Χρήματα και νομίσματα

Συζητήθηκε αρκετά χτες και προχτές μια φράση του Προέδρου της Δημοκρατίας, και επειδή η σχετική συζήτηση είχε και γλωσσική διάσταση σκέφτηκα πως δεν θα ήταν άσκοπο να τη σχολιάσουμε εδώ, ανακυκλώνοντας εν μέρει υλικό από παλιότερο άρθρο.

Τις προάλλες, λοιπόν, στο Άργος, κατά την τελετή ανακήρυξής του σε επίτιμο Δημότη του Δήμου Άργους-Μυκηνών, ο Προκόπης Παυλόπουλος στην ομιλία του, ξεκίνησε παινεύοντας αρκετά την ομολογουμένως πλούσια ιστορία των οικοδεσποτών του. Ανέφερε, ας πούμε, ότι το Άργος είναι η αρχαιότερη πόλη του κόσμου, που φαίνεται υπερβολή αν σκεφτούμε το Τσατάλ Χουγιούκ, αλλά ίσως εννοούσε η αρχαιότερη που εξακολουθεί να κατοικείται. Πάντως, σε σχετικόν κατάλογο με τις 16 αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης, όσην εγκυρότητα έχει, το Άργος είναι όντως η αρχαιότερη -και βέβαια στις 16 οι εννιά είναι ελληνικές και άλλες τρεις γεωργιανές. Αλλά πλατειάζω, διότι η φράση που συζητήθηκε πολύ ειπώθηκε προς το τέλος της ομιλίας του Προέδρου.

Προς το τέλος, λοιπόν, ο Προκόπης Παυλόπουλος είπε:

Εμείς, οι σύγχρονοι Έλληνες, ως άξιοι συνεχιστές της παράδοσης των Προγόνων μας και του Πολιτισμού και της Δημοκρατίας που θεμελίωσαν, οφείλουμε να συμβάλλουμε, ως μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε αυτή η μεγάλη Ευρωπαϊκή Οικογένεια να συνειδητοποιήσει πως το μέλλον της εξαρτάται από την υπεράσπιση του βασικού της μεγέθους, όπως αυτό προσδιορίσθηκε από τις ιδρυτικές αρχές και αξίες της. Και το μέγεθος αυτό είναι ο Άνθρωπος, η αξία του και η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του ως συστατικά στοιχεία της πραγματικώς φιλελεύθερης ιδεολογίας. Η οικονομία και το νόμισμα αποκτούν νόημα μόνον όταν υπηρετούν τον Άνθρωπο. Η ρήση του Πρωταγόρα συνιστά τον κοινό ευρωπαϊκό δείκτη πορείας: «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος».

Η αντιπολίτευση θεώρησε ότι η φράση «η οικονομία και το νόμισμα αποκτούν νόημα μόνον όταν υπηρετούν τον Άνθρωπο» αποτελεί υπαινιγμό για ενδεχόμενη αλλαγή νομίσματος, ενώ ο Στ. Κασιμάτης στην Καθημερινή έγραψε ότι ο ΠτΔ έπρεπε να σκεφτεί ότι το ακροατήριό του δεν γνωρίζει ότι η αρχαία λέξη «χρήματα», όπως θα δούμε παρακάτω, δεν σήμαινε «χρήματα» με τη σημερινή σημασία, αλλά «πράγματα». Ίσως η γειτνίαση των δύο φράσεων, της μίας νεοελληνικής και της επόμενης με αρχαίο παράθεμα, να προκάλεσε το μπέρδεμα -διότι όταν πηγαίνουμε μπρος πίσω στην τρισχιλιετή γλώσσα μας που τη θέλουμε ενιαία, νομίζουμε ότι οι λέξεις μένουν ίδιες ενώ στην πραγματικότητα η σημασία τους αλλάζει.

Κοντότα, μια λέξη που ξέφυγε

 

Όταν μάζευα το υλικό για το βιβλίο μου «Λέξεις που χάνονται», αναζητούσα σπάνιες λέξεις (αν και όχι πολύ σπάνιες), και για να υπάρχει ένα κάπως αντικειμενικό κριτήριο είχα πει ότι θα αποκλείω από το βιβλίο όποια λέξη περιλαμβάνεται στα μεγάλα σύγχρονα λεξικά μας, δηλαδή τα λεξικά Μπαμπινιώτη και Τριανταφυλλίδη, με το σκεπτικό ότι αν μια λέξη υπάρχει σε ένα από τα λεξικά αυτά, δεν θα είναι και τόσο σπάνια· κι έτσι, εφαρμόζοντας άτεγκτα αυτό το κριτήριο, αναγκάστηκα να μην συμπεριλάβω στο βιβλίο μερικές ωραίες λέξεις για τις οποίες είχα να πω κάμποσα πράγματα (μια από αυτές θα τη δούμε την επόμενη εβδομάδα), επειδή υπήρχαν σε ένα από τα δύο παραπάνω λεξικά. Όμως, μια λέξη ξέφυγε -δηλαδή την έβαλα στο βιβλίο παρόλο που υπάρχει στο λεξικό Μπαμπινιώτη· σ’ αυτή τη λέξη θα αφιερωθεί το σημερινό μας σημείωμα -όμως δεν θα αρκεστώ να παρουσιάσω το σχετικό λήμμα από το βιβλίο μου, που αναγκαστικά ήταν περιορισμένο, αλλά θα συμπληρώσω μερικά πράγματα ακόμα.

Η λέξη αυτή είναι η κοντότα. Το λεξικό Μπαμπινιώτη δίνει τον εξής ορισμό: κοντότα είναι το συμβόλαιο με το οποίο οι κοντοτιέροι έθεταν τον εαυτό τους στην υπηρεσία μιας πόλης ή ενός χωροδεσπότη. Και στο διπλανό λ. κοντοτιέρος μας λέει ότι ήταν μισθοφόροι πολεμιστές που πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους με συμβόλαιο, και ότι η λέξη χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα στους πολέμους μεταξύ των ιταλικών πόλεων-κρατών τον 14ο με 16ο αιώνα.

Το παράπονο του άτυχου Ναυπλιώτη

Κι ενώ στην Ιαπωνία το κακό τρίτωσε, με σεισμό, τσουνάμι και πυρηνικό ατύχημα, ενώ ο πρωθυπουργός μας επέστρεψε τροπαιούχος από την σύνοδο κορυφής και αρχίζει να κρεμάει πωλητήρια στα ασημικά της χώρας, ενώ όλοι συνωστίζονται να σώσουν τον λαό της Λιβύης, δεν παύει σήμερα να είναι Κυριακή, μέρα σχόλης ακόμα, οπότε σκέφτηκα να κάνω μια εντελώς ανεπίκαιρη ανάρτηση και να παρουσιάσω τα προβλήματα ενός άτυχου πατριώτη μας, ενός Ναυπλιώτη. Εντελώς ανεπίκαιρη, επειδή τα γεγονότα που παρουσιάζει, όχι και πολύ καθαρά είναι η αλήθεια, ο Ναυπλιώτης συνέβηκαν πριν από… 560 ολόκληρα χρόνια, το σωτήριο έτος 1450-51. Αλλά αν όντως ήταν άτυχος, ή μόνο άτυχος, ή αν έφταιγε κι εκείνος που δεν μπορούσε να κρατήσει το στόμα του κλειστό, αυτό θα το κρίνετε εσείς.

Το κείμενο το βρήκα τυχαία σε μια δικτυοπλάνησή μου, σε μια ιστοσελίδα της Νταϊάνας Ράιτ, που είναι μια καταπληκτική ιστορικός, ειδική στον Μοριά της Ενετοκρατίας, με ένα θαυμάσιο ιστολόγιο που μόλις τώρα ανακάλυψα.  Στην εξεύρεση του κειμένου πρέπει να έχει βάλει το χέρι του και ο φίλτατος Νίκος Νικολάου, ο Οπουτζής. Να μνημονέψουμε εδώ και τον Λιγουριώτη αρχιμανδρίτη και ερευνητή Γεώργιο Χώρα, που εξέδωσε το κείμενο το 1998.