να ενδιαφέρει άλλους. Οπότε, δημοσιεύω ολόκληρη τη μελέτη του κ. Βλιώρα, αλλά παραλείπω αρκετές από τις εικόνες για να μη βαρύνει υπερβολικά το αρχείο.

Παραλείπω επίσης την εισαγωγή, παρόλο που συμφωνώ απόλυτα με όσα γράφονται από τον κ. Βλιώρα, για να μην ξεστρατίσει η συζήτηση στο αιώνιο δίλημμα «αυγό ή αβγό» (έχω βέβαια επίγνωση ότι χρωστάω άρθρο!).

Ετυμολογικές τοπωνυμικές περιπλανήσεις (του Σπυρ. Βλιώρα)

Χαρτογραφική επεξεργασία Σπ. Βλιώρας

Εδώ και μήνες έχω ξεκινήσει να γράφω για την Καλαμπάκα και την ευρύτερη περιοχή της προεπαναστατικά και μέχρι τη δημιουργία του πρώτου ελεύθερου ελληνικού κράτους, στα πλαίσια του εορτασμού των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821. Συχνά στην εργασία αυτή αναφέρονται διάφορα τοπωνύμια, που η ορθογραφική τους γραπτή αποτύπωση εγείρει αμφιβολίες: από ποιο νησί ετυμολογείται το Καρπενήσι και γράφεται με –η–; Πόσο κλεινός ήταν (και είναι!) ο Κλεινοβός και γράφεται με –ει–; Και πώς θα γράψουμε το ορεινό χωριό του νομού Τρικάλων που βρίσκεται στις πλαγιές της Πίνδου και σε υψόμετρο 1.000 μέτρων στη θέση 39°32’12.8″N 21°24’24.7″E; Πύρρα, Πύρα, Πείρα, Πήρα ή Πίρα;

Αφού λοιπόν η «ορθογραφία είναι (…) ζήτημα ετυμολογικής προέλευσης των λέξεων»,¹³ ας εφαρμόσουμε την αρχή αυτή και στην ορθογράφηση των παρακάτω τοπωνυμίων.

Κλινοβός

Για τον Κλινοβό (είτε πρόκειται για το χωριό στη θέση 38°41’17.4″N 21°50’28.7″E, που σήμερα λέγεται Νεοχώρι Ναυπακτίας Αιτωλοακαρνανίας είτε για τον …δικό μας) έχουμε ξαναγράψει: «Το χωριό αυτό μετονομάστηκε στις 20 Νοεμβρίου 1957 με το ΦΕΚ 253/1957 σε Κλεινό,¹⁴ σε μια όψιμη προσπάθεια αποτυχημένης απάντησης στις ανερμάτιστες θεωρίες του Φαλμεράυερ και σύνδεσής του με το αρχαιοελληνικό κλέος. Στην πραγματικότητα προέρχεται από την σλαβική¹⁵ λέξη клин / klin, που σημαίνει «σφήνα»,¹⁶ όπως και η απώτερη πρωτοσλαβική *klinъ.»¹⁷ «Η κατάληξη –(ο)βο¹⁸ προέρχεται από την σλαβική κατάληξη –ово / –ов (πρωτοσλαβική –ovъ),¹⁹ που χρησιμοποιείται σε κτητικά επίθετα και δηλώνει «κάτι που ανήκει σε κάποιον» ή χρησιμοποιείται σε οικογενειακά ονόματα, προκειμένου να δηλώσει καταγωγή ή συγγενική σχέση.²⁰»²¹

Ενδιαφέροντα είναι και όσα γράφει ο μελετητής της τοπικής μας ιστορίας «για το σημερινό όνομα του Κλινοβού. Το σημερινό όνομα του Κλινοβού είναι “Κλεινός” (…). Αλλά ποια σχέση υπάρχει μεταξύ του ονόματος Κλινοβός με το όνομα “Κλεινός”; Και ασφαλώς θα δόθηκε κάπως πρόχειρα και αυθαίρετα. Βέβαια η ονομασία Κλινοβός είναι ξενική, και έπρεπε να παραμείνει έτσι, όπως έγινε και με άλλα τοπωνύμια της περιοχής, γιατί το ασπροποταμίτικο αυτό χωριό πέρασε στην ιστορία μ’ αυτό το όνομα. Και αν ήταν επιβεβλημένο να αλλάξει το όνομά του, τότε θα έπρεπε να ονομαστεί «Λιακαταίικα», προς τιμήν του Γρηγόρη Λιακατά, που έπεσε στον Ντολμά το 1826. Άλλωστε ποιο χωριό της περιφέ­ρειας έχει να επιδείξει τέτοιον ήρωα του ’21; Δεν πρέπει να αγνοούνται τα κατορθώματά του από τους σύγχρονούς του συμπατριώτες. Είναι, λοιπόν, ανάγκη το σημερινό του όνομα να φύγει, γιατί θεωρείται, συν τοις άλλοις, και ιεροσυλία και περιφρόνηση στον Γρηγόρη Λιακατά, το λιοντάρι αυτό της Πίνδου.»²²

Η μεταγραφή των ξένων κύριων ονομάτων και η φενάκη της αντιστρεψιμότητας (άρθρο του Νίκου Λίγγρη)

Σήμερα θα βάλω ένα εκτενές αλλά πολύ καλογραμμένο άρθρο του Νίκου Λίγγρη, που κακώς δεν το είχα (ανα)δημοσιεύσει στο ιστολόγιο εδώ και τόσα χρόνια -αφού έχει γραφτεί το μακρινό 2008, φυσικά στο φόρουμ της Λεξιλογίας. Τον τελευταίο καιρό συζητήσαμε μερικές φορές για το ζήτημα αυτό, και θα το ξανασυζητήσουμε άλλωστε, οπότε σκέφτηκα ότι θα σας ενδιαφέρει.

Το ζήτημα είναι πώς να μεταγράφουμε τα ξένα κύρια ονόματα. Όσο πιο απλά γίνεται (όπως ήδη κάνουμε με τις απλές λέξεις;) ή με τον παραδοσιακό τρόπο, που υποτίθεται ότι εξασφαλίζει την αντιστρεψιμότητα; Στο ζήτημα αυτό, οι ειδικοί δεν ομοφωνούν. Ενώ όλοι οι λεξικογράφοι και οι μελετητές γράφουν απλά τα ξένα δάνεια, δηλαδή βόλεϊ, πάρτι, τρένο κτλ. στα τοπωνύμια και στα κύρια ονόματα υπάρχουν διχογνωμίες. Κάποιοι επιμένουν στον παραδοσιακό τρόπο (Χόλλυγουντ). Κάποιοι, όπως ο Πάπυρος, απλοποιούν τα διπλά σύμφωνα αλλά κρατάνε τα η, ω, υ: Χόλυγουντ. Κάποιοι τα γράγουν όλα απλά, Χόλιγουντ. Οπότε, Σέξπιρ ή Σαίξπηρ; Χόλλυγουντ, Χόλυγουντ ή Χόλιγουντ; Αυτό θα συζητήσουμε εδώ.

Τι δεν θα συζητήσουμε σήμερα; α) Δεν θα συζητήσουμε για το πώς (πρέπει να) μεταγράφονται τα κύρια ονόματα αν έχουμε περισσότερες από μία απόψεις για την προφορά τους -δηλαδή δεν θα συζητήσουμε αν πρέπει να γράφουμε Κιούμπρικ ή Κούμπρικ, Γιοχάνεσμπουργκ ή Τζοχάνεσμπεργκ, Βαλέσα ή Βαουένσα. β) Δεν θα συζητήσουμε για τα εξελληνισμένα τοπωνύμια (πχ Βρυξέλλες, δεν θα τις γράψουμε Βριξέλες).

Ο Λίγγρης στο άρθρο του σχολιάζει, παράγραφο προς παράγραφο, ένα παλαιό άρθρο του Μπαμπινιώτη. Νομίζω ότι η συζήτηση διατηρεί και σήμερα την επικαιρότητά της παρόλο που θα διαβάσουμε ένα άρθρο του 2008 που σχολιάζει ένα άλλο άρθρο του 1997. Αυτό που ίσως έχει αλλάξει σήμερα να είναι μια ευρύτερη αποδοχή των απλογραφημένων ονομάτων πχ Χόλιγουντ, Σέξπιρ.

Η δική μου προτίμηση, πλέον, είναι στην απλογράφηση. Η αντιστρεψιμότητα εξασφαλίζεται με το να γράφεις, την πρώτη φορά, το όνομα στα ξένα, δηλ. Ροσίνι (Rossini). Θα δεχόμουν το υ, αλλά μονο όταν αποδίδει το γαλλικό u, γερμανικό ü. Δηλαδή Ντύσελντορφ, Ζυλ (Jules) αλλά όχι Σαρκοζύ.

Το άρθρο των Λίγγρη/Μπαμπινιώτη (από εδώ, χωρίς το προοίμιο).

Ξέρω, το έχουμε ξεσκίσει το θέμα και άκρη δεν έχουμε βρει. Είπα να το ξαναπιάσω από μια διαφορετική σκοπιά, αφού πληροφορήθηκα ότι πέθανε τη Δευτέρα ο γιος του Ζεράρ Ντεπαρντιέ, ο Γκιγιόμ, και μέσα στην τραγικότητα της είδησης εγώ έκανα σκέψεις για το άγχος του μεταφραστή μπροστά στο Guillaume: Γκιγιόμ σαν τον Ντεπαρντιέ, Γκιγιώμ σαν τον Απολλιναίρ (το Γκιγιώμ πάει με το Απολλιναίρ και όχι με το Απολινέρ) ή Γουλιέλμος σαν τον της Ωβέρνης;

Είπα λοιπόν, μετά από την είδηση για τα σχολικά βιβλία, να δω τι διδάσκουν στους μαθητές. Άνοιξα στην τύχη ένα τεύχος της Ιστορίας του νεότερου και σύγχρονου κόσμου Γ’ Γενικού Λυκείου (εδώ, σελ. 97-138) και βρίσκω:
Κέλογκ (όχι των κορνφλέικς, τον άλλο που συνυπέγραψε με τον Γάλλο Μπριάν το σύμφωνο που στην ελληνική Βικιπαιδεία αναφέρεται ως «Σύμφωνο *Μπράϊαντ-Κέλογκ» — σαν δεν ντρέπονται λιγάκι). Και Μουσολίνι και Πικάσο και Βρετανία. Εντάξει, σκέφτομαι, δεν παίζουν τα διπλά σύμφωνα. Για φωνήεντα πέφτω στον Τσάμπερλαιν, τον Πεταίν και τον Κέυνς. Μάλιστα, σκέφτομαι, κρατάνε τα φωνήεντα. Ύστερα είδα Ντε Γκολ και Τσόρτσιλ και Μπάστερ Κίτον, αντί για Ντε Γκωλ, Τσώρτσιλ και Κήτον, οπότε σκέφτηκα ότι ακολουθούν τις προτάσεις της γραμματικής του Τριανταφυλλίδη (όχι ω και η — θα τις ξαναδούμε παρακάτω). Στο επόμενο PDF είδα Μποντλέρ και Βερλέν και μπερδεύτηκα.

Απορία: οι συγγραφείς των σχολικών βιβλίων παίρνουν κάποιες οδηγίες ως προς τη μεταγραφή των ξένων κύριων ονομάτων; Κυκλοφορούν αυτές οι οδηγίες για να τις μάθουμε κι εμείς;