Καλή χρονιά, με υγεία και αγάπη!

Εδώ και λίγες ώρες έχουμε μπει στο 2023 κι έτσι έχουμε αλλάξει χρόνο.

Φέτος είναι η δέκατη τέταρτη πρωτοχρονιά του ιστολογίου -περνάνε τα χρόνια. Και επειδή είμαι άνθρωπος συντηρητικός, θα τηρήσω και φέτος μια παράδοση που αρκετές φορές ακολουθώ αν και όχι ανελλιπώς. Έτσι, όπως και πέρυσι και πρόπερσι και προηγούμενες πρωτοχρονιές, το θέμα του σημερινού πρωτοχρονιάτικου άρθρου είναι πρωτοχρονιάτικες γελοιογραφίες από περασμένες χρονιές, από την αντίστοιχη χρονιά προηγούμενων δεκαετιών, δηλαδή από χρονιές που πιάνουν τον ίδιο λήγοντα, σε 3. Επειδή όμως την ακολουθία 1963, 1973, 1983, 1993, 2003 την είχαμε καλύψει στο αντίστοιχο άρθρο της πρωτοχρονιάς του 2013 (είπαμε, περνάνε τα χρόνια!), φέτος άλλαξα την περιοδικότητα και άπλωσα το εύρος: θα δούμε πρωτοχρονιάτικες γελοιογραφίες από το 1933, το 1953, το 1973, το 1993 και το 2013.

Πριν όμως προχωρήσουμε, επειδή μας αρέσουν και οι αριθμοί, να πούμε ότι ο αριθμός 2023 δεν είναι πρώτος αλλά έχει σχετικά ασυνήθιστους διαιρέτες: 7 x 17 x 17.

Ας περάσουμε τώρα στη γελοιογραφική ανασκόπηση, ξεκινώντας από το μακρινό 1933. Στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο της εφημερίδας Πρωία δημοσιεύτηκε, ανάμεσα σε άλλες, και η εξής γελοιογραφία:

Άλλος Βασιλόπηττα και άλλος χυλόπηττα, μας λέει, διότι τότε την πίτα την έγραφαν και πήτα, πήττα ή πίττα. Αριστερά είναι ο Παναγής Τσαλδάρης, ο ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος, δεξιά ο Ελευθέριος Βενιζέλος των Φιλελευθέρων. Στις εκλογές του 1932 τα δυο μεγάλα κόμματα είχαν έρθει σχεδόν ισόπαλα. Τελικά, τον Νοέμβριο το Λαϊκό Κόμμα, αφού πρώτα αναγνώρισε το καθεστώς της Αβασίλευτης δημοκρατίας ώστε να καθησυχάσει τους αντιβασιλικούς στρατιωτικούς, σχημάτισε κυβέρνηση μειοψηφίας με ανοχή των Φιλελεύθερων, και αυτό αποτυπώνει η γελοιογραφία, όπου το κεφαλαίο Β στη βασιλόπιτα μάλλον δεν είναι τυχαίο. Βέβαια, λίγο αργότερα η κυβέρνηση Τσαλδάρη έπεφτε και αναλάμβανε ο Βενιζέλος, που οδήγησε τη χώρα σε εκλογές.

Ποιος είναι ο γελοιογράφος; Ομολογώ πως δεν μπόρεσα να αποκρυπτογραφήσω την υπογραφή του. Στην εφημερίδα σημειώνεται ότι τα σκίτσα είναι «του κ. Νουάρ». Δεν ξέρω σε ποιον  αντιστοιχεί το ψευδώνυμο.

Advertisement

Από πότε υπάρχουν κοψοχέρηδες;

Το σημερινό σύντομο άρθρο έρχεται να διορθώσει μιαν ανακριβή πληροφορία που αντιλήφθηκα ότι κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο και για την οποία είμαι κι εγώ έμμεσα υπεύθυνος.

Ξέρουμε βέβαια τι είναι ο κοψοχέρης. Δεν είναι αυτός που έχει χάσει το χέρι του από κάποιο ατύχημα ή, παλιότερα, στον πόλεμο. Αυτός είναι ο μονόχειρας ή, αν θέλουμε να το πούμε πιο τραχιά, ο κουλοχέρης. Ο αείμνηστος Σάκης Καράγιωργας είχε χάσει τα δάχτυλα και την παλάμη του δεξιού χεριού του το 1969 όταν εξερράγη ο εκρηκτικός μηχανισμός που κατασκεύαζε ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς. Αργότερα, όταν το ΠΑΣΟΚ άρχισε να μεταλλάσσεται σε αρχηγικό κόμμα και ο Καράγιωργας εξέφραζε από το βήμα κάποιου κομματικού οργάνου τις διαφωνίες του, οι οπαδοί του αρχηγού τού φώναξαν «Κάτσε κάτω κουλοχέρη!».

Βέβαια, η λέξη «κουλοχέρης» πολύ περισσότερο χρησιμοποιείται για τα μηχανήματα των καζίνων, όπου στοιχηματίζεις ρίχνοντας κέρματα -και μετά τραβάς το μοχλό και, αναλόγως, κερδίζεις ή χάνεις. Κι επειδή συνήθως χάνεις, τα μηχανάκια αυτά λέγονται και «ληστές με το ένα χέρι».

Αλλά πλατειάζω. Κοψοχέρης, έλεγα, δεν είναι αυτός που έχει χάσει το χέρι του, αλλά, «αυτός που έχει μετανιώσει για την ψήφο που έδωσε, που θα προτιμούσε να είχε κόψει το χέρι του παρά να είχε κάνει τη συγκεκριμένη επιλογή». Το έβαλα σε εισαγωγικά, επειδή είναι ο ορισμός από το ΛΚΝ.

Ασφαλώς τον παλιό καιρό, στα μεσαιωνικά χρόνια που δημιουργήθηκε η λέξη, κοψοχέρης ήταν μόνο αυτός που του είχε κοπεί το χέρι, ο μονόχειρας. Όμως, η νεότερη σημασία του μετανιωμένου ψηφοφόρου, έχει εκτοπίσει την κυριολεκτική.

Λοιπόν, τις προάλλες, σε έναν ιστότοπο όπου δημοσιεύονται σύντομα ενδιαφέροντα γλωσσικά σημειώματα, είδα το εξής:

Νεανικές γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου

Γελοιογραφίες δημοσιεύω συχνά στο ιστολόγιο, άλλωστε μου αρέσουν και βρίσκω ότι είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος σχολιασμού της επικαιρότητας. Η μερίδα του λέοντος των γελοιογραφικών άρθρων του ιστολογίου ανήκει στον Μποστ, που είναι ο αγαπημένος μου και που παρουσιάζει και γλωσσικό ενδιαφέρον πέρα από το καθαρά γελοιογραφικό, και ίσως αυτή η έμφαση στον Μποστ να έχει αδικήσει άλλους γελοιογράφους που το έργο τους δεν έχει παρουσιαστεί στο ιστολόγιο (αν και στον παλιό μου ιστότοπο, που με χαρά ανακοινώνω ότι εμφανίστηκε και πάλι στον κυβερνοχώρο αφού είχε πέσει για καμιά εικοσαριά μέρες, έχω δημοσιεύσει μικρά αφιερώματα σε αρκετούς άλλους γελοιογράφους).

Ένας γελοιογράφος επίσης αγαπημένος, που γελοιογραφίες του έχω παρουσιάσει και εδώ (ορίστε τα σχετικά άρθρα), είναι ο Κώστας Μητρόπουλος. Ήταν ίσως ο πρώτος γελοιογράφος που έμαθα να ξεχωρίζω σκίτσα του, όταν επί δικτατορίας τον διάβαζα, αυτόν και τον ΚΥΡ στις εφημερίδες -και τόσα χρόνια μετά συνεχίζουν και οι δύο ακάθεκτοι. Και τον Μητρόπουλο συνεχίζω να τον διαβάζω και να μου αρέσει, αν και ομολογώ ότι τα τελευταία χρόνια προτιμώ τις μη πολιτικές γελοιογραφίες του.

Ο Κώστας Μητρόπουλος φέτος συμπληρώνει αισίως τα 90 του χρόνια. Τις γιορτές κυκλοφόρησε ένα άλμπουμ που κάνει έναν απολογισμό του γελοιογραφικού έργου του -λέγεται «1960-2015 Τα καλύτερά μας χρόνια» και περιέχει, για κάθε χρόνο σε αυτό το διάστημα, μια τηλεγραφική αναφορά στα γεγονότα της χρονιάς και 3-4 γελοιογραφίες του Μητρόπουλου από εκείνη την περίοδο. Ωστόσο, η γελοιογραφική καριέρα του Μητρόπουλου δεν άρχισε το 1960, αλλά αρκετά χρόνια πρωτύτερα.

Στον πρόλογο του βιβλίου, ο Μητρόπουλος αναφέρεται στους διευθυντές εφημερίδων που σημάδεψαν την καριέρα του, και πρώτον αναφέρει τον Κώστα Καραγιώργη, που ήταν διευθυντής στον Ριζοσπάστη και τον Ρίζο της Δευτέρας το 1945-47 και ο οποίος τον ενθάρρυνε στα πρώτα του βήματα (τον έστειλε μάλιστα να αγοράσει το γαλλικό περιοδικό Ici Paris και να μιμηθεί όποιον γελοιογράφο του άρεσε περισσότερο) και δημοσίευσε τις πρώτες του γελοιογραφίες στη σατιρική σελίδα του Ρίζου της Δευτέρας, που ήταν η τελευταία σελίδα, όλη αφιερωμένη σε γελοιογραφίες. Ομολογώ όμως ότι, παρόλο που έχω τα σχετικά φύλλα του Ρίζου, δεν κατάφερα να ξεχωρίσω ποιες γελοιογραφίες θα μπορούσαν να είναι του Κώστα Μητρόπουλου, μια και μόνο ο Ν. Καστανάκης υπέγραφε με το όνομά του. Για να πάρετε μια γεύση, ανέβασα εδώ τη σατιρική σελίδα από το φύλλο της 2-3-1947. Ο φίλος Γιώργος Πετρόπουλος μου είπε ότι ο ΤΟΤ (που δυο γελοιογραφίες του υπάρχουν στη σελίδα που ανέβασα) είναι ο Αρχέλαος (Αντώναρος), αλλά για τον Μητρόπουλο δεν ήξερε.

Ωστόσο, σκαλίζοντας παλιές εφημερίδες, βρήκα τις προάλλες κάποιες άλλες νεανικές γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου, από μια συνεργασία του που δεν την αναφέρει ο ίδιος στο βιογραφικό του, ίσως επειδή δεν ήταν μακρόχρονη. Το 1951-52 ο Μητρόπουλος δημοσίευσε γελοιογραφίες στην εφημερίδα «Προοδευτικός Φιλελεύθερος», σποραδικά και όχι σε καθημερινή βάση -η εφημερίδα είχε κι άλλους γελοιογράφους με πιο πυκνή παρουσία. Ο Προοδευτικός Φιλελεύθερος ήταν απογευματινή εφημερίδα που έβγαινε από το 1950 ως το 1953 και υποστήριζε το κόμμα του Πλαστήρα, την ΕΠΕΚ, και είχε κεντροαριστερό προσανατολισμό, ενώ διαβαζόταν και από αριστερούς.

Στον Π.Φ. έγραφε καθημερινά χρονογράφημα ο Βάρναλης. Τις προάλλες λοιπόν, καθώς κοίταζα τα χρονογραφήματα αυτά (που λογαριάζω να εκδώσω μιαν ανθολογία τους) πέτυχα και τις γελοιογραφίες του Μητρόπουλου, που θα παρουσιάσω μερικές εδώ. Όπως θα δείτε, δεν θυμίζουν και πολύ τη γνώριμη γραμμή του γελοιογράφου.