Εσείς αντεπεξέρχεστε;

Δεν σας ρωτάω αν τα βγάζετε πέρα οικονομικά, αν μπορείτε να ανταποκριθείτε σε όσα ζητούν από σας στη δουλειά, στην  οικογένεια και όπου αλλού έχετε  υποχρεώσεις. Θα ήταν αδιακρισία μια τέτοια ερώτηση, έτσι δημόσια. Αλλά οι ταχτικοί φίλοι του ιστολογίου θα πρόσεξαν ίσως ότι τα άρθρα μας που διατυπώνουν ερώτηση με το «εσείς…» συχνά διερευνούν ποιον από δύο τύπους προτιμούν να χρησιμοποιούν οι σχολιαστές μας.

Διότι βέβαια, θα έχετε προσέξει ότι το ρήμα «αντεπεξέρχομαι» πολλοί το γράφουν «αντΑπεξέρχομαι»,  ενώ πολλοί αυτοδιορθώνονται, δηλαδή  ενώ τούς φαίνεται φυσικότερος ο τύπος με «ανταπ-«, ωστόσο, για να μην τους πουν αγράμματους, το αλλάζουν σε «αντεπ-«. Όπως είχαμε πει σε ένα  παλιόοοο μας άρθρο (εδώ και 12 χρόνια και βάλε), από το οποίο θα πάρω υλικό και σήμερα, το «ανταπεξέρχομαι» είναι πολύ διαδεδομένο «λάθος» και βρίσκεται πολύ ψηλά στη λίστα των «γλωσσικών ατοπημάτων» που αρέσκονται να στηλιτεύουν οι λαθοθήρες, παρέα π.χ. με το από ανέκαθεν ή τον Οκτώμβριο. Για να δούμε μια τέτοια άποψη, παραθέτω επιστολή που είχε στείλει πριν από μερικά χρόνια στην  Καθημερινή ο κ. Αναστάσιος Στέφος, της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων:

Σε καθημερινή σχεδόν βάση, στον γραπτό και τον προφορικό λόγο των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών, ακούγεται συχνά η χρήση του ρήματος «ανταπεξέρχομαι» (δεν ανταπεξέρχομαι στις ανάγκες μου) αντί του ορθού «αντεπεξέρχομαι» = ανταποκρίνομαι, αντιμετωπίζω με επιτυχία (λόγ. επιτίθεμαι κατά του εχθρού, Θουκυδ. IV, 131): π.χ. αντεπεξέρχεται ικανοποιητικά στις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις / δεν αντεπεξέρχομαι στα έξοδά μου, στις υποχρεώσεις μου κ.λπ.

Το ρήμα, σύμφωνα με τα λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη και του Χριστόφ. Χαραλαμπάκη, παράγεται από τρεις προθέσεις: αντί + επί + εξ, δίκην προρρηματικών τύπων. Επομένως, η χρήση του ρήματος «ανταπεξέρχομαι», προϊόν νεότερης ετυμολογικής ανομοίωσης, είναι εσφαλμένη και πρέπει να αποφεύγεται.

Πράγματι, το «αντεπεξέρχομαι» είναι ένα από τα λίγα αρχαία σύνθετα ρήματα με τρεις προθέσεις (αντί, επί και εκ + έρχομαι· με τεσσερις δεν φαντάζομαι να υπάρχει κανένα, αν και στα νέα ελληνικά έχουμε τουλάχιστον το «επ-ανα-προσ-δι-ορίζω»). Στα αρχαία πιο συχνό ήταν το δίδυμο αδερφάκι του, το σύνθετο με το ρήμα είμι (που ήταν ο άλλος τύπος του έρχομαι): αντεπέξειμι.

Όπως λέει και ο επιστολογράφος της Καθημερινής, αρχικά το επεξέρχομαι» και το «αντεπεξέρχομαι» ήταν ρήματα του πολέμου: επεξέρχομαι σήμαινε «βγαίνω για να επιτεθώ, κάνω έφοδο» (και μετά επεκτάθηκε η χρήση του στην ορολογία των δικαστηρίων, ως «διώκω δικαστικά, καταγγέλλω κάποιον»), ενώ το αντεπεξέρχομαι «βγαίνω για να αποκρούσω εχθρό που επιτίθεται», «βγαίνω για να αντεπιτεθώ, αντεπιτίθεμαι». Έτσι το βρίσκουμε στον Θουκυδίδη και στον Ξενοφώντα. Για παράδειγμα, στον Θουκυδίδη (7.37): οἱ δὲ πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦ Ὀλυμπιείου καὶ τῶν ἔξω κατὰ τάχος χωροῦντας ἱππέας τε πολλοὺς καὶ ἀκοντιστὰς ἀντεπεξῇσαν, που μεταφράζεται «αντεπιτίθεντο» στη μετάφραση του Πάπυρου (που θέλει κι άλλη μετάφραση για να διαβαστεί) ή «πήγαν να αποκρούσουν» στη μετάφραση της Έλλης Λαμπρίδη.

Advertisement

Ακόμα ένα βιβλίο για δώρο

Τις γιορτές κάνουμε δώρα. Το ιστολόγιο αρέσκεται να δίνει (και να δέχεται) βιβλία για δώρα. Πέρσι είχαμε δημοσιεύσει ένα άρθρο με προτάσεις για βιβλία-δώρα. Φέτος το αμέλησα, ίσως επειδή η επικαιρότητα ήταν πολύ πιο φορτωμένη, εννοώ με την προεδρική εκλογή και τα συμπαρομαρτούντα -και αρχικά είπα ότι δεν θα ανεβάσω άρθρο για γιορταστικές βιβλιοπροτάσεις. Όμως, τουλάχιστον τρεις φίλοι με προέτρεψαν να αλλάξω γνώμη, και επειδή η αγορά βιβλίων συνεχίζεται έως την παραμονή της Πρωτοχρονιάς αποφάσισα τελικά, έστω και την τελευταία στιγμή, να ανεβάσω και φέτος άρθρο με προτάσεις για βιβλία-δώρα. Όχι τόσο δικές μου προτάσεις, αν και θα κάνω κι εγώ, αλλά κυρίως δικές σας. Όμως και φέτος θα βάλω έναν περιορισμό, και θα τον εξηγήσω.

Θα προτείνω λοιπόν βιβλία για να κάνετε δώρα στις γιορτές και θα σας καλέσω να κάνετε κι εσείς τις προτάσεις σας, αλλά όχι οποιαδήποτε βιβλία. Στο άρθρο αυτό, θα ήθελα να περιοριστούμε σε καινούργια βιβλία, βιβλία δηλαδή που κυκλοφόρησαν στην ελληνική γλώσσα στους τελευταίους 14 μήνες -το λέω έτσι για να πιάσουμε και την παραγωγή των περσινών γιορτών, αν και δεν θα ζητήσω πιστοποιητικό από τη Βιβλιονέτ για να δεχτώ μια πρόταση βιβλίου! Να διευκρινίσω ότι ζητάω η έκδοση να είναι φετινή, όχι η συγγραφή του βιβλίου. Και φυσικά περιλαμβάνονται και επανεκδόσεις βιβλίων που ήταν εξαντλημένα.

Γιατί μόνο καινούργια βιβλία; Επειδή, και το έχω ξαναγράψει, στις πολύ ιδιόμορφες συνθήκες κρίσης που περνάμε σήμερα το μεγάλο πρόβλημα το αντιμετωπίζουν οι νέες εκδόσεις. Παρόλο που τα βιβλία που εκδοθηκαν φέτος είχαν χαμηλότερες τιμές από τα αντίστοιχα περσινά ή προπέρσινα, ο ανταγωνισμός που αντιμετωπίζουν από παλιότερες, καλές και πάμφθηνες εκδόσεις είναι οξύτατος και εντείνεται ακόμα περισσότερο μέσα στις γιορτές. Βλέπετε, εξαιτίας της κρίσης των εφημερίδων, οι περισσότερες κυριακάτικες εφημερίδες προσφέρουν από ένα βιβλίο (και όχι μόνο) μαζί με κάθε φύλλο τους. Έπειτα, πολλοί εκδοτικοί οίκοι, και μάλιστα από τους κορυφαίους, διαθέτουν το παλιό τους στοκ σε εξευτελιστικές τιμές, με εκπτώσεις που φτάνουν το 80%. Τρίτον, έχουν πληθύνει πολύ τα βιβλιοπωλεία που διαθέτουν μεταχειρισμένα και πάμφθηνα βιβλία, ενώ τα τελευταία χρόνια ακόμα και περίπτερα του κέντρου βγάζουν πάγκους με παλιά, καλά βιβλία. Και, τέταρτον, μέσα στις γιορτές πολλοί εκδοτικοί οίκοι και άλλοι φορείς κάνουν και έκτακτα μπαζάρ, όπου πάλι διαθέτουν βιβλία κοψοχρονιάς.

Για τον βιβλιόφιλο η κατάσταση αυτή είναι από ευνοϊκή έως παραδεισένια: ακόμα κι όταν το εισόδημά του έχει περικοπεί εξαιτίας της μνημονιακής λαίλαπας, οι εκπτώσεις στα βιβλία είναι ακόμα μεγαλύτερες, οπότε η βιβλιαγοραστική του δύναμη συχνά όχι απλώς δεν έχει μειωθεί, αλλά ίσως και να έχει αυξηθεί, υπό τον όρο ότι αγοράζει μόνο προσφορές και μεταχειρισμένα. Όμως για τον εκδότη, που βγάζει νέα βιβλία, η ίδια κατάσταση είναι ασφυκτική αφού τα καινούργια βιβλία, όσο και να ρίξουν τις τιμές τους, πάντα θα είναι ακριβότερα από τις προσφορές ή από τα μεταχειρισμένα.

Γι’ αυτό θα σας προτείνω, και θα ζητήσω να προτείνετε, μόνο καινούργια βιβλία.

Θα μπορούσε βέβαια να πει κανείς ότι το κάνω για να ευλογήσω τα γένια μου, διότι φέτος έβγαλα κι εγώ βιβλία. Πρόσφατα κυκλοφόρησαν, σε δική μου επιμέλεια, οι εντυπώσεις του Κώστα Βάρναλη από τη Μόσχα το 1934, με τίτλο Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ, και λίγο παλιότερα το άγνωστο διήγημα του Παπαδιαμάντη Η νοσταλγία του Γιάννη. Να προσθέσω και το περσινό (αλλά μέσα στο δεκατετράμηνο) δικό μου, τα Λόγια του αέρα, ένα τερπνό και ενδιαφέρον, ελπίζω, φρασεολογικό λεξικό με 1001 παγιωμένες (ή ιδιωματικές) εκφράσεις της ελληνικής γλώσσας.

Ένα βιβλίο που θα ήθελα να προτείνω, είναι η αλληλογραφία ανάμεσα στη φιλόσοφο Έλλη Λαμπρίδη και την κόρη της, τη Νίκη, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις φιλικές εκδόσεις Αρχείο («Αλληλογραφία 1939-1944«). Επειδή είχα σκοπό να αφιερώσω άρθρο στο βιβλίο αυτό και τελικά δεν αξιώθηκα, θα μου επιτρέψετε δυο λόγια παραπάνω. Το 1938 η φιλόσοφος Έλλη Λαμπρίδη, απολυμένη από τη μέση εκπαίδευση μετά την εκκαθάριση του 1935, αποδέχεται μια υποτροφία του Βρετανικού Συμβουλίου και φεύγει για την Αγγλία, αφήνοντας τη 16χρονη κόρη της, τη Νίκη, στη φροντίδα της μητέρας της. Μάνα και κόρη ανταλλάσσουν γράμματα, αλλά με το ξέσπασμα του πολέμου το 1939 η Έλλη εγκλωβίζεται στην Αγγλία, αδυνατώντας να επιστρέψει -ενώ μετά τη γερμανική κατοχή σχεδόν κάθε επικοινωνία κόβεται, με εξαίρεση ένα-δυο τηλεγραφήματα μέσω Ερυθρού Σταυρού. Η Έλλη Λαμπρίδη θα αναπτύξει πολυσχιδή δραστηριότητα στην Αγγλία, υποστηρίζοντας έμμεσα την πολεμική προσπάθεια με διαλέξεις και διδάσκοντας ελληνικά σε Βρετανούς αξιωματικούς. Η επικοινωνία αποκαθίσταται με την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 1944. Και ενώ η μητέρα προσπαθεί να φτάσει στην Ελλάδα με το πλοίο (στην Ευρώπη συνεχίζεται ο πόλεμος), σ’ ένα ταξίδι μέσω Καΐρου που διαρκεί εβδομάδες, στην Αθήνα ξεσπούν τα Δεκεμβριανά. Η Νίκη φιλοξενείται στο σπίτι της συμφοιτήτριάς της Έβης Τουλούπα, και στις 3.1.1945 ειδοποιείται ότι ένας Άγγλος ταγματάρχης, μαθητής της μητέρας της, έχει να της δώσει γράμμα της. Καθώς προσπαθούν να φτάσουν στην περιοχή που ελέγχεται από τους Άγγλους, οι δυο κοπέλες τραυματίζονται από θραύσμα βρετανικού όλμου, η Έβη στο χέρι αλλά η Νίκη στην κοιλιά -και λίγες ώρες αργότερα ξεψυχάει.