Μεζεδάκια της μομφής

Θα καταλάβατε ότι τα ονομάζω έτσι επειδή, την ώρα που τα έγραφα χτες το μεσημέρι, διεξαγόταν στη Βουλή η συζήτηση για την πρόταση μομφής κατά της κυβέρνησης. Και θα έχετε δίκιο αν μου πείτε ότι ο κανονικός όρος είναι «πρόταση δυσπιστίας», θα σας αντιτείνω όμως ότι τίτλο «Μεζεδάκια δυσπιστίας» έχουμε ήδη χρησιμοποιήσει το 2018, όπως και «Δύσπιστα μεζεδάκια» πέρυσι -κι έτσι, τα είπα «μομφής».

Μπόρεσα να παρακολουθήσω κάποια σημεία από τη συζήτηση κι έτσι αλίευσα μερικά γλωσσικά αστοχήματα για να τα σερβίρω στη σημερινή πιατέλα.

Για παράδειγμα, ο πρωθυπουργός, απευθυνόμενος στον Αλέξη Τσίπρα είπε:

Αλλά δεν μας απαντήσατε, κ. Τσίπρα, και θέλω να σας ρωτήσω ευθέως, εάν στην επιστολή την οποία σας ενεχυρίασε ο Πρόεδρος της Αρχής αναφέρθηκαν τα ονόματα τα οποία δημοσιεύσατε σήμερα, ναι ή όχι; Υπήρχαν τα ονόματα ή δεν υπήρχαν;

Αλλά δεν τη βάζουμε ενέχυρο την επιστολή, τη δίνουμε στο χέρι, την εγχειρίζουμε. Άρα, που σας ενεχείρισε έπρεπε να πει. Πιο απλό βέβαια θα ήταν να πει: που σας έδωσε, που σας έδωσε ιδιοχειρως.

Επίσης, αν άκουσα καλά, ο Αλ. Τσίπρας είπε για τα «τρεισήμισι χρόνια» της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Αυτό θεωρείται λάθος, είναι μάλιστα από τα πρώτα πρώτα που βρίσκει κανείς στα λαθολόγια, διότι τα χρόνια είναι γένους ουδετέρου, οπότε αφού έχουμε «τρία» χρόνια πρέπει να πούμε «τριάμισι χρόνια» αλλά «τρεισήμισι μήνες» και «τρεισήμισι ώρες». Αλλά για το θέμα αυτό χρωστάμε άρθρο.

Επίσης, έτυχε να ακούσω τον βουλευτή της ΝΔ κ. Χαρακόπουλο να επαινεί τον δημόσιο τομέα «που καταγάγει καθημερινά νίκες». Αλλά ενώ θα πούμε «έχει καταγάγει» ή μπορούμε να πούμε «θα καταγάγει» ή «φιλοδοξεί να καταγάγει», στην οριστική του ενεστώτα το ρήμα είναι «κατάγει». Πρόσεξα επίσης ότι ο Ευκλείδης Τσακαλώτος ανέφερε μια λέξη που μας απασχόλησε πρόσφατα, την κουτσουκέλα, αλλά χρησιμοποίησε τον τύπο «κουτσικέλα».

Τέλος, πρόσεξα ότι ο Αλ. Τσίπρας χρησιμοποίησε τον κακόζηλο αγγλότροπο πληθυντικό, όταν είπε ότι ο πολίτης φοβάται να περάσει «έξω από τα σουπερμάρκετΣ». Το σωστό είναι «τα σουπερμάρκετ’, βέβαια.

Κι ένα μαργαριτάρι σχετικό με τη συζήτηση στη Βουλή, αλλά από εφημερίδα. Iδού ο πρωτοσέλιδος τίτλος του Ποντικιού:

Πρόκειται βέβαια, όπως το λένε κι οι ίδιοι στον υπότιτλο, για παράφραση του πασίγνωστου ρητού «Έστι δίκης οφθαλμός ός τα πάνθ’ ορά». Ωστόσο, οι μεταξωτές περισκελίδες θέλουν επιδέξιους χειριστές. Το «ους» (το αυτί) είναι ουδέτερο, άρα η αντωνυμία έπρεπε να είναι «ό», όχι «ός». Και το «ακούει» δεν δασύνεται όπως το «ορά», άρα «τα πάντ’ ακούει».

* Κι ένα πρωθυπουργικό μαργαριτάρι, σχετικό με τη συζήτηση στη Βουλή αλλά φιλοτεχνημένο την προηγούμενη μέρα, σε ομιλία στο Ηράκλειο. Αναφέροντας προηγούμενη δήλωση του Αλέξη Τσίπρα, ο Κ. Μητσοτάκης είπε: «Υπάρχουν δικαστάς εις τας Αθήνας» (στο 55.30 του βίντεο, εδώ).

Ο Τσίπρας όμως (είδα το βίντεο) είπε, φυσικά, «Υπάρχουν δικασταί εις τας Αθήνας». Επαναλάμβανε ρήση του Ελευθ. Βενιζέλου, ο οποίος παράφραζε την παροιμιώδη φράση «Υπάρχουν δικαστές στο Βερολίνο», που αποδίδεται σε έναν μυλωνά στο Πότσδαμ.

* Αστείο ορθογραφικό λάθος που είδα στα Υπογλώσσια, όπου κάποιος εμπορικός ιστότοπος προτείνει ταξινόμηση των προϊόντων που εκθέτει κατά διάφορους τρόπους, ανάμεσά τους και κατά «φθήνουσα» τιμή.

Φθίνουσα βεβαίως, δηλαδή ξεκινάει από τη μεγαλύτερη και κατεβαίνει προς τη μικρότερη, αλλά η έλξη από τις φθηνές τιμές φάνηκε ακαταμάχητη.

Αχ, πότε θα έρθει το φθηνόπωρο, που είπε κάποιος.

* Διαβάζω στον 984:

Το φημισμένο Αδριάνειο Υδραγωγείο, το οποίο είναι λειτουργικό επί 19 αιώνες, συνεχίζοντας να μεταφέρει νερό από την Πάρνηθα και την Πεντέλη στην Αθήνα, αναδεικνύει αλλά και το καταστεί παραγωγικό, ο δήμος Χαλανδρίου κατασκευάζοντας το πρώτο δίκτυο στη χώρα αποκλειστικά μη πόσιμου νερού. Μετά από 60 χρόνια εκτός λειτουργίας, το πολύτιμο νερό που κυλάει μέσα στο Αδριάνειο θα είναι προσβάσιμο στους κατοίκους του Χαλανδρίου για ποτιστικές και άλλες ανάγκες.

Advertisement

Τα παπούτσια των άλλων

Δεν πρόκειται για τίτλο ταινίας όσο κι αν θυμίζει τις «Ζωές των άλλων» -έναν τίτλο που εγώ θα τον μετέφραζα «Η ζωή των άλλων» διότι μια ζωή την έχουμε (κι αν δεν τη γλεντήσουμε, τι θα καταλάβουμε, τι θα καζαντίσουμε;) εκτός από τις γάτες κι από εκείνον που ζούσε μονάχα δυο φορές. Αλλά παπούτσια έχουμε τουλάχιστον δύο ο καθένας εκτός από τον μονοσάνδαλο Ιάσονα και κανέναν μονοπόδαρο, οπότε ο τίτλος στέκει.

Τι μας ενδιαφέρουν όμως τα παπούτσια των άλλων; Μας ενδιαφέρουν από φρασεολογική άποψη -όχι στα ελληνικά, ή τουλάχιστον όχι μέχρι πρόσφατα στα ελληνικά. Όμως καθώς τα αγγλικά είναι πλέον παγκόσμια και κυρίαρχη γλώσσα, οι εκφράσεις της αγγλικής περνάνε και στις άλλες γλώσσες -κι έτσι τα παπούτσια των άλλων μπορεί να γίνουν και δικά μας παπούτσια, παρόλο που η παροιμία προειδοποιεί ότι πρέπει να διαλέγουμε παπούτσι από τον τόπο μας.

Το άρθρο λογάριαζα αρκετές μέρες να το γράψω, όμως εχτές έβλεπα το Κόκκινο του Κισλόφσκι και ένας διάλογος με παρακίνησε να το γράψω επιτέλους. Έβλεπα την ταινία στα γαλλικά αλλά είχα βάλει και τους αγγλικούς υποτίτλους. Κι εκεί σε μια συζήτηση του Τρεντινιάν με την κοπέλα, λέει ο Τρεντινιάν, συνταξιούχος δικαστής, για όσους είχε καταδικάσει στην καριέρα του, J’étais pas dans leur peau mais dans la mienne. Μεταφράζει ο υποτιτλιστής: I was in my shoes, not theirs.

Ο Έλληνας υποτιτλιστής σωστά το αποδίδει: Δεν ήμουν στη θέση τους, αλλά στη δική μου.

Μετακατακλυσμιαία μεζεδάκια

Τα σημερινά μεζεδάκια γράφονται μερικές ώρες μετά την πρωτοφανή νεροποντή που έπνιξε το Λεκανοπέδιο, οπότε εύλογα θα τα πούμε μετακατακλυσμιαία. Τις φράσεις τις σχετικές με τη δυνατή βροχή τις είχαμε συζητήσει πριν από κανα μήνα περίπου, και ως απόρροια εκείνου του πρώτου άρθρου είχα ανεβάσει κι ένα δεύτερο, ειδικά για τις φονικές πλημμύρες του 1961. Κάποιος ειδικός είπε ότι η χτεσινή βροχή ήταν η χειρότερη από το 1961, αλλά αυτό δεν το ξέρω -πάντως, δεν θυμάμαι να έχω ξαναδεί τέτοια ένταση. Προχωράμε όμως στη συγκομιδή της εβδομάδας.

Το πρώτο μεζεδάκι δεν μπορώ να το τεκμηριώσω γραπτώς, αλλά το άκουσα με τ’ αυτιά μου και μου το επισήμαναν και άλλοι. Σε δελτίο ειδήσεων του Σκάι αυτής της εβδομάδας, μετά την επίθεση στις Σκουριές, ο Τάσος Τέλλογλου, που κλήθηκε να αναλύσει τι συμβαίνει, εξήγησε ότι «οι αντιδράσεις για τα ορυχεία χρυσού στη Χαλκιδική οφείλονται στην προσδοκία των κατοίκων ότι θα πέσει η αξία των ακινήτων τους. Προσδοκία όμως, σύμφωνα με τα ελληνικά που ξέρουμε, και σύμφωνα με τα λεξικά, είναι η αναμονή με ελπίδα για κάτι θετικό (ορισμός από το ΛΚΝ, παρόμοια στον Μπαμπινιώτη). Λέτε οι κάτοικοι να ελπίζουν πως θα πέσει η αξία της περιουσίας τους; Τίποτα δεν αποκλείεται βέβαια, αλλά η λογική λέει πως μάλλον θα φοβούνται ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Μακάρι όμως να ήταν αυτό το μοναδικό φάουλ στην δήθεν αντικειμενική ανάλυση του κ. Τέλλογλου.

Και από τον Τ. Τέλλογλου στον Αλ. Παπαχελά, που νομίζω ότι συνεργάζονται κιόλας σε τηλεοπτικά και άλλα εγχειρήματα. Μας έχει συνηθίσει σε αγγλισμούς ο κ. Παπαχελάς, αλλά εδώ δεν πρόκειται γι’ αυτό, αλλά για σκέτη ασάφεια -διαβάστε και κρίνετε, από άρθρο της περασμένης εβδομάδας: Τον δικό τους ιστορικό ρόλο έπαιζαν βέβαια και τα συνδικάτα, τα οποία ήλεγχαν τα κόμματα και λειτουργούσαν ως πολιορκητικοί κριοί κάθε φορά που έπρεπε να πάρουμε μια κρίσιμη απόφαση. Κορυφαίο παράδειγμα, η τραγωδία της μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού επί Σημίτη, η οποία τορπιλίσθηκε εκ των έσω. Και ρωτάω εγώ: ποιος έλεγχε ποιον; Τα συνδικάτα ασκούσαν έλεγχο πάνω στα κόμματα ή τα κόμματα πάνω στα συνδικάτα; Από τη δομή της φράσης (σκυλάκι δάγκωσε παιδάκι) φαίνεται πως τα συνδικάτα ασκούσαν έλεγχο πάνω στα κόμματα, όμως από τη γνώση που έχουμε για τα πράγματα και κυρίως για τον αρθρογράφο εικάζουμε πως ήθελε να γράψει ότι τα συνδικάτα βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των κομμάτων. Να προσέξουμε ότι η γλώσσα, που δεν ανέχεται την ασάφεια, έχει μηχανισμούς για να φανερώνει το σωστό νόημα. Η φράση του κ. Παπαχελά, σε κανονικά ελληνικά, είναι: Τον δικό τους ιστορικό ρόλο έπαιξαν τα συνδικάτα, που ελέγχονταν από τα κόμματα… ή, με τη σοφή επανάληψη του προκλιτικού: τα συνδικάτα, που τα έλεγχαν τα κόμματα και λειτουργούσαν… Φαίνεται όμως ότι τύποι όπως το ήλεγχαν στομώνουν τη ζωντανή αίσθηση της γλώσσας.

Ο ολετήρας της κρεατομηχανής του κ. Παπαχελά

Προσοχή, στο τέλος έχει μια μικρή αγγελία, άσχετη με το κυρίως θέμα του σημερινού σημειώματος.

Το σημερινό θέμα το δανείζομαι από το φόρουμ της Λεξιλογίας, κι αυτό επειδή αφορά μια λέξη που έτυχε πρόσφατα να τη συζητήσουμε κι εδώ, κι επειδή έχει πλάκα να βλέπεις ένα από τα κορυφαία Μον Μπλαν της δημοσιογραφίας μας να κάνει μουτζούρες.

Θα διαβάσατε ίσως, στην Καθημερινή της περασμένης Κυριακής, το άρθρο του κ. Στεφανόπουλου, στο οποίο υποστηρίζει ότι η χώρα δεν χρειάζεται εκλογές αλλά κυβέρνηση με ικανότητες και γνώση, και ότι η σημερινή κυβέρνηση Παπαδήμου πρέπει, με τροποποίηση της συμφωνίας με την οποία ιδρύθηκε, να εξαντλήσει την τετραετία από τις προηγούμενες εκλογές. Δεν θα συζητήσω το άρθρο καθαυτό, αλλά μπορείτε να το κάνετε στα σχόλια. Παρόμοια θέση άλλωστε με τον κ. Στεφανόπουλο υποστήριξε η κ. Άννα Διαμαντοπούλου και άλλοι πολλοί -ενώ άλλοι έχουν υπαινιχθεί ότι οι αγορές δεν σηκώνουν και πολλή δημοκρατία.

Ο κ. Παπαχελάς, ως διευθυντής της Καθημερινής, αισθάνθηκε την ανάγκη να γράψει το άρθρο του, με τον εύγλωττο τίτλο «Ιστορία ενός άρθρου«, για να απαντήσει σε όσους υποστήριξαν ότι το άρθρο του κ. Στεφανόπουλου ήταν προϊόν συνωμοσίας, ή κάτι τέτοιο. Ο κ. Παπαχελάς παρουσιάζει τα γεγονότα όπως έγιναν και δεν έχω καμιά αντίρρηση ή παρατήρηση σ΄ αυτό. Στη συνέχεια όμως, αφήνεται σε ένα ξέσπασμα, σαν να τον πνίγει το δίκιο του, και εκεί έχω μια γλωσσική ένσταση: