Ευλογια από τους πιθήκους

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε προχτές στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 19 ως τώρα. Εδώ έχω κάνει καναδυό μικρές προσθήκες. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Ευλογια από τους πιθήκους

Κι ενώ με απόφαση των κυβερνήσεων, στην Ευρώπη τουλάχιστον, σφυρίχτηκε η λήξη της πανδημίας του κορονοϊού (τουλάχιστον μέχρι το φθινόπωρο και τα πρώτα κρύα) κι ετοιμαζόμαστε αύριο μεθαύριο να απαλλαγούμε και από το τελευταίο φύλλο συκής, τις μάσκες, μια άλλη είδηση υγειονομικού χαρακτήρα ήρθε να μας αναστατώσει: τα κρούσματα ευλογιάς των πιθήκων, ακόμα λιγοστά, αρκετά πάντως για να κάνουν τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να αναζητούν εμβόλια και τα κανάλια να πλειοδοτούν σε τρομολαγνία.

Θα μπορούσαμε χαριτολογώντας να πούμε πως δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας αφού η ευλογιά των πιθήκων, το λέει δα και τ’ όνομα, δεν είναι κανονική ευλογιά, είναι ευλογιά μαϊμού· κι αφού η κανονική ευλογιά έχει εξαλειφθεί από το 1980 απ’ όλον τον κόσμο, γιατί να μας φοβίσει η ερζάτς;

Αλλά δεν είναι δική μας δουλειά να αποφανθούμε περί δημόσιας υγείας, εμείς λεξιλογούμε -οπότε θα λεξιλογήσουμε για την ευλογιά.

Advertisement

Λεξιλογικά των εμβολίων

Προχτές τιτλοφόρησα «εμβολιασμένα» τα μεζεδάκια του Σαββάτου -και σε σχόλιό του ο φίλος μας ο Spiridione ρώτησε αν θα έχουμε άρθρο για τα λεξιλογικά των εμβολίων.

Πολύ λογική η ερώτηση -ένα χρόνο και κάτι που βαστάει η πανδημία, έχουμε λεξιλογήσει για τις περισσότερες από τις νέες λέξεις που έφερε στο προσκήνιο (που μακάρι ποτέ να μην ερχόταν και να μην τις έφερνε). Πώς έγινε και μας ξέφυγε το εμβόλιο, που αποτελεί μάλλον την πρωταγωνίστρια λέξη της δεύτερης πανδημικής χρονιάς;

Ο λόγος που δεν είχα βάλει άρθρο για τα λεξιλογικά των εμβολίων είναι, όπως απάντησα και στον Spiridione, ότι σε ανύποπτο χρόνο, το 2017, πολύ πριν ενσκήψει η πανδημία, είχαμε δημοσιεύσει ένα άρθρο που είχε βασικό αντικείμενο τους αντιεμβολιαστές και τους μύθους που διαδίδουν, αλλά έθιγε και τα λεξιλογικά των εμβολίων.

Όμως χρειάζεται και αυτόνομο άρθρο -που θα μας δώσει έναυσμα να συζητήσουμε τα των εμβολίων. Οπότε, για να μη με πουν αντιεμβολιαστή, σήμερα θα λεξιλογήσω για τα εμβόλια. Αναγκαστικά, θα επαναλάβω κάποια πράγματα από το προηγούμενο άρθρο (και από τα σχόλιά του).

Λοιπόν, η λέξη «εμβόλιο» είναι αρχαία, εμβόλιον, υποκοριστικό του «έμβολον». Η λέξη έμβολο χρησιμοποιήθηκε για οτιδήποτε αιχμηρό, ειδικότερα δε για τις χάλκινες προεξοχές των πολεμικών πλοίων -τα οποία, να θυμηθούμε, στις ναυμαχίες διεμβόλιζαν τα αντίπαλα σκάφη. Οπότε, η υπουργός εκείνη (της σημερινής νομίζω κυβέρνησης) που είχε μιλήσει στην τηλεόραση για «εμβολιασμό πλοίου» δεν ήταν τόσο άστοχη από ετυμολογική άποψη.

Τριάζ, δηλαδή διαλογή

Μια λέξη που ακούγεται αρκετά αυτές τις μέρες, αν και όχι σε πρώτο πλάνο όσο ο κόβιντ, κορονοϊός ή κοροναϊός, οι ΜΕΘ, οι διασωληνωμένοι, οι ευπαθείς ομάδες, τα υποκείμενα νοσήματα και βεβαίως το λοκντάουν, μια από τις λέξεις αυτές της πανδημίας έστω και σε δεύτερο πλάνο είναι και το τριάζ.

Βέβαια, τις περισσότερες φορές βλέπουμε να το γράφουν στα ξένα, triage, αλλά αναρωτιέμαι αν είναι σωστή αυτή η επιλογή. Τι καταλαβαίνει ο Έλληνας αναγνώστης, ιδίως αυτός που δεν ξέρει γαλλικά, όταν δει triage; Πώς θα το προφέρει; Εξάλλου, οι λέξεις σε -άζ είναι πάρα πολλές στη γλώσσα μας, μοντάζ, γκαράζ, ντεκουπάζ, ακόμα και σπικάζ. Και αφού το ζ δεν το προφέρουμε γαλλοπρεπώς, δηλαδή παχύ (εξαιρούνται εδώ η Ντόρα Μπακογιάννη και μερικοί δημοσιογράφοι) για ποιο λόγο να το γράφουμε γαλλοπρεπώς;

(Ή αγγλοπρεπώς, αφού ο όρος, με την ειδική ιατρική σημασία, έχει περάσει και στα αγγλικά -αγνοώ πώς προφέρεται εκεί).

Θα μπορούσαμε βέβαια να τον λέμε ελληνικά, διαλογή, διότι τριάζ, triage στα γαλλικά, είναι η διαλογή, τόσο σε ειδικά νοσηλευτικά συμφραζόμενα όσο και γενικότερα. Οπότε, να ξεκινήσουμε από εκεί.

Η γαλλική λέξη, triage, προέρχεται από το ρήμα trier, το οποίο σύμφωνα με το Atilf ανάγεται στο λατινικό tritare, αλέθω (το σιτάρι). Ίσως υπάρχει κάποια επιρροή του λατ. tria, τρία, αφού πολλές διαλογές οδηγούν σε ταξινόμηση σε τρεις κατηγορίες.

Θέλει να μας βάλει τσιπ ο Μπιλ Γκέιτς; -ή, όταν ο Ευ.Βενιζέλος παραλίγο να συναντήσει τη Ραχήλ Μακρή

Μέσα στην πανδημία, ανάμεσα στα άλλα κακά που μας έχουν βρει, έχει φουντώσει και η διάδοση των κάθε λογής μύθων. Αυτό είναι σε κάποιο βαθμό λογικό, αφού βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτοφανή κατάσταση όπου η επιστήμη βάδιζε, και σε κάποιο βαθμό βαδίζει, σε νερά αχαρτογράφητα, όπου οι επιστήμονες είναι αναγκασμένοι να εισηγηθούν στους πολιτικούς προτάσεις με βάση ελάχιστα δεδομένα, όπου με βάση τις εισηγήσεις αυτές παίρνονται αποφάσεις περιστολής των ελευθεριών, που ταυτόχρονα δοκιμάζουν την οικονομία, όπου οι ειδικοί εμφανίζονται κάποτε να πέφτουν σε παλινωδίες ή διαφωνούν μεταξύ τους.

Πρωτόγνωρη κατάσταση, λίγα δεδομένα, σπασμωδικές αντιδράσεις, μια αόρατη απειλή. Το έδαφος είναι γόνιμο για να ευδοκιμήσουν διάφοροι μύθοι και ακούμε πολλούς τέτοιους τελευταία, καθώς το Διαδικτυο φέρνει στο σαλόνι μας όχι μόνο το απόσταγμα της γνώσης των καλύτερων πανεπιστημίων αλλά και τα συνωμοσιολογικά παραληρήματα των όπου γης ψεκασμένων. Δύσκολη κατάσταση, πολύ περισσότερο που θα ήταν επίσης λάθος να θεωρήσουμε συνωμοσιολόγους όσους εκφράζουν επιφυλάξεις ή ασκούν κριτική.

Πολλοί από τους μύθους που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο έχουν στόχο τον Μπιλ Γκέιτς, τον πάμπλουτο πρώην συνιδρυτή της Μάικροσοφτ, που τώρα που βρίσκεται στη δεύτερη νεότητά του παρεμβαίνει στη δημόσια ζωή ως πρόεδρος του φιλανθρωπικού ιδρύματος που έχει ιδρύσει μαζί με τη γυναίκα του.

Για παράδειγμα, η Ραχήλ Μακρή, πρώην βουλεύτρια των ΑΝΕΛ και του ΣΥΡΙΖΑ (εμείς οι Συριζαίοι να μην το ξεχνάμε αυτό και να σκύβουμε το κεφάλι με ντροπή), που εδώ και καιρό έχει αποτινάξει τα δεσμά της λογικής σκέψης, έγραψε πριν από κάμποσες μέρες το μήνυμα που βλέπετε αριστερά.

..

Εδώ μπλέκουν πολλοί μύθοι και πολλοί φόβοι: η αντίθεση στην τεχνολογία 5G (κι εγώ έχω επιφυλάξεις και πιστεύω ότι πρέπει να έχουμε), η εναντίωση σε κωδικούς αριθμούς, η αντίθεση στα εμβόλια, η υποτιθέμενη πρόταση για εμφύτευση τσιπ σε ολους τους πολίτες, που υποτίθεται ότι προέρχεται από τον Μπιλ Γκέιτς, και σαν κερασάκι στην τούρτα η ανορθογραφία στη συνΩμοσία -καλά, αυτό το έκανε λάθος και ο Μπαμπινιώτης.

Λεξιλογικά των γιατρών

Το σημερινό άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στα Ενθέματα της κυριακάτικης Αυγής. Το ξαναδημοσιεύω εδώ με κάποιες προσθήκες.

Έχει γούστο: συνήθως όταν γράφω το άρθρο για την εφημερίδα, όπου το όριο είναι οι 800 λέξεις, κόβω διάφορα και λέω μέσα μου «θα τα προσθέσω όταν δημοσιεύσω το άρθρο στο ιστολόγιο». Τις περισσότερες φορές όμως, όταν έρθει η ώρα της δημοσίευσης στο ιστολόγιο, ή δεν θυμάμαι τι είχα κόψει ή δυσκολευομαι να κάνω τις προσθήκες γιατί μου φαίνεται πως χαλάει η ισορροπία του κειμένου. Σήμερα έβαλα μία μόνο από τις πολλές προσθήκες που είχα κατά νου, αλλά σίγουρα θα προσθέσετε κι εσείς πολλά στα σχόλιά σας.

Λεξιλογικά των γιατρών

Καθώς σε όλη την Ευρώπη οι κοινωνίες ετοιμάζονται με δειλά βήματα να βγουν από την καραντίνα, περνώντας στη δεύτερη φάση, της συμβίωσης με τον κορονοϊό, δεν πρέπει να ξεχάσουμε τους ήρωες της πρώτης φάσης, τους επαγγελματίες της υγείας, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, που έδωσαν τη μάχη από την πρώτη γραμμή, με τεράστιο προσωπικό κόστος -και σε ανθρώπινες ζωές. Οπότε, στο σημερινό σημείωμα θα λεξιλογήσουμε για τους γιατρούς.

Λέμε γιατρός στην καθημερινή γλώσσα, αλλά ιατρός στο πιο επίσημο, που είναι λέξη αρχαία, ομηρική μάλιστα. Στο Λ της Ιλιάδας λένε για τον Μαχάονα, τον γιο του Ασκληπιού και γιατρό των Αχαιών, ότι ἰητρὸς γὰρ ἀνὴρ πολλῶν ἀντάξιος ἄλλων, ο γιατρός αξίζει όσο πολλοί άντρες -ιητρός είναι ο ιωνικός τύπος. Η λέξη ετυμολογείται από το ρήμα ιάομαι, θεραπεύω, γιατρεύω, που έχει επιβιώσει στα ιαματικά λουτρά και στην ιατρική ιδιόλεκτο.

Αγέλη αναζητεί ανοσία

Όπως είχε προαναγγελθεί, το χτεσινό διάγγελμα του πρωθυπουργού ανακοίνωσε την έναρξη της χαλάρωσης των μέτρων εγκλεισμού, κάτι που έχει αρχίσει να γίνεται σε όλη την Ευρώπη. Φυσικά, η χαλάρωση αυτή θα είναι σταδιακή και κάθε μέτρο ελευθέρωσης θα είναι υπό αίρεση, με την έννοια ότι αν παρ’ ελπίδα αυξηθεί ο αριθμός των κρουσμάτων τότε θα επανέρχονται κάποιοι περιορισμοί.

Με άλλα λόγια, περνάμε στο δεύτερο στάδιο. Έχοντας αποφύγει την κατάρρευση του συστήματος υγείας, καλούμαστε τώρα να μάθουμε να ζούμε με τον ιό (οι παλιοί θα θυμούνται το παλιό σλόγκαν ‘να μάθουμε να ζούμε με τους σεισμούς’). Όπως είπε ο πρωθυπουργός, από το «Μένουμε σπίτι» περνάμε στο «Μένουμε ασφαλείς».

Ίσως τώρα αρχίζουν τα δύσκολα, αλλά βέβαια κανείς δεν περίμενε πως η καραντίνα θα κρατούσε για πάντα -και κανείς δεν θα το άντεχε. Ούτε η οικονομία θα το άντεχε άλλωστε, τουλάχιστον σε αυτό το κοινωνικο-οικονομικό καθεστώς.

Κάποιοι εξέφρασαν απορία για αυτή την αλλαγή πλεύσης, περίπου στο εξής μοτίβο: «Πριν μας λέγατε ότι οι μάσκες είναι προς αποφυγήν διοτι δίνουν ένα αίσθημα ψευδούς ασφάλειας, τώρα ότι πρέπει να φοράμε μάσκες και μάλιστα επιβάλλουν τσουχτερό πρόστιμο. Πριν, ότι δεν είναι ανάγκη να γίνονται μαζικά τεστ, τώρα ότι πρέπει να γίνονται τεστ. Πριν, οικτίραμε τη Σουηδία και τη Μεγάλη Βρετανία που επέλεξαν ως λύση την ανοσία αγέλης, τώρα προσανατολιζόμαστε κι εμείς προς τα εκεί».

Ως προς τα δύο πρώτα, είναι σαφές ότι, σε ένα βαθμό, οι εξηγήσεις ήταν συνάρτηση των δυνατοτήτων: τον Μάρτιο οι μάσκες ήταν σπάνιες σε όλη την Ευρώπη, ενώ η χώρα μας δεν είχε δυνατότητα για πολλά τεστ. Σήμερα, υποτίθεται ότι η χώρα έχει κάνει τις απαραίτητες προμήθειες, αν και στο χτεσινό διάγγελμα δεν άκουσα να δίνονται στοιχεία που να βεβαιώνουν την επάρκεια.

Όσο για την ανοσία αγέλης, αυτή ήταν ανέκαθεν η μόνη λύση σε τελευταία ανάλυση -αλλά οι περισσότερες χώρες επέλεξαν να επιδιώξουν την επιπέδωση της καμπύλης, ώστε να μην εκτιναχθεί στα ύψη ο αριθμός των κρουσμάτων και καταρρεύσουν τα συστήματα υγείας.

Το μαντζούνι, το μαντίλι και το μαστίγιο (αναδημοσίευση από τον Τέταρτο Κόσμο)

Σήμερα θα αναδημοσιεύσω από ένα πολύ αξιόλογο ιστολόγιο ένα άρθρο, που έχει ως θέμα του «ιστορίες από καιρούς πανδημίας». Πρόκειται για το ιστολόγιο Τέταρτος κόσμος, που το διαχειρίζεται ένας παλιός φίλος του ιστολογίου, ο οποίος συμμετείχε πολύ ενεργητικά στο δικό μας ιστολόγιο τα δυο-τρία πρώτα χρόνια αλλά μετά έριξε μαύρη πέτρα στη μπλογκόσφαιρα.

Το άρθρο του, με τίτλο «Το μαντζούνι, το μαντίλι και το μαστίγιο» και υπότιτλο «Ιστορίες από τον καιρό της πανούκλας, μου άρεσε πολύ, παρόλο που αναγνωρίζω ότι είναι δύσκολο ανάγνωσμα, λόγω τόσο του μεγέθους του όσο και της πυκνότητάς του. Επιπλέον, εμφανίζεται κι ένας Σαραντάρης που πήγε αδικοθάνατος, οπότε ως Σαραντάκος συμπάσχω. Το δημοσιεύω εδώ και ελπίζω να το βρείτε ενδιαφέρον. Η αναδημοσίευση θα ενδιαφέρει και τον ιστολόγο του Τέταρτου κόσμου, ο οποίος έχει απενεργοποιημένα τα σχόλια στο δικό του ιστολόγιο, οπότε εδώ θα έχει ενδεχομένως αναπληροφόρηση.

Το μαντζούνι, το μαντίλι και το μαστίγιο

(ιστορίες από τον καιρό της πανούκλας)

Τον καιρό του Μαύρου Θανάτου, ασφαλώς επειδή το ρητορικό σχήμα του πολέμου μ’ έναν αόρατο εχθρό δεν βγάζει και πολύ νόημα, αφού οι γραμματιζούμενοι και οι καλλιτέχνες προσωποποίησαν την αρρώστια με όλες τις δέουσες αλληγορίες και σε ποικίλες μορφές, ο λαουτζίκος, πιο πραχτικός, προτίμησε να ανακαλύψει ευθύς αμέσως τους υπαίτιους, εκείνους που, σύμφωνα με μια διάχυτη φήμη, μόλυναν τα πηγάδια και τις πηγές, σκορπώντας μ’ αυτό τον τρόπο την αιτία του κακού. Οι συνηθισμένοι ύποπτοι, λεπροί, εβραίοι, αιρετικοί, όχι απαραίτητα μ’ αυτή τη σειρά και ανάλογα με τις τοπικές προτεραιότητες, τράβηξαν των παθώ τους τον τάραχο, αλλά και διάφοροι άλλοι εύκολοι στόχοι – ανάμεσά τους κι οι τσιγγάνοι (πιο αφανώς, ως συνήθως).

Όμως δεν είναι στις προθέσεις μου να απαριθμήσω εδώ αυτές τις σφαγές, τους εμπρησμούς και τις λοιπές φρικαλεότητες (παρότι κι ένα τέτοιο ανάγνωσμα θα ήταν επιμορφωτικό), ήθελα μόνο να πω ότι σε τέτοιες περιστάσεις ακόμα και πιο αξιοσέβαστους τους παίρνει καμιά φορά η μπάλα. Όσο για την εξουσία, παρότι πιο μορφωμένη και πιο κατατοπισμένη από τον χύδην όχλο, όπως καμαρώνει πάντα, φαίνεται ότι στις συνθήκες αυτές συχνά δε θέλει και πολύ για να προσυπογράψει προλήψεις, προκαταλήψεις και λιντσαρίσματα – για τους δικούς της λόγους, ασφαλώς.

Καθώς περνούσαν οι αιώνες και τα κύματα της πανούκλας, κάπου προς το τέλος του 16ου αιώνα, διαδόθηκε στο σοφό λαό, τρέχα-γύρευε πώς, η φήμη για μια άλλη μέθοδο που υποτίθεται χρησιμοποιούσαν οι καταχθόνιοι ώστε να σκορπίσουν τη συμφορά στο ποίμνιο του Θεού. Αυτή ήταν το πασάλειμμα: πάει να πει, οι μοχθηροί έφτιαχναν ένα διαβολικό σκεύασμα, σαν ωχρή λάσπη ή ασπρουδερή μπογιά, κάτι σα λερωμένο ασβέστη, ή ξινισμένο ξίγκι, ή βρώμικο λίπος, και πασαλείφανε τοίχους, πόρτες, φράχτες κι ό,τι άλλο – και αυτό το πράγμα σκόρπιζε στον αγέρα το θανατικό, τον τρομερό λοιμό. Διάφορες αναφορές και μαρτυρίες, κάποτε από σχετικά αξιόπιστες πηγές, επιβεβαιώνουν την ύπαρξη, ας πούμε, ύποπτων επαλείψεων. Και μπορούμε να σκεφτούμε ό,τι θέλουμε, σε πραγματολογικό επίπεδο, γι’ αυτές τις περιπτώσεις (π.χ. μπορεί να ήταν ποικίλες μαγγανείες και τεχνάσματα λαϊκής μαγείας που είχαν αποτροπαϊκό χαραχτήρα, δηλ. που θέλανε απεναντίας να κρατήσουν μακριά την αρρώστια, ή μπορεί πάλι κάποιοι να ήθελαν έτσι να τρομάξουν τους εχθρούς τους ή να αγαπούσαν τα μακάβρια καλαμπούρια), κατά τη γνώμη μου όμως, αν πάρουμε υπόψη μας το πώς δουλεύουν οι φήμες κι ο πανικός, στις περισσότερες από αυτές τις μαρτυρίες δεν υπάρχει ανάγκη να υποθέσουμε ούτε έναν έστω κόκκο αλήθειας. Οι φανταστικοί αυτοί πράκτορες του χάους, στα ιταλικά αφού κυρίως σε ιταλικά εδάφη εμφανίστηκε το φαινόμενο, πήρανε το όνομα untori, που θα μπορούσε να αποδοθεί αλειφτάδες ή αλειμματάδες. Εν πάση περιπτώσει, σε καιρούς κρίσης όπως θα λέγαμε, όταν λυσσομανούσε ο θανατάς, είχε γίνει επικίνδυνο να πλησιάζεις σε τοίχους, να έχεις συνάφεια με οποιαδήποτε παχύρρευστη ουσία, ή και να πολυκυκλοφορείς στους δρόμους χωρίς να έχεις κάποια ξεκάθαρη εξήγηση για το πού πας και για ποιο σκοπό (κι ούτε κι αυτό σε έσωζε πάντα, όπως θα δούμε παρακάτω).

Συνωστισμός στη Ριβιέρα

Το Σάββατο που μας πέρασε, σύμφωνα με τα κανάλια, επικράτησε «απίστευτος συνωστισμός» στο Παλαιό Φάληρο και σε άλλα σημεία της «αθηναϊκής Ριβιέρας». Παρόλο που δεν μένω πολύ κοντά στην παραλία, μου αρέσει όταν πέφτει ο ήλιος να κάνω τη βόλτα μου στα σημεία του «απίστευτου συνωστισμού», κι αν τύχαινε να μ’ έχει πετύχει η καραντίνα στην Ελλάδα μπορεί να’μουν κι εγώ ανάμεσα στους συνωστιζόμενους -όμως έχω άλλοθι, είμαι πολύ μακριά, δυστυχώς.

Για να πω την αμαρτία μου, τον όρο «αθηναϊκή Ριβιέρα» τον ήξερα βέβαια, αλλά καθόλου δεν μου αρέσει και δεν τον χρησιμοποιώ, μου φαίνεται όρος γεννημένος από το μάρκετινγκ. Πάντως, έχει καθιερωθεί, σε σημείο να έχει αποκτήσει λήμμα στη Βικιπαίδεια, ελληνική τε και αγγλική. Είναι δηλαδή η περιοχή από τον Πειραιά ως το Σούνιο -η παραλιακή που τη λέγαμε πριν μεγαλοπιαστούμε.

Καμαρώνω ότι την έχω περπατήσει όλην, από το Πέραμα ως το Λαύριο, αν και φυσικά σε πολλές δόσεις, όχι μονομιάς -και φυσικά σε πολλά σημεία είναι αδύνατο να πας παραλιακά αφού πολυτελείς βιλάρες έχουν κλέίσει κάθε πρόσβαση, ενώ σε ένα-δυο μέρη απαγορεύεται με πινακίδα της τροχαίας η είσοδος σε όσους δεν είναι κάτοικοι ή προσκαλεσμένοι.

Γιατί Ριβιέρα; Γιατί έτσι έχει επικρατήσει να ονομάζεται η ακτογραμμή που έχει ωραίες πλαζ, ακριβά σπίτια, κέντρα διασκέδασης. Η γαλλική Ριβιέρα είναι αυτή που τη λέγαμε παλιά Κυανή Ακτή (οι Γάλλοι έτσι τη λέμε ακόμα) αλλά τώρα έχουν πληθύνει οι ανά τον κόσμο ριβιέρες, έχει και στην Αλβανία (με εξαιρετικές παραλίες με πολύ όμορφα χρώματα αλλά, λένε, και κιτσάτα κτίρια -στο Βουθρωτό να πάτε).

H λέξη ριβιέρα είναι ιταλικής ετυμολογίας, και ιταλική ήταν η πρώτη Riviera, η παραλιακή περιοχή γύρω από τη Γένοβα -ουσιαστικά από τη Λα Σπέτσια ως τη Μασσαλία, σε εποχές που τα σύνορα δεν ήταν τα σημερινά. Στα ιταλικά, σημαίνει «όχθη» -ίδια ρίζα με το γαλλικό rivière και το αγγλ. river, από το λατιν. ripa.

Tέλος πάντων, εμένα η αγαπημένη μου Ριβιέρα είναι το σινεμά στα Εξάρχεια.

Ο άνθρωπος που δεν αρρώσταινε (διήγημα του Κωστή Ανετάκη)

Δεν είναι η πρώτη φορά που το ιστολόγιο δημοσιεύει διήγημα του φίλου Κωστή Ανετάκη -έχουμε ήδη δημοσιεύσει δύο δικά του: Σαπφώ και Ο Ευριπίδης της ταφής. Το σημερινό, που το έχει ήδη δημοσιεύσει στο ιστολόγιό του και που συζητήθηκε πρόσφατα σε κάποιο σχόλιο, είναι κατά κάποιο τρόπο στο πνεύμα της πανδημίας, αφού αφορά αρρώστιες και νοσοκομεία -και είναι βιωματικό, απ’ όσο ξέρω, γι’ αυτό και ο συγγραφέας το χαρακτηρίζει «Αφήγημα».

Ο άνθρωπος που δεν αρρώσταινε

Τέλη Οκτώβρη, μια μικρή αδιαθεσία, πόνος στην αριστερή αμυγδαλή, λίγα δέκατα, συνηθισμένα πράματα. Ζεστά αφεψήματα, λίγη πρόπολη, κουκούλωμα, δυο βράδια. Έντονη εφίδρωση τη νύχτα. Τρίτη μέρα το πρωί όλα καλά. Το δαιμόνιο ανοσοποιητικό μου έκανε πάλι το θάμα του.

Ήλιος λαμπρός, ζέστη, το πρωινό με τσίγκλιζε με την ανέμελη σπιρτάδα του. Τετάρτη, μέρα λαϊκής, ό,τι πρέπει για μια βόλτα. Προηγουμένως ένα ντους, βρομοκοπούσα απ’ τον νυχτερινό ιδρώτα. Φόρεσα μπουφάν, βγήκα. Ο ήλιος χτυπούσε κατακέφαλα όπου σε πετύχαινε, ίδρωσα. Έβγαλα το μπουφάν. Μα όπου έπεφτε σκιά, κάτι άλλο καιροφυλαχτούσε. Ένα ύπουλο σύγκρυο, απ’ τη μέση ως το σβέρκο. Φόρεσα πάλι το μπουφάν. Ήταν πολύ αργά. Η αλαζονεία είν’ ο τάφος του ισχυρού.

Το βράδυ άρχισαν οι πόνοι στην πλάτη, έντονοι, σουβλεροί. Μυϊκοί σπασμοί, ψύξη στα σίγουρα. Αλοιφές, εντριβές, διατάσεις. Ο ύπνος δύσκολος, όπως κι αν γυρνούσα. Τι να ξέρει από αρρώστια κάποιος που δεν αρρώστησε ποτέ; Μόνο καμιά ίωση κι αυτή όχι κάθε χρόνο.

Η τελευταία φορά που ’χα πάρει αντιβίωση, που πέρασα μέρες στο κρεβάτι, είκοσι έξι χρόνια πριν, στο στρατό. Πυρετός τριάντα εννιά, αντιβίωση, τρεις μέρες κλινήρης, μετά περδίκι, σκοπιά-αγγαρεία. Άλλη μια φορά, πέντε χρόνια πιο πίσω, ερωτική απογοήτευση, ευτυχώς ξέσπασε ’κει. Πιο πριν τίποτα, μονάχα στην παιδική ηλικία, τότε που το ανοσοποιητικό εκπαιδευόταν. Άφησα να περάσουν πέντε μέρες με μαντζούνια, παραλίγο μοιραία καθυστέρηση.

Δευτέρα βράδυ ήρθε ο Πόνος. Απόλυτος, συντριπτικός, αδυσώπητος, σαν τοίχος από ρευστό μαύρο γρανίτη. Ό,τι άλλο είχα νιώσει ως τα πριν, απλό χάδι. Κοντανάσαινα σαν το σκυλί, ιδρώτας απ’ το μέτωπο ποτάμι.

Η Δήμητρα έκλαιγε, δε μ’ είχε ξαναδεί έτσι. «Να καλέσουμε ασθενοφόρο».

Κορονολαζαρομεζεδάκια

Του Λαζάρου σήμερα, που ηχεί κάπως παράταιρο όταν ακούμε για χιλιάδες νεκρούς της πανδημίας κάθε μέρα -κάποια στιγμή χτες το απαίσιο κοντέρ πέρασε στα έξι ψηφία. Οπότε, βάζουμε και το κορονο- μπροστά για να δηλώσουμε αυτή την ανακολουθία.

Δεν θα παραξενευτείτε αν, και τούτη τη φορά, ελάχιστα από τα μεζεδάκια μας είναι ακορόνιαστα -και πώς να γίνει διαφορετικά; Από την άλλη, σήμερα η πιατέλα δεν είναι παραφορτωμένη -ή εγώ δεν βρήκα πολλά, ή εσείς δεν στείλατε.

* Αυτό πάντως το έστειλε φίλος και το βρήκα αστείο.

Φυσικά η δεύτερη φωτογραφία είναι πειραγμένη, φωτοσοπιά που λέμε.

* Και συνεχιζουμε με ένα ζευγάρι, δυο παρεμφερή μεζεδάκια.

Το πρώτο, το είδα σε φιλικό τοίχο στο Φέισμπουκ:

Καλεί η ΕΡΤ1 τον τάδε εργατολόγο για να μας πει

» … αν οι επιχειρήσεις βρίσκονται στους ΚΑΔ των πληγέντων δραστηριοτήτων … «

και να μας φτιάξει την διάθεση.
Πληγεισών, καλέ μου κύριε Κ. Τ.!

* Το δεύτερο, το ψάρεψα διαβάζοντας μια είδηση για δωρεά της Lidl: Προσφορά 100 χιλ. ευρώ για την κάλυψη επειγόντων αναγκών του ΕΣΥ.

Επειγουσών αναγκών είναι το αχώνευτο σωστό.

Μένουμε σπίτι

Επιστρέφουμε σήμερα σε πανδημικούς ρυθμούς.

Ανάμεσα στις λέξεις και τις φράσεις που γέννησε η πανδημία ξεχωριστή θέση έχει η φράση «Μένουμε σπίτι» καθώς είναι σύνθημα επίσημο, θεσμικό. Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες ο πληθυσμός προτρέπεται να μένει στο σπίτι, να αποφεύγει τις περιττές μετακινήσεις.

Aυτός ο περιορισμός των μετακινήσεων, lockdown που το είπαν στα αγγλικά, ξεκίνησε από την Κίνα, τον Γενάρη, και σταδιακά επεκτάθηκε σε άλλες χώρες. Πολύς κόσμος, όσος μπορεί, δουλεύει από το σπίτι, ενώ βέβαια στο σπίτι μένουν και οι μαθητές, αφού τα σχολεία είναι κλειστά. Πολλές χώρες, κι η Ελλάδα ανάμεσά τους, έχουν θεσπίσει μέτρα ελέγχου των μετακινήσεων, με πρόστιμα, κάποτε τσουχτερά, σε όσους κριθεί ότι παραβαίνουν τις διατάξεις.

Οπότε, μένουμε σπίτι.

Μεζεδάκια εξ αποστάσεως

Θα μου πείτε, πάντοτε εξ αποστάσεως δεν είναι τα μεζεδάκια μας; Πώς μου ήρθε και διάλεξα ειδικά τώρα αυτόν τον τίτλο;

Βαφτίζω έτσι το σημερινό πολυσυλλεκτικό μας άρθρο επειδή ο τίτλος αυτός μας εισάγει, πολύ εύκολα, στο πρώτο μεζεδάκι της πιατέλας.

Ο όρος «εξ αποστάσεως» ακούγεται πάρα πολύ στους πανδημικούς καιρούς που ζούμε καθώς όλο και περισσότερες δραστηριότητες εκτελούνται από απόσταση -τα είχαμε πει και σε ένα άρθρο πριν από λίγο καιρό. Και βλέπει κανείς πότε-πότε, ακόμα και σε επίσημα κείμενα, να γράφεται το εξ με απόστροφο, «*εξ’ αποστάσεως», όπως για παράδειγμα εδώ, σε ανακοίνωση της Ελληνικής Αστυνομίας. Νομίζω πως το έχω δει και σε κείμενο του Υπουργείου Παιδείας, αλλά δεν παίρνω όρκο.

Λοιπόν, το εξ είναι δεύτερος τύπος της πρόθεσης «εκ» όταν ακολουθεί φωνήεν, τόσο σε ελεύθερη μορφή (εξ αδιαιρέτου) όσο και στη σύνθεση (εξυμνώ, εξαργυρώνω). Απόστροφος δεν δικαιολογείται, διότι δεν υπήρχε κάποιο φωνήεν που να έχει σιγηθεί (να έχει φύγει) όπως πχ στις φράσεις «απ’ όλα», «τ’ άλογο, τ’ άλογο» ή «σ’ όλους». Μπορεί να βάζουν μερικοί την απόστροφο, όπως ο συγγραφέας Χ. Χωμενίδης, πιστεύοντας ότι έτσι γίνεται πιο επίσημο το κείμενο, αλλά δεν ισχύει κάτι τέτοιο.

(Έχω ακούσει ότι τον παλιό καιρό κάποιος καθηγητής της Νομικής έκοβε χωρίς δεύτερη κουβέντα όποιον υποψήφιο έβαζε απόστροφο στο εξ -που τότε, λόγω της καθαρεύουσας, ήταν και πολύ πιο συχνό. Δεν είναι ανάγκη να φτάσουμε ως εκεί -αρκεί να αποφεύγουμε την απόστροφο. Ούτε χρειάζεται βέβαια απόστροφος στο «εκ» ή στο «εν» όπως έχω δει κάποιους λίγους να βάζουν).

* Και συνεχίζουμε με μεζεδάκια πανδημικά. Πολύ γέλασα με αυτό το εξώφυλλο, με αυτούς που «σώζουν την Ελλάδα». Και καλά ο πρωθυπουργός, ο Τσιόδρας και ο Χαρδαλιάς -βρίσκονται, ο πρώτος έτσι κι αλλιώς κι οι άλλοι δύο λόγω του ρόλου τους, στην πρώτη γραμμή της μάχης. Αλλά ο κ. Πατούλης, από πού κι ως πού μας σώζει κι αυτός;

— Είναι γιατρός, γι’ αυτό -είπε φίλος του ιστολογίου σαρκαστικά, όταν εξέφρασα την ίδια απορία στο Τουίτερ

Αλλά προφανώς ο εκδότης του εντύπου (το οποίο δεν έχει κάποια οργανική σχέση με την ΚΕΔΕ, απλώς έχει αυτοδιοικητική ύλη) προσβλέπει σε κάποια ενίσχυση από την Περιφέρεια Αττικής, στην εθνική προσπάθεια για να ενημερωθούν οι πολίτες για την πανδημία και να ξεκοκαλίσουν οι ημέτεροι τα σχετικά κονδύλια.

Προτάσεις για τις πασχαλινές διακοπές σας

Πολύς κόσμος είχε κανονίσει κάποια εκδρομή για το Πάσχα και τώρα με την πανδημία του κορονοϊού και με την καραντίνα αναγκάστηκε να ματαιώσει τα σχέδιά του.

Θέλοντας να συμβάλω στην αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων, αναδημοσιεύω ένα παλιό άρθρο του ιστολογίου (προηγούμενη δημοσίευση πριν από έξι χρόνια) το οποίο ξαναδουλεμένο δημοσιεύτηκε και στο βιβλίο μου «Η γλώσσα έχει κέφια» -εδώ δημοσιεύω το κείμενο από το βιβλίο, αλλά προσθέτω/επικαιροποιώ διάφορα πράγματα.

Μια λύση λοιπόν για πασχαλινές διακοπές είναι το Μπουρντάκιοϊ. Ποιο Μπουρντάκιοϊ; Η απάντηση βρίσκεται στο παλιό εκείνο άρθρο:

Διακοπές στο Μπουρντάκιοϊ

Πριν από μερικά χρόνια, συζητώντας μ’ έναν συνάδελφο, τον ρώτησα αν πήγε πουθενά τα Χριστούγεννα.

«Πήγαμε στο Μπουρντάκιοϊ», μου απάντησε.

Και μου εξήγησε πως αυτή τη φράση την έλεγε ο πατέρας του, πρόσφυγας στην καταγωγή, από τη Σινώπη, όταν ήθελε να πει, περιπαικτικά, ότι δεν πήγε ή δεν θα πάει πουθενά. Μπουρντά θα πει «εδώ» στα τούρκικα, θα το θυμάστε από το «γκελ μπουρντά» που έχει γίνει παροιμιώδες στα ελληνικά (αν και η σωστή τούρκικη φράση είναι «γκελ μπουραγιά», για να δηλωθεί κίνηση και όχι στάση, όπως το μπουρντά). Και «κιόι» (köy) είναι το χωριό, για παράδειγμα Γενίκιοϊ το Νεοχώρι ή Νιχώρι της Καλλίπολης, Κιούπκιοϊ (χωριό που φτιάχνουν κιούπια, πιθάρια) το χωριό του Καραμανλή που το είπαμε Πρώτη κτλ. Έτσι, Μπουρντάκιοϊ το «Εδωχώρι».

Το Μπουρντάκιοϊ παλιότερα το λέγαν αρκετά οι Ρωμιοί, τώρα λιγότερο. Υπάρχει και παραλλαγή, Μπουραντάκιοϊ (buradaköy), αφού το burada είναι παράλληλος τύπος του burda. Πανελλήνιο αντίστοιχο του Μπουρντάκιοϊ δεν ξέρω αν έχουμε, πάντως η γιαγιά ενός φίλου έλεγε «το Κατσεδό».

Στην Κοζάνη, από την άλλη, υπάρχει ο μαγευτικός Αρίνταγας, που είναι η φανταστική παραλία τής (απελπιστικά μεσόγειας στην πραγματικότητα) πόλης. Όταν κάποιος μας έχει εκνευρίσει με τα διάφορα μακρινά και δυσπρόσιτα χωριά που επισκέφτηκε στην τελευταία εκδρομή του, μπορούμε να τον ρωτήσουμε αν επισκέφτηκε τις Μέγλυφες ή τα Σέκλανα (Κορινθίας, μάλιστα). Ως επιτομή του μαγευτικού αιγαιοπελαγίτικου νησιού έχει μεγάλη πέραση η Ίφκινθος.

Κάτι ανάλογο με το Μπουρντάκιοϊ έχουν κι οι Γερμανοί. Μια απάντηση στην ερώτηση «πού θα κάνετε φέτος διακοπές» είναι «Auf Balkonien», που ακούγεται κάπως σαν το όνομα μιας εξωτικής χώρας, σαν να λέμε «Στην Μπαλκονία», ενώ ο φουκαράς απαντάει ότι θα μείνει στο σπίτι, στο μπαλκόνι του. Μπαλκονία έχουν και οι Ολλανδοί (Balkonia), άλλοι όμως προτιμούν την «Tuinaria» (στον κήπο τους δηλαδή, Κηπαρία). Κι αυτό θυμίζει την απάντηση που δίνουν πολλοί στην ερώτηση «πού θα πάμε;», συνήθως για βραδινή έξοδο, όπου απαντούν δίνοντας τη (γνωστή βέβαια στον συνομιλητή τους) διεύθυνσή τους, π.χ. Ελευθερίου Βενιζέλου 124…

Λοιμωξιολόγος, η ειδικότητα της χρονιάς

Μπορεί ο κορονοϊός (με τις ορθογραφικές και μορφολογικές παραλλαγές του) να είναι απο τώρα το απόλυτο φαβορί για τη Λέξη του 2020, αλλά μέσα στην πανδημία διακρίνονται και άλλες λέξεις που θα διεκδικήσουν μια καλή θέση στον διαγωνισμό -η ίδια η λέξη πανδημία, η καραντίνα, τα «υποκείμενα νοσήματα» και, το σημερινό μας θέμα, ο λοιμωξιολόγος, που πήρα το θάρρος να τον ανακηρυξω ηδη από τώρα σε ειδικότητα της χρονιάς.

Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού κάθε μέρα σπεύδουμε να ακούσουμε, με ευλαβική προσοχή, τις ανακοινώσεις του λοιμωξιολόγου κ. Σωτήρη Τσιόδρα, του εθνικού συντονιστή για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Για τον ίδιο τον κ. Τσιόδρα και το έργο του δεν θα γράψω σε αυτό το άρθρο, κυρίως επειδή πιστεύω πως πρέπει να τον αφήσουμε να κάνει τη δουλειά του, που και πολλή και εξαιρετικά κρίσιμη είναι, χωρίς περιττούς περισπασμούς. Πολύ άσχημα έκαναν αρκετοί φιλοκυβερνητικοί σχολιαστές που θέλησαν να χρησιμοποιήσουν τον άξιο επιστήμονα στην μικροπολιτική διαμάχη («γίνε Τσιόδρας και όχι Καρανίκας», έγραψε ένας ανάξιος δημοσιογράφος, λες και έβαλε κανείς σε αντιπαράθεση τα δυο πρόσωπα). Και καλώς ορίστηκε και άλλος πλάι του, ο Υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων κ. Χαρδαλιάς, για να περιοριστεί ο κ. Τσιόδρας στα επιστημονικά και όχι στα διαχειριστικά.

Λοιμωξιολόγος λοιπόν ο κ. Τσιόδρας, μια ειδικότητα που, στοιχηματίζω, οι περισσότεροι δεν την είχαν ακούσει πέρυσι. Από ιατρική δεν ξέρω, και ελπίζω οι γιατροί του ιστολογίου να μας διαφωτίσουν, αλλά νομίζω ότι η λοιμωξιολογία δεν είναι από τις πρωτογενείς ειδικότητες που μπορεί να πάρει κάποιος γιατρός -δεν τη βρίσκω, ας πούμε, σε αυτόν εδώ τον πίνακα. Ίσως αποτελεί δευτερογενή ειδικότητα, δηλ. πρώτα γίνεται κανείς πχ παθολόγος και μετά ειδικεύεται εκ νέου στη λοιμωξιολογία -αλλά αυτό θα μας το πείτε εσείς στα σχόλια, γιατροί μου.

Και επειδή από ιατρική δεν πολυσκαμπάζω, λέω να λεξιλογήσω.

Ο λοιμωξιολόγος μελετάει τις λοιμώξεις. Η λοίμωξη είναι λέξη μεταγενέστερη, των λογίων. Οι αρχαίοι είχαν το ρήμα «λοιμώττω» και βέβαια τον πανάρχαιο «λοιμό».