Μηνολόγιον Ιανουαρίου έτους 2019

Χτες είχαμε πρωτοχρονιά αλλά βέβαια και πρωτομηνιά -κι έτσι το πρωτοχρονιάτικο θέμα του χτεσινού άρθρου δεν άφησε χώρο για το καθιερωμένο Μηνολόγιο, οπότε το δημοσιεύω σήμερα.

Θυμίζω ότι το Μηνολόγιο, που δημοσιεύεται συνήθως την πρώτη του μηνός, ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Όπως είχα κάνει και προηγούμενες χρονιές, μετά το μηνολόγιο παραθέτω και κάποια περιαυτομπλογκικά, μια ανασκόπηση του ιστολογικού 2018.

Τρ   1	Της πρασίνης τσόχας
Τε  2	Έναρξις αγώνος ανυπακοής και μη βίας υπό Μαχάτμα Γκάντι
Πε  3	† Κοίμησις Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, συγγραφέως των ταπεινών
Πα   4	† Νικολάου Γύζη τελευτή
Σα   5	Γενέσιον Σωκράτους του φιλοσόφου
Κυ   6	Εφεύρεσις τηλεγράφου υπό Μορς
Δε 7	Ανακάλυψις των δορυφόρων του Διός υπό Γαλιλαίου
Τρ  8	† Γαλιλαίου τελευτή και Ναπολέοντος Λαπαθιώτη αυτοκτονία
Τε  9	† Θεοφίλου Καΐρη του μεγάλου διδασκάλου τελευτή
Πε 10	Νίκη Θρασυβούλου κατά των τριάκοντα τυράννων
Πα 11	Γενέσιον Νικολάου Καββαδία του μαρκονιστή και αυτοκτονία Ααρών Σβαρτς του διαδικτυομάρτυρος
Σα 12	Γενέσιον Σπυρίδωνος Λούη του μαραθωνοδρόμου
Κυ 13	Το «Κατηγορώ» του Αιμιλίου Ζολά
Δε 14	Της Αλκυόνης· και τελευτή Γρηγορίου Ξενοπούλου του Ζακυνθίου
Τρ 15	Γενέσιον Ιωάννου Ποκελέν ή Μολιέρου, ηθοποιού και συγγραφέως
Τε 16	† Ευστρατίου Αναστασέλλη του σκωπτικού
Πε 17	Γενέσιον Βενιαμίν Φραγκλίνου
Πα 18	Γενέσιον και τελευτή Βασιλείου Τσιτσάνη, λαϊκού μουσουργού
Σα 19	Γενέσιον Εδγάρδου Άλλαν Πόε
Κυ 20	† Κοίμησις Χρήστου Καπράλου
Δε 21	Των τριών Λάμδα
Τρ 22	Γενέσιον Λόρδου Βύρωνος, του φιλέλληνος ποιητού
Τε 23	Γενέσιον Αντωνίου Γκράμσι
Πε 24	† Αμεδαίου Μοντιλιάνι
Πα 25	Γενέσιον Γεωργίου Ζαμπέτα, του μεγάλου διασκεδαστού και θανή Θεόδωρου Αγγελόπουλου επί των επάλξεων
Σα 26	Του Ολοκαυτώματος
Κυ 27	† Κοίμησις Ιωσήφ Βέρντι
Δε 28	† Κοίμησις Θεοδώρου Δοστογέφσκι
Τρ 29	† Θανή Αλεξάνδρου Πούσκιν, του ποιητού
Τε 30	† Μεθοδίου Ανθρακίτου, του διαφωτιστού
Πε 31	† Αλεξάνδρου Υψηλάντου τελευτή

Για να προλάβω την ερώτηση για τα τρία Λ, στις  21 Ιανουαρίου: πρόκειται για τον Λένιν, τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Καρλ Λίμπκνεχτ. Για περισσότερα, δείτε κάποια παλιότερα σχόλια.

Αλλά μια και είμαστε σε φάση ανασκοπήσεων και απολογισμών, δεν είναι άτοπο να περιαυτομπλογκήσω κι εγώ, να κάνω δηλαδή τον απολογισμό του ιστολογικού 2018.

Όπως βλέπετε, το 2018 ήταν χρονιά σημαντικής αύξησης της επισκεψιμότητας του ιστολογίου. Είχαμε 2.753.667 επισκέψεις, κατά 10,6% περισσότερες από το 2017 (2.489.199) και κατά 8,5% περισσότερες από το προπέρσινο 2.535.663, που ήταν ως τώρα το ρεκόρ για τις επισκέψεις -τα παλιότερα χρόνια είχαμε 2.353.569 το 2015, 2.356.258 το 2014, 2.288.153 το 2013 και 2.087.000 το 2012 και πολύ λιγότερα τα προηγούμενα χρόνια.

Ο μήνας με τις περισσότερες επισκέψεις της χρονιάς ήταν ο Ιανουάριος του 2018 (με 260.933 επισκέψεις) ενώ o χειρότερος από άποψη επισκέψεων μήνας ήταν ο Απριλιος, με 197.262, ο μοναδικός μήνας της χρονιάς με λιγότερους από 200.000 επισκέψεις. Ο Γενάρης έκανε και απόλυτο ρεκόρ επισκέψεων από τότε που υπάρχει το ιστολόγιο, ξεπερνώντας κατά 5 (!) μόλις επισκέψεις το προηγούμενο ρεκόρ, που ήταν 260.928 από τον Οκτώβριο του 2013. Και εδώ βλέπετε τα στοιχεία μήνα προς μήνα από καταβολής ιστολογίου.

Επειδή όμως η WordPress μετράει και τους επισκέπτες, να πούμε ότι μέσα στο 2018 αγγίξαμε το 1 εκατ. επισκέπτες, αφού είχαμε 988.163 επισκέψεις, έναντι 898.475 πέρυσι, 871633 το 2016, ενώ το 2015 είχαμε 808.957 και το 2014 729.466. Αυτοί βέβαια είναι μοναδικοί επισκέπτες σε επίπεδο ημέρας, αν ξαναεπισκεφτούν το ιστολόγιο άλλη μέρα ξαναμετριούνται.

Θυμίζω όμως ότι όλα αυτά τα νούμερα πρέπει να τα βλέπουμε με κάποια επιφύλαξη, αφού, όπως είχε γράψει παλιότερα ο Στάζιμπος: «Γενικότερα για προβολές σελίδων, επισκέπτες κι επισκέψεις τα νούμερα είναι πολύ θολά. Οι τάξεις των μεγεθών είναι αρκετά ενδεικτικές σε σχέση με την πραγματικότητα, όχι όμως απόλυτα αξιόπιστες.»

Κατά μέσο όρο το 2018 είχαμε 7.544 επισκέψεις την ημέρα (όλες τις προηγούμενες χρονιές ο ημερήσιος μέσος όρος ήταν κάτω από 7.000)

Μέσα στο 2018 δημοσιεύτηκαν 368 άρθρα, τρία περισσότερα από τις μέρες του χρόνου. Όπως και το 2015, το 2016 και το 2017, έτσι και το 2018 δεν πέρασε ούτε μια μέρα χωρίς να δημοσιευτεί άρθρο. Ακριβέστερα, η τελευταία μέρα που δεν δημοσιεύτηκε άρθρο στο ιστολόγιο ήταν στις 28 Ιανουαρίου 2014.

Από τις 29.1.2014 ως σήμερα δημοσιεύεται ανελλιπώς ένα (τουλάχιστον) άρθρο τη μέρα, δηλαδή το σερί μετράει ήδη 1801 μέρες και σε λίγο ελπίζω να κλείσει πενταετία. Βέβαια, εσείς που είστε ταχτικοί αναγνώστες ξέρετε ότι αρκετά συχνά έχουμε επαναλήψεις (αν και συχνά βελτιωμένες-επαυξημένες) παλαιότερων άρθρων, αλλά μην το πείτε παραέξω.

Από την αρχή του ιστολογίου έχουμε 3648 άρθρα (μαζί με τούτο εδώ) σε 3608 μέρες (από τις 16.2.2009 ως σήμερα).

Τα δέκα δημοφιλέστερα άρθρα μέσα στο 2018 ήταν:

Πενήντα ελληνικές λέξεις αλβανικής προέλευσης 17.668

220 τούρκικες λέξεις 15.690 επισκέψεις

Μια τρύπα στο νερό και άλλες παροιμιακές εκφράσεις 14.527 επισκέψεις

Την πρώτη μέρα στο στρατό μού κόψαν τα μαλλιά μου: Στιχάκια του στρατού 13.203 επισκέψεις

Χρίστος Γραμματίδης (1984-2018)* 13.196 επισκέψεις

Μακεδονία όπως Λουξεμβούργο;* 10.865 επισκέψεις

Ο Άδωνις, οι Πρωτοέλληνες των 13 εκατομμυρίων χρόνων και το πανεπιστήμιο Alpine* 10.667 επισκέψεις

Αυτό δεν το είπε ο Ηράκλειτος (ούτε ο Καλλίμαχος άλλωστε) 10.432 επισκέψεις

Ιθαγένεια, εθνικότητα και nationality* 10.391 επισκέψεις

Περπατώ εις το δάσος και άλλα σύντομα στιχάκια του στρατού 10.370 επισκέψεις

Όπως και τις προηγούμενες χρονιες, τα δημοφιλέστερα άρθρα δεν ήταν άρθρα δημοσιευμενα μέσα στο 2018 -μόνο το πέμπτο, το έκτο, το έβδομο και το ένατο, που τα σημειώνω με αστερίκο, γράφτηκαν μέσα στη χρονιά. Τα άλλα άρθρα της δεκάδας γράφτηκαν σε προηγούμενα χρόνια αλλά έχουν καθημερινά έναν όχι ευκαταφρόνητο αριθμό αναγνωστών χάρη στις μηχανές αναζήτησης.

Ένα στατιστικό στοιχείο που τώρα είδα ότι το βγάζει η WordPress: Το σύνολο των άρθρων του ιστολογίου μέσα στο 2018 έφτασε τις 664.096 λέξεις. Kάπου διάβασα ότι οι Άθλιοι έχουν 655.000 λέξεις και κάτι λιγότερο το Πόλεμος και ειρήνη. Οι ασεβείς συγκρίσεις σταματάνε όμως εδώ.

Και κλείνουμε με τα σχόλια. Το έχω πει και το πιστεύω ότι τα σχόλιά σας προσθέτουν μεγάλη αξία στα κείμενα του ιστολογίου. Μέσα στο 2018 είχαμε 69095 σχόλια, περισσότερα από τα περυσινά΄64034, αλλά το ρεκόρ του 2016, στα 73.883 μένει ακατάρριπτο.

Δεν έχω στοιχεία για τους κορυφαίους σχολιαστές της χρονιάς -εκτός αν κάποιος από εσάς έχει κάνει τη σχετική στατιστική. Αλλά δεν έχει σημασία, όλοι οι σχολιαστες είναι αγαπητοί και πολύτιμοι για το ιστολόγιο.

Όπως έγραφα και πέρσι τέτοια μέρα στο αντίστοιχο άρθρο, να είμαστε καλά και να εξακολουθήσουμε να σχολιάζουμε και να συζητάμε και την επόμενη χρονιά!

Advertisements

Χρόνια πολλά στον Παναγιώτη και στην Παναγιώτα!

Σήμερα έχουμε Δεκαπενταύγουστο, της Παναγίας, μεγάλη γιορτή, γιορτάζει η μισή Ελλάδα κι η άλλη μισή γλεντάει στα πανηγύρια. Γιορτάζουν οι Μαρίες (όχι όλες), που είναι ακόμα το συχνότερο γυναικείο όνομα (σε μια γενιά μπορεί να την ξεπεράσει η Φαίδρα ή η Νεφέλη), γιορτάζει και η Δέσποινα, καθώς και μερικά σπανιότερα ονόματα που δεν ξέρω αν συνδέονται όλα με την Παναγία (Καθολική, Γεθσημανή, Κρουστάλλω, Σιμέλα).

Γιορτάζει όμως και ο Παναγιώτης με την Παναγιώτα. Κι επειδή στη Μαρία έχω αφιερώσει ευχετήριο άρθρο πριν από μερικά χρόνια, ταιριάζει σήμερα, μέρα γιορτής τους, να ευχηθούμε στον Παναγιώτη και στην Παναγιώτα, ιδίως αφού έχουμε και στο ιστολόγιο τον πολύ αγαπητό μας Πάνο (με πεζά).

Σύμφωνα με τη μελέτη του Χάρη Φουνταλή, ο Παναγιώτης έχει την 7η θέση ανάμεσα στα αντρικά ελληνικά ονόματα (αλλά αρκετά κοντά στον έκτο Χρήστο και πολύ κοντά στον όγδοο Βασίλη) ενώ η Παναγιώτα κατατάσσεται 12η στα γυναικεία.

Ο Παναγιώτης και η Παναγιώτα, βέβαια, προέρχονται από την Παναγία. Είναι από τα χριστιανικά ονόματα που περιορίζονται στην Ορθόδοξη εκκλησία (όπως και άλλα υπάρχουν μόνο στις καθολικές χώρες). Δεν θα βρούμε αντίστοιχό τους σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης, εκτός αν πρόκειται για ανθρώπους με ρίζες σε χώρες των Βαλκανίων. Στα ορθόδοξα Βαλκάνια βρίσκουμε το βουλγάρικο Παναγιότ (Панайот), το αλβανικό Panajot, καΙ το ρουμάνικο Παναΐτ (Panait) που μας θυμίζει τον (και με ελληνικές ρίζες) συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι. Δεν πρέπει να υπάρχουν αντίστοιχα ονόματα στα ρώσικα και στα σέρβικα. Ένας Ρώσος ποδοσφαιριστής Παναγιότ Χαρτιάντι έχει προφανώς ελληνικές ρίζες.

Ο Παναγιώτης έχει πολλά υποκοριστικά, και μάλιστα σύμφωνα με ενα άρθρο που πρέπει να είναι γραμμένο από τον φίλο μας τον Άρη, έχει το ρεκόρ στα υποκοριστικά, με 24: Τότης, Τοτής, Τοτός, Πανάγος, Παναής, Παναγής, Πανάνης, Νότης, Τάκος, Τάκης, Τάτσης, Γιώτης, Πότης, Πανίκος, Παναγιωτάκης, Παναγιωτάκoς, Παναγιώταρος, Πάνος, Πανούσος, Πανούσης, Πανούλης, Πανούτσος, Πανίκας, Νάνος.

Δεν ξέρω αν θα τα δεχτείτε όλα, αλλά μπορούμε να εμπλουτίσουμε τον κατάλογο με τα θρακικά Τζιώτης, Τζιώτας. Αν ξέρετε κι άλλες τοπικές παραλλαγές, πείτε τις στα σχόλια.

Τι μας έμαθαν οι αρχαίοι (Δημ. Σαραντάκος) 3 – Η κατανόηση του φυσικού κόσμου

Πριν από λίγο καιρό άρχισα τη δημοσίευση αποσπασμάτων από το βιβλίο «Τι μας έμαθαν επιτέλους οι αρχαίοι Έλληνες;» που κυκλοφόρησε το 2010 από τις εκδόσεις Γνώση και έχει τον υπότιτλο «Χρηστομάθεια». Κανονικά οι δημοσιεύσεις αυτές γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη, αλλά επειδή χτες είχαμε το Μηνολόγιο η δημοσίευση μετατέθηκε κατά μία ημέρα.

Η σημερινή συνέχεια είναι η τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια είναι εδώ. Σήμερα παρουσιάζω το δεύτερο μισό από το πρώτο κεφάλαιο, που έχει τον τίτλο «Η ελληνική σκέψη» (Για κάποιον περίεργο τεχνικό λόγο, τα αρχαία αποσπάσματα εμφανίζονται σαν λινκ -όμως δεν παραπέμπουν πουθενά).

Η κατανόηση του φυσικού κόσμου

Μελετώντας την αρχαία ελληνική κοινωνία και τον πολιτισμό της, μας κάνει εντύπωση πόσο δεμένος με τη φύση ήταν ο αρχαίος Έλληνας. Όλες οι πνευματικές, θρησκευτικές, καλλιτεχνικές, ακόμα και πολιτικές εκδηλώσεις, ήταν συνάρτηση του αδιάκοπου κύκλου της ζωής στη φύση. Οι Έλληνες ήταν αληθινά παιδιά της γης τους, αυτόχθονες με την αρχική σημασία της λέξης.

Ήταν λοιπόν επόμενο να ενδιαφερθούν και να αναζητήσουν να βρουν τα μυστικά του φυσικού κόσμου μέσα στον οποίο ζούσαν. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα βιβλία των περισσότερων από τους σοφούς του 6ου και των αρχών του 5ου αιώνα έχουν τον τίτλο «περί φύσεως». Η φύση έγινε για τους πρώτους ίωνες φιλοσόφους αντικείμενο επιστημονικού προβληματισμού, με σκοπό τη βαθύτερη κατανόησή της. Η ίδια η λέξη ετυμολογείται από το ρήμα φύω, δηλαδή γεννώ. Όπως γράφει και ο Αριστοτέλης, «από τους πρώτους που ασχολήθηκαν με τη φιλοσοφία, οι περισσότεροι θεώρησαν ότι από τη φύση προέρχεται η αρχή όλων» [τῶν δὴ πρώτων φιλοσοφησάντων οἱ πλεῖστοι τὰς ἐν ὕλης εἴδει μόνας ᾠήθησαν ἀρχὰς εἶναι πάντων· Μεταφυσικά 983β.6].

Ο Ηρόδοτος παρατηρεί εύστοχα ότι αυτό που ξεχωρίζει τον Έλληνα από τον βάρβαρο είναι ότι προτιμά τη γνώση από την άλογη πίστη.

Η φιλομάθεια. Η ελευθερία για τον Έλληνα ήταν στενά δεμένη με τη γνώση και την πληροφόρηση. Θεωρούσε αναπαλλοτρίωτο δικαίωμά του τη συμμετοχή του στη γνώση και την πληροφόρηση, ως θεμέλιο της ελευθερίας του. Ο μεγάλος Δημόκριτος ο Αβδηρίτης έδινε τεράστια σημασία στη γνώση. «Προτιμώ να βρω την απόδειξη ενός ζητήματος παρά να ανεβώ στο θρόνο της Περσίας» [ἔλεγε βούλεσθαι μᾶλλον μίαν εὑρεῖν αἰτιολογίαν ἢ τὴν Περ-
σῶν οἱ βασιλείαν γενέσθαι] λέει κάπου, κι αλλού πάλι τονίζει πως «ούτε λόγω σωματικής αλκής ούτε λόγω περιουσίας ευτυχούν οι άνθρωποι, αλλά μόνον όταν έχουν «ορθοφροσύνην και πολυφροσύνην».[οὔτε σώμασιν οὔτε χρήμασιν εὐδαιμονοῦσιν ἄνθρωποι, ἀλλ’ ὀρθοσύνηι καὶ πολυφροσύνηι.].

Η γνώση απελευθερώνει, όχι μόνο από κάθε είδους δεσμά αλλά και από τον φόβο. Είναι γνωστή από τον Πλούταρχο η παρακάτω ιστορία: Το καλοκαίρι του 430 π.Χ., στις αρχές του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Περικλής ετοίμαζε μια ναυτική εκστρατεία, όταν έγινε έκλειψη σελήνης, οιωνός πολύ κακός για τις αντιλήψεις της εποχής. Οι ναύτες με κανένα τρόπο δεν ήθελαν να αποπλεύσουν. Ο Περικλής, στον οποίον ο στενός φίλος του Αναξαγόρας είχε ερμηνεύσει το φαινόμενο των εκλείψεων, το εξήγησε στους ναύτες, και μάλιστα «πειραματικά»: σκέπασε το φως ενός λύχνου με τον μανδύα του και τους ρώτησε αν αυτή η πράξη του τους φοβίζει. Όταν εκείνοι απάντησαν όχι, τους εξήγησε ότι και η έκλειψη της σελήνης έχει ανάλογη αιτία. Οι ναύτες, λευτερωμένοι από τον φόβο, ξεκίνησαν για την εκστρατεία.

Ο μεγάλος Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής, συνέβαλε πολύ στην απελευθέρωση του ανθρώπου από τον φόβο, γιατί ξερίζωσε πολλές δεισιδαιμονίες και θρησκοληψίες, δίνοντας επιστημονικές εξηγήσεις σε αρρώστιες και παθήσεις που ώς τότε ο κόσμος τις θεωρούσε «ιερές», σαν την επιληψία, ή «κατάρες» των θεών. Στην κατάρα του Άρη, για παράδειγμα αποδιδόταν η θρυλούμενη σεξουαλική ανεπάρκεια και ανικανότητα, που εμφάνιζαν οι Σκύθες σε σύγκριση με τους Έλληνες. Ο Ιπποκράτης την εξήγησε αποδίδοντας την στη συνεχή ιππασία των νομαδικών αυτών λαών και την ταλαιπωρία που προκαλούσε αυτή στα γεννητικά τους όργανα.

Οι βασικές αρχές που διέπουν τη φύση. Ουσιαστικά η ελληνική Φιλοσοφία, αυτή η μητέρα όλων των σύγχρονων επιστημών, γεννήθηκε από τον προβληματισμό των Ελλήνων γύρω από τη φύση, και πρώτα πρώτα γύρω από τις βασικές αρχές που τη διέπουν. Παραθέτω μερικά παραδείγματα τέτοιων βασικών αρχών.

ΗΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ. «Τίποτα δεν γίνεται άσκοπα, αλλά όλα από κάποιον λόγο και από Ανάγκη».[Οὐδὲν
χρῆμα μάτην γίγνεται, ἀλλὰ πάντα ἐκ λόγου τε καὶ ὑπ’ ἀνάγκης]. Το ρητό αυτό, που αποδίδεται στον Λεύκιππο τον Αβδηρίτη, είναι η πρώτη διατύπωση της αρχής της αιτιότητας. Σημαίνει πως κανένα πράγμα δεν γίνεται τυχαία, αλλά όλα έχουν κάποιαν αιτία και υπαγορεύονται από την Ανάγκη.

Οι Έλληνες πολύ νωρίς κατανόησαν πως όλα τα γεγονότα και όλα τα φαινόμενα είναι αποτέλεσμα κάποιας αλληλουχίας, που πολλές φορές δεν είναι άμεσα αντιληπτή αλλά, όταν κατανοηθεί και ερμηνευτεί σωστά, αποδεικνύεται πως είναι αιτιολογημένη και όχι αυθαίρετη.

Αυτή η άποψη αποτέλεσε μεγάλο βήμα για την πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Οι πρώτοι έλληνες φιλόσοφοι δίδαξαν ότι ο φυσικός κόσμος, μέσα στον οποίο ζει ο άνθρωπος, δεν είναι η σκηνή στην οποία διαδραματίζονται ακατανόητα, αυθαίρετα και αναιτιολόγητα γεγονότα. Δεν κυριαρχείται δηλαδή από σκοτεινές, υπερφυσικές και ανεξέλεγκτες δυνάμεις, αλλά αντίθετα είναι δυνατόν να κατανοηθεί και να ερμηνευθεί, μόλις εξακριβωθεί η αιτία, ο λόγος, που γεννά τα φαινόμενα αυτά.

Η αποδοχή της αντικειμενικότητας του κόσμου και η αντίληψη πως είναι δυνατή η ορθολογική ερμηνεία του είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης, και δεν είναι υπερβολικός ο ισχυρισμός πως η ελληνική φιλοσοφία αποτέλεσε τον δρόμο από τον οποίο πέρασε υποχρεωτικά η ανθρώπινη σκέψη.

Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ. Η Ανάγκη, που αναφέρεται στο ρητό του Λεύκιππου ως η αιτία που υπαγορεύει τα πάντα, είναι κατά τους έλληνες διανοητές η υπέρτατη αρχή. Ο Θαλής, όταν ρωτήθηκε ποιο είναι το ισχυρότερο στον κόσμο, απάντησε: «Το ισχυρότερο είναι η Ανάγκη: επικρατεί πάνω σε όλα» [ἰσχυρότατον ἡ άνάγκη, κρατεῖ γὰρ πάντων], ο δε Παρμενίδης ο Ελεάτης δίδασκε ότι «η Ανάγκη κρατεί τα πάντα στα δεσμά των ορίων που αυτή καθορίζει» [κρατερὴ γὰρ Ἀνάγκη πείρατος ἐν δεσμοῖσιν ἔχει].

Η Ανάγκη όμως δεν ήταν για τους Έλληνες κάποιος απόλυτος κυρίαρχος, στον οποίο έπρεπε να υποταχθούν χωρίς συζήτηση. Έτσι την έβλεπαν μόνο οι δούλοι. Οι ελεύθεροι άνθρωποι βλέπανε την Ανάγκη σαν έκφραση του Νόμου.[τοῖς μὲν δούλοις ἡ ἀνάγκη νόμος, τοῖς δὲ ἐλευθέροις ὁ νόμος ἀνάγκη, Δημάδης].

Εξάλλου στον Πιττακό τον Μυτιληναίο αποδίδεται η ρήση: «την Ανάγκη δεν την πολεμούν ούτε οι θεοί» [ἀνάγκᾳ δ’ οὐδὲ θεοὶ μάχονται.]

Η αντίληψη αυτή για την υποταγή και των θεών στην Ανάγκη, είναι από τις πιο χαρακτηριστικές της αρχαίας ελληνικής σκέψης και ίσως μοναδική στην κοσμοαντίληψη του ανθρώπου της αρχαιότητας.

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΦΘΑΡΣΙΑΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Πρώτοι οι Ελεάτες φιλόσοφοι διατύπωσαν την άποψη ότι «ο κόσμος είναι αγέννητος, αιώνιος και άφθαρτος» [ἀγένητον καὶ ἀίδιον καὶ ἄφθαρτον τὸν κόσμον, Ξενοφάνης].

Ο Αναξαγόρας το διατυπώνει με μεγαλύτερη σαφήνεια. Κανένα πράγμα δεν δημιουργείται ούτε εξαφανίζεται, αλλά από την ανάμιξη υπαρχόντων πραγμάτων δημιουργούνται νέα, ενώ με τον διαχωρισμό αποσυντίθενται. Έτσι, καλύτερα θα ήταν να λέμε τη γένεση σύνθεση και τη φθορά αποχωρισμό [οὐδὲν γὰρ χρῆμα γίνεται οὐδὲ ἀπόλλυται, ἀλλ’ ἀπὸ ἐόντων χρημάτων συμμίσγεταί τε καὶ διακρίνεται. καὶ οὕτως ἂν ὀρθῶς καλοῖεν τό τε γίνεσθαι συμμίσγεσθαι καὶ τὸ ἀπόλλυσθαι διακρίνεσθαι].

Από τη διατύπωση αυτή του Αναξαγόρα φτάσαμε στο πασίγνωστο ρητό: «Τίποτα δε γίνεται από το μη υπάρχον και τίποτα δεν εκμηδενίζεται» [μηδέν τε ἐκ τοῦ μὴ ὄντος γίνεσθαι μηδὲ εἰς τὸ μὴ ὂν φθείρεσθαι.], που αποδίδεται στον Δημόκριτο τον Αβδηρίτη.

Λογική συνέπεια της αρχής της αφθαρσίας του υλικού κόσμου είναι αφενός μεν πως είναι αιώνιος, αφετέρου δε πως δεν έχει κάποια αρχή. Άρα ο φυσικός κόσμος δεν δημιουργήθηκε από κανέναν, ποτέ και πουθενά.

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΔΙΑΚΟΠΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ. «Τα πάντα προχωρούν (αλλάζουν) και τίποτα δεν παραμένει (σταθερό)»[πάντα χωρεί και ουδέν μένει].

Το πασίγνωστο αυτό ρητό του Ηράκλειτου του Εφέσιου διατυπώθηκε για πρώτη φορά στο βιβλίο του Περί φύσεως και διδάσκει την αδιάκοπη αλλαγή και την αιώνια κίνηση των πάντων. Κατά τον Ηράκλειτο ο κόσμος δεν είναι ένα στατικό Είναι αλλά ένα αδιάκοπο Γίγνεσθαι.

Με ένα εξαιρετικής παραστατικότητας παράδειγμα επεξηγούσε αυτή την αλλαγή: «Δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στον ίδιο ποταμό»[δὶς ἐς τὸν αὐτὸν ποταμὸν οὐκ ἂν ἐμβαίης] ή, σύμφωνα με μιαν άλλη διατύπωση: «Στον ποταμό δεν γίνεται να μπεις δυο φορές, γιατί σε όλους τους ποταμούς εισέρχονται αδιάκοπα κανούργια νερά» [‘ποταμῷ
γὰρ οὐκ ἔστιν ἐμβῆναι δὶς τῷ αὐτῷ, και: ποταμοῖσι τοῖσιν αὐτοῖσιν ἐμβαίνουσιν ἕτερα καὶ ἕτερα ὕδατα ἐπιρρεῖ] και ουσιαστικά δεν είναι πια ο ίδιος ποταμός.

Ας σημειωθεί ότι το πασίγνωστο «τα πάντα ρει», που συμπυκνώνει τη φιλοσοφία του Ηράκλειτου, δεν υπάρχει σε κανένα σωζόμενο απόσπασμα του εφέσιου σοφού. Οπωσδήποτε θα περιλαμβανόταν στο βιβλίο του, όπως μαρτυρούν πολλοί συγγραφείς, αλλά χάθηκε. Άλλωστε για τον Ηράκλειτο σημασία δεν έχει τόσο η αδιάκοπη αλλαγή όσο η πάλη των αντιθέτων.

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΑΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ. Πράγματι, κατά τον Ηράκλειτο: «Πρέπει να ξέρουμε πως ο πόλεμος είναι κοινός, πως δικαιοσύνη είναι η έρις και πως όλα γίνονται με την αντίθεση και την υποχρεωτική νομοτέλεια» [εἰδέναι δὲ χρὴ τὸν πόλεμον ἐόντα ξυνόν, καὶ δίκην ἔριν, καὶ γινόμενα πάντα κατ’ ἔριν καὶ χρεών].

Λέγοντας πόλεμος εννοούσε τον αγώνα και την πάλη και γενικότερα την κοινή δύναμη που γεννά όλα τα πράγματα. Κατά τον Ηράκλειτο ο κόσμος βρίσκεται συνεχώς σε αδιάκοπη σύρραξη, από την οποία νέες καταστάσεις δημιουργούνται και παλιές εξαφανίζονται, κι αυτό ισχύει τόσο για τη φύση όσο και για την κοινωνία, και γι΄ αυτό αιτία των πάντων είναι ο πόλεμος [πόλεμος πάντων πατήρ]. Αλλά από τον πόλεμο αυτόν, από την πάλη των αντιθέτων, προκύπτει καινούργια αρμονία: «από τις διαφορές γεννιέται η καλύτερη αρμονία» [ἐκ τῶν διαφερόντων καλλίστην ἁρμονίαν] και για τον λόγο αυτόν «οι αντιθέσεις συμφέρουν» [τὸ ἀντίξουν συμφέρον]

Ο ίδιος δίδασκε πως η θάλασσα μπορεί να ’ναι ταυτόχρονα και σωτήρια και ολέθρια: για τα ψάρια το νερό της είναι πόσιμο και ωφέλιμο, για τους ανθρώπους μη πόσιμο και βλαβερό, ή πως η κίνηση του κοχλία με τον οποίον πίεζαν τα υφάσματα στο βαφείο είναι ταυτόχρονα ελικοειδής και ευθεία, για να καταλήξει πως η κρυμμένη μέσα στις διάφορες καταστάσεις και πολλές φορές «η αφανής –η μη άμεσα αντιληπτή– αρμονία είναι ισχυρότερη από τη φανερή –αυτήν που φαίνεται επιφανειακά» [ἁρμονίη ἀφανὴς φανερῆς κρείττων].

3. Η δομή και η προέλευση του κόσμου

Οι πρώτοι ίωνες φιλόσοφοι, παράλληλα με τις βασικές αρχές που διέπουν τη φύση, αναζητούσαν να βρουν τη βαθύτερη ουσία και δομή του κόσμου. Το πρωταρχικό στοιχείο του κόσμου, που κατά τον Θαλή ήταν το νερό, κατά τον Αναξίμανδρο το άπειρο, κατά τον Αναξιμένη ο αέρας και κατά τον Ηράκλειτο το πυρ. Ανεξάρτητα από την απλοϊκότητα των πρωταρχικών ουσιών που πρότειναν, η μεγάλη τους κατάκτηση είναι ότι για πρώτη φορά διατυπώσανε την αρχή του φιλοσοφικού μονισμού. Δεν είναι πια από τη μια μεριά η ανοργάνωτη και παθητική ύλη και από την άλλη κάποιο υπερφυσικό πνεύμα, μια εξώκοσμη δύναμη, που επεμβαίνει και δημιουργεί από αυτήν τον κόσμο, αλλά μία και μόνη ουσία, που αυτοοργανώνεται.

Από την πρωταρχική γενεσιουργό αυτή ουσία θα φτάσουμε στα άτομα του Δημοκρίτου και στα στοιχεία του Εμπεδοκλή, δηλαδή σε αντιλήψεις για τη δομή της ύλης, πολύ προωθημένες για την εποχή τους και σχεδόν σύγχρονες.

Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ. Η ασυνεχής δομή και η σύσταση των υλικών σωμάτων από μικρότερα σωματίδια διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Δημόκριτο τον Αβδηρίτη: «η αρχή όλων είναι τα άτομα και το κενό: όλα τα άλλα συνεπάγονται» [ ἀρχὰς εἶναι τῶν ὅλων ἀτόμους καὶ κενόν, τὰ δ’ ἄλλα πάντα νενομίσθαι.].

Τα άτομα είναι άφθαρτα, αιώνια, αγέννητα, συμπαγή και αδιαίρετα, άτμητα, εξ ου και η ονομασία τους. Γεννήθηκαν αυτόματα και τυχαία και διαφέρουν το ένα από το άλλο ως προς το σχήμα, το μέγεθος και την κατάστασή τους. Διατάσσονται και συνδυάζονται μεταξύ τους κατά πολλούς τρόπους, και από τον συνδυασμό τους αυτόν δημιουργούνται τα διάφορα φυσικά σώματα και καθορίζονται οι ιδιότητές τους. Συνεπώς «κατά σύμβαση είναι κάτι ψυχρό ή θερμό, πραγματικά είναι μόνο τα άτομα και το κενό» [νόμῳ θερμόν, νόμῳ ψυχρόν, ἐτεῇ δὲ ἄτομα καὶ κενόν].

Φυσικά, με βάση τις σημερινές γνώσεις μας τα άτομα του Δημοκρίτου «αιώνια, άφθαρτα, συμπαγή και αδιαίρετα», είναι περισσότερο μεταφυσικές κατασκευές παρά διαλεκτικές οντότητες. Αυτό όμως δεν μειώνει σε τίποτα το μεγαλοφυές της σύλληψης μιας παρόμοιας ιδέας.

Το κενό είναι η δεύτερη μετά τα άτομα οντότητα του κόσμου, όχι κατώτερη από αυτά. Περιβάλλει τα άτομα και γεμίζει τα διάκενα μεταξύ των και είναι αλληλένδετο μαζί τους. Το κενό του Δημοκρίτου θα μπορούσε κανείς να το παραβάλει με το πεδίο της σύγχρονης φυσικής, μολονότι η έννοια του πεδίου βρισκόταν έξω από τις νοητικές δυνατότητες της εποχής του.

Η κίνηση είναι το τρίτο χαρακτηριστικό μέγεθος του κόσμου. Η κίνηση είναι σύμφυτη με τα άτομα, τα οποία κινούνται διαρκώς και συγκρούονται μεταξύ τους. Από τις συγκρούσεις αυτές τα άτομα με όμοιο σχήμα συμπλέκονται μεταξύ τους, και εκείνα με διαφορετικό απωθούνται. Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού ατόμων έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία μαζών που βρίσκονται σε περιδίνηση. Έτσι δημιουργήθηκαν όλα τα στερεά, υγρά και αέρια σώματα, καθώς και η γη και τα ουράνια σώματα.

Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Από τις πρώτες ακόμα μυθολογικές θεογονίες των Ελλήνων, ο Κόσμος δεν εμφανίζεται ως δημιούργημα κάποιας υπερφυσικής δύναμης, αλλά αποτέλεσμα της αυτοοργάνωσης αδιαμόρφωτων ουσιών, που γέμιζαν τον χώρο, όπως το Χάος, ο Ωκεανός κ.ά. Αυτή η απουσία από την κοσμογονία κάποιας θεϊκής επέμβασης αποτελεί, απ’ όσο ξέρω, μοναδική περίπτωση στην ιστορία των θρησκειών. Είναι χαρακτηριστικό πως οι Έλληνες της κλασικής αρχαιότητας ουδέποτε χρησιμοποίησαν τους όρους «κτίσις» ή «πλάσις», γιατί δεν πίστευαν πως κάποιος έχτισε ή έπλασε την οικουμένη, αλλά τον όρο Κόσμος, που θα πει: στολίδι, για την ομορφιά, την τάξη και την αρμονία της.

Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος, ο βαθυστόχαστος θεμελιωτής της Διαλεκτικής, το λέει καθαρά: «αυτόν τον κόσμο κι όλα όσα είναι σ’ αυτόν, ούτε κανείς θεός ούτε κανείς άνθρωπος έπλασε, αλλά ήταν και είναι πάντα αιώνια ζωντανή φωτιά, που ανάβει και σβήνει σύμφωνα με νόμους» [Κόσμον τὸν αὐτὸν πάντων οὔτε τις θεῶν οὔτε ἀνθρώπων ἐποίησεν, ἀλλ’ ἦν αἰεὶ καὶ ἔστι καὶ ἔσται, πῦρ ἀείζωον, ἁπτόμενον μέτρα καὶ ἀποσβεννύμενον μέτρα].

Οι Γερμανοί φεύγουν (εις μνήμην Δημήτρη Σαραντάκου)

Ο Μίμης 14 χρονών, το 1943, με το πρώτο του μακρύ παντελόνι. Από το ιστολόγιο tofistiki.wordpress.com

Σήμερα κλείνει ένας χρόνος από τη μέρα που έφυγε από κοντά μας, εντελώς αναπάντεχα, ο πατέρας μου, ο μηχανικός και συγγραφέας Δημήτρης Σαραντάκος. Ο Δημήτρης (Μίμης) Σαραντάκος γεννήθηκε το 1929 στη Μυτιλήνη, γιος του τραπεζικού υπάλληλου και εμπειροτέχνη χημικού Νίκου Σαραντάκου από τη Γέρμα της Λακωνίας (που έγραφε ποιήματα με το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης), και της δασκάλας Ελένης Μυρογιάννη, που κι αυτή έγραφε ποιήματα και συμμετείχαν και οι δυο στη Λεσβιακή Άνοιξη, το πνευματικό κίνημα του μεσοπολέμου. Συμμετείχε στην εθνική αντίσταση με την ΕΠΟΝ. Μετά την απελευθέρωση έφυγαν κυνηγημένοι από τη Μυτιλήνη για την Αθήνα, όπου ο παππούς, απολυμένος από τη θέση του, έφτιαχνε για ένα διάστημα γύψινα κουκλάκια για βιοπορισμό, ενώ ο πατέρας μου πέρασε στην Ιατρική, την παράτησε λόγω ασυμφωνίας χαρακτήρων και συνέχισε στο ΕΜΠ, χημικός μηχανικός. Δούλεψε λίγο στην τεχνική εκπαίδευση, στη συνέχεια στον ΕΟΤ, έπειτα για 15 χρόνια ελεύθερος επαγγελματίας στον κλάδο των στεγανώσεων και στη συνέχεια στην τεχνική υπηρεσία της ΑΤΕ, απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Μετά τη συνταξιοδότησή του άρχισε να γράφει και να εκδίδει τα έργα του, ενώ επί πολλά χρόνια εξέδιδε στην Αίγινα τη σατιρική εφημερίδα «Φιστίκι», που μετά εξελίχθηκε σε περιοδικό και στο τέλος σε ιστολόγιο. Έχουν εκδοθεί τα βιβλία του: «Στοιχεία Χημείας», Αναξαγόρας, Πειραιάς 1958, «Στεγανώσεις και στεγανωτικά υλικά», Αθήνα 1964, «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», Αθήνα 1987, «Απάντηση σε πέντε ερωτήματα», Αθήνα 1991, «Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης», Ερατώ, Αθήνα 1996, Οι εσταυρωμένοι σωτήρες: Ο ζηλωτής, ο πρίγκηπας και ο διδάσκαλος», Εντός 1999, «Τα έπη των Αριμασπών», Βιβλιοπέλαγος 2004, «Γιατί η θεία μου μπορεί και να πήγε στον παράδεισο», Το Φιστίκι 2006, «Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους», 2008, «Μαθητές και δάσκαλοι», 2008, «Τι μας έμαθαν επιτέλους οι αρχαίοι Έλληνες;», 2010, «Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων», 2011 και, μετά θάνατον, πολύ πρόσφατα, «Ο βενετσιάνικος καθρέφτης» (Γνώση, 2012). Είχε έντονη πολιτική δράση από τις γραμμές της αριστεράς, προδικτατορικά από το ΚΚΕ και την ΕΔΑ, μεταδικτατορικά από το ΚΚΕ και τον Συνασπισμό/ΣΥΡΙΖΑ, διατηρώντας πάντοτε την αισιοδοξία του και τους ήπιους τόνους . Παντρεύτηκε την αιγινήτισσα Αγγελική (Κική) Πρωτονοταρίου, κλινικό χημικό, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Ιατρικής, που επίσης γράφει ποιήματα, και έκανε τρία παιδιά, έναν γιο (εμένα) και δυο κόρες.

Κανονικά, τα αποσπάσματα από το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του πατέρα μου τα δημοσιεύω κάθε δεύτερη Τρίτη, αφού πρώρα δημοσιευτούν στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης. Σήμερα μεταθέτω κατά μία ημέρα τη δημοσίευση για να συμπέσει με την επέτειο του θανάτου του πατέρα μου. Πρόκειται για την εικοστή τέταρτη συνέχεια.  Το προηγούμενο απόσπασμα μπορείτε να το βρείτε εδώ. Βρισκόμαστε στον Σεπτέμβρη του 1944. Η οικογένεια του πατέρα μου έχει καταφύγει στην ελεύθερη Αγία Παρασκευή, αλλά όταν μαθαίνουν το πολυπόθητο νέο της αποχώρησης των Γερμανών από το νησί επιστρέφουν φυσικά στη χώρα. Το σημερινό απόσπασμα είναι κάπως μεταβατικό, χωρίς συγκλονιστικά συμβάντα, αλλά τουλάχιστον έχει ωραίο τίτλο.

Η Οργάνωση τελικά αποφάσισε τη δημιουργία παιδικού κινήματος με τη συγκρότηση της πρώτης ομάδας «Αετόπουλων». Δεν ξέρω για ποιο λόγο, επιλέξαν εμένα ως υπεύθυνο αυτής της δουλειάς. Με τη βοήθεια του Τάκη και του Δημοσθένη, του μικρότερου αδελφού του, μαζέψαμε καμμιά εικοσαριά πιτσιρίκια, που πρόθυμα εντάχθηκαν στα Αετόπουλα. Θυμήθηκα τα παιχνίδια που παίζαμε στο χωριό του παππού μου και το «καλαμένιο ιππικό» μας.

Ο Νοέμβριος στο ιστολόγιο

 

Πρώτη του μήνα σήμερα, και εκτός από τις ευχές και το Μηνολόγιο του Δεκέμβρη το βρίσκω ταιριαστό να επιδοθώ και πάλι σε περιαυτομπλογκία, δηλαδή να κάνω έναν μικρό απολογισμό του μήνα που πέρασε. Όμως, χρυσώνω το χάπι και στο τέλος έχω δυο μεζεδάκια.

Λοιπόν, παρόλο που έχει μία μέρα λιγότερη, ο Νοέμβρης που μόλις τελείωσε κατάφερε να ξεπεράσει τον Οκτώβριο κι έτσι να κάνει νέο ρεκόρ επισκέψεων στο ιστολόγιο. Ο Νοέμβρης είχε 105.152 επισκέψεις (3500 τη μέρα κατά μέσο όρο) ενώ ο Οκτώβρης 103.056. Και ο περσινός Νοέμβρης είχε πολλές επισκέψεις (68500 περίπου) για τα περσινά μέτρα, διότι παραδοσιακά οι φθινοπωρινοί-χειμωνιάτικοι μήνες ευνοούν το ιστολογείν, ο φετινός έχει άνοδο πάνω από 50%.

Καλύτερη από πλευράς επισκέψεων εβδομάδα ήταν η πρώτη του μήνα, με πιο πολυσύχναστη μέρα την Τετάρτη 3 του μηνός, με 5.396 επισκέψεις, αν και αυτό δεν είναι απόλυτο ρεκόρ: προηγείται μια μέρα του Φλεβάρη με 5.720 επισκέψεις.

Τα άρθρα του μήνα που συγκέντρωσαν τις περισσότερες επισκέψεις ήταν:

Ο Λάκης Λαζόπουλος και τα ακροδεξιά σκουπίδια, 6889 επισκέψεις / 207 σχόλια

Ο Ιός φεύγει, οι Χρυσαυγίτες έρχονται, 5031 επισκέψεις / 324 σχόλια

Η τρόικα, το μνημόνιο και οι κόκκινες γραμμές, 3429 επισκέψεις/ 115 σχόλια

Η προσευχή που ενόχλησε, 3108 επισκέψεις / 296 σχόλια

Κάπου πεθαίνει ένα μικρό ηλεγατάκι, 2153 επισκέψεις / 287 σχόλια

Κουφός είσαι ρε; Δεν ακούς; 2121 επισκέψεις / 182 σχόλια

Πρέπει να επισημάνω ότι το τρίτο άρθρο, για την τρόικα, το μνημόνιο και τις κόκκινες γραμμές, δεν είναι καινούργιο άρθρο, είναι του Ιουνίου, και δεν συζητήθηκε καθόλου σχεδόν αυτό το μήνα: όλες οι επισκέψεις που δέχτηκε ήρθαν μέσω γκουγκλ (με όρο αναζήτησης την τρόικα). Είναι η πρώτη φορά που ένα «παλιό» άρθρο καταφέρνει να πλασαριστεί τόσο ψηλά. Άλλα παλαιότερα άρθρα που κινήθηκαν αρκετά ήταν για τον μύθο για τη δήλωση Κίσινγκερ, για τα Στιχάκια του στρατού και για τα Πράσινα άλογα. Το γενικό ρεκόρ πάντως, και στις επισκέψεις και στα σχόλια, εξακολουθεί να το έχει το άρθρο για τη Δασκάλα του Μεγαδέρειου, με 8199 επισκέψεις και 813 σχόλια.

Αρκετά περιαυτομπλόγκησα, δεν θα γράψω άλλο, μόνο θα ευχαριστήσω όλες και όλους σας για την παρουσία σας, την αγάπη σας και κυρίως τα σχόλιά σας που δίνουν ξεχωριστή αξία στα άρθρα του ιστολογίου.

Και, αφού με ανεχτήκατε τόσο, δυο μεζεδάκια για το τέλος.

Το πρώτο μου το έστειλε με ηλεμήνυμα καλός φίλος. Στον Άλφα, λέει, διαφημιζόταν το βράδυ του Σαββάτου 28.11 η ταινία «Το ερωτικό αντικείμενο του εγκλήματος» με τον Αλ Πατσίνο ως εξής: «… ένας ένοχος, μία βασική ύποπτΟΣ…». Νομίζω ότι την ταινία την έχω δει, αλλά δεν θυμάμαι αν στο τέλος η… βασική ύποπτος αποδεικνύεται αθώΟΣ ή όχι.

Το δεύτερο μεζεδάκι προέκυψε από την κουβέντα με τον Θανάση Πρωτόπαπα σε προηγούμενο άρθρο. Μας ρώτησε αν μπορούμε να φανταστούμε πόσα ζευγάρια λέξεων υπάρχουν, όπου τα διαλυτικά να παίζουν διακριτικό ρόλο, δηλαδή αν τα παραλείψεις να προκύπτει νέα νόμιμη λέξη.

Απάντησα το πασίγνωστο (το ακούω συχνά όποτε δίνουμε παραγγελίες σε ταβέρνες):

παϊδάκια / παιδάκια

Απροσδόκητα, αυτό ήταν και το μοναδικό ζευγάρι που είχε στη βάση δεδομένων  του ο Θ.Π. Σκέφτηκα και το (των) αϊτών / (ο) αιτών, που ο Θ.Π. δεν το είχε στη βάση του, διότι κατέγραφε τον αϊτό με την παλιότερη ορθογραφία (αητός).

Λοιπόν, πρόσκληση στη συλλογική σας εφευρετικότητα: πόσα ακόμα ζευγάρια μπορείτε να βρείτε, όπου η αφαίρεση των διαλυτικών δίνει νέα νόμιμη λέξη, σε οποιαδήποτε πτώση, αριθμό και γένος; Μπορείτε να το τραβήξετε αρκετά, δηλ. να κινηθούμε στα όρια της νομιμότητας των λέξεων. Προειδοποιώ πάντως ότι στα αρχαία μπορούν να βρεθούν καμπόσα παραδείγματα (σκέφτηκα ήδη ένα επειδή υπάρχει σε ένα κείμενο που ετοιμάζω), στα νέα ελληνικά ίσως λιγότερα.

Επίσης, δεν γίνονται δεκτά τα ευρήματα όπου ο τόνος πέφτει σε διαφορετική συλλαβή. Δηλαδή το Μαΐων / μαιών δεν γίνεται δεκτό. Αν ήταν «μαίων» θα γινόταν δεκτό. Θα βρούμε πάνω από δέκα (έστω και παρατραβηγμένα);

 

 

 

"... ένας ένοχος, μία βασική ύποπτΟΣ...", το κανάλι άλφα διαφημίζει την
ταινία "το ερωτικό αντικείμενο του εγκλήματος" με τον αλ πατσίνο

Ένα άγνωστο ποίημα του Φώτη Αγγουλέ

Ο ποιητής (αριστερά) με φίλους του στον Κήπο της Χίου, μπροστά στο άγαλμα του Κανάρη (αρχείο Α. Μιχαηλίδη)

Ο Φώτης Αγγουλές (1911-1964), γεννημένος στον Τσεσμέ αλλά εγκατεστημένος από παιδί στη Χίο, ήταν λαϊκός ποιητής με πηγαίο ταλέντο. Αγωνίστηκε στην αντίσταση. Είχε την τύχη να γνωρίσει και τα σύρματα των αγγλικών στρατοπέδων στη Μέση Ανατολή αλλά και τις δικές μας φυλακές  για τη συμμετοχή του στον εμφύλιο. Αποφυλακίστηκε με την υγεία κλονισμένη. Πέθανε στο πλοίο της γραμμής Πειραιάς-Χίος έχοντας στην τσέπη του είκοσι δραχμές.

Παρουσιάζω εδώ ένα άγνωστο ποίημα του Φώτη Αγγουλέ, που μου το έστειλε ο γιατρός Ανδρέας Μιχαηλίδης, συγγραφέας ενός πρόσφατου βιβλίου για τον (εαμίτη) Μητροπολίτη Χίου Ιωακείμ Στρουμπή. Δίνω τον λόγο στον Α. Μιχαηλίδη:

Το ποίημα του Φώτη Αγγουλέ που σας μεταγράφω, έχει τίτλο: «Η κατάρα της μάννας του σκοτωμένου» και έχει τυπωθεί στο εσώφυλλο ενός μικρού φυλλαδίου το οποίο κυκλοφόρησε στη Χίο τον Ιανουάριο του 1941. Όπως γράφεται στο φυλλάδιο, είναι «γραμμένο για κείνους που θυσιαστήκανε στο βωμό της Μεγάλης Ιδέας. Κι’ [είναι] Αφιερωμένο στις Ελληνίδες Μητέρες». Το φυλλάδιο αυτό τυπωμένο σε ανοιχτό πράσινο χαρτί προαναγγέλλει την κυκλοφορία της «Χαραυγής», η οποία θα ήταν «Η Χιακή Ευθυμογραφική ανθολογία του Φώτη Αγγουλέ», «Τύποις ΑΝΑΓΕΝΗΣΕΩΣ» όπως γράφει στην κατακλείδα ο Φώτης. Περί της κυκλοφορίας της «Χαραυγής» δεν γνωρίζω κάτι περισσότερο, αλλά το πιθανότερο είναι, λόγω των γεγονότων της γερμανικής Κατοχής τα οποία ακολούθησαν, η έκδοση να μην πραγματοποιήθηκε. (Τουλάχιστον στα αρχεία της Βιβλιοθήκης Χίου «Κοραής» δεν βρήκα κάποιο αντίτυπο, χωρίς όμως να αποκλείω να λανθάνει κάποιο σε ιδιωτικά αρχεία στο νησί μας.)

Να τους ταράξουμε στη νομιμότητα

Υπάρχει στην κοινή γνώμη κάποια παρανόηση σχετικά με τη στάση που κρατούν απέναντι στη νομιμότητα οι πάσης φύσεως αριστεροί: κομμουνιστές, σοσιαλιστές και άλλοι. Στον πολύν κόσμο επικρατεί η αντίληψη ότι οι αριστεροί a priori ταυτίζονται με την παρανομία, ενώ δεν είναι καθόλου έτσι. Στην πραγματικότητα, από τότε που εμφανίστηκε η Αριστερά στην πολιτική σκηνή, οι εκάστοτε κρατούντες τής επέβαλαν την παρανομία, δεν τη διάλεγε η ίδια.
Χωρίς να παραγνωρίζω τον σαφή ταξικό χαρακτήρα των νόμων και της δικαιοσύνης, νομίζω πως ουσιαστικά οι νόμοι αποτελούν κάποιαν ελάχιστη εγγύηση για τους κοινωνικά αδύνατους, ενώ σε πάμπολλες περιπτώσεις ενοχλούν τους ισχυρούς, που αδίστακτα τους παραβιάζουν.
Για να ανατρέξουμε στις πηγές, θυμίζω πως ο Ηράκλειτος δίδασκε ότι «ο λαός πρέπει να υπερασπίζεται το Νόμο, όπως υπερασπίζονται οι κάτοικοι μιας πόλης τα τείχη της», ενώ ένας από τους Επτά Σοφούς, ο Κλεόβουλος ο Λίνδιος, συνιστούσε ΝΟΜΟΙΣ ΠΕΙΘΟΥ, δηλαδή να υπακούμε στους νόμους. Βεβαίως ο Σόλων, μεγαλοφυής νομοθέτης ο ίδιος, δεν είχε αυταπάτες. Όταν ο φίλος του, ο Σκύθης Ανάχαρσης, του επισήμανε πως «ο Νόμος μοιάζει με τον ιστό της αράχνης· συγκρατεί τα μικρά και αδύνατα, αλλά τα μεγάλα και ισχυρά τον διαπερνούν», συμφώνησε μαζί του.

Η εικόνα της Σερβίας έχει κολοσσούς

Τα μηχανάκια προοδεύουν. Πριν από τέσσερα-πέντε χρόνια, δοκίμαζα ένα πρόγραμμα αναγνώρισης φωνής, από εκείνα που τους μιλάς και γράφουν. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα είχε αρκετές δυσκαμψίες, π.χ. δεν διδασκόταν,  δηλ. δεν μπορούσε να εμπλουτίσει το λεξιλόγιό του, ούτε να προσαρμοστεί. Μερικές λέξεις τις έγραφε πάντοτε με πρώτο γράμμα κεφαλαίο· αν τις ήθελες με μικρό έπρεπε να τις διορθώνεις εκ των υστέρων.

Με το πρόγραμμα αυτό είχα κάποτε τον σουρεαλιστικό «διάλογο» που θα διαβάσετε πιο κάτω.

Θα θέλατε ένα ερωτόμηλο;

Και ποιος θα έλεγε όχι σε έναν καρπό με τόσο ωραίο όνομα. Αλλά ποιο είναι το ερωτόμηλο; Θα μπορούσα να το βάλω για κουίζ, αλλά δυστυχώς η λέξη γκουγκλίζεται (σχεδόν τίποτε δεν μένει πια κρυφό από το άρπαγο μάτι του) κι έτσι θα μου το χαλάσει, αν όμως αντέχετε να μην γκουγκλίσετε, προσπαθήστε να μαντέψετε ποιος είναι ο καρπός που τον είπαν κάποτε ερωτόμηλο, αλλά η ονομασία δεν έπιασε;

Να το πάρει το ποτάμι;

Οι ελληνικές λέξεις ενός σοφού καθηγητή

Στην χτεσινή Καθημερινή, ο Παντελής Μπουκάλας είχε ένα ενδιαφέρον άρθρο με αφορμή την «πρόταση» της Γερμανίδας ιστορικού Λεονόρας Ζέελιγκ για επιβολή έκτακτου πολιτιστικού φόρου, βάσει του οποίου όποιος χρησιμοποιεί λέξεις ελληνικής προέλευσης, όπως idea, democracy ή theatre θα πληρώνει 5 λεπτά του ευρώ για να σωθεί η ελληνική οικονομία. Έβαλα τη λέξη πρόταση εντός εισαγωγικών, γιατί πιστεύω πως η Γερμανίδα συγγραφέα δεν το εννοούσε στα σοβαρά αλλά ήθελε να πολεμήσει το κλίμα λοιδορίας της Ελλάδας.  Αναπόφευκτα, το άρθρο του Π. Μπουκάλα αναφέρθηκε και στις περίφημες ομιλίες του Ξ. Ζολώτα. Και επειδή έχω γράψει κάτι παλιότερα για τις ομιλίες Ζολώτα, αλλά δεν το έχω παρουσιάσει στο ιστολόγιο, χτένισα το παλιό μου άρθρο (που πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Φαινόμενο του Λουξεμβούργου και το ανεβάζω. Όσο για το άρθρο του Π. Μπουκάλα, έχει κι άλλα σημεία άξια σχολιασμού, ίσως επανέλθω.

Ο καθηγητής Ξενοφών Ζολώτας έγινε τακτικός καθηγητής πανεπιστημίου σε ηλικία μόλις 24 ετών, το 1928, και έμεινε έως το 1968 οπότε και διώχθηκε από τη δικτατορία, αναγορεύτηκε ακαδημαϊκός στα 48 του, διετέλεσε στέλεχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου επί σειρά ετών και διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, αλλά και πρωθυπουργός της χώρας την περίοδο της οικουμενικής κυβέρνησης του 1989-1990. Πέθανε πλήρης ημερών το 2004, λίγους μήνες αφότου γιόρτασε τα εκατοστά του γενέθλια, και είναι ο εμπνευστής μέτρων που επηρέασαν καθοριστικά την οικονομική πορεία της χώρας, όπως η υποτίμηση κατά 50% της δραχμής το 1953 ή το κόψιμο των τριών μηδενικών από τα χαρτονομίσματα το 1954.

Ωστόσο, κατά πάσα πιθανότητα θα μείνει στην ιστορία για τους δύο λόγους που εκφώνησε στη δεκαετία του 1950 και οι οποίοι ήταν γραμμένοι στα αγγλικά αλλά χρησιμοποιούσαν λέξεις ελληνικής προέλευσης. Ας δούμε όμως τους λόγους αυτούς, διότι από μια πρόχειρη έρευνα έχω διαπιστώσει ότι όλοι ξέρουμε γενικά κι αόριστα τι είναι, λίγοι όμως τους έχουμε διαβάσει.

65 χρόνια και άλλα επετειακά

Ο πιτσιρικάς παρακολουθεί τις προχτεσινές πρόβες της σημερινής παρέλασης

Στη Ρωσία γιορτάζονται σήμερα, στη Δυτική Ευρώπη δενγιορτάστηκαν χτες. Ποια; Τα 65 χρόνια από τη λήξη του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, από την αντιφασιστική νίκη. Το ρήμα «δενγιορτάζω» υπονοεί ότι κανονικά η Δυτική Ευρώπη γιορτάζει τη λήξη του πολέμου στις 8 Μαΐου, αλλά οι τελετές είναι μάλλον υποτονικές και δεν πολυακούγονται. Η διαφορά της ημερομηνίας έχει βάση, αφού υπογράφτηκε ένα πρώτο πρωτόκολλο συνθηκολόγησης (που με επιμονή του Στάλιν θεωρήθηκε προκαταρκτικό) στη Ρεμς της Γαλλίας και ένα δεύτερο στο Βερολίνο. Στην Ελλάδα, τη λήξη του πολέμου τη γιορτάζει κυρίως η Αριστερά, στις 9 Μαΐου.

Επετειακά, η σημερινή μέρα είναι φορτωμένη, αφού έχουμε στην Ελλάδα τον ματωμένο Μάη του 1936, με τη μεγάλη απεργία της Θεσσαλονίκης που χτυπήθηκε από τον στρατό, με τουλάχιστον 12 νεκρούς. Ο πρώτος νεκρός ήταν ο αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης.

Το άλλο Σάββατο στον Ιανό

Μία στο τόσο, συγχωρείται θαρρώ να περιαυτομπλογκήσω και να ανακοινώσω, όχι για πρώτη φορά το παραδέχομαι, όμως για (προ)τελευταία, ότι είστε όλοι καλεσμένοι το επόμενο Σάββατο, 15 Μαΐου, στις 12.30, στο βιβλιοπωλείο «Ιανός», Σταδίου 24, όπου θα γίνει η παρουσίαση του βιβλίου μου ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ (τίτλος ίδιος με του ιστολογίου).

Θα μιλήσουν:

* Η Άννα Ιορδανίδου, καθηγήτρια γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, γνωστή από πολλά βιβλία της για τη γλώσσα και τη λεξικογραφία (ένα είχαμε παρουσιάσει εδώ).

* Ο Στρατής Μπουρνάζος, ιστορικός, υπεύθυνος των Ενθεμάτων της Κυριακάτικης Αυγής, όπου φιλοξενείται κάθε μήνα η στήλη μου με τίτλο ίδιον με του βιβλίου.

* Ο Νίκος Λίγγρης, λεξικογράφος-μεταφραστής και στυλοβάτης του φόρουμ Λεξιλογία.

* και εγώ.

Ο Κόκινος Καπνάς και το εικοσαγράμματο αλφάβητο

Ο Κόκινος Καπνάς ήταν στη δεκαετία του 1930 το επίσημο όργανο των Ελλήνων της Αμπχαζίας, η οποία υπαγόταν, με καθεστώς αυτόνομης δημοκρατίας, στη σοβιετική δημοκρατία της Γεωργίας, που ανήκε φυσικά στην ΕΣΣΔ. Ξεκίνησε ως εφημερίδα των καπνοπαραγωγικών περιοχών, γι’ αυτό και πήρε αυτό τον τίτλο, αν και σύντομα εξελίχθηκε σε ελληνική εφημερίδα που κυκλοφορούσε οπουδήποτε υπήρχαν Έλληνες στην ΕΣΣΔ, και φαντάζομαι πως κράτησε τον τίτλο της για ιστορικούς κυρίως λόγους. Εκδιδόταν στο Σοχούμι, την πρωτεύουσα της Αμπχαζίας, από το 1932 έως το 1937, κάθε έξι μέρες.

Θα προσέξατε ότι τη λέξη κόκινος την έγραψα με ένα κάπα· αυτό επειδή η εφημερίδα είχε υιοθετήσει το εικοσαγράμματο ελληνικό αλφάβητο, σε συνδυασμό με εκτενείς ορθογραφικές απλοποιήσεις. Καταργήθηκαν τα γράμματα η και ω, καθώς και τα ξ και ψ που γράφονταν κσ και πσ ή μάλλον κς και πς, μια και αντί για το σ χρησιμοποιούσαν το ς και μόνο αυτό. Ο φθόγγος ου γραφόταν με το υ. Καταργήθηκαν οι δίφθογγοι και τα διπλά σύμφωνα. Κάποια συμπλέγματα συμφώνων έπαψαν να γράφονται, όπως το σμ (που γραφόταν ζμ).  Εφαρμόστηκε αρχικά το μονοτονικό όπως το πρότεινε ο Ελισσαίος Γιαννίδης, αλλά στα μισά του δρόμου καταργήθηκαν εντελώς οι τόνοι και εφαρμόστηκε σύστημα ατονικό. Ένα κείμενο γραμμένο στο εικοσαγράμματο αλφάβητο ξενίζει σήμερα μια και όλες σχεδόν οι λέξεις αλλάζουν. Βέβαια, φαντάζομαι ότι με λίγη εξάσκηση θα μπορεί κανείς να διαβάζει άνετα.

Τα απαλά νύχια ξαναχτυπούν

Παρακολουθώ από το κανάλι της Βουλής (μέσω Διαδικτύου) τη συζήτηση για το νομοσχέδιο που υλοποιεί τον μηχανισμό στήριξης από το ΔΝΤ. Μέσα σε όλα, ανέκυψε και γλωσσικό θέμα και δεν μπορώ να μην το σχολιάσω. Μάλιστα, κράτησα σημειώσεις που είναι αρκετά ακριβείς.

Στη δευτερολογία του, γύρω στις 16.3ο, ο κ. Παπανδρέου λέει ότι η εισηγητική έκθεση του νομοσχεδίου «μιλάει εξ απαλών ονύχων για τις ευθύνες της προηγούμενης κυβέρνησης». Φυσικά, εννοούσε ότι ασκεί ήπια κριτική. Αμέσως μόλις λέει αυτά τα λόγια, ακούγονται έντονες φωνές από τα έδρανα της Νέας Δημοκρατίας. Δεν είναι καθαρό τι λένε, αλλά είναι μάλλον βέβαιο ότι επικρίνουν το γλωσσικό λάθος του πρωθυπουργού!