Ολιστικά μεζεδάκια

Και βέβαια ο λόγος που τα λέω έτσι είναι η αναφορά του πρωθυπουργού μας, σε ομιλία του προς κάποιους νέους, ότι πρέπει να βλέπουν ολιστικά τη ζωή και ότι τα λεφτά, βρε αδερφέ, δεν είναι το παν. Κι έτσι ο όρος «ολιστικά» έγινε ιότροπος στο Τουίτερ και στο Φέισμπουκ. Είδα κάμποσα πετυχημένα αστεία, αλλά πιο πολύ μου άρεσαν κάποια λογοπαίγνια όπως «ο παλιάτσος ολιστής» ή «ολιστής με τις γλαδιόλες».

Και ξεκινάμε τα μεζεδάκια μας με ένα μεταφραστικό μαργαριτάρι που διορθώθηκε, αλλά με τρόπο που μάλλον φανερώνει την άγνοια του συντάκτη.

Ο λόγος για το απίστευτο μακελειό στο δημοτικό σχολείο στο Τέξας, ή μάλλον για τη συζήτηση στις ΗΠΑ σχετικα με το μακελειό αυτό -όπου ένας ρεπουμπλικάνος βουλευτής, βασιζόμενος σε μια πλαστή φωτογραφία που διακινούσαν ακροδεξιοί, δήλωσε, σύμφωνα με το Πρώτο Θέμα, ότι ο φονιάς ήταν «ένας τρανσέξουαλ αριστεριστής παράνομος εξωγήινος».

Γελάσαμε πολύ διαβάζοντάς το και, μοιραία, το μυαλό μας πήγε στον διάσημο εξωγήινο του Υμηττού ο οποίος, σύμφωνα με τον πρωθυπουργό, είχε συμβουλέψει κάποιον νέο να κάνει αλλαγή φύλου (ή κάτι τέτοιο).

Στην προκείμενη περίπτωση, βέβαια, ο εξωγήινος γεννήθηκε από μεταφραστική ατζαμοσύνη, διότι ο ακροδεξιός βουλευτής είπε It’s a transexual leftist illegal alien.

Στα αγγλικά, alien όμως είναι, απλώς, ο αλλοδαπός -και illegal alien είναι ο επίσημος όρος για τον «παράνομο» μετανάστη.

Τελικα, το διόρθωσαν (αν και το λάθος σώζεται σε αναδημοσιεύσεις), άφησαν το τρανσέξουαλ μόνο στον τίτλο και στο άρθρο έγραψαν:

…ο Γκοσάρ έγραψε στο Twitter ότι ο 18χρονος Σαλβαδόρ Ράμος, που σκότωσε 19 μαθητές και δύο δασκάλες, προτού πέσει νεκρός από τα πυρά ενός συνοριακού φρουρού, ήταν ένας «τρανσέξουαλ αριστεριστής παράνομος ξένος» (σ.σ. χρησιμοποίησε μεταφορικά τη λέξη «alien»).

Όχι, φίλτατε. Δεν χρησιμοποίησε «μεταφορικά» τη λέξη alien ο βουλευτής! Η λέξη σημαίνει, στην κυριολεξία, τον αλλοδαπό, τον ξένο, αυτή ήταν και η αρχική σημασία της -μετά πήρε και τη σημασία του εξωγήινου.

Και κάτι ακόμα, πάλι μεταφραστικό: όταν βλέπουμε στα αμερικάνικα leftist δεν είναι ο αριστεριστής, κι ας έχει -ist! Είναι ο αριστερός.

* Και πάλι από τον Σκάι, ένα δεύτερο μεταφραστικό. Σε άρθρο για τα γλυπτά του Παρθενώνα Βρετανός καθηγητής φέρεται να λέει: «Είναι διάφανα σαφές ότι τα περισσότερα μάρμαρα που πήρε ο Έλγιν, τα πήρε από το μνημείο».

Αυτό μυρίζει κατά λέξη μετάφραση του It is crystal clear that… Όμως στα ελληνικά λέμε «είναι ολοφάνερο», «είναι οφθαλμοφανές», «είναι φως φανάρι» και άλλα πολλά, αναλόγως ύφους.

* Kι αλλο ένα μεταφραστικό, αυτή τη φορά όμως από μηχανάκι, από την αυτόματη μετάφραση του Spotify, αν δεν κάνω λάθος, που προσφέρει, ανάμεσα στ’ άλλα, ταξινόμηση των επεισοδίων «ανά ραντεβού».

Sort by date, βεβαίως!

* Και συνεχίζουμε μεταφραστικά, αλλά εδώ δεν ξέρω αν η μετάφραση έγινε από μηχανάκι ή από άνθρωπο.

Σε άρθρο του Χάφιποστ για το διαιτολόγιο τεσσάρων καρδιολόγων, που ζουν στις ΗΠΑ, διαβάζω ότι ο δρ. Σαμίρ Μέχτα στις 3 μμ συνηθίζει να τρώει, για σνακ, ένα «ευγενικό» μπαρ.

Φανταστείτε ότι το έγραψε αυτό κάποιος συντάκτης και δεν αναρωτήθηκε: Τι γράφω εδωπέρα;

Ή μάλλον αναρωτήθηκε, διότι έτσι εξηγείται ότι έβαλε σε εισαγωγικά τη λέξη «ευγενικό», που σημαίνει ότι κάτι δεν του φάνηκε να είναι εντάξει, μια και αυτός είναι ένας από τους ρόλους των εισαγωγικών, όταν δηλώνουν ότι κάπως έτσι είναι αλλά όχι ακριβώς αλλά πού να ψάχνω τώρα για το ακριβώς σωστό. Όμως το προσπέρασε αγέρωχα, απλώς βάζοντας τη λέξη σε εισαγωγικά.

Τι τρώει λοιπόν ο Δρ. Μέχτα στις 3μμ; Μην του στείλετε μέιλ, υπάρχει το αγγλικό άρθρο για να σας απαντήσει -δεν έχω πρόχειρο το λινκ, αλλά το κοίταξα και λέει Kind bar, που θα πει μια μπάρα δημητριακών της μάρκας Kind –σαν κι αυτές.

Και όχι, δεν είναι ανάγκη να ζεις στις ΗΠΑ ή στην Αγγλία για να το ξέρεις αυτό, αν βάλετε στο γκουγκλ «Kind bar» βγαίνει φάτσα κάρτα η μπάρα της μάρκας αυτής. Αλλά βέβαια με τις αμοιβές των ιστοτόπων, το γκούγκλισμα είναι πολυτέλεια.

Έχει κι άλλα το άρθρο, ας πούμε «ένα στρογγυλό επίπεδο ψωμί … φτιαγμένο από πέτρινο αλεύρι ολικής αλέσεως», που σας τα αφήνω σαν άσκηση.

Advertisement

Ο κ. Γιανναράς και η Ανεξάρτητη Αρχή Γλωσσικής Προστασίας

Το ιστολόγιο κι άλλες φορές έχει σχολιάσει γλωσσικές απόψεις του κ. Χρήστου Γιανναρά, ο οποίος τα τελευταία χρόνια έχει θρηνήσει κατ’ επανάληψη την «αιωνίως θνήσκουσα» γλώσσα μας. Θα θυμάστε, ας πούμε, ότι είχε χαρακτηρίσει τη θέσπιση του μονοτονικού συστήματος συμφορά ασύγκριτα χειρότερη από τη μικρασιατική καταστροφή (εδώ το απαντητικό μας άρθρο). Στην Καθημερινή της περασμένης Κυριακής, ο κ. Γιανναράς επανέρχεται στα γλωσσικά, με μια πρόταση που δεν θυμάμαι να έχει διατυπώσει άλλη φορά, και που ίσως αξίζει να σχολιαστεί.

Ο κ. Γιανναράς διατυπώνει την πρότασή του στην αρχή κιόλας της επιφυλλίδας του: Θα ήταν ίσως συνετό (αν θυμόμαστε ακόμα τι σημαίνει η λέξη «σύνεση») να αποκτούσαμε στο ελλαδικό μας (τάχα και) κράτος μια επιπλέον «ανεξάρτητη αρχή»: αρχή «γλωσσικής προστασίας».

Ποια θα είναι η αποστολή αυτής της ανεξάρτητης αρχής; Μας το αναπτύσσει παρακάτω:

Mια «ανεξάρτητη αρχή γλωσσικής προστασίας» θα έδινε συντεταγμένη μάχη με θεσμικά μέτρα για την ποιοτική καλλιέργεια της γλωσσικής εκφραστικής. Θα μπορούσε να παρεμβαίνει και προληπτικά για τη μείωση βαρβαρισμών (παραβίασης γραμματικών κανόνων και γλωσσικής αισθητικής) ή σολοικισμών (παραβίασης συντακτικών κανόνων και γλωσσικής λογικής) στον δημόσιο λόγο: Nα εξετάζει σε προφορική δοκιμασία τους υποψήφιους να εργαστούν ως εκφωνητές ή παρουσιαστές ειδήσεων, συντονιστές συζητήσεων, πολιτικοί αγορητές, συνεντευξιαζόμενοι καλλιτέχνες, σχολιαστές παρελάσεων, δημόσιων τελετών, εόρτιων επετείων κ.τ.ό.

Ο κ. Γιανναράς μπαίνει ακόμα και σε λεπτομέρειες, δίνει παραδείγματα των… θεμάτων των εξετάσεων γλωσσικής επάρκειας: Nα τους ζητάει να διακρίνουν, π.χ., το σωστό από το λάθος: Oκτώ-βριος ή Oκτώμ-βριος, Σεπ-τέμβριος ή Σεμ-πτέβριος; «Oσον αφορά» ή «ως αναφορά»; «Aφήνω μια πληροφορία-φήμη-είδηση να διαρρεύσει» ή «διαρρέω» μια πληροφορία-φήμη-είδηση; Ποια είναι η σωστή προστακτική: «Eπανάλαβε» ή «επανέλαβε», «απόδειξέ το» ή «απέδειξέ το», «ανάπνεε κανονικά» ή «ανέπνεε κανονικά»;

Ας προσπαθήσουμε να σκεφτούμε πώς θα λειτουργεί η Ανεξάρτητη Αρχή Γλωσσικής Προστασίας της πρότασης Γιανναρά. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η Αρχή δεν θα εξετάζει μόνο («προληπτικά») τους δημοσιογράφους της τηλεόρασης, αλλά και υποψήφιους να εργαστούν ως πολιτικοί αγορητές ή συνεντευξιαζόμενοι καλλιτέχνες.

Μεζεδάκια της εκκένωσης

Προχτές η κυβέρνηση αποφάσισε να εκκενώσει το κτίριο της ΕΡΤ από τους εργαζόμενους που το είχαν καταλάβει εδώ και μήνες, από τότε που με την παράνομη απόφαση της Νέας Δημοκρατίας θυσιάστηκε η Ιφιγένεια της Αγίας Παρασκευής, οπότε τα σημερινά μεζεδάκια, που γράφονται ενώ μεταδίδεται από τη Βουλή η πρόταση δυσπιστίας του ΣΥΡΙΖΑ, είναι λογικό να τα πούμε «μεζεδάκια της εκκένωσης». Τα περισσότερα μεζεδάκια βέβαια έχουν μαζευτεί νωρίτερα, και δεν αναφέρονται στην εκκένωση ή στη συζήτηση που ακολούθησε. Πάντως, τώρα ακούω από τη ζωντανή μετάδοση τον βουλευτή Κ. Μαρκόπουλο να κατηγορεί τον ΣΥΡΙΖΑ ότι με την πρόταση δυσπιστίας (που τη λέμε και ‘πρόταση μομφής’ στην καθομιλουμένη) «έκοψε τα πόδια» της χώρας, ενώ ο κυβερνητικός εκπρόσωπος κ. Κεδίκογλου είπε ότι η πρόταση ήταν «μαχαιριά στη χώρα«. Πλειοδότησε η βουλευτίνα κ. Πατριανάκου, που έκανε λόγο για «πισώπλατη μαχαιριά». Πολύ πιθανό στη συνέχεια της συζήτησης να βρεθεί και κάποιος που θα τη χαρακτηρίσει «πισώπλατη μαχαιριά κατάστηθα».

* Ξεκινώντας τα καθαυτό μεζεδάκια, θα επισημάνω τη νιοστή επανάληψη ενός μαργαριταριού για το οποίο έχουμε ξαναμιλήσει, το ενσκήπτω που σκύβει. Γράφει το ρεπορτάζ του skai.gr ότι ο κ. Στουρνάρας ζήτησε από τους εταίρους μας «να ενσκήψουν και να δουν την αντιστροφή της πορείας της ελληνικής οικονομίας που έχει επιτευχθεί». Γλώσσα λανθάνουσα ίσως, αφού, όπως έχουμε πει, μόνο αρπακτικά, φυσικές καταστροφές και ακραία καιρικά φαινόμενα ενσκήπτουν: θύελλες, καταιγίδες, τρόικες, τέτοια πράγματα. Βέβαια, την κοτσάνα την κατάλαβαν και στο συνοδευτικό βιντεάκι (στο 2.40 περίπου) έχουν διορθώσει το «ενσκήψουν» σε «εγκύψουν».

Πραξικοπηματικά μεζεδάκια

Σύμφωνα με την αναγγελία (από το Φέισμπουκ ή από το Τουήτερ, δεν θυμάμαι καλά) της Ένωσης Εφέδρων Καταδρομέων, σήμερα πρόκειται να γίνει ή ίσως έχει ήδη γίνει πραξικόπημα, κι έτσι μετά το πραξικόπημα της πιτζάμας (το 1975) θα έχουμε το πραξικόπημα του πληκτρολογίου. Για όποιον δεν πρόλαβε ή δεν θυμάται τα «σταγονίδια» έχουμε γράψει ένα παλιότερο άρθρο, ενώ δεν είναι άσχετος με το θέμα και ο περίφημος Πρόεδρος Ταμέλης. Αλλά ας προχωρήσουμε στα μεζεδάκια μας.

Διευκρίνιση: Εννοείται πως το άρθρο είχε γραφτεί πριν γίνει γνωστή η σύλληψη του Μιχαλολιάκου, του Κασιδιάρη και των άλλων στελεχών της Χρυσαβγής.

* Ένας φίλος μου που είναι κάπως αυστηρός, μου στέλνει το εξής απόσπασμα από άρθρο του Σκάι (και πολλών άλλων ιστοτόπων, βέβαια, σε σημείο που να μην ξέρεις ποιος αντιγράφει ποιον): Ο κ. Κάουντερ [του κόμματος της κ. Μέρκελ] επανέλαβε την προτίμησή του προς τους Σοσιαλδημοκράτες σε σχέση με τους Πράσινους, επειδή οι πρώτοι διαθέτουν μεγαλύτερη κοινοβουλευτική ομάδα και τα περιεχόμενα τους είναι πιο κοντά σε αυτά των Χριστιανοδημοκρατών. Δεν ξέρω τι ακριβώς εννοεί, μου λέει ο φίλος μου, αλλά το βρίσκω ανατριχιαστικό.

* Λέγαμε στα προηγούμενα μεζεδάκια για τον άτσαλο τίτλο «Πένθος για τον Μπάγεβιτς» και το κακό δευτέρωσε τούτη τη βδομάδα, όπου είχαμε τίτλους όπως «Θρήνος για τον Ατζαγκούν» (αλλά και «Πένθος για Ατζαγκούν», αλλού). Και πάλι, ο παίκτης δεν έπαθε κάτι ο ίδιος, πέθανε όμως ο πατέρας του -πολύ βαρύ χτύπημα για έναν εικοσάχρονο, αλλά οι τίτλοι δεν νομίζω ότι είναι εύστοχοι.

* Κλίνεται το κρεσέντο; Εγώ θα έλεγα ναι, το ίδιο και ο Νίκος Λίγγρης που το επισήμανε στη Λεξιλογία (όπως και άλλα δυο μεζεδάκια που θα δούμε πιο κάτω), όπως και το κοντσέρτο, του κοντσέρτου τα κοντσέρτα, έτσι και το κρεσέντο, του κρεσέντου, τα κρεσέντα, πολύ περισσότερο που η λέξη έχει ξεφύγει από την ειδική ορολογία των φιλόμουσων και έχει πάρει μεταφορικές σημασίες. Ο υλατζής της Καθημερινής (ή ο συντάκτης) προτίμησε να το αφήσει άκλιτο στο άρθρο του Ν. Μαρατζίδη «Η ώρα του κρεσέντο της δημοκρατίας«, επιλογή συζητήσιμη. Αλλά εντελώς αχώνευτο σουσουδισμό βρίσκω τα λατινογραμμένα στην εξής παράγραφο: Αφού η Χ.A. αποφάσισε να εισαγάγει στην πολιτική ζωή μια κακογραμμένη μεσαιωνική Fanfare, τα πράγματα δείχνουν πως έφτασε η ώρα η Δημοκρατία να απαντήσει με ένα εκστατικό Crescendo, που βασικό σκοπό έχουν θαρρώ να μας δείξουν ότι ο συντάκτης ξέρει πώς γράφεται το κρεσέντο στα ξένα (για το Fanfare, τι να πει κανείς -έχασε και την ευκαιρία για παρήχηση με τον χρυσαβγίτικο φανφαρονισμό).

Μεζεδάκια της επιστροφής

Η επιστροφή είναι δικιά μου, δηλαδή, αφού οι διακοπές για φέτος τελειώσανε -και πάλι καλά να λέμε- αν και άλλοι μπορεί να συνεχίσουν να λιάζονται αμέριμνοι και μετά τη Δευτέρα. Αρκετά τα μεζεδάκια που είχαμε τη βδομάδα που πέρασε, και θα ξεκινήσω με ένα που μου ξέφυγε από την προηγούμενη βδομάδα (ή ίσως την προπροηγούμενη).

Γράφοντας στο ένθετο Βημαγκαζίνο (μετά περνάνε και στην ηλέκδοση του Βήματος), η Λώρη Κέζα τα ψέλνει στον Σύριζα και διαπιστώνει: Πρώην βουλευτές, κομματάρχες, αφισοκολλητές που στήριξαν με πάθος κυβερνήσεις του παρελθόντος εναγκαλίστηκαν από τον ΣΥΡΙΖΑ ωσάν να μην είχαν παρελθόν. Το «ωσάν» δεν είναι βέβαια λάθος, απλώς είναι (ή, έστω, το βρίσκω) απίστευτα ψεύτικο -και ταυτόχρονα είναι κοτσανικός δείκτης (cochanic marker, στη διεθνή βιβλιογραφία), όπως λέμε τις λέξεις και φράσεις που δεν είναι λάθος καθαυτές αλλά δείχνουν ότι εκεί γύρω μπορεί να υπάρχει ένα μαργαριτάρι, όπως είναι το «εναγκαλίστηκαν από τον Σύριζα». Βλέπετε, το «εναγκαλίζομαι» είναι ρήμα αποθετικό, σαν το επεξεργάζομαι ή το διαπραγματεύομαι, δεν έχει ενεργητικη΄φωνή όπως τα συνήθη ρήματα, από εκεί άλλωστε βγήκε και το όνομα αποθετικός (αποθέσανε, ας πούμε, την ενεργητική φωνή τους). Έτσι, η μεσοπαθητική φωνή τους εκφράζει ενεργητική διάθεση.  Δεν υπάρχει «εναγκαλίζω», όπως δεν υπάρχει και «επεξεργάζω». Μπορούμε να πούμε «εναγκαλίστηκαν τον Σύριζα», όχι «από τον Σύριζα» -αλλά αν γράφαμε χωρίς φιοριτούρες, «αγκαλιάστηκαν από τον Σύριζα» δεν θα την κάναμε την κοτσάνα.

Προχωράμε σε ένα μαργαριτάρι από την Αυγή -σε άρθρο για την απαράδεκτη φράση της Λένας Διβάνη (άρθρο με το οποίο έχω και άλλες διαφωνίες), η δημοσιογράφος της Αυγής γράφει: Η κυρία Διβάνη … δεν σεμνύνεται ούτε μπροστά στον ίδιο το θάνατο. Όμως, το «σεμνύνομαι» δεν σημαίνει «αισθάνομαι δέος, φέρομαι με σεμνότητα» όπως φαίνεται να πιστεύει η δημοσιογράφος. Σημαίνει περίπου το αντίθετο, καμαρώνω, περηφανεύομαι! Η αιτία βρίσκεται στο ότι η λέξη ‘σεμνός’ στην αρχαιότητα είχε περίπου την αντίθετη σημασία με τη σημερινή, σήμαινε «μεγαλόπρεπος». Είναι κι αυτή λοιπόν μια λέξη-παγίδα, πλάι στον ευάριθμο και στον τιμητή, αλλά κάπως σπανιότερα χρησιμοποιείται. (Αν δείτε καμιά φράση «ευάριθμοι τιμητές σεμνύνονται ότι…» μπορεί να την έχω φτιάξει κι εγώ!)

Το τρίτο μας μεζεδάκι είναι, από μια άποψη, ολόκληρο πιάτο, μεγαμεζεδάκι δηλαδή, όχι επειδή είναι θηριωδών διαστάσεων αλλά επειδή είναι διπλό και τρίδιπλο. Σε κακή μετάφραση άρθρου αγγλικής εφημερίδας για την ελληνική κρίση, διαβάζουμε ότι ο δημοσιογράφος, Εξαπολύοντας ένα λίβελο εναντίον των ακολουθούντων πολιτικών επιλογών…. Ξεκινώντας από τα πταίσματα, ο δημοσιογράφος δεν μπορεί να εξαπολύει λίβελο, όχι μόνο επειδή ο λίβελος δεν εξαπολύεται αλλά και επειδή λίβελος, την παλιά εποχή που ανοίγαμε λεξικά, σήμαινε «επιθετικό (έως και συκοφαντικό) δημοσίευμα». Ίσως μύδρους εκτοξεύει ο δημοσιογράφος, αλλά εναντίον τίνος; Αυτό το «ακολουθούντων» είναι όλα τα λεφτά. Αφενός είναι αρσενικό αντί για θηλυκό και αφετέρου ενεργητικής φωνής αντί μέσης. Το σωστό θα ήταν «των ακολουθούμενων πολιτικών επιλογών», ή, πιο στρωτά, «των πολιτικών επιλογών που ακολουθούνται» -και θα γλιτώναμε την πολυκοτσάνα.

Το τέταρτο, πάλι, είναι… μη μεζεδάκι. Παρατηρώ απλώς ότι και τα ακριβά Μον Μπλαν της δημοσιογραφίας μας δεν διστάζουν πλέον μπροστά στον αναλογικό τύπο «να παράξουν». Αν είναι ένα πράγμα για το οποίο έχω να παινέψω τον κ. Παπαχελά, ας είναι αυτό: Οι λίγοι υπουργοί-κομάντος έχουν ελάχιστο χρόνο για να παράξουν έργο αλλά και να πείσουν το ορθολογικό τμήμα της κοινωνίας για την αναγκαιότητα των αποφάσεών τους.

Γαμωκεφαλιάτικα μεζεδάκια

Δεν είναι απόλυτα βέβαιο πώς πρέπει να γράψουμε τη λέξη του τίτλου, που μόλις τώρα την έβγαλα αν και μάλλον θα την έχουν σκεφτεί/πει κι άλλοι, αλλά αν βασιστούμε στο «γαμώτο» και στο «γαμωσταυρίδι» (έτσι το γράφει το ΛΚΝ, ο Μπαμπινιώτης εδώ είναι σεμνότυφος και δεν έχει τη λέξη) με ωμέγα πρέπει να τη γράψουμε. Όσο για το β’ συνθετικό της, -κεφαλικά ή -κεφαλιάτικα; Δεν έχω ιδιαίτερη προτίμηση, αν έχετε επιχειρήματα για το -κεφαλικά μπορεί και να με πείσετε. Θα καταλάβατε βεβαίως ότι ο τίτλος των σημερινών μεζεδακιών αναφέρεται στη διάσημη πλέον φράση «γαμώ το κεφάλι μου, γαμώ» που άφησε να του ξεφύγει ο πρωθυπουργός κ. Αντ. Σαμαράς τις προάλλες, κατά τη βιντεοσκόπηση του διαγγέλματός του με το οποίο επρόκειτο ν’ αναγγείλει τη μείωση του ΦΠΑ στην εστίαση, και που κάποιοι συνεργάτες του έδωσαν κατά λάθος στη δημοσιότητα.

Δεν θα σχολιάσω το περιστατικό καθαυτό, δεν νομίζω ότι δείχνει τίποτα, όλοι μας βλαστημάμε -το βρίσκω βέβαια θαυμάσια εκδίκηση των πραγμάτων, αν σκεφτούμε το αντισυνταγματικό κλείσιμο της ΕΡΤ. Πάντως, επειδή το ιστολόγιο ασχολείται κυρίως με τη γλώσσα, πρέπει να επισημάνω ότι τη φράση «γαμώ το κεφάλι μου» δεν την έχω ποτέ χρησιμοποιήσει, και μάλιστα δεν θυμάμαι να την έχω ακούσει ποτέ -εσείς; Δεν έχω πρόχειρη και τη «Νεοελληνική αθυροστομία» της Μαίρης Κουκουλέ να δω αν το αποδελτιώνει. Αν κάποτε συνταχθεί ο Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας, στο λήμμα «γαμώ» και στη φράση «γαμώ το κεφάλι μου» ασφαλώς θα σημειώνει «Αντ. Σαμαράς, πρωθυπουργός, 17.7.2013». Δεν αποκλείεται μάλιστα να μείνει η φράση -όπως στον Χαρίλαο Τρικούπη χρωστάμε το «ανθ’ ημών ο κ. Γουλιμής» (άσχετο αν το είπε ή όχι), στον Γεώργιο Παπανδρέου το «Μέγα πλήθος μέγα πάθος», στον Κωνσταντίνο Καραμανλή τα «Ανήκομεν εις την Δύσιν», «Έξω πάμε καλά» και «Όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια», στον Ανδρέα Παπανδρέου το «χρονοντούλαπο της ιστορίας», το «μη πόλεμος» και το «μέα κούλπα», στον Κώστα Καραμανλή τους «πέντε νταβατζήδες» και στον Γιώργο Παπανδρέου το «Λεφτά υπάρχουν» και τα «μηδέν εις το πηλήκιον», «πάση Θεού» και «όλοι στις κάλτσες», στον Αντώνη Σαμαρά θα χρωστάει η ελληνική φρασεολογία το «γαμώ το κεφάλι μου».

Το Μαντάτο Ριλό και άλλα μεσογεναριάτικα μεζεδάκια

Στο καθιερωμένο σαββατιάτικο ραντεβού μας, όπου παρουσιάζουμε τα μεζεδάκια που μαζέψαμε μέσα στην προηγούμενη εβδομάδα, το πιάτο μας είναι συνήθως ισορροπημένο. Το σημερινό πιάτο, κατ΄εξαίρεση, δεν είναι. Περιλαμβάνει ένα μαργαριτάρι τόσο τερατώδες, τόσο απίστευτο, σωστό διαμάντι Κοχινούρ, που η ισορροπία αυτομάτως καταστρέφεται. Μοιραία, το μεγαμεζεδάκι αυτό εμφανίζεται και στον τίτλο του άρθρου μας: Το μαντάτο ριλό. Τι είναι το μαντάτο ριλό; Αν δεν παρακολουθήσατε τη συζήτηση στα σχόλια του χτεσινού άρθρου (ή στη Λεξιλογία) δεν νομίζω να μπορέσετε να το φανταστείτε. Σας συμβουλεύω πάντως να αποφύγετε να διαβάσετε την εικόνα αριστερά (γι’ αυτό την έβαλα και κάπως μικρή) και να προσπαθήσετε να το μαντέψετε.

Μαντάτο ξέρουμε τι σημαίνει: είδηση, άγγελμα, πληροφορία. Συχνά, είναι η κακή είδηση. Μια κατάρα που λεγόταν παλιότερα είναι: «Να έρθουν τα μαντάτα σου», δηλαδή η είδηση του θανάτου σου -ας πούμε, ο Παπαδιαμάντης στη Σταχομαζώχτρα, στην αφήγησή του παρεμβάλλει, με στόχο τον άστοργο πατέρα, την κατάρα «που να φτάσουν τα μαντάτα του ώρα την ώρα». Και στον Ερωτόκριτο, θα το θυμόμαστε γιατί έχει μελοποιηθεί ο στίχος, έχουμε τα «θλιβερά μαντάτα». Όμως εδώ κατ’ εξαίρεση δεν λεξιλογούμε αλλά σερβίρουμε μεζεδάκια, και άλλωστε το μαντάτο ριλό δεν είναι θλιβερή είδηση, είναι κάτι αστείο, ξεκαρδιστικό, να χτυπιέσαι κάτω από τα γέλια, είναι μαργαριτάρι σχεδόν εφάμιλλο του καναπουτσάρ και του συνθέτη Μποχεμιάν.

Λέξη «ριλό» βέβαια δεν υπάρχει, που και να υπήρχε θα ήταν περίεργο (αν και όχι αδύνατο) να μπαίνει μετά το ουσιαστικό. Αν όμως προφέρουμε μαζί τη φράση «μαντάτο ριλό», σαν να είναι μία λέξη, ίσως καταλάβετε τι ήταν το μαντάτο ριλό πριν εκτοξευτεί στο Πάνθεον των μαργαριταριών.

Αν δεν το μαντέψατε, ας το πάρει το ποτάμι… ή μάλλον ας δούμε την εξήγηση που δόθηκε στον ιστότοπο inews, στο σχετικό άρθρο με τίτλο «Το μαντάτο ριλό» (επειδή μπορεί να το διορθώσουν, κι επειδή τέτοια αριστουργήματα δεν είναι για να χάνονται, ο Ν. Λίγγρης πήρε εικόνα της οθόνης, βλ. αριστερά). Πολλοί βουλευτές, μας λέει το άρθρο, δεν είναι δικηγόροι, πώς λοιπόν έχουμε απαίτηση να γνωρίζουν τι είναι το «μαντάτο ριλό»; «Και όμως το έχει ψηφίσει η πλειοψηφία και από αυτό… κρέμεται η δημόσια περιουσία», λέει το άρθρο και παραθέτει την εξήγηση που έδωσε στη Βουλή ο υπουργός κ. Μανιτάκης: «Είναι μία ρήτρα πάγια, που υπάρχει σε όλες τις διεθνείς συμβάσεις εδώ και δεκαετίες, σε κάθε είδους σύμβαση ιδιωτικού δικαίου, σε ιδιωτικές οικονομικές συμβάσεις για όλα τα κράτη» Ακολουθεί μακροσκελέστατη και όχι ιδιαίτερα σαφής εξήγηση και φτάνουμε στον, ας πούμε, ορισμό: Η περιουσία του δημοσίου είναι δύο ειδών: Η ιδιωτική περιουσία του δημοσίου και η δημόσια περιουσία του δημοσίου. Εδώ πρόκειται για παραίτηση από την ιδιωτική περιουσία του δημοσίου και δεν πρόκειται για παραίτηση από τη δημόσια περιουσία. Αυτή, άλλωστε, εξαιρείται ρητά από την ίδια τη ρήτρα, που λέει ότι δεν υπάγεται σε αυτό τον περιορισμό ό,τι απαγορεύεται από διατάξεις του αναγκαστικού δικαίου. Είναι το λεγόμενο «Μαντάτο Ριλό». Είναι κλασική έκφραση. Άρα, δεν αφορά τα πολιτιστικά αγαθά, δεν αφορά ό,τι ανάγεται στα δημόσια κτήρια, δεν αφορά ό,τι αποτελεί δημόσια περιουσία.

Ελευθέρια μεζεδάκια

Ή ίσως ελευθεριακά, πάντως τα σημερινά μεζεδάκια παίρνουν το όνομά τους από το γεγονός ότι σήμερα είναι του Αγίου Ελευθερίου και γιορτάζει κι ο φίλος μου ο Λευτέρης (όχι ο Λευτεράκης, αυτός έγινε ταινία), που έχω τόσον καιρό να τον δω. Λιγοστά μεζεδάκια θα έχουμε σήμερα διότι πέτρα που κυλάει μεζεδάκια δεν μαζεύει, εννοώ ότι είχα ταξίδια την εβδομάδα που μας πέρασε.

Προχτές είχαμε την επέτειο του θανάτου του Μποστ, που μας άφησε στις 13 Δεκεμβρίου του 1995. Με την ευκαιρία, ένα χορταστικό αφιέρωμα στον Μποστ δημοσιεύτηκε προχτές από τη Lifo, ενώ τις επόμενες μέρες είναι πολύ πιθανό να κυκλοφορήσει, ευρέως αλλά εκτός εμπορίου, κάποια άλλη δουλειά με/για τον Μποστ, στην οποία έχω βάλει κι εγώ το χέρι μου. Αλλά θυμήθηκα τον Μποστ όταν διάβασα τις προάλλες ότι οι αγρότες «απειλούν με αποκλείσεις δρόμων«. (Εγώ βέβαια το διάβασα στο nooz.gr, αλλά μετά το διόρθωσαν και το έκαναν «αποκλεισμούς δρόμων«). Γιατί θυμήθηκα τον Μποστ; Διότι ο Μποστ συνήθιζε να κάνει το αντίθετο κόλπο, λογουχάρη από τις ενοχλήσεις να φτιάχνει τη λέξη «ενοχλισμοί» ή από την ανανδρία τους αναδρισμούς. Εδώ η λεξιπλασία είναι αντίστροφη και δεν γίνεται για πλάκα -βέβαια, να πούμε ότι στα αρχαία υπάρχει λέξη «απόκλεισις», οπότε αν το δούμε διαχρονικά και τρισχιλιετώς θα πούμε ότι δεν είναι μαργαριτάρι οι αποκλείσεις δρόμων.

Όπως είδαμε, καθώς τα κείμενα των μεγάλων ειδησεογραφικών ιστοτόπων αντιγράφονται εν ριπή οφθαλμού από δεκάδες ιστολόγια και άλλους μικρότερους ιστότοπους, κάθε λάθος και κάθε μαργαριτάρι, ακόμα κι αν διορθωθεί στην πηγή, είναι μοιραίο να διατηρηθεί εσαεί, αφού δεν θα διορθωθεί στους ιστότοπους που το έχουν αυτόματα αναπαράξει (σικ, ρε). Έτσι τις προάλλες, ένα αριστουργηματικό λαθάκι του Βήματος κέρδισε τη διαιώνιση παρόλο που διορθώθηκε στην πηγή. Σε ρεπορτάζ για τη χώρα που δεν έχει όνομα, το Βήμα έγραψε: «Η γείτονος δεν έλαβε ημερομηνία έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων». Παλιότερα ο χαρακτηρισμός «η γείτων» χρησιμοποιόταν αποκλειστικά για την Τουρκία, αλλά φαίνεται ότι έχει επεκταθεί και στις άλλες γειτονικές μας χώρες, κάτι που είναι βολικό όταν η γειτονική χώρα δεν έχει όνομα, αλλά ο συντάκτης, που άκουσε κάποτε κάποιον να λέει «της γείτονος», θεώρησε ότι είναι άκλιτος τύπος, κι έτσι προέκυψε η γείτονος. Και στο μεν Βήμα το διόρθωσαν, κόβοντας το προβληματικό υποκείμενο του ρήματος, όχι όμως πριν το απαθανατίσει ο επιμελής Δρ. Ζίμπενμαλ στη Λεξιλογία, και, κυρίως, όχι πριν το αναπαράξουν (ρεσίκ, ρε) διάφοροι άλλοι ιστότοποι, δήθεν ειδησεογραφικοί.

Μεζεδάκια από τη Βουλή

 

Εδώ και πολλούς μήνες, τα μεζεδάκια, δηλαδή η συλλογή μικρογλωσσικών και άλλων παρατηρήσεων, έχει καθιερωθεί να δημοσιεύονται κάθε Σάββατο -αλλά σήμερα θα σπάσουμε αυτή την παράδοση, επειδή χτες έγινε μια ολοήμερη συνεδρίαση στη Βουλή, για ένα πολύ σημαντικό θέμα, που κατέληξε σε ψηφοφορία η οποία έκρυβε κάμποσα απρόοπτα, συνολικά δηλαδή είχαμε ένα γεγονός αξιοπρόσεκτο. Η χτεσινή πολύωρη συνεδρίαση μεταδόθηκε από το κανάλι της Βουλής και εικάζω ότι την παρακολούθησαν πολλοί. Δεν την παρακολούθησα ολόκληρη, ούτε λόγος, αλλά άκουσα αρκετές ομιλίες. Δεν θα σχολιάσω όμως το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας και τις συνέπειές του, ούτε την ουσία των ομιλιών και της αντιπαράθεσης (αυτό μπορείτε να το κάνετε εσείς αν θέλετε), ούτε θα πω αν ήταν αναμενόμενες οι διαφοροποιήσεις των βουλευτών της πλειοψηφίας κι αν ήταν σωστή κίνηση η διαγραφή τους. Θα περιοριστώ στο να σας σερβίρω όσα μεζεδάκια μάζεψα ακούγοντας τόσες ώρες τη συνεδρίαση της Βουλής. Να διευκρινίσω πάντως ότι δεν άκουσα όλη τη συνεδρίαση (αυτό μας έλειπε) ούτε είχα συνεχώς το μυαλό μου σε όσα λέγονταν, οπότε πολλά μπορεί να μου ξέφυγαν. Αν θυμάστε κάτι αξιοσημείωτο, προσθέστε το, όχι μόνο μαργαριτάρια αλλά γενικώς θέματα άξια σχολιασμού από γλωσσική και πραγματολογική άποψη.

Και ξεκινάω μ’ ένα μαργαριταράκι που δεν ακούστηκε στη Βουλή, αλλά γράφτηκε. Στο ρεπορτάζ για την αγόρευση του Άδωνη Γεωργιάδη, γράφτηκε ότι σε μια αποστροφή του λόγου του, απευθυνόμενος προς τους Ανεξάρτητους Έλληνες, είπε «Μαύρη μοίρα θα μας έτρωγε αν η Ελλάδα έπεφτε στα χέρια σας». Όμως η μαύρη μοίρα δεν σε τρώει, το μαύρο φίδι σε τρώει. Αλλά το λαθάκι δεν είναι του Άδωνη, είναι του δημοσιογράφου που κατέγραψε το περιστατικό -αν παίξετε το βιντεάκι, θα ακούσετε ότι ο Άδωνης είπε «Μαύρη μοίρα θα μας περίμενε». Σε άλλον ιστότοπο η μεν φράση μεταφέρεται σωστά, αλλά γράφεται ότι ειπώθηκε προς τον Σύριζα, που είναι λάθος.

Οι λεπτές διακρίσεις και οι Αμαληκίτες

 

Πριν ξεκινήσω το άρθρο μου, μια εκμυστήρευση. Επειδή για το σημερινό θέμα έχω ξαναγράψει παλιότερα, μια φορά σε ειδικά αφιερωμένο άρθρο, αλλά και αρκετές φορές σκόρπια, σε μεζεδάκια ή απαντώντας σε σχόλια, όσην ώρα ετοίμαζα το άρθρο είχα μιαν αίσθηση dejavu, που λέμε, κι ακόμα δεν μου έχει φύγει η ανησυχία μήπως επαναλαμβάνω τον εαυτό μου (οπότε βέβαια θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι ο… Αϊζενχάουερ κάνει θραύση).

Αλλά ποιο θέμα είναι αυτό; Είναι η απέχθειά μου για ορισμένους «επίσημους» τύπους των συνθέτων ρημάτων του «άγω», όπως να/θα/έχει παραγάγει και η προτίμησή μου για τους αναλογικούς τύπους, δηλ. να/θα/έχει παράξει. Μάλιστα, τους τύπους που έχουν τον αναδιπλασιασμό αγαγ- που μου φαίνονται κακόηχοι, τους αποκαλώ περιφρονητικά «αμαληκιτικούς» τύπους, επειδή ο Αγάγ στην Παλαιά Διαθήκη ήταν ένας βασιλιάς των Αμαληκιτών. Φυσικά, περί ορέξεως ουδείς λόγος: άλλοι βρίσκουν κακόηχους τους αναλογικούς τύπους (να παράξει, και ιδίως να εισάξει, να εξάξει).

Ωστόσο, τα επιχειρήματά μου δεν είναι μόνο αισθητικά. Το τεράστιο προτέρημα των αναλογικών τύπων είναι ότι διατηρούν ζωντανή μια βασική διάκριση της ελληνικής γλώσσας, τη διάκριση ανάμεσα σε στιγμιαίους και διαρκείς χρόνους (η ορολογία δεν είναι ακριβής, αλλά είναι θαρρώ η πιο κατανοητή και για τους μη ειδικούς). Η διάκριση αυτή εμφανίζεται σε αρκετές περιπτώσεις: