Η αξία της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών

Τις μέρες αυτές απεργούν οι εκπαιδευτικοί και διαμαρτύρονται για την αξιολόγηση και τις λοιπές αλλαγές που προωθεί το υπουργείο Παιδείας. Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι ο κλάδος, όπως φαίνεται, είναι κατηγορηματικά αντίθετος με τις επιχειρούμενες αλλαγές και μάλιστα σε ποσοστό 90%, δεν πρόκειται δηλαδή για αντίθεση μόνο σε επίπεδο συνδικαλιστικών ηγεσιών που αφήνει αδιάφορη τη βάση.

Στο ιστολόγιο βέβαια λεξιλογούμε. Μάλιστα για την αξιολόγηση έχουμε ήδη λεξιλογήσει, σε άρθρο του 2017, πριν από τεσσεράμισι χρόνια. Τότε βέβαια γινόταν λόγος για μιαν άλλη αξιολόγηση: την αξιολόγηση των μέτρων της ελληνικής κυβέρνησης από τους «θεσμούς». Το πλαίσιο είναι εντελώς διαφορετικό, αν και βέβαια τα λεξιλογικά δεν αλλάζουν.

Στο ιστολόγιο έχουμε πολλούς φίλους σχολιαστές (και φίλες σχολιάστριες) που είναι μάχιμοι εκπαιδευτικοί ή που έχουν πια αφυπηρετήσει, πρόσφατα ή εδώ και αρκετά χρόνια. Είναι λοιπόν προνομιακός τόπος για κάθε συζήτηση σχετικά με την εκπαίδευση -και για έναν ακόμα λόγο, ότι μας διαβάζουν αφανώς, χωρις να σχολιάζουν, πολλοί εκπαιδευτικοί ακόμα, αν τουλάχιστον κρίνω από τα μέιλ που παίρνω κατά καιρούς.

Οπότε, στο σημερινό άρθρο θα επαναλάβω τα λεξιλογικά του παλιότερου άρθρου μας και θα παραθέσω και μια τοποθέτηση της Β’ ΕΛΜΕ Έβρου για την αξιολόγηση και τις λοιπές αλλαγές που προωθούνται. Θέλω όμως να δω τα δικά σας σχόλια, από εκπαιδευτικούς και μη.

Η αξιολόγηση φαίνεται λέξη αρχαία αλλά δεν είναι. Απ’ όλη την οικογένεια των λέξεων στην οποία ανήκει, μονάχα το επίθετο αξιόλογος έχει αρχαίες περγαμηνές, μια και προήλθε με συναρπαγή από τη φράση άξιος λόγου και είχε και στην αρχαιότητα σημασία παρόμοια με τη σημερινή –αξιολογώτατον χαρακτηρίζει ο Θουκυδίδης τον Πελοποννησιακό πόλεμο στο προοίμιο του έργου του.

Η αξιολόγηση όμως όχι μόνο δεν είναι λέξη αρχαία, αλλά επιπλέον όπως φαίνεται δεν πλάσθηκε ούτε από τους μεταγενέστερους ούτε καν από τους λόγιους του 19ου αιώνα, καθώς απουσιάζει από τη Συναγωγή νέων λέξεων του Κουμανούδη, και με βάση μιαν αναζήτηση στα σώματα κειμένων φαίνεται πως πρόκειται για λέξη του 20ού αιώνα, που φτιάχτηκε ως μεταφραστικό δάνειο πάνω στο πρότυπο του αγγλ. evaluation, ίσως και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Για μας τους αιωνοφάγους Έλληνες λοιπόν, η αξιολόγηση είναι καινούργια λέξη. Για την έννοια αυτή λέγαμε παλιότερα αποτίμηση.

Αρχαία είναι όμως η λέξη άξιος, ο προπάτορας της αξιολόγησης. Ανάγεται στο ρήμα άγω, μέσω ενός αμάρτυρου τύπου *άγ-τιος, *άκ-τιος, και η αρχική του σημασία ήταν «αυτός που έχει ίδιο βάρος με κάτι άλλο» ή «ισότιμο με κάτι άλλο»: στην προτελευταία ραψωδία της Ιλιάδας, στους αθλητικούς αγώνες στη μνήμη του Πατρόκλου, ο Αχιλλέας αθλοθέτησε ένα λεβέτι «βοός άξιον» -που θ’ άξιζε όσο ένα βόδι. Στη συνέχεια, η λέξη πήρε τη σημασία «που έχει αξία», «που του πρέπει να…», ενώ χρησίμεψε ως πρώτο συνθετικό για δεκάδες σύνθετα επίθετα, από τον αξιαγάπητο ως τον αξιόχρεο, περνώντας από τον αξιοδάκρυτο, τον αξιέπαινο, τον αξιοθρήνητο ή τον αξιοκατάκριτο –δεν συνδέεται δηλαδή μόνο με θετικές σημασίες.

Η έκφραση άξιον εστίν, με τη σημασία «αξίζει, ταιριάζει», αποτέλεσε την αρχή ενός μεγαλυναρίου της Παναγίας («άξιον εστίν ως αληθώς μακαρίζειν σε την Θεοτόκον») και δόθηκε ως τίτλος σε μιαν αγιονορείτικη εικόνα της Θεοτόκου, που με θαυματουργό τρόπο υποτίθεται πως συνδέθηκε με τη γέννηση του ύμνου –και κατ’ επέκταση σε ολόκληρη οικογένεια εικόνων· από εκεί, βέβαια, και ο τίτλος του ποιήματος του Οδυσσέα Ελύτη, που το μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης σε μια από τις μεγαλύτερες στιγμές της έντεχνης λαϊκής μουσικής του 20ού αιώνα.

Να σημειώσουμε και τον μεσαιωνικό τύπο άξος, που τον βρίσκουμε όχι μόνο σε δημοτικά τραγούδια αλλά και στην ποίηση του Βάρναλη (Κρεβάτι εσύ, όπου γνώρισα το μέγα σκίρτημα, άξο / της Άγιας Τράπεζας μικρή αδερφή να σε φωνάξω), ενώ μεσαιωνικό είναι και το ρήμα αξίζω, που μερικοί κακώς το συντάσσουν με γενική, επηρεασμένοι από τη σύνταξη του επιθέτου όπου η γενική έχει τη θέση της. Έτσι, λέμε απορίας άξιο, άξιος της τύχης του, άξιος λόγου, άξιος του ονόματός του, αλλά αξίζει τον κόπο, αξίζει τα λεφτά του, δεν αξίζει φράγκο.

Στην ίδια οικογένεια έχουμε και την αξία, το ρήμα αξιώ (αξιώνω σήμερα), την αξίωση, το αξίωμα και τον αξιωματικό. Ο Μαρξ μάς δίδαξε για τον νόμο της αξίας, τον αυθόρμητο ρυθμιστή της οικονομίας στον καπιταλισμό, για το χρήμα ως μέτρο της αξίας και για την υπεραξία που παράγουν οι εργαζόμενοι και που την ιδιοποιείται ο κεφαλαιοκράτης, ο κάτοχος των μέσων παραγωγής. Ο Μαρξ διέκρινε σε κάθε εμπόρευμα δύο διαστάσεις της αξίας, την αξία χρήσης και την ανταλλαχτική αξία. Στο Ψαράκι της γυάλας, ο Μάριος Χάκκας διακρίνει και μια τρίτη διάσταση, την παραλλαχτική· έτσι, ο διστακτικός αριστερός συμμετέχει στις διαδηλώσεις των ιουλιανών κρατώντας ένα καρπούζι παραμάσχαλα, για να φαντάζει νοικοκύρης άνθρωπος.

Για την αξιολόγηση ειδικά των εκπαιδευτικών, που προβάλλεται από κάποιους ως πανάκεια που θα λύσει όλα τα προβλήματα της εκπαίδευσης, σε εκείνο το παλιό άρθρο ο φίλος μας ο Γιάννης Κ. είχε γράψει: Αξιολόγηση εκπαιδευτικών; Ναι, απαραιτήτως. Αλλά όχι ελληνικού τύπου, με βάση τα φρονήματα του εκπαιδευτικού, τους πολιτικούς του προστάτες και μπαρμπάδες στην Κορώνη που τυχόν διαθέτει. Τριάντα χρόνια στον χώρο, μιλάω μετά λόγου γνώσεως. Ας μην ξεχνάμε ότι σ’ αυτή τη σουί γκένερις χώρα δικτυωμένοι και με άκρες είναι οι άχρηστοι, οι τεμπέληδες και οι αργόμισθοι. Οι άλλοι παιδεύονται με ίδιες δυνάμεις και εξαρτώνται από τα κέφια των κλικών και των καρεκλοκένταυρων. Για ποια αξιολόγηση μιλάμε, λοιπόν; Την αντικειμενική, που αποσκοπεί στη βελτίωση της εκπαίδευσης ή στην «αξιολόγηση», που αποσκοπεί στις απολύσεις των «άλλων» και στην προώθηση των «ημέτερων»; Τα αυτονόητα των πολιτισμένων χωρών δεν είναι αυτονόητα σ’ αυτή τη μαγική χώρα.

Θυμάμαι πριν από μερικά χρόνια, τότε που μια δασκάλα από τη Ραφήνα είχε ξεκινήσει έναν εντελώς αβάσιμο θόρυβο ότι τάχα η νέα γραμματική του δημοτικού… καταργεί το η και το ω (η γνωστή «Φωνηεντιάδα») κάποιοι είχαν γράψει ότι «αν υπήρχε αξιολόγηση η συγκεκριμένη δασκάλα θα είχε απολυθεί». Εγώ πάλι υπέθεσα, βάσιμα νομίζω, ότι θα είχε αξιολογηθεί με πολύ καλό βαθμό.

Advertisement

Πριν από 40 χρόνια: Ο Μποστ χαιρετίζει το Νόμπελ του Ελύτη

Μια επέτειος που, αν δεν κάνω λάθος, πέρασε σχετικά απαρατήρητη, ήταν ότι προχτές συμπληρώθηκαν 40 χρόνια από την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Οδυσσέα Ελύτη. Εννοώ σαράντα χρόνια από την τελετή της απονομής, που έγινε στη Στοκχόλμη στις 10 Δεκεμβρίου 1979, διότι βέβαια, όπως με όλα τα βραβεία Νόμπελ, η ανακοίνωση του βραβείου είχε γίνει δυο μήνες νωρίτερα, στις 18 Οκτωβρίου. Εύλογα ίσως, η απονομή αποσπά τα φώτα της δημοσιότητας πολύ περισσότερο απ’ ό,τι η βράβευση.

Θυμήθηκα το γεγονός -και την επέτειο- από ένα άρθρο που είδα σε ένα ιστολόγιο. Υπάρχουν, βλέπετε, ακόμα ιστολόγια· αν και πρέπει να πω ότι το άρθρο το πληροφορήθηκα μέσω Τουίτερ, που είναι κι αυτό ενδεικτικό.

Στο ιστολόγιο αγαπάμε τον Μποστ, έχουμε παρουσιάσει, με τη μια ή την άλλη αφορμή, πολλές δεκάδες σκίτσα του, και παλιότερα είχαμε βάλει αρκετά σκίτσα του σε μια ενότητα με τον γενικό τιτλο «Πριν από 50 χρόνια…» αλλά τον τελευταίο καιρό είναι η αλήθεια πως τον έχω παραμελήσει.

Οπότε, για να επανορθώσω, αποφάσισα να κλέψω την ιδέα από τον συνάδελφο, εννοώ το άλλο ιστολόγιο. Την ιδέα μόνο, διότι το σκίτσο το έχω κι εγώ στο αρχείο μου.

Να δούμε λοιπόν πώς χαιρέτισε ο Μποστ την τελετή απονομής του Νόμπελ στον Οδυσσέα Ελύτη:

 

Το σκίτσο δημοσιεύτηκε την Κυριακή 16 Δεκεμβρίου 1979 στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, με την οποία συνεργαζόταν τότε ο Μποστ (πρόκειται για την τελευταία τακτική και μακρόχρονη συνεργασία του με εφημερίδα). Στην Κυριακάτικη, ο Μποστ δημοσίευε συνεργασίες που συνήθως απαρτίζονταν από το σκίτσο επάνω, με εκτενές κείμενο από κάτω. Δεν υπήρχε το «κείμενο της μπορντούρας» περιμετρικά στο σκίτσο, που είχε καθιερώσει ο Μποστ στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Επίσης, η ιστορική τριάδα των ηρώων του έχει διασπαστεί: η μαμα-Ελλάς πρωταγωνιστεί τις περισσότερες φορές, η Ανεργίτσα εμφανίζεται σε αρκετά σκίτσα αλλά ο Πειναλέων ελάχιστα παρουσιάζεται.

Η πορεία προς το μέτωπο (από το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη)

Μέρες που είναι, στο σημερινό μας λογοτεχνικό άρθρο είπα να βάλω κάτι σχετικό με τον πόλεμο του 40. Και διάλεξα την ενότητα «Η πορεία προς το μέτωπο» από το Άξιον Εστί, του Οδυσσέα Ελύτη, ο οποίος είχε πολεμήσει ως ανθυπολοχαγός στην Αλβανία -κι έγραψε επίσης και το Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας.

Το κείμενο είναι πολύ γνωστό, αφού διδάσκεται και στο σχολείο -αν και στα χρόνια μου δεν διδασκόταν. Ωστόσο, ευκαιρία είναι να το επισκεφτούμε ξανά και να χαρούμε τη γλώσσα του. Το κείμενο που παραθέτω το πήρα από το ηλεκτρονικό βιβλίο του Ψηφιακού σχολείου, ωστόσο στο τέλος επισημαίνω ότι στο βιβλίο της Ε’ Δημοτικού το απόσπασμα που διδάσκεται έχει κάποιες αποκλίσεις από το κείμενο του ποιητή. Τέλος, εστιάζομαι σε μια λέξη του κειμένου.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ

Ξημερώνοντας τ’ Αγιαννιού, με την αύριο των Φώτων, λάβαμε τη διαταγή να κινήσουμε πάλι μπροστά, για τα μέρη όπου δεν έχει καθημερινές και σκόλες. Έπρεπε, λέει, να πιάσουμε τις γραμμές που κρατούσανε ως τότε οι Αρτινοί, από Χιμάρα ως Τεπελένι. Λόγω που εκείνοι πολεμούσανε απ’ την πρώτη μέρα, συνέχεια, κι είχαν μείνει σκεδόν οι μισοί και δεν αντέχανε άλλο.

Δώδεκα μέρες κιόλας είχαμε μεις πιο πίσω, στα χωριά. Κι απάνω που συνήθιζε τ’ αυτί μας πάλι στα γλυκά τριξίματα της γης, και δειλά συλλαβίζαμε το γάβγισμα του σκύλου ή τον αχό της μακρινής καμπάνας, να που ήταν ανάγκη, λέει, να γυρίσουμε στο μόνο αχολόι που ξέραμε: στο αργό και στο βαρύ των κανονιών, στο ξερό και στο γρήγορο των πολυβόλων.

Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ’ τον άλλο, ίδια τυφλοί. Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου, φορές, εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας. Και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε, μήτε που αλλάζαμε κουβέντα, μονάχα σοβαροί και αμίλητοι, φέγγοντας μ’ ένα μικρό δαδί, μία μία εμοιραζόμασταν τη σταφίδα. Ή φορές πάλι, αν ήταν βολετο, λύναμε βιαστικά τα ρούχα και ξυνόμασταν με λύσσα ώρες πολλές, όσο να τρέξουν τα αίματα. Τι μας είχε ανέβει η ψείρα ως το λαιμό, κι ήταν αυτό πιο κι απ’ την κούραση ανυπόφερτο. Τέλος, κάποτε ακουγότανε στα σκοτεινά η σφυρίχτρα, σημάδι ότι κινούσαμε, και πάλι σαν τα ζα τραβούσαμε μπροστά να κερδίσουμε δρόμο, πριχού ξημερώσει και μας βάλουνε στόχο τ’ αερόπλανα. Επειδή ο Θεός δεν κάτεχε από στόχους ή τέτοια, κι όπως το ’χε συνήθειο του, στην ίδια πάντοτε ώρα ξημέρωνε το φως.

Η αξία της αξιολόγησης

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του Μαρτίου, στην τακτική μηνιαία στήλη μου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» στις Υποτυπώσεις, το ένθετο της κυριακάτικης Αυγής. Εδώ το δημοσιεύω χωρίς αλλαγές, αλλά επισημαίνω ότι, επειδή ο χώρος της εφημερίδας είναι περιορισμένος, δεν αναφέρθηκα καθόλου στην έννοια της αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων, και ιδιαίτερα των εκπαιδευτικών, η οποία προβάλλεται από τους ακραιοκεντρώους ως πανάκεια για τα δεινά της εκπαίδευσης ενώ κατά τη γνώμη μου πρόκειται για θεσμό περιορισμένης χρησιμότητας που μάλιστα μπορεί να αποδειχτεί και επιβλαβής υπό προϋποθέσεις.

Ακόμη, να επισημάνω ότι η αναζήτηση που έχω κάνει στα σώματα κειμένων κάθε άλλο παρά ενδελεχής ή διεξοδική είναι -οπότε, αν έχετε βρει τη λέξη «αξιολόγηση» (ή, βέβαια, «αξιολόγησις») σε προπολεμικό κείμενο θα με ενδιέφερε πολύ.

Ξεκίνησαν μετά την Καθαρά Δευτέρα οι συναντήσεις κυβέρνησης και εκπροσώπων των θεσμών με στόχο να επιτευχθεί «συμφωνία σε τεχνικό επίπεδο» ώστε να κλείσει επιτέλους η δεύτερη αξιολόγηση –δεν είναι λοιπόν περίεργο που διάλεξα να παρουσιάσω για λέξη του μήνα την αξιολόγηση.

Η αξιολόγηση φαίνεται λέξη αρχαία αλλά δεν είναι. Απ’ όλη την οικογένεια των λέξεων στην οποία ανήκει, μονάχα το επίθετο αξιόλογος έχει αρχαίες περγαμηνές, μια και προήλθε με συναρπαγή από τη φράση άξιος λόγου και είχε και στην αρχαιότητα σημασία παρόμοια με τη σημερινή –αξιολογώτατον χαρακτηρίζει ο Θουκυδίδης τον Πελοποννησιακό πόλεμο στο προοίμιο του έργου του.

Η αξιολόγηση όμως όχι μόνο δεν είναι λέξη αρχαία, αλλά επιπλέον όπως φαίνεται δεν πλάσθηκε ούτε από τους μεταγενέστερους ούτε καν από τους λόγιους του 19ου αιώνα, καθώς απουσιάζει από τη Συναγωγή νέων λέξεων του Κουμανούδη, και με βάση μιαν αναζήτηση στα σώματα κειμένων φαίνεται πως πρόκειται για λέξη του 20ού αιώνα, που φτιάχτηκε ως μεταφραστικό δάνειο πάνω στο πρότυπο του αγγλ. evaluation, ίσως και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Για μας τους αιωνοφάγους Έλληνες λοιπόν, η αξιολόγηση είναι καινούργια λέξη. Για την έννοια αυτή λέγαμε παλιότερα αποτίμηση.

Αι υγιείς φωναί των βιομηχάνων διά την τέχνην (Μποστ)

Τις προάλλες γιορτάστηκαν τα 85α γενέθλια του Μίκη Θεοδωράκη με μια μεγάλη συναυλία στον Λυκαβηττό. Έρχομαι να τιμήσω το γεγονός με μικρή καθυστέρηση, παρουσιάζοντας ένα σκίτσο του Μποστ αφιερωμένο στον Μίκη -στον Μίκη μας, όπως λέει. Μποστ και Θεοδωράκης συνεργάστηκαν πάμπολλες φορές, και υπάρχουν πασίγνωστα σκίτσα του πρώτου για τον δεύτερο, όπως αυτό που είχαμε παρουσιάσει πριν από καιρό, που εκτός από τον Μίκη παρουσιάζει και άλλες μεγάλες μορφές του ελληνικού τραγουδιού. Το σημερινό όμως σκίτσο είναι εντελώς άγνωστο, παρόλο που κι αυτό παρουσιάζει, μαζί με τον Μίκη, κι άλλα μεγάλα ονόματα, φυσικά κατά 46 χρόνια νεότερους.