Όταν ο Σεφέρης είδε τον Αλέξη Ζορμπά στο σινεμά

Κυκλοφόρησε πέρυσι ο τελευταίος τόμος των Ημερολογίων του Γιώργου Σεφέρη (Μέρες Θ’) που πιάνει τα ημερολόγια της περιόδου από 1 Φεβρουαρίου 1964 έως 11 Μαΐου 1971 -είναι η τελευταία εγγραφή, αν και ο ποιητής πέθανε τέσσερις μήνες αργότερα.

Μπορεί να γράψω και άλλο άρθρο για το σημαντικό αυτό βιβλίο, αλλά προς το παρόν θέλω να εστιαστώ σε μία μόνο εγγραφή, που με έχει προβληματίσει. Είναι σχετικά γνωστή, με την έννοια ότι αναδημοσιεύτηκε σε διάφορους ιστότοπους πέρυσι, οπότε ίσως να την ξέρετε, αλλά θαρρώ πως αξίζει να τη συζητήσουμε.

Eίναι η εγγραφή της 21.3.1965, η εξής:

Χτές είδαμε το Ζορμπά, το φίλμ του Κακογιάννη-Καζαντζάκη. Με δηλητηρίασε όλη τη νύχτα και σήμερα πρωί. Όχι από συναίσθημα εθνικής προσβολής, που ύστερα από βροντερές τυμπανοκρουσίες και παρασημοφορίες για την πρεμιέρα του στο Παρίσι, ανακαλύπτουν τώρα οι Έλληνες χωρίς να’ χουν το θάρρος ν’ αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα. Αλλά για την ανυπόφορη αναισθησία αυτού του ανθρώπου, του Καζ., που νομίζει πως είναι ευαίσθητος, που νομίζει πως είναι ερευνητής της αλήθειας για να μην πω φιλόσοφος. Δε με πειράζει ο σκοτωμός της χήρας – ούτε το πλιάτσικο στο σπίτι της ετοιμοθάνατης Ορτάνς. Όλα μπορεί να τα πει κανείς. Αν ένα χωριό στην Κρήτη ήταν κάποτε βάρβαρο, ήταν βάρβαρο· ποιος δεν ήταν βάρβαρος κάποτε –όλα μπορεί να τα πει κανείς– αλλά σ’ ένα έργο που διεκδικεί την ανθρωπιά το θέμα δεν είναι εκεί. Το θέμα είναι πώς εξαγοράζει κανείς αυτά που γράφει κι αν δεν τα λέει στο βρόντο. Ψεύτικη γλώσσα, ψεύτικες πόζες, απομιμήσεις αισθημάτων μου φαίνεται είναι ο Καζαντζάκης. Και δεν βρέθηκε άνθρωπος να τον κρίνει, τόσα χρόνια που αλωνίζει ανάμεσό μας. Έχω την εντύπωση πως είμαστε συνηθισμένοι στην ψευτιά χρόνια και αιώνες. Μας αρέσει. Δεν έχουμε δύναμη ν’ αντιδράσουμε.

Πρόκειται για την πασίγνωστη ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη με τον Άντονι Κουίν στον ρόλο του Ζορμπά. Η ταινία όπως βρίσκω στη Βικιπαίδεια) έκανε πρεμιέρα στην Ελλάδα στις 14 Δεκεμβρίου 1964, δηλαδή όταν την είδε ο Σεφέρης είχε ήδη τρεις μηνες που προβαλλόταν στις αίθουσες.

Ο Σεφέρης δεν συμπαθούσε τον Καζαντζάκη. Σαν συγγραφείς και σαν άνθρωποι είναι τα δυο άκρα αντίθετα. Στην ιστοσελίδα της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων του Καζαντζάκη βρίσκουμε το εξής:

Ο νεοελληνιστής καθηγητής στο King’s College (Λονδίνο) Ροντερίκ Μπιτόν έχει ασχοληθεί κυρίως με το έργο του Νίκου Καζαντζάκη και του Γιώργου Σεφέρη. «Δύο αντίθετοι πόλοι», σχολιάζει: «Ο Σεφέρης δεν τον χώνευε καθόλου. Πιστεύω, ζήλευε θανάσιμα τον Καζαντζάκη επειδή ο τελευταίος είχε την πολυτέλεια να ζει μόνο από το γράψιμο. Ίσως γι’αυτό τα περισσότερα απ’όσα έχει γράψει ο Καζαντζάκης δεν διαβάζονται. Ο Σεφέρης ήταν διπλωμάτης, ο οποίος όμως στις κρίσιμες στιγμές τον βρίσκουμε πάνω στη δουλειά και να φτάνει σε υψηλές θέσεις μεταπολεμικά. Θυμάμαι πάντως κάτι αστείο. Ο μεταφραστής του Καζαντζάκη, ο Πήτερ Μπιν, συνάντησε τον Σεφέρη σε ένα ταξίδι του τελευταίου στην Αμερική, επί χούντας. Όταν ο Μπιν του είπε ότι έχει μεταφράσει Καζαντζάκη, ο Σεφέρης έγινε έξαλλος: «Μα τι είναι πια αυτός ο Καζαντζάκης; Ένας τιποτένιος είναι.» (εφημερίδα Καθημερινή, 9 Ιανουαρίου 2011)

Advertisement

Ζορμπάδικα μεζεδάκια

Ζορμπάς είμαι, ζορμπάδικα μιλώ, λέει σε κάποιο σημείο του μυθιστορήματος του Καζαντζάκη ο Αλέξης Ζορμπάς. Ας ονομάσουμε έτσι και τα μεζεδάκια μας που δημοσιεύονται καθώς ο Ξενοφώντας δίνει τη σκυτάλη στον Ζορμπά, όχι της λογοτεχνίας αλλά της μετεωρολογίας, δηλαδή στον μεσογειακό κυκλώνα που οι μετεωρολόγοι τον ονόμασαν έτσι.

Ο Ξενοφών (καταιγίδα) και ο Ζορμπάς (κυκλώνας) -αλλά δεν θα μπορούσε να υπάρχει και ονοματεπώνυμο ανθρώπου Ξενοφών Ζορμπάς;

Στους τωρινούς τηλεφωνικούς καταλόγους τέτοιον συνδρομητή δεν βρήκα, αλλά σε παλιότερους υπήρχε κάποιος με το ονοματεπώνυμο αυτό.

Το σπουδαιότερο, που κάνει τη σύμπτωση σημαδιακή: το όνομα Ξενοφών Ζορμπάς το είχε ένας από τους αδερφούς του πραγματικού Ζορμπά, του ανθρώπου που χρησίμεψε σαν πρότυπο στον Καζαντζάκη, που όπως ξέρουμε δεν λεγόταν Αλέξης παρά Γιώργης. Και όπως βρήκε ένας παλιός καλός φίλος σε παλιό άρθρο από κοζανίτικο ιστότοπο:

Σε ό,τι αφορά τον τόπο γέννησής του, τον διεκδικούν εξίσου ο Κολινδρός της Κατερίνης και το Καταφύγι στο Βελβεντό. Και οι δύο περιοχές «φιλοξένησαν» την οικογένεια Ζορμπά, τους γονείς του Φώτη και Ευγενία και τα αδέλφια του Γιάννη, Ξενοφώντα και Κατερίνα, πριν ο ήρωας του Καζαντζάκη φύγει σε ηλικία 22 ετών για τα Μαντεμοχώρια της Χαλκιδικής και το Άγιον Όρος.

Οπότε, αν ο Ξενοφών Ζορμπάς είχε το ταμπεραμέντο του αδερφού του, αποδεικνύεται πολύ εύστοχη η έμπνευση των μετεωρολόγων!

* Και ξεκινάμε με ένα μεταφραστικό μεζεδάκι -μεζεδάκι κυριολεκτικά, αφού αφορά φαγητό. Πριν απο κανα μήνα, που είχαμε το άρθρο για το αβοκάντο, είχαμε πει ότι στα γαλλικά το αβοκάντο λέγεται avocat που είναι ακριβώς η ίδια λέξη για τον δικηγόρο.

Ε, επόμενο είναι κάποιοι (μηχανάκια ή ανθρωπάκια, δεν ξέρω) να μπερδευτούν -και ιδού η πινακίδα από γαλλικό φαστφουντάδικο, όπου η σαλάτα με αβοκάντο και γαρίδες (Salade avocat crevettes) μεταφράζεται στα αγγλικά ως shrimp salad lawyer, δηλαδή, αν θέλουμε να τηρήσουμε τη σειρά των λέξεων, ως «δικηγόρος γαριδοσαλάτας» -ενώ αν ήταν «σαλάτα με γαρίδες και δικηγόρο θα ήταν lawyer shrimp salad. Τρώγονται όμως οι δικηγόροι;

* Εδώ μπορείτε να δείτε την πρώτη φωτογραφία από τον γάμο της Μαντούς Γαστεράτου. Δεν την ξέρω την κυρία Μαντού, της εύχομαι βέβαια βίον ανθόσπαρτον, θυμάμαι όμως ότι μαντού λέγαμε στα χρόνια μου ένα εμβόλιο.