Εκδρομικά μεζεδάκια

Εκδρομικά μεζεδάκια, δηλαδή μεζεδάκια σε ταπεράκια, χωρίς πολλές σάλτσες; Θα μπορούσε, αλλά τα λέω έτσι επειδή αυτές τις μέρες έχω πάει μια μικρή εκδρομή. Και για να μπορεί να διατηρηθεί η απρόσκοπτη παρουσίαση ενός άρθρου την ημέρα (τον γιατρό τον κάνει πέρα;) στο ιστολόγιο, όταν φεύγω για π.χ. τετραήμερη εκδρομή πρέπει να έχω ετοιμάσει από τα πριν πέντε άρθρα -και που σημαίνει ότι τα εκδρομικά μεζεδάκια γράφονται από τα πριν, οπότε ίσως φανούν μπαγιάτικα, τι να σας πω.

Τέλος πάντων, ξεκινάμε με μια οθονιά από φωτογραφικό ιστότοπο, όπου η μετάφραση των τίτλων γίνεται αυτόματα.

Μου κίνησε το ενδιαφέρον επειδή δεν μπόρεσα να αναγνωρίσω σε ποιο μέρος του Φαλήρου έχει τραβηχτεί η φωτογραφία, αν και Φαληριώτης.

Το γλωσσικό ενδιαφέρον, βέβαια, ή μάλλον μεταφραστικό, βρίσκεται στο ότι το μηχανάκι μετέφρασε το λατινογραμμένο Faliro σε I’m broke, που σημαίνει ότι το ερμήνευσε όχι ως «Φάλήρο» αλλά ως «φαλίρω», ενεστώτας του «φαλίρησα».

Θα μπορούσαν να γίνουν ωραία λογοπαίγνια με το Φάληρο και το φαλίρω (Φαλίρησα στο Φάληρο, δε μου’μεινε ούτε τάλιρο). Υπάρχει άλλωστε ένα τετράστιχο του Μπάμπη Άννινου:

Πήγα και στο Φάληρο,
είδα και τη θάλασσα.
Είχα κι ένα τάλιρο
κρίμα που το χάλασα

* Ενδιαφέρον μεταφραστικό λάθος σε άρθρο του Πρόταγκον για τον Τζον Λε Καρέ. Διαβάζουμε:

Πέρασε την εφηβεία του σε αγγλικά δημόσια σχολεία αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου τα αγόρια έκαναν στρατιωτική εκπαίδευση με στολή…

Ολοφάνερα, το πρωτότυπο έλεγε public schools, αλλά το πρόβλημα είναι ότι αυτά που οι Άγγλοι ονομάζουν  public schools είναι τα σχολεία που εμείς (και όλοι οι άλλοι, ίσως) τα λέμε «ιδιωτικά»! Θα έπρεπε να υποψιαστεί ο συντάκτης από τις αναφορές σε στολή και στρατιωτική εκπαίδευση.

Γιατί λέγονται public; Διότι ο καθένας μπορεί να φοιτήσει σε αυτά, αν έχει βέβαια τη δυνατότητα να πληρώσει τα δίδακτρα.

Kατά τον ορισμό της Βικιπαίδειας: In England and Wales, a public school is a type of fee-charging private school originally for older boys. They are «public» in the sense of being open to pupils irrespective of locality, denomination or paternal trade or profession.

Αυτά που εμείς λέμε «δημόσια σχολεία» στην Αγγλία και Ουαλία λέγονται state schools. Στη Σκωτία όμως public schools είναι τα (δικά μας) δημόσια σχολεία.

Αλέξης Πάρνης (1924-10.3.2023)

Ο μεγάλος συγγραφέας Αλέξης Πάρνης έφυγε από τη ζωή στα 99 του χρόνια. Είχα την τύχη και την τιμή να τον γνωρίσω, οπότε θέλω να του αφιερώσω το σημερινό άρθρο σαν μνημόσυνο. Θα αναφέρω και κάποια πράγματα που είχε διηγηθεί ο ίδιος κατά καιρούς.

Πριν προχωρήσω, να ενημερώσω πως η κηδεία του γίνεται σήμερα στις 3μμ στο νεκροταφείο των Γλυκών Νερών -δυστυχώς εγώ δεν βρίσκομαι στην Ελλάδα ώστε να πάω.

Το πραγματικό του όνομα ήταν Σωτήρης Λεωνιδάκης, γεννήθηκε το 1924 στον Πειραιά, και από νέος έγραφε και συμμετείχε στην πνευματική κίνηση. Στο περιοδικο Αργώ το 1943 δημοσιεύει ποιήματα (βλ. παρακάτω) αλλά και δοκίμια.

Ο πατέρας του είχε ένα μικρό υφαντουργείο και στην κατοχή έκρυψαν την οικογένεια του Εβραίου συνεταίρου του, πράγμα που έγινε αιτία να συνδεθεί ο νεαρός Σωτήρης με το ΕΑΜ και με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ. Συμμετείχε, ως καπετάν Αλέξης, διοικητής λόχου, στην τελευταία μάχη με τους Γερμανούς, στα περιβόλια του Ροσινιόλ τον Σεπτέμβρη του 1944.

Στα Δεκεμβριανά πληγώθηκε στο γόνατο από θραύσμα χειροβομβίδας έξω από το φαρμακείο του Μπακάκου στην Ομόνοια. Μεταφέρθηκε στο Ρουμπίκ της Αλβανίας, όπου το τραύμα του είχε χειροτερέψει και, για να μην πεθάνει από τη μόλυνση, οι γιατροί είχαν αποφασίσει να του κόψουν το πόδι. Όπως έλεγε ο ίδιος, μια νοσοκόμα έβαλε τις φωνές: «Θα αφήσετε ανάπηρο το παλικάρι; Καλύτερα να πεθάνει» και τους παρακάλεσε να περιμένουν έναν Ιταλό γιατρό, αιχμάλωτο, που θα ερχόταν σε μερικές μέρες -έτσι έγινε, κι η θεραπεία του Ιταλού απέτρεψε τον ακρωτηριασμό.

Περιοδικό Αργώ, 10-11/1943Μετά την Αλβανία πέρασε ένα διάστημα στο Μπούλκες της Βοϊβοντίνας, όπως κι άλλοι καταδιωκόμενοι ελασίτες. Εκεί άρχισε να γράφει για το θέατρο (ένα έργο τη βδομάδα, έχει πει σε μια συνέντευξη) για τις ανάγκες των Ελλήνων του Μπούλκες. Τελικά γύρισε στην Ελλάδα το 1948 και συμμετείχε στην τελική φάση του εμφυλίου πολέμου ως υπολοχαγός-πολεμικός ανταποκριτής και μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Προς τη Νίκη, που εξέδιδε ο ΔΣΕ. (Τότε αρχίζει να υπογράφει ως Αλέξης Πάρνης).

Ποιήματα για τον Στάλιν

Την Τρίτη που μας πέρασε συμπληρώθηκαν 66 χρόνια από τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν, του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης που σύνδεσε το όνομά του με την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, με τη συντριβή του φασισμού και του ναζισμού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και με εγκλήματα, εκκαθαρίσεις της παλιάς φρουράς των μπολσεβίκων και παραβιάσεις της σοσιαλιστικής νομιμότητας και με το φαινόμενο που ονομάστηκε προσωπολατρία και που δύσκολα συμβιβάζεται με το απελευθερωτικό όραμα του κομμουνισμού.

Ο Στάλιν πέθανε πριν απο 66 χρονια, αλλά το όνομά του ακούγεται ολοένα και περισσότερο στις μέρες μας, πολύ περισσότερο απ’ όσο ακουγόταν π.χ. στη δεκαετία του 1980. Αφενός ακούγεται πολύ επειδή το ΚΚΕ έχει ας πούμε αποκαταστήσει το όνομά του, έχει επανεκδώσει τα έργα του και τον τιμά μέσα από τα έντυπά του, σε αντίθεση με το ΚΚΕ της περιόδου Φλωράκη, κατά την οποια ο Ριζοσπάστης σπανιότατα εκανε λόγο για τον Στάλιν.

Κυρίως όμως ο Στάλιν και ο σταλινισμός ακούγεται σαν σκιάχτρο, από τους αντίπαλους της αριστεράς, που τον χρησιμοποιούν για να συκοφαντήσουν συλλήβδην την αριστερά για ανελεύθερη, αυταρχική και αιμοβόρα. Βέβαια, όταν όλοι οι καταπιεστές και οι απατεώνες της εποχής μας χρησιμοποιούν τον Στάλιν με τον τρόπο αυτό, κάθε τίμιος άνθρωπος αισθάνεται τον πειρασμό να συμπεράνει πως δεν θα ήταν και τόσο κακός ο σύντροφος με το μουστάκι.

Σήμερα όμως είναι Κυριακή, μέρα λογοτεχνίας. Οπότε, σκέφτομαι πως δεν θα ήταν κακή ιδέα να δούμε μερικά ποιήματα που γράφτηκαν για τον Στάλιν.

Το έναυσμα μού το έδωσε ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, που έγραψε προχτές επιφυλλίδα, ακριβώς, με τίτλο «Πέθανε ή δεν πέθανε ο Στάλιν;» στην οποία αναφέρεται περιπαιχτικά στα ποιήματα που έγραψαν μεγάλοι ποιητές, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Πάμπλο Νερούδα και ο Ραφαέλ Αλμπέρτι, για τον θάνατο του Στάλιν. Οπότε, σκέφτηκα να δώσω στον κύριο Τάκη την ευκαιρία να ειρωνευτεί και άλλα ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας.

Το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου για τον θάνατο του Στάλιν είναι πασίγνωστο χωρίς κανείς να το έχει διαβάσει, κυκλοφορεί σε διάφορα σημεία του Διαδικτύου, αν και απ’ όσο ξέρω ο ποιητής δεν το συμπεριέλαβε σε κάποιο βιβλίο του. Υπάρχει, για παράδειγμα, εδώ, αλλά δεν ξέρω αν είναι ολόκληρο.

Λιγότερο γνωστό είναι το ποίημα που έγραψε με την ίδια ευκαιρία ο Τάσος Λειβαδίτης. Είναι λιγότερο γνωστό επειδή ο Λειβαδίτης μετά τη μεταπολίτευση δεν ήταν χρήσιμος στόχος. Ο Ρίτσος ήταν στόχος, που είχε ταχθεί με το ΚΚΕ, που, αντίστροφα απ’ό,τι τώρα, ήταν το πιο ενοχλητικό κόμμα της Αριστεράς.

Το ποίημα δημοσιεύτηκε στην Αυγή την Κυριακή 8 Μαρτίου 1953. Δεν το βρήκα ολόκληρο κάπόυ, οπότε το παραθέτω σε μορφή εικόνας:

Βιβλία, καινούργια βιβλία

Τον τελευταίο καιρό ήρθαν στα χέρια μου μερικά καινούργια βιβλία για τα οποία αξίζει να γράψω κάτι. Και παρόλο που τα φιλολογικά άρθρα τα δημοσιεύω την Κυριακή, με το σκεπτικό ότι ο μέσος αναγνώστης έχει λίγο περισσότερο χρόνο στη διάθεσή του, τις παρουσιάσεις βιβλίων συνηθίζω να τις βάζω καθημερινές -ώστε, αν κάποιος αισθανθεί ότι τον ενδιαφέρει το βιβλίο να μπορεί ευθύς αμέσως να πάει στο βιβλιοπωλείο να το αγοράσει. Βέβαια, πολύ σπάνια θα γίνει αυτό, αλλά και ένας να το κάνει κάτι είναι -άλλωστε, τα καινούργια βιβλία, το έχω ξαναγράψει, πρέπει να τα στηρίζουμε.

Και ξεκινάω με Καρυωτάκη, ή μάλλον με ένα βιβλίο για τον Καρυωτάκη, ένα καινούργιο βιβλίο που εκδόθηκε μετά τον θάνατο του συγγραφέα του. Ο συγγραφέας, ο Κύπριος Νέαρχος Γεωργιάδης (1944-2013) είναι γνωστός κυρίως για τα έργα του σχετικά με το ρεμπέτικο, που το εξέτασε από αριστερή οπτική και με φρέσκια ματιά. Πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε από τη Σύγχρονη Εποχή το κύκνειο άσμα του, η μελέτη «Κώστας Καρυωτάκης. Απαντήσεις στα ερωτήματα για τον ίδιο και το έργο του».

Ομολογώ ότι δεν έχω την εποπτεία της καρυωτακικής βιβλιογραφίας που θα μου επέτρεπε να διακρίνω τι καινούργιο φέρνει ο Γεωργιάδης. Το βέβαιο είναι ότι δίνει προσοχή εξίσου σε όλο το έργο του Καρυωτάκη, σε αντιδιαστολή π.χ. με τον Σαββίδη ο οποίος θεωρούσε ότι δεν θα χάναμε και πολλά αν οι δυο πρώτες συλλογές του Καρυωτάκη χάνονταν και έμεναν μόνο τα Ελεγεία και σάτιρες και τα τελευταία ποιήματα και πεζά του. Αντίθετα, ο Γεωργιάδης ασχολείται όχι μόνο με τις δύο πρώτες συλλογές, αλλά και με τα νεανικά ποιήματα του Καρυωτάκη, τα δημοσιευμένα σε περιοδικά όπως η Ελλάς του Ποταμιάνου, που δεν τα συμπεριέλαβε σε καμιά συλλογή του. Διαφωνεί επίσης με όσους θεωρούν ότι πρέπει να αγνοήσουμε τα βιογραφικά στοιχεία και να επικεντρωθούμε στα ποιήματα: πιστεύει ότι στον Καρυωτάκη (αλλά μήπως δεν ισχύει αυτό για κάθε δημιουργό; ) έργο και ζωή είναι αξεχώριστα.

Το βιβλίο διαβάζεται εύκολα. Ο συγγραφέας έχει το χάρισμα να μιλάει με λόγια απλά, χωρίς πολλήν ειδική ορολογία. Επίσης, παραθέτει διαρκώς ποιήματα του Καρυωτάκη, χωρίς να θεωρεί δεδομένο ότι ο αναγνώστης τα γνωρίζει, κι έτσι διαβάζοντάς το έχει κανείς ξαναδιαβάσει τα περισσότερα ποιήματα του ποιητή. Παρόλο που προσέχει και τις άλλες συλλογές, δεν παραλείπει να αναλύσει και την τελευταία, και μάλιστα ανατέμνει με ενδιαφέροντα τρόπο τις Σάτιρες. Δίνει τη δική του ερμηνεία για τις αιτίες της αυτοκτονίας του και για την «χυδαία πράξη» που μνημονεύει χωρίς να προσδιορίζει ο αυτόχειρας στο αποχαιρετιστήριο σημείωμά του.

Γεια χαρά – Νίκος, του Αλέξη Πάρνη

Στη φωτογραφία αριστερά, ο Πάρνης με τον Σήφη, τον γιο του Ζαχαριάδη

Τις Κυριακές συνηθίζω να έχω κάτι σχετικό με τη λογοτεχνία, κι έτσι σήμερα παρουσιάζω ένα βιβλίο, που είναι μεν λογοτεχνικό αλλά έχει κάποιες ιδιομορφίες· αν θέλαμε να το χαρακτηρίσουμε με μια λέξη θα το λέγαμε «αυτοβιογραφία», αλλά δεν είναι από τις συνήθεις αυτοβιογραφίες, όπου ο συγγραφέας ξεκινάει την εξιστόρηση της ζωής του από την παιδική του ηλικία. Επιπλέον, πράγμα ασυνήθιστο για αυτοβιογραφία, ο πρωταγωνιστής του βιβλίου δεν είναι ο αυτοβιογραφούμενος, αλλά κάποιος άλλος.

Άξονας της ιδιότυπης αυτοβιογραφίας του Αλέξη Πάρνη είναι η αλληλογραφία του με τον Νίκο Ζαχαριάδη, τον πρώην γραμματέα του ΚΚΕ, καθαιρεμένο πια και εκτοπισμένο στο Μποροβίτσι, κάπου ανάμεσα στο Λένινγκραντ και τη Μόσχα, από το 1956 έως το 1962. Ο Πάρνης συνδέθηκε στενά με τον Ζαχαριάδη μετά την καθαίρεση του τελευταίου, ήταν δηλαδή φίλος στα δύσκολα: φιλοξενούσε τον Σήφη, τον μικρό γιο του Ζαχαριάδη, του έστελνε την Αυγή, τον επισκεπτόταν όποτε μπορούσε. Είναι λοιπόν, πέρα από αυτοβιογραφία, η ιστορία της φιλίας ενός ποιητή κι ενός πολιτικού.

Για τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια, ο Πάρνης μιλάει πολύ συνοπτικά. Το πραγματικό του όνομα είναι Σωτήρης Λεωνιδάκης, γεννήθηκε το 1924 στον Πειραιά, και από νέος έγραφε και συμμετείχε στην πνευματική κίνηση π.χ. στο περιοδικό Αργώ το 1943. Ο πατέρας του είχε ένα μικρό υφαντουργείο και στην κατοχή έκρυψαν την οικογένεια του εβραίου συνεταίρου του, πράγμα που έγινε αιτία να συνδεθεί ο νεαρός Σωτήρης με το ΕΑΜ και με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ. Συμμετείχε, ως καπετάν Αλέξης, διοικητής λόχου, στην τελευταία μάχη με τους Γερμανούς, στα περιβόλια του Ροσινιόλ τον Σεπτέμβρη του 1944. Στα Δεκεμβριανά πληγώθηκε στο γόνατο από θραύσμα χειροβομβίδας έξω από το φαρμακείο του Μπακάκου στην Ομόνοια. Μετά τη Βάρκιζα βρέθηκε στο Ρουμπίκ της Αλβανίας και στο Μπούλκες της Βοϊβοντίνας, όπως κι άλλοι καταδιωκόμενοι ελασίτες και τελικά γύρισε στην Ελλάδα στα τέλη του 1948 και συμμετείχε στην τελική φάση του εμφυλίου πολέμου ως υπολοχαγός-πολεμικός ανταποκριτής.

Ως πολιτικός πρόσφυγας σπούδασε στο Λογοτεχνικό Ινστιτούτο Μαξίμ Γκόρκι της Μόσχας, όπου γνωρίστηκε και συνδέθηκε φιλικά με τον Ναζίμ Χικμέτ και με τον Μπορίς Παστερνάκ και άρχισε να δημοσιεύει ποιήματά του μεταφρασμένα στα ρωσικά. Το 1954 έγραψε ένα μεγάλο επικό ποίημα για τον Μπελογιάννη, για το οποίο τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο στο φεστιβάλ της ΠΟΔΝ στη Βαρσοβία. Μετά την καθαίρεση του Ζαχαριάδη αρνήθηκε να τον αποκηρύξει και ήρθε σε σύγκρουση με τη νέα ηγεσία του ΚΚΕ, με αποτέλεσμα να πέσει σε δυσμένεια και να σταματήσει να δημοσιεύει· είχε βέβαια προφτάσει να γίνει πολύ γνωστός και είχε αρκετούς φίλους που του συμπαραστάθηκαν, αλλά πέρασε δύσκολα χρόνια’ χάρη σε μια σειρά συμπτώσεις και ύστερα από αρκετές απορρίψεις, το θεατρικό του έργο Το νησί της Αφροδίτης, που ξεκίνησε να το γράφει κατά προτροπήν Ζαχαριάδη, με θέμα τον κυπριακό αγώνα, ανέβηκε τελικά το 1960 και γνώρισε τεράστια επιτυχία. Το έργο αυτό έγινε και το διαβατήριο για τον επαναπατρισμό του το 1962.

Κατά σύμπτωση, την ίδια εποχή ο Ζαχαριάδης κάνει το απονενοημένο διάβημα να παρουσιαστεί στην ελληνική πρεσβεία της Μόσχας και να ζητήσει να γυρίσει στην Ελλάδα για να δικαστεί. Οι δυο φίλοι συναντήθηκαν για τελευταία φορά τότε και μετά η επικοινωνία τους διακόπηκε: ο ένας επέστρεφε τροπαιούχος στην πατρίδα και ο άλλος έφευγε για πολύ χειρότερη εξορία, το Σουργκούτ της Σιβηρίας, όπου επρόκειτο να αυτοκτονήσει την 1η Αυγούστου 1973.