Ο Αλεξανδρινός που λάτρευε το διάβασμα

Κάτι άλλο είχα προγραμματίσει για σήμερα, αλλά με γράπωσε αμείλικτη η θλιβερή είδηση. Θα ήταν αχαριστία να μην αλλάξω πρόγραμμα, και το ιστολόγιο αχάριστο δεν είναι -οπότε το σημερινό άρθρο αφιερώνεται στον μεγάλο Αλεξανδρινό.

Το ξέρω, ο τίτλος παραπλανά, διότι έχουμε συνηθίσει Αλεξανδρινό ν’ αποκαλούμε τον Καβάφη. Ωστόσο, ο Ουμπέρτο Έκο, που χτες άφησε φτωχότερον τον μάταιο τούτο κόσμο, ήταν κι αυτός Αλεξανδρινός ή έστω Αλεσαντριανός, αφού είχε γεννηθεί στην Αλεσάντρια (Alessandria) του Πεδεμοντίου, μια μεσαίου μεγέθους πόλη κάπου 70 χιλιόμετρα από το Τορίνο, που οφείλει το όνομά της όχι στον Μεγαλέξαντρο αλλά σε κάποιον Πάπα που λεγόταν Αλέξανδρος και που τα περιστατικά της ίδρυσής της τα αφηγείται ο Έκο στο μυθιστόρημά του Μπαουντολίνο -και έχει βάλει τον ήρωά του να έχει κι αυτός γεννηθεί στην Αλεσάντρια, ο τρίτος διάσημος γιος της θα λέγαμε (ο δεύτερος είναι ο ποδοσφαιριστής Τζάνι Ριβέρα).

Αλλά αποκαλώ Αλεξανδρινό τον Έκο και για έναν ακόμα λόγο, διότι είχε όχι μόνο την απίστευτη πολυμάθεια αλλά και τον μανιακό έρωτα για τα βιβλία που έχουμε παραδοσιακά συνδέσει με τους Αλεξανδρινούς εκείνους λόγιους που έστησαν και διεύθυναν τη μυθική βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, τον Ζηνόδοτο, τον Απολλώνιο, τον Ερατοσθένη, και βέβαια τον Καλλίμαχο. Λένε πως είχε 30.000 τόμους στο σπίτι του στο Μιλάνο, και είχε γράψει:

«Όποιος δε διαβάζει, στα 70 του θα έχει ζήσει μόνο μια ζωή, τη δική του! Όποιος διαβάζει θα έχει ζήσει 5000 χρόνια: ήταν εκεί όταν ο Κάιν σκότωσε τον Άβελ, όταν ο Ρέντσο παντρεύτηκε τη Λουτσία, όταν ο Λεοπάρντι θαύμαζε το άπειρο… Γιατί η ανάγνωση είναι μια αθανασία προς τα πίσω.»  (Chi non legge, a 70 anni avrà vissuto una sola vita: la propria! Chi legge avrà vissuto 5000 anni: c’era quando Caino uccise Abele, quando Renzo sposò Lucia, quando Leopardi ammirava l’infinito… perché la lettura è una immortalità all’indietro).

Advertisements

Καβαφισμός και άλλες επιδημίες από την Αίγυπτο

Το σημερινό κυριακάτικο, άρα φιλολογικό μας άρθρο αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, συνέχεια ενός παλιότερου φιλολογικού άρθρου. Βέβαια, το παλιότερο εκείνο άρθρο δεν δημοσιεύτηκε την περασμένη ή την προπερασμένη Κυριακή αλλά πριν από τριάμισι χρόνια -τι τα θέλετε όμως, αν ο βίος είναι βραχύς, η τέχνη είναι μακρά.

Στο άρθρο που είχα γράψει το 2012 για την τερατώδη γκάφα του (οΘντκ) φιλόλογου κ. Σ. Καργάκου να βγάλει φασίστα τον Καβάφη επειδή σε κάποια παλιά εφημερίδα βρήκε μια πλαστή επιστολή υπέρ του φασιστικού κόμματος που την υπέγραφε ο Καβάφης και άλλοι επιφανείς αλεξαντριανοί, αγνοώντας ότι υπήρξε διάψευση και μη μπορώντας να δει ότι ο Καβάφης με τον Λαγουδάκη δεν θα υπέγραφαν μαζί ούτε έγγραφο διαμαρτυρίας για τα τσουχτερά κοινόχρηστα της οκέλας τους (της πολυκατοικίας δηλαδή), έγραφα και τα εξής: Οι φίλοι του Καβάφη συγκέντρωσαν υπογραφές κάτω από ένα κείμενο διαμαρτυρίας, το οποίο δημοσιεύτηκε ευρέως και στην Αλεξάνδρεια αλλά και στην Αθήνα. Ο Δρ Λάιγξ κατατροπώθηκε, αλλά η αντιπαράθεση μεταφέρθηκε στην Αθήνα, όπου οι φίλοι του Παλαμά αισθάνθηκαν να απειλείται το είδωλό τους από τον αλεξανδρινό ποιητή. Όχι με μεγάλη δόση υπερβολής θα μπορούσαμε να πούμε ότι εξαιτίας του επεισοδίου Λαγουδάκη βγήκε το ειδικό καβαφικό τεύχος του περιοδικού Νέα Τέχνη, μορφοποιήθηκε ο πυρήνας των φίλων του Καβάφη στην Αθήνα (Λαπαθιώτης, Βαϊάνος κτλ.) και εδραιώθηκε ο Καβάφης ως το αντίπαλον δέος στον Παλαμά. Όμως το κεφάλαιο αυτό θα μας απασχολήσει σε επόμενο σημείωμα, διότι ήδη έχω γράψει πάρα πολλά.

Βρισκόμαστε στα 1924 και στην ελληνική ποίηση, όπως τουλάχιστον αυτή είναι αντιληπτή στην Αθήνα, κυριαρχεί ο Παλαμάς, αν και ο Καβάφης έχει αρχίσει να ακούγεται. Με αφορμή το επεισόδιο Λαγουδάκη λοιπόν, ο Δημήτρης Ταγκόπουλος, ο εκδότης του ιστορικού Νουμά, της ναυαρχίδας των δημοτικιστών, έγραψε στην εφημερίδα Έθνος, όπου είχε καθημερινή φιλολογική στήλη αλλά και χρονογράφημα, το άρθρο που θα διαβάσετε, με τίτλο «Καβαφισμός». Στο αρνητικότατο για τον Καβάφη άρθρο, που παρομοίαζε με επιδημία τον καβαφισμό, απάντησε ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, από τους πρώτους και πιο πιστούς φίλους του Καβάφη στην Αθήνα, με μια μάλλον σύντομη επιστολή του, που την παρουσιάζω επίσης. Οι δυο επιστολές είναι γνωστές στους παροικούντες τη φιλολογικήν Ιερουσαλήμ, αλλά αν δεν κάνω λάθος δεν υπάρχουν στο Διαδίκτυο.

Ένα παραπονεμένο αγόρι γράφει στον πατέρα του

Κι ενώ συνεχίζονται, σε παράταση της παράτασης της παράτασης, οι διαπραγματεύσεις που έπρεπε οπωσδήποτε να είχαν ολοκληρωθεί την Κυριακή το βράδυ αλλιώς τη Δευτέρα το πρωί θα ερχόταν η συντέλεια του κόσμου, αντί να προσπαθήσω να παρακολουθήσω την επικαιρότητα θα ασχοληθώ με ένα στιγμιότυπο από την καθημερινή, την οικογενειακή ζωή, ένα γράμμα που στέλνει ένα παιδί στον πατέρα του, γράμμα γεμάτο παράπονο. Βλέπετε, φαίνεται πως ο πατέρας είχε τάξει στον γιο να τον πάρει μαζί του ταξίδι στην πρωτεύουσα, αλλά τελικά έφυγε μόνος του και άφησε τον πιτσιρικά στο χωριό μαζί με τη μαμά. Κι ο μικρός, όλο καημό για το ματαιωμένο όνειρο, γράφει στον πατέρα του ένα θυμωμένο γράμμα, με κάμποσα λαθάκια -απ’ τη βιασύνη τάχα ή απ’ το παράπονο; Ή μήπως για τις μουτζαλιές φταίνε τα παιδικά δάκρυα που ύγραναν το χαρτί;
Αυτή την τελευταία εικασία μπορούμε να την απορρίψουμε• ο νεαρός δεν έγραφε σε χαρτί. Βλέπετε, παρέλειψα να διευκρινίσω ότι η μικρή αυτή οικογενειακή σκηνή δεν είναι τωρινή, δεν συνέβη στα χρόνια μας, ούτε τον προηγούμενο αιώνα, ούτε στο νεοελληνικό κράτος• το γράμμα που θα διαβάσουμε έχει ηλικία σχεδόν δυο χιλιάδες χρόνια -και βέβαια, γράφτηκε όχι σε χαρτί παρά σε πάπυρο• να το δούμε:

Η ψιλή της Υόρκης, η δήθεν φασιστική στροφή του Καβάφη και η τσαπατσουλιά του Σ. Καργάκου

Πριν από δυο χρόνια περίπου, είχα γράψει ένα άρθρο στο οποίο ανασκεύαζα την δήθεν ανακάλυψη του φιλόλογου Σ. Καργάκου ότι ο μεγάλος ποιητής Κ. Καβάφης ήταν, τάχα, οπαδός του φασισμού και είχε υπογράψει υμνητική επιστολή προς τον αρχηγό των ελλήνων φασιστών. Το άρθρο εκείνο είχε γραφτεί εν θερμώ, χωρίς να έχω δει το βιβλίο που έγραψε ο Καργάκος για τον Καβάφη, και χωρίς να έχω διερευνήσει όσο θα ήθελα το θέμα, ωστόσο σε γενικές γραμμές όσα λέει ισχύουν απόλυτα. Στο μεταξύ, μπόρεσα να δω το βιβλίο του Καργάκου και διερεύνησα περισσότερο την προϊστορία του ζητήματος, αλλά δεν έβρισκα αφορμή να ξαναπιάσω το θέμα. Ήλπιζα μάλιστα ότι ο κ. Καργάκος θα είχε αντιληφθεί το λάθος του και θα είχε μετανιώσει, οπότε δεν ήθελα να ανακινήσω το θέμα.

Όμως, πριν από μερικές μέρες, στην εκπομπή του… Λεωνίδα Γεωργιάδη (ναι, του αδελφού του Άδωνη) στο… ΤηλεΆστυ ο κ. Καργάκος επανέλαβε τις ανυπόστατες ανακαλύψεις του για τον φασισμό του Καβάφη, και το θέμα συζητήθηκε ξανά στο Διαδίκτυο (π.χ. στο phorum.gr, όπως με ενημέρωσε ένας φίλος που μου έστειλε ηλεμήνυμα) οπότε βρίσκω την ευκαιρία να παρουσιάσω ξανά την υπόθεση, με ορισμένα νέα στοιχεία. Το άρθρο είναι μεγάλο και οι παλιοί αναγνώστες θα το έχουν ξαναδιαβάσει (αν και γράφω από την αρχή, δεν κοπυπαστώνω το παλιό άρθρο παρά μόνο ενμέρει). Τέλος πάντων, στο τέλος, για να τους αποζημιώσω, έχω εντελώς καινούργιο υλικό. Βέβαια, έτσι το άρθρο μακραίνει πολύ, οπότε σας προειδοποιώ ότι ακολουθεί σεντόνι τρίδιπλο.

Καταρχάς, τα περιστατικά. Καθώς ξεφύλλιζε το σώμα της εφημ. Σκριπ για να βρει στοιχεία για τον μεγάλο σεισμό της Κορίνθου, το 1928, ο Σ. Καργάκος έπεσε τυχαία πάνω σε ένα ψήφισμα Ελλήνων της Αλεξανδρείας υπέρ του φασισμού, στο οποίο περιλαμβανόταν και το όνομα του Καβάφη. Εντυπωσιασμένος από αυτή την ανακάλυψη, λέει, άρχισε να μελετά τον Καβάφη κάτω από μιαν άλλη οπτική. Ο Καργάκος διατυπώνει διάφορες υποθέσεις για να δικαιολογήσει την (ανύπαρκτη, όπως θα δούμε) προσχώρηση του Καβάφη στον φασισμό: ότι επηρεάστηκε από τον Μαρινέτι, ότι το έκανε για να μη δυσαρεστήσει κάποιους φίλους του, ότι το έκανε από πικρία για την απόρριψη από τους δημοτικιστές. Αλλά τον αφήνω να τα πει ο ίδιος.

Κάτω τα χέρια από τον Καβάφη, κορόιδα!

 

Προσθήκη: Νεότερο άρθρο για το ίδιο θέμα, με περισσότερα στοιχεία, υπάρχει εδώ.

Σε ένα ελληνοκεντρικό ιστολόγιο έσκασε η είδηση σαν βόμβα: ο Καβάφης, λέει, είχε υπογράψει το 1928 επιστολή υπέρ της «Ένωσης Ελλήνων Φασιστών», μαζί με άλλους επιφανείς Αλεξανδρινούς. Και, το χειρότερο, το άρθρο συνοδευόταν από ακαταμάχητα τεκμήρια: σκαναρισμένη τη σελίδα από την αθηναϊκή εφημερίδα Σκριπ, όπου φαρδιά-πλατιά εμφανίζεται, ανάμεσα στα άλλα το όνομα του Καβάφη κάτω από το εξής κωμικοτραγικό κείμενο:

Εκδηλώσεις υπέρ του φασισμού
Τηλεγραφήματα και επιστολαι προς τον κ. Υψηλάντη
Εξ Αλεξανδρείας
Προς τον Αρχηγόν της Ενώσεως των Ελλήνων Φασιστών απεστάλη εξ Αλεξανδρείας η κατωτέρω επιστολή:
Έντιμε και ένδοξε Αρχηγέ,

Πλήρεις ευφροσύνης και αγαλλιάσεως διά την υφ᾿ ημών ανάληψιν της αρχηγίας του Φασιστικού αγώνος διαδηλούμεν την απεριόριστον αφοσίωσίν μας εις τα Ιδεώδη του Φασισμού και απεκδεχόμεθα παρ᾿ υμών την πραγμάτωσιν ιερών σκοπών, αναστήλωσιν γοήτρου Ελληνικού ονόματος, αποκατάστασιν ιερών και αιωνίων θεσμών, εκρίζωσιν ψυχοφθόρων και εθνοφθόρων τάσεων μαλλιαρισμού, κομμουνισμού, δημοκρατισμού.
Παρακαλούμεν όπως μας δεχθήτε υπό την αμίαντον σημαίαν σας.

Η φασιστική ομάς
Σωκ. Λαγουδάκης, Βασ. Αθανασόπουλος, Κ. Καβάφης, Γ. Πετρίδης, Σ. Γιαννακάκης, Ν. Καρδάρης, Μ. Ανταίος, Γιάγκος Περίδης.
(Έπονται και άλλαι υπογραφαί)