Η μπαλαφάρα των αναπολλαπλασιασμών (επανάληψη)

Κοίταζα χτες τον πίνακα των περιεχομένων του ιστολογίου και έπεσε το μάτι μου στα άρθρα που είχα δημοσιεύσει την ίδια μέρα τα περασμένα χρόνια. Απορροφήθηκα διαβάζοντας ένα από αυτά, που μου άρεσε πολύ όπως το ξαναδιάβασα, και σας το παρουσιάζω τώρα -και μάλιστα ελάχιστα επικαιροποιημένο, με πολύ λίγες αλλαγές και χωρίς καμία ουσιαστική προσθήκη.

Βέβαια, κάποιοι θα το θυμούνται, αλλά καθώς το κοινό του ιστολογίου έχει πληθύνει κι έχει ανανεωθεί, αρκετοί θα είναι εκείνοι που δεν θα το ξέρουν.

Κατά σύμπτωση, το σημερινό άρθρο είναι το υπ’ αριθ. 2600 του ιστολογίου -ε, αν από τα 2600 τα 100 είναι επαναλήψεις δεν χάθηκε ο κόσμος, θαρρώ. Οι μέρες είναι δύσκολες, το ξέρω, αλλά δεν κάνει κακό να ξεσκάσουμε λίγο με μια μπαλαφάρα, που φτιάχτηκε πριν από έξι χρόνια και μια μέρα. 

Οπότε, σας παρουσιάζω σε επανάληψη, τη…..

Μπαλαφάρα των αναπολλαπλασιασμών…..

ή πώς μια συζήτηση στο σκακιστικό ιστολόγιο του Γάτου του Σρέντινγκερ, που είχε αρχικά ως θέμα της τα διπλωμένα πιόνια, εξελίχτηκε σε γλωσσικο-τραγουδιστική πραγματεία για τις αναδιπλασιασμένες (και βάλε) λέξεις, με τη συμμετοχή του Καλοπροαίρετου, του Παναγιώτη Κονιδάρη και του Ελισσαίου, και με τα εκ των υστέρων σχόλια και γιουτουμπάκια του υποφαινόμενου. (Γιατί μπαλαφάρα; Διότι στο ίδιο ιστολόγιο είχε δυο χρόνια νωρίτερα δημοσιευτεί σε συνέχειες η διάσημη Μπαλαφάρα των τεσσάρων, από Κονιδάρη, Ελισσαίο, Καλοπροαίρετο με ψευδώνυμο και Γάτο).

Κι όμως, όλα άρχισαν αθώα.

Λουμπάγκο: κάνει ρίμα με το παλάγκο, με τον οργανίστα των Ολύμπιανς Άλκη Κακαλιάγκο, με τον παλιό πρωταθλητή Αλέξανδρο Άγγο, με τον καραγκιοζοπαίκτη Βάγγο, με τον δόκτορα Ζιβάγκο, με την αφρικανική γλώσσα σάνγκο, έγραψε και ο Αλεξάκης ένα σχετικό βιβλίο, και με το Πάγκο Πάγκο.

Βέβαια, αν έμενε ο Καλοπροαίρετος στα λήγοντα εις –άγκο το πολύ πολύ να έβρισκε και τον αγωνιστή του 1821 Ανδρέα Ράγκο (απ’ όπου βγήκε και η ξεχασμένη πια παροιμιώδης φράση Γράφε Ράγκο) αλλά και το κατάστημα υφασμάτων που είχε πριν από καμιά εικοσαετία τη διαφήμιση Στον Ράγκο, μετράει το φράγκο!), άντε και στο πολύ καλό ποίημα του Ασημάκη Πανσέληνου για το πλημμελειοδικείο:

ένας εργάτης κάθεται στον πάγκο
από έναν σπάγκο κρέμεται ο Χριστός
κι απ’ τον Χριστό κρεμιέται δίχως σπάγκο
το καθεστώς

Αλλά όχι, ο Καλοπροαίρετος με έναυσμα το Πάγκο Πάγκο το έστριψε στις διπλές (και τριπλές και βάλε) επαναλήψεις μιας λέξης και ανοίχτηκε πεδίο δόξης λαμπρόν μεν, αχανές δε, η αναπολλαπλασιασμένη μπαλαφάρα.

Δεν βυθίζω φριχτά γκλομπ ψύξης! (Τα πάντα γύρω από τα παντογράμματα)

 

Το σημερινό άρθρο είναι επανάληψη παλιότερου ή μάλλον επανάληψη και συγχώνευση τεσσάρων παλιών άρθρων, που είχαν δημοσιευτεί στο ιστολόγιο τις (πολύ) πρώτες εβδομάδες της ύπαρξής του -και επειδή σήμερα έχουμε αρκετά περισσότερους αναγνώστες απ’ό,τι τον Μάρτιο του 2009, υποθέτω ότι αρκετοί δεν έχετε διαβάσει τα παλιά άρθρα. Δεν αποκλείεται μάλιστα κάποιοι να θέλετε να δοκιμάσετε την τύχη σας στην κατασκευή παντογραμμάτων, αν και σας προειδοποιώ ότι τα ρεκόρ που έχουμε ήδη πετύχει είναι δυσκολοκατάρριπτα.

Τι είναι τα παντογράμματα; θα ρωτήσετε. Όταν πρωτοδημοσιεύτηκαν τα άρθρα στο ιστολόγιο, η λέξη, που είναι απόδοση του ελληνογενούς αγγλικού όρου pangram, δεν γκουγκλιζόταν καν, αλλά σήμερα έχει αποκτήσει ακόμα και σελίδα στη Βικιπαίδεια. Παντόγραμμα λοιπόν είναι μια πρόταση στην οποία εμφανίζονται όλα τα γράμματα ενός αλφαβήτου, τουλάχιστον από μία φορά το καθένα, για παράδειγμα η αγγλική πρόταση The quick brown fox jumps over the lazy dog, που ίσως θα την έχετε συναντήσει, αφού χρησιμοποιείται συχνά στις σελίδες που επιδεικνύουν καινούργιες γραμματοσειρές.

Πράγματι, τα παντογράμματα, πέρα από την ψυχαγωγική αξία τους, είναι χρήσιμα και στην τυπογραφία και την ηλεκτρονική έκδοση, τον σχεδιασμό γραμματοσειρών κτλ.  αφού παρουσιάζουν όλα τα γράμματα του αλφαβήτου. Άλλοτε η απαίτηση είναι να περιλαμβάνουν απλώς όλα τα γράμματα, άλλοτε προστίθεται η απαίτηση να παρουσιάζουν και τα διακριτικά σημεία του αλφαβήτου.

Το διάσημο αγγλικό παντόγραμμα για την πηδηχτούλα αλεπού έχει συνολικά 37 γράμματα, δηλαδή δεν είναι και πολύ «οικονομικό» αφού το αγγλικό αλφάβητο έχει 26 γράμματα. Όμως είναι εύκολο να το απομνημονεύσεις, ενώ τα πιο οικονομικά παντογράμματα είναι ελαφρώς τραβηγμένα από τα μαλλιά, π.χ.:

Cwm fjord bank glyphs vext quiz, το οποίο είναι μεν τέλειο (26 γράμματα) αλλά δεν βγάζει νόημα και θέλει μετάφραση (Carved symbols in a mountain hollow on the bank of an inlet irritated an eccentric person, λέει η Βικιπαίδεια).

Πολύ καλό είναι και το γαλλικό Portez ce vieux whisky au juge blond qui fume, αλεξανδρινός στίχος, κι αυτό με 37 γράμματα αν μέτρησα καλά.

Μια ενδιαφέρουσα και γουστόζικη (τουλάχιστον για κάποιους) άσκηση είναι να προσπαθήσει κανείς να φτιάξει παντογράμματα με όσο το δυνατόν λιγότερα γράμματα, προτάσεις που να έχουν όλα τα γράμματα του αλφαβήτου και να βγάζουν νόημα, έστω κι αν χρειαστεί να τις τραβήξουμε (λίγο) από τα μαλλιά.

Στα ελληνικά, ένα παντόγραμμα που το βρίσκει κανείς και στη Βικιπαίδεια, είναι το Ξεσκεπάζω την ψυχοφθόρο βδελυγμία, που έχει 30 γράμματα, πολύ κοντά στα 24 που είναι το απόλυτο μίνιμουμ του ελληνικού αλφαβήτου (θα προσπεράσουμε την έλλειψη του τελικού ς, θα ζητήσουμε τα 24 κεφαλαία γράμματα).

Είναι τάχα ελληνική η μεγαλύτερη λέξη στον κόσμο;

Με ρώτησε προχτές ένας φίλος, αν είναι αλήθεια αυτό που διάβασε κάπου στον Ιστό, ότι η μεγαλύτερη λέξη στον κόσμο είναι ελληνική, αρχαία ελληνική πιο σωστά, κι ότι εμφανίζεται σε έργο του Αριστοφάνη. Του απάντησα ότι η μονολεκτική απάντηση είναι «όχι», η λακωνική απάντηση είναι «ναι και όχι», και ότι για περισσότερα θα έπρεπε να διαβάσει ένα παλιό μου άρθρο, όταν όμως διάβασα κι εγώ το παλιό μου άρθρο να το ξαναθυμηθώ, έκρινα ότι σηκώνει ανακαίνιση και νέα παρουσίαση, όχι μόνο επειδή έχουν περάσει σχεδόν τρία χρόνια απ’ την πρώτη του δημοσίευση, αλλά επειδή εδώ θα ενσωματώσω και υλικό από τα σχόλια του παλιότερου άρθρου. Να πω ότι το παλιότερο άρθρο είχε αντλήσει υλικό από το εξαιρετικό ιστολόγιο Ηλληνιστεύκοντος του φίλου Νικ. Νικολάου, που έχει πάψει (ελπίζω προσωρινά) να ιστολογεί.

Το άρθρο στο οποίο με παρέπεμψε ο φίλος μου, που το είχα δει κι εγώ γιατί κάνει κύκλους στο Διαδίκτυο από τον έναν ιστότοπο στον άλλο, ισχυρίζεται ότι «Στο βιβλίο των Ρεκόρ Γκίνες έχει καταγραφεί η μεγαλύτερη λέξη στον κόσμο η οποία είναι ελληνική. Μοναδικό ρεκόρ κατέχει η ελληνική γλώσσα καθώς η μεγαλύτερη πραγματική λέξη στον κόσμο υπάρχει στο έργο «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη και αποτελείται από 172 γράμματα, 27 συνθετικά και 78 συλλαβές! Ο Αριστοφάνης εκμεταλλεύεται στο έπακρον την εκπληκτική ευχέρεια της Ελληνικής να σχηματίζει πολυσύλλαβες λέξεις, περιγράφοντας μέσα σε 172 γράμματα μια ολόκληρη συνταγή μαγειρικής, η οποία περιλαμβάνει ένα συνονθύλευμα τροφών!»

Να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Η 78σύλλαβη αυτή λέξη υπάρχει και είναι σίγουρα η μεγαλύτερη λέξη της αρχαίας  ελληνικής γραμματείας. Θα την έχετε ίσως ακούσει, είναι μια συνταγή από τις Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη, ένα φαγητό αποτελούμενο από 17 συστατικά:

λοπαδοτεμαχοσελαχογαλεοκρανιολειψανοδριμυποτριμματοσιλφιο­λιπαρομελιτοκατακεχυμενοκιχλεπικοσσυφοφαττοπεριστεραλεκτρυονοπτο­πιφαλλιδοκιγκλοπελειολαγῳοσιραιοβαφητραγανοπτερυγών

Έχει μέσα διάφορα ψάρια, πουλερικά, θαλασσινά, έναν λαγό, μέλι, που όλα μαζί βράζουν στη χύτρα. Ξεκίνησα να το «μεταφράσω» αλλά κόλλησα και τα παράτησα, βρήκα όμως κάπου στο Διαδίκτυο μια μετάφραση:

γιουβετσοψαροσάλαχαγαλεοκεφαλόψωμα
τουρσοτσιχλοπίτσουνακοκορολαγοστίφαδα
κοτσυφομελοπίπεραστραγαλοτυροπέτμεζα
τρυγονομυαλομύζηθραψητοκοτοπερίστερα
κρεμμυδοσκορδολάχαναντοματοαγγουροράπανα.
Την έκοψα σε μικρότερα κομμάτια για να διαβάζεται πιο εύκολα. Πάντως, η αρχαία λέξη πιάνει 172 χαρακτήρες (δεν έκατσα να μετρήσω, πιστεύω τη βιβλιογραφία).

Ωστόσο, η λέξη του Αριστοφάνη, αν και επί πολλά χρόνια εθεωρείτο η μεγαλύτερη στον κόσμο, έχει χάσει τα πρωτεία. Κάποιοι… ανθέλληνες ξέθαψαν σε ένα σανσκριτικό έργο του 16ου αιώνα (ένα μίγμα πεζού και ποίησης, και μάλιστα γραμμένο από γυναίκα, την κυρία Tirumalamba), μια σανσκριτική λέξη η οποία (μεταγραμματισμένη στο λατινικό αλφάβητο) πιάνει, ούτε λίγο ούτε πολύ, 428 χαρακτήρες. Θαυμάστε το τέρας:

Τα τείχη, η τύχη, οι τοίχοι, αν τύχει

Όπως ίσως θα καταλάβατε, το σημερινό ποστ είναι αφιερωμένο σε ένα κατεξοχήν ελληνικό προϊόν· όχι τη φέτα, όχι το λάδι, όχι τους ασυνείδητους πολιτικούς. Το ελληνικό προϊόν που εννοώ είναι οι ομόηχες λέξεις, σαν κι αυτές τις τέσσερις που έβαλα στον τίτλο.

Η ελληνική γλώσσα έχει πολλές ομόηχες λέξεις αφενός επειδή έχει διατηρήσει την ιστορική ορθογραφία και έχει στο αλφάβητό της διαφορετικά γράμματα και συμπλέγματα που προφέρονται με τον ίδιο τρόπο (ι, η, υ, οι, ει· αι, ε και ο, ω) και αφετέρου επειδή τα φωνήεντά της δεν προφέρονται άλλοτε μακρά και άλλοτε βραχέα όπως σε άλλες γλώσσες. Επίσης, έχει διατηρήσει διπλά σύμφωνα που δεν προφέρονται διαφορετικά από τα απλά. Για τους λόγους αυτούς έχει πάρα πολλές ομόηχες λέξεις, που είναι και ένας παράγοντας (κατά τη γνώμη μου) που δυσκολεύει την καθιέρωση φωνητικής ορθογραφίας (ας μην το συζητήσουμε όμως αυτό σήμερα).

Λιπογράμματα λοιπόν!

Το άρθρο αυτό είναι συνέχεια του αλλιώτικου ποιητικού κουίζ.

Το ποίημα που σας έδωσα στο προηγούμενο άρθρο, ζητώντας σας να βρείτε τι το περίεργο έχει, ήταν ένα «λιπόγραμμα», όπως συνήθως το λέμε, λέξη που είναι αντιδάνειο κατά κάποιο τρόπο από το αγγλικό lipogram. Με τον όρο αυτό εννοούμε ένα λογοτεχνικό κείμενο, έμμετρο ή πεζό, στο οποίο ο συγγραφέας συνειδητά αποφεύγει να χρησιμοποιήσει ένα ή περισσότερα γράμματα. Φυσικά, αυτό που σας έβαλα ήταν λιπόγραμμα περιορισμένης εμβέλειας, μια και ο περιορισμός κρατούσε μόνο μια στροφή και μετά άλλαζε: στην πρώτη στροφή έλειπε το γράμμα Α, στη δεύτερη το Ε, και ούτω καθεξής τα υπόλοιπα φωνήεντα. Και επειδή δεν ξέρω κανέναν να φτιάχνει λιπογράμματα (ασφαλώς θα υπάρχουν κάποιοι, αλλά δεν τους ξέρω) αναγκάστηκα να σκαρώσω εγώ ένα.

Είπα πιο πάνω ότι «συνήθως» το λέμε λιπόγραμμα, διότι θα μπορούσαμε να το πούμε και λιπογράφημα, όπως επίσης και λειπόγραμμα ή λειπογράφημα. Και είπα ότι είναι κατά κάποιο τρόπο αντιδάνειο, διότι η αγγλική ή η γαλλική λέξη έχουν φτιαχτεί με βάση την αρχαία ελληνική λέξη «λειπογράμματος» (έτσι στο TLG, αλλά στο Λίντελ Σκοτ «λιπογράμματος»).

Ποιος θα βρει τη μακρύτερη;

Πριν από μια εβδομάδα, ο Νίκος ο Νικολάου ασχολήθηκε στο εξαιρετικό ιστολόγιό του με τις μακρύτερες λέξεις της ελληνικής γλώσσας. Μόνο που επειδή είναι τρισχιλιετής (η γλώσσα, όχι ο Νικολάου), οι έρευνές του εστιάστηκαν κυρίως στα αρχαία και τα μεταγενέστερα (βυζαντινά) ελληνικά, που άλλωστε υπάρχουν στο TLG και με κάποιο ηλεκτρονικό τρόπο μπορεί κανείς να βρει τις μεγάλες λέξεις, φαντάζομαι.

Βέβαια, τη μεγαλύτερη αρχαία ελληνική λέξη θα την έχετε ίσως ακούσει, είναι μια συνταγή από τις Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη, ένα φαγητό αποτελούμενο από 17 (περίπου) συστατικά:

λοπαδοτεμαχοσελαχογαλεοκρανιολειψανοδριμυποτριμματοσιλφιο­λιπαρομελιτοκατακεχυμενοκιχλεπικοσσυφοφαττοπεριστεραλεκτρυονοπτο­πιφαλλιδοκιγκλοπελειολαγῳοσιραιοβαφητραγανοπτερυγών

Η μπαλαφάρα των αναπολλαπλασιασμών

ή πώς μια συζήτηση στο σκακιστικό ιστολόγιο του Γάτου του Σρέντινγκερ, που είχε αρχικά ως θέμα της τα διπλωμένα πιόνια, εξελίχτηκε σε γλωσσικο-τραγουδιστική πραγματεία για τις αναδιπλασιασμένες (και βάλε) λέξεις, με τη συμμετοχή του Καλοπροαίρετου, του Παναγιώτη Κονιδάρη και του Ελισσαίου, και με τα εκ των υστέρων σχόλια και γιουτουμπάκια του υποφαινόμενου. (Γιατί μπαλαφάρα; Διότι στο ίδιο ιστολόγιο είχε πρόπερσι δημοσιευτεί σε συνέχειες η διάσημη μπαλαφάρα των τεσσάρων, από Κονιδάρη, Ελισσαίο, Καλοπροαίρετο με ψευδώνυμο και Γάτο).

Κι όμως, όλα άρχισαν αθώα.

Λουμπάγκο: κάνει ρίμα με το παλάγκο, με τον οργανίστα των Ολύμπιανς Άλκη Κακαλιάγκο, με τον παλιό πρωταθλητή Αλέξανδρο Άγγο, με τον καραγκιοζοπαίκτη Βάγγο, με τον δόκτορα Ζιβάγκο, με την αφρικανική γλώσσα σάνγκο, έγραψε και ο Αλεξάκης ένα σχετικό βιβλίο, και με το Πάγκο Πάγκο.

Βέβαια, αν έμενε ο Καλοπροαίρετος στα λήγοντα εις –άγκο το πολύ πολύ να έβρισκε και τον αγωνιστή του 1821 Ανδρέα Ράγκο (απ’ όπου βγήκε και η ξεχασμένη πια παροιμιώδης φράση Γράφε Ράγκο) αλλά και το κατάστημα (ηλεκτρικών;) που είχε πριν από καμιά εικοσαετία τη διαφήμιση Στον Ράγκο, μετράει το φράγκο!), άντε και στο πολύ καλό ποίημα του Ασημάκη Πανσέληνου για το πλημμελειοδικείο:

ένας εργάτης κάθεται στον πάγκο
από έναν σπάγκο κρέμεται ο Χριστός
κι απ’ τον Χριστό κρεμιέται δίχως σπάγκο
το καθεστώς

Αλλά όχι, ο Καλοπροαίρετος με έναυσμα το Πάγκο Πάγκο το έστριψε στις διπλές (και τριπλές και βάλε) επαναλήψεις μιας λέξης και ανοίχτηκε πεδίο δόξης λαμπρόν μεν, αχανές δε, η αναπολλαπλασιασμένη μπαλαφάρα.

Άλλες τοποθεσίες με την ίδια λέξη δύο φορές: Μπόρα Μπόρα, Σινγκ Σινγκ (οι αμερικανικές φυλακές υψίστης ασφαλείας), Μπάντεν-Μπάντεν (το μόνο που γράφεται με ενωτικό· τα άλλα όχι). Άτομα με το ίδιο όνομα δύο φορές: ο πρώην ΓΓ του ΟΗΕ Μπούτρος Μπούτρος Γκάλι, ο δολοφόνος του Κέννεντυ Σιρχάν Σιρχάν, ο αφγανός πολιτικός Αμπντάλα Αμπντάλα, ο Τζων-Τζων της Μπίμπι-Μπο, εκείνου του ελληνικού φτηνέκτυπου της Μπάρμπι (-Γιατί η Μπίμπι-Μπο διαζευγμένη είναι ακριβότερη απ΄ όλες τις Μπίμπι-Μπο; -Γιατί, εκτός από την ίδια, το σετ περιλαμβάνει το αμάξι του Τζων-Τζων, το σπίτι του Τζων-Τζων και τις πιστωτικές κάρτες του Τζων-Τζων), ο καμερουνέζος παλιός μπασκετμπωλίστας του Πανελληνίου Μπούμτζε Μπούμτζε, ο επίσης καμερουνέζος παλιός επιθετικός του Εθνικού Αστέρα Μισέ Μισέ, και βέβαια ο κονγκολέζος Λούα Λούα (ο ένας Λούα από δεξιά, ο άλλος από αριστερά, δραμαμίνες θα θέλουν ο Σαριέγκι και ο Καντέ). Τις διάφορες καρέτες καρέτες («πριν εξαφανιστώ σαν τη διπλή καρέτα», που λένε και τα Ημισκούμπρια στη «Μαγική τσατσάρα») και μονάχους μονάχους (δε μονάχιστερ και ο μοναχόντας, που λένε, πάλι τα Ημίζ, αλλού) τις προσπερνώ ως τετριμμένες. Στην εποχή μου μεσουρανούσαν στο σινεμά η Μπε-Μπε (Β.Β., Μπριζίτ Μπαρντό) και η Τσε-Τσε (όχι η υπνοφόρος μύγα, η C.C., Κλάουντια Καρντινάλε). Τον περίφημο Μιχαήλ Μιχαήλ του Μιχαήλ, ως άνθρωπος της τέχνης και του θεάματος, θα τον ξέρεις. Έχουμε ακόμα την ηρωική κενυάτικη φυλή των Μάου Μάου, το τραγούδι του Μουφλουζέλη «Λάου λάου το πηγαίνεις να ξαναγενώ εργένης», τη συμμετοχή της Ισπανίας στη (N)Eurovision «El chiki chiki» και την ελληνική διασκευή «El fiki fiki» από τους Moufa Eranous, τον Γεωργίου και το μπούρου μπούρου στην πλατεία ΚουμουΝΤούρου, τον κουφό στην «Κόρη του ιερωμένου» του Όργουελλ να τραγουδά, μονότονα και αυτιστικά, «With my willy willy, with my willy willy», και τα γούτσου-γούτσου και γκίλι-γκίλι που λέμε όταν γαργαλάμε κοιλίτσες και λαιμουδάκια. Επίσης, τα πάντα (όχι τα πάντα όλα· α ρε Αλέφαντε γίγαν, όπως λέγαμε: γεια σου Δομάζε μέγαν· το γίγας και το μέγας είναι τριτόκλιτα και έτσι κάνουν στην κλητική· άλλες κλητικές που φαντάζουν στον ανεξοικείωτο ως ορθογραφικά λάθη και/ή παρατονισμοί: ω άνερ, ω γύναι, ω πάτερ –πάτερ παντοκράτορ και υιέ μονογενές, που λέει μια προσευχή–, ω μήτερ, ω παι, ω θύγατερ, ω γέρον, ω γραυ, ω βασιλεύ, ω εισαγγελεύ, όχι το ελελεύ, είναι επιφώνημα, γενιά με το φευ, ω Αχιλλεύ, ω Οδυσσεύ, ω Ζευ, ω Άπολλον, ω Πόσειδον, ω Άρες, ω Δήμητερ –και ο δωρικός τύπος ω Δάματερ–, ω Σώκρατες –από κει βγαίνουν και οι Socrates drank the conium· ο Σπάθας ήταν ο καλύτερος ευρωπαίος κιθαρίστας στην εποχή του· από κει και ο παλιός βραζιλιάνος ποδοσφαιριστής–, ω Περίκλεις, ω Θεμιστόκλεις –εξ ου και το υποκοριστικό Μιστόκλης, πρωτόκλιτο πλέον: «Πού ΄ν΄ ο Μιστόκλης ο νταής / που έκανε για δύο / και που τον έτρεμε η γης / μες στο Μεταξουργείο» –, ω Πραξίτελες, ω Δημόσθενες, ω Χαράλαμπες, ω Αγάμεμνον, ω Αριστόγειτον, ω Κλειοί, ω Σαπφοί, ω Λητοί) των ζωολογικών κήπων συχνά έχουν ονόματα όπως Πάο Πάο, Τάο Τάο και τέτοια. Μην ξεχάσουμε και την κινεζούλα WGM Xu Yuanyuan (αποφεύγω να την αποδώσω στα ελληνικά, πριν βελτιώσω τα κινεζικά μου), και το λουλούδι υλάνγκ υλάνγκ, που…

Αυτή η έκφραση τα μεταφράζει όλα -και μερικά μπεντροβάτα

 

Οι συχνοί επισκέπτες του ιστολογίου θα έχουν ίσως συναντήσει τη λέξη «μπεντροβάτο», που είναι δικιά μου πατέντα (εμ, πώς αλλιώς θα φτάσουμε τα 11 εκατομμύρια λέξεις; ας φτιάξει μια λέξη ο καθένας μας!). Μπεντροβάτο είναι κάτι που δεν ξέρουμε αν είναι αληθινό αλλά είναι διασκεδαστικό και ταιριάζει στην περίσταση –όπως ακριβώς λέει η ιταλική παροιμία «σε νον ε βέρο, ε μπεν τροβάτο». Στο σημερινό άρθρο θα δούμε μερικά μαθητικά γραφτά βεβαιωμένης γνησιότητας και μερικά που δεν είναι σίγουρο πως είναι αυθεντικά αλλά ασφαλώς είναι μπεντροβάτα. Πρώτα όμως τα γνήσια.

Φίλος φιλόλογος μού έστειλε αποσπάσματα από δυο μαθητικές εκθέσεις που έβαλε στην πρώτη Λυκείου. Το θέμα ήταν «Η αξία της γλωσσομάθειας». Το πρώτο γραφτό (διορθώθηκε η ορθογραφία, αλλά τα θαυμαστικά είναι του πρωτοτύπου):

[…]

Στην αρχή η γλώσσα μάς βοηθάει να κάνουμε  τις δουλειές μας πιο γρήγορα. Παράδειγμα, όταν πάμε στον φούρνο για να αγοράσουμε ψωμί, λέμε στον φούρναρη «μπορείτε να μου δώσετε ένα ψωμάκι;» και με την ερώτηση «τι ψωμί θέλετε;» απαντάμε τι είδος ψωμί θέλουμε. Αυτό π.χ. διαρκεί 2 λεπτά. Τώρα να το δούμε και από την άλλη πλευρά. Ένας που δεν ξέρει να μιλάει ή είναι ανάπηρος, μπαίνοντας στον φούρνο για να  ζητήσει το ψωμί που θέλει, πρέπει να δει το ψωμί για να το δείξει, και επίσης πρέπει να δείξει με τα δάχτυλα πόσο ψωμί θέλει. Αν δηλαδή ο φούρναρης δεν έχει στη βιτρίνα ψωμιά, θα είναι πολύ πιο δύσκολη η αγορά για ένα άτομο που δεν ξέρει τη γλώσσα ή που έχει πρόβλημα με τη γλώσσα, και η διαδικασία αυτή θα πάρει περισσότερο χρόνο από 2 λεπτά.

Ως κόρην οφθαλμού να διαφυλάξουμε την υπέροχη ελληνική γλώσσα μας, χωρίς μπ, γκ και ντ!

Επειδή η πολλή δουλειά τρώει τον αφέντη, βάζω ένα αστείο γλωσσικό άρθρο «επί των επάλξεων» που θα έλεγε κι ο Γιάννης Χάρης, που μου το έστειλαν. Δεν είναι Λερναίας κοπής, είναι πρωτότυπη πνευματική εργασία. Δημοσιεύτηκε στην Ελεύθερη Ώρα και υπογράφει ο κ. Σωτήρης Ζαφειρακόπουλος:

Η (σωστή) Ελληνική Γλώσσα, συνιστά το προαιώνιο, αδαμάντινο, ακρογωνιαίο λίθο, όχι μόνον του εθνικού μας οικοδομήματος, αλλά και ολοκλήρου της ανθρωπότητος. Ως κόρην οφθαλμού πρέπει να την υπερασπίζουμε, να την προστατεύουμε άπαντες. Διότι, τονίζουμε, διά της Ελληνικής, το ανθρώπινο πνεύμα επιτυγχάνει την καλλιτέρα λειτουργία του και εν ταυτώ την αναγωγή του σε θαυμαστό επίπεδο επικοινωνίας με τον παλμό του Σύμπαντος, με την ίδια την Φύσι, χωρίς να υπερβάλλουμε δε, θα λέγαμε, ακόμη και με τον ίδιο τον Δημιουργό μας!

Φαντάσου να υπερβάλλαμε κιόλας τι θα λέγαμε, κύριε Σωτήρη μας!

Μια φιλολογική φάρσα πριν από 80 χρόνια

Το 1928, το νεαρό (τότε) λογοτεχνικό περιοδικό «Νέα Εστία» κυκλοφορεί με πρωτοσέλιδο εκτενές απόσπασμα από την Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη. Δεν εννοώ τη μετάφραση του ομηρικού έπους, αλλά την επική σύνθεση που έγραψε ο Καζαντζάκης και «συνεχίζει» την αφήγηση εκεί που την άφησε ο Όμηρος. Το ποίημα αυτό, ίσως και λόγω της έκτασής του (33.333 στίχοι!) αλλά και του στρυφνού 17σύλλαβου στίχου του, είναι από τα πιο αδικημένα της γραμματείας μας. Ο Καζαντζάκης είχε αρχίσει να το γράφει από το 1925 και είχε ήδη δημοσιεύσει κάμποσα αποσπάσματα σε περιοδικά (50, 100 ή περισσότερους στίχους).

Το περιοδικό σημειώνει σε υποσημείωση ότι το κομμάτι το έστειλε ο ποιητής στη Νέα Εστία «που η συμβολή της στη Νεοελληνική Φιλολογία είναι σοβαρή κι αξιοπρόσεχτη» προσθέτοντας: «Ας θεωρηθεί κι ως απάντηση δική μου στην πολεμική κάποιας στείρας, αρνητικής κριτικής».

Το απόσπασμα ξεκινάει ως εξής:

Μα ξάφνου ξέσπασε σφοδρή μια ανεμική, του σούρπου η στρίγγλα,
στην ερημιά’ και λέει φρικιάζοντας ο λόγγος του βαράγκου:
«Δώθε το κούφιο σκέλεθρο μολύβηνε και με σγουλίζει,
τι πεια το κάμα δε γροικάω να καψαλιάζει τις κορφές μου,
μα τα ριζάκουλά μου, σαν οχιές φριχτές, παγροκομένες,
βαθειά μαρμάζουν άβουλα’ κι ως στυλαφτιάστηκα μού εκάστη
πως κιόλας ούρια χούμηξαν τα ανεμοαγκάστρωτα τα νέφη
και τ’ άντερά τους γρούζουν. Ω Θεοί, γιατί χολιάσατε ούλοι;»
Κι ο βαθύς βάραγκας, αγέρωχος, το λόγγο αντροκαλιέται:
«Ώχου αδερφέ! κι αν σ’ έχω αυτού βαρδιάτορα, δε μου κοστίζει
ξέγδαρμα, κι αν ήταν μπορετό, νεροποντής να σ’ απολάψω.
Και, μα το Θεό, τα σάπια ξύλα σου λιπαίνουν την κοιλιά μου».

Έχει άραγε τέλος αυτός ο κατήφορος;

Ο τίτλος του ποστ είναι παραπλανητικός: δεν αναφέρομαι ούτε στην τρέχουσα πολιτική κατάσταση, ούτε κάνω κριτική σε κάποιο πρόσωπο του κυβερνοχώρου. Ο συγκεκριμένος κατήφορος δεν είναι κακό πράγμα, αλλά αντίθετα είναι αξιέπαινος. Και επιπλέον, έχει τέρμα, έχει όριο και μάλιστα αξεπέραστο.

Λίγο αινιγματικά όλα αυτά, θα συμφωνήσετε. Να εξηγηθώ λοιπόν: μιλάω για τα παντογράμματα. Και, σαν εκείνον τον φλύαρο που τον ρωτάς τι ώρα είναι και σου αρχίζει διατριβή περί ωρολογοποιίας, θα υπενθυμίσω κι εγώ, για καραπολλοστή φορά, ότι παντόγραμμα, pangram αγγλιστί, είναι μια πρόταση η οποία περιλαμβάνει όλα τα γράμματα του αλφαβήτου.

Οι φωνές των ζώων: Γκενσμπούρ συναντάει Λασκαράτο

Με αφορμή το λινκ που έδωσε σε άλλη συζήτηση ο Καλοπροαίρετος για τις λέξεις που δηλώνουν (σωστότερα: που δήλωναν μια φορά κι έναν καιρό) φωνές ζώων, για παράδειγμα η χήνα κλαγγάζει, το πρόβατο βληχάται, η κουκουβάγια κικκαβίζει, ο λύκος αρουλίζει, η αρκούδα ομάζει ή αν προτιμάτε βράζει (όχι στο καζάνι) ενώ η χελώνα σίζει, θυμήθηκα ένα τραγουδάκι του Σερζ Γκενσμπούρ, το οποίο θα μπορούσε να χρησιμέψει και για οδηγός εκμάθησης των αντίστοιχων γαλλικών λέξεων για τις φωνές των ζώων, αν δεν ήταν ελαφρώς ματσό στο ρεφρέν του: Κοίτα να’ σαι όμορφη και βούλωστο, της λέει της λεγάμενης ο Σερζ.

Φθηνό μπλε βράδυ, στο Γκάζι ξεψυχώ…

Και πάλι για τα παντογράμματα ο λόγος.

Θυμίζω ότι παντόγραμμα, pangram αγγλιστί, είναι μια πρόταση η οποία περιλαμβάνει όλα τα γράμματα του αλφαβήτου. Μέχρι πρόσφατα, το συντομότερο ελληνικό γνωστό παντόγραμμα ήταν το Ξεσκεπάζω την ψυχοφθόρο βδελυγμία του Αλέξανδρου Διαμαντίδη, με 30 γράμματα. Πριν από μερικές μέρες, ο Λευτέρης Παπαδέας κατέβηκε ένα σκαλάκι πιο κάτω, στα 29, με το Θα μπλέξω βρίζοντας φυγόδικη ψυχή.

Το 29 δεν είναι μικρό επίτευγμα. Αν σκεφτούμε ότι τα γράμματα είναι 24, ένα παντόγραμμα με 29 γράμματα θα έχει μόνο 5 επαναλήψεις κάποιου γράμματος (φωνήεντος σχεδόν πάντα).

Σε ηλεμήνυμα που μου έστειλε, ο φίλτατος Παναγιώτης Κονιδάρης ισοφαρίζει την επίδοση των 29.

Θα μπλέξω βρίζοντας φυγόδικη ψυχή!

Κοιτάξτε ξανά την πρόταση του τίτλου και σκεφτείτε ποιο είναι το χαρακτηριστικό της.

.

Όσοι παρακολουθούν το ιστολόγιο από τα πρώτα του μηνύματα και έχουν και γερό μνημονικό, ίσως αναγνωρίσουν ότι πρόκειται για παντόγραμμα. Για όσους άνοιξαν τώρα τα ραδιόφωνά τους, παντόγραμμα, pangram αγγλιστί, είναι μια πρόταση η οποία περιλαμβάνει όλα τα γράμματα του αλφαβήτου. Μέχρι πρόσφατα, το συντομότερο ελληνικό γνωστό παντόγραμμα ήταν το Ξεσκεπάζω την ψυχοφθόρο βδελυγμία του Αλέξανδρου Διαμαντίδη, με 30 γράμματα.

.

Όχι πια. Προχτές πήρα το εξής ηλεμήνυμα από τον αναγνώστη του ιστολογίου Λευτέρη-Δικαίο Παπαδέα:

.