Γιατί δεν έβαλαν τον Παπαδόπουλο;

Ο τίτλος του άρθρου δεν νοσταλγεί τον θλιβερό πρωτοδικτάτορα, ούτε λιγουρεύεται μπισκότα. Είναι λογοπαίγνιο, αν και ίσως όχι πολύ πετυχημένο, πάνω στον τίτλο του αστυνομικού μυθιστορήματος της Αγκάθας Κρίστι Why didn’t they ask Evans? Βέβαια, στο αγγλικο μυθιστόρημα το κλειδί είναι ότι ο τίτλος δεν προσδιορίζει φύλο, και τελικά δεν προκειται για κάποιον Ίβανς αλλά για μια κυρία Ίβανς -αλλά δεν είναι αναγκη να επεκταθούμε προς τα εκεί. Ας πούμε ότι συνεχίζω το άρθρο της προηγούμενης εβδομάδας για τα αστυνομικά μυθιστορήματα, μόνο που τώρα θα επεκταθώ στα ονοματολογικά.

Στη νουβέλα του Ντάσιελ Χάμετ Το ξεθεμέλιωμα του Κάφιναλ (The gutting of Couffignal, ήμουν πολύ νέος όταν το μετέφρασα για τον Καστανιώτη, δεν ξέρω αν σήμερα θα το απέδιδα έτσι), ο αρχικακός είναι ένας φαινομενικά άκακος γεροντάκος, ο Παπαντοπουλος, ελληνικής βέβαια καταγωγής. Δεν είχε μόνο κακούς Έλληνες ήρωες ο μεγάλος αστυνομικός συγγραφέας. Ο ντετέκτιβ του μυθιστορήματος Ο αδύνατος άντρας, που ήταν το μπεστ σέλερ του Χάμετ, αν και δεν το πληρώθηκε γερά διότι στο μεταξύ έγινε κομμουνιστής και μεταπολεμικά μπήκε στη μαύρη λίστα του Μακάρθι και στη φυλακή, ήταν κι αυτός Έλληνας. Χαραλαμπίδης, αλλά τελικά Νικ Τσαρλς, όπως κούρεψε το επώνυμο του πατέρα του ο υπάλληλος στο Ιμιγκρέσιο. «Και Χ να τον έλεγαν, ο γέρος μου θα το δεχόταν», λέει -παραθέτω απο μνημης.

Ξερουμε βέβαια πως Παπαδοπουλος είναι το συχνοτερο ελληνικό επώνυμο, μια και κάθε χωριό έχει ιερέα και οι παπάδες κάνουν παιδιά, και μάλιστα πολλά («επειδή χρόνο-χρονικής μένουν κοντά στις γυναίκες τους», εξηγεί ένας παπάς ήρωας του Παπαδιαμάντη –και πάλι παραθέτω από μνήμης, μη με διορθώσετε). Η συγκριτική συχνότητα των επωνύμων είναι θέμα γι’ άλλο άρθρο, πάντως ο Παπαδόπουλος είναι το αντίστοιχο του Σμιθ των αγγλοσαξόνων.

Για τον Χάμετ, ένας Παπαντόπουλος, που αν θυμάμαι καλά το γράφει και Papadopolous σε κάποιο σημείο, όπως τυπικά τσαλακώνουν οι Αμερικάνοι την χαρακτηριστική κατάληξη των επωνυμων μας, είναι κάτι το εξωτικο, που όμως θα το αναγνωριζαν οι αναγνώστες του -και αυτό είναι το ζητούμενο: αν βάλεις έναν Έλληνα ήρωα σε αμερικάνικη νουβέλα, θα βάλεις Παπαδόπουλο ή Χαραλαμπίδη, δεν θα βάλεις, λέμε τώρα, Παραπραστανίτη, Μπρη ή Τσουρουκτσόγλου (υπαρκτα επώνυμα ολα τους, ένας τελευταίος ήταν συμμαθητής μου, εγγονός προκρίτου της Σμύρνης που βρήκε ηρωικό θάνατο μαζί με τον Χρυσόστομο το 1922).

Advertisement

Η μέρα με τα τρία δεκάρια

Σήμερα έχουμε 10 Οκτωβρίου 2010, που το γράφουμε 10/10/2010 ή, αν έχουμε ξεπεράσει το φόβο του «σφάλματος της χιλιετίας» (το θυμάται κανείς αυτό; ), 10/10/10. Παναπεί, σήμερα είναι η μέρα με τα τρία δεκάρια, η μοναδική σε τούτον τον αιώνα, οπότε σκέφτηκα να γράψω ένα αρθράκι για να την τιμήσω. Οι ταχτικοί θαμώνες ίσως να θυμούνται ότι παρόμοιο άρθρο είχα γράψει και πριν από ένα χρόνο, ένα μήνα και μια μέρα, τότε όμως ήταν η μέρα με τα τρία εννιάρια.

Ο αριθμός δέκα λοιπόν είναι φυσικά πανταχού παρών, αφού έχουμε δέκα δάχτυλα και ακολουθούμε το δεκαδικό σύστημα. Η ίδια η λέξη προέρχεται από ινδοευρωπαϊκή ρίζα, και βρίσκουμε ομόριζά της στο λατινικό decem, απ’ όπου τα γαλλικά (dix), ιταλικά (dieci) κτλ., στα αρχαία γερμανικά (*tehun), απ’ όπου το γερμανικό zehn, το αγγλικό ten και άλλα, στο σανσκριτικό dasa, και αλλού. Το δέκα είναι ο πρώτος διψήφιος αριθμός, η βάση του δεκαδικού συστήματος, το άριστα στο δημοτικό σχολείο αλλά και στο πανεπιστήμιο -ενώ η βάση στο γυμνάσιο. Ωστόσο, το δέκα θεωρείται συνώνυμο του άριστα γενικότερα, και έξω από το σχολείο. Το «δέκα με τόνο» δεν νομίζω να υπάρχει πια στα σχολεία, αλλά έχει γίνει παροιμιώδες και μάλλον θα μείνει στη γλώσσα.