Ερωτήσεις και απαντήσεις νούμερο τέσσερα

Στις στήλες των χρονογραφημάτων, αν υπάρχουν ακόμα χρονογραφήματα σε εφημερίδες, όσες εφημερίδες υπάρχουν ακόμα, συνέβαινε πότε πότε ο χρονογράφος να δημοσιεύει μία ή περισσότερες επιστολές αναγνωστών, άλλοτε σχολιάζοντας κι ο ίδιος κι άλλοτε παραχωρώντας ολόκληρο τον χώρο της στήλης στους αναγνώστες του. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος στα Νέα έβαζε τον τίτλο «Απ’ όσα μου γράφουν» σε τέτοια άρθρα, που πέρα από την επικοινωνία δίνουν στον συντάκτη μιαν ανάπαυλα, διότι είναι μεγάλη καταδίκη να πρέπει να γράφεις κάθε μέρα τις εξακόσιες, οχτακόσιες ή χίλιες λέξεις για να γεμίσεις τη στήλη σου.

Κι εμείς εδώ έχουμε κάθε μέρα και καινούργιο άρθρο (εντάξει, κάποτε επαναλαμβάνουμε παλιά άρθρα, αλλά με μέτρο), και βέβαια τη γνώμη σας την εκφράζετε στα σχόλια, δημόσια.

Συχνά συμβαίνει όμως να μου κάνουν ερωτήσεις, για γλωσσικά κυρίως θέματα, είτε γνωστοί είτε άγνωστοι, άλλοτε με ηλεμήνυμα κι άλλοτε στο Φέισμπουκ. Όταν μπορώ απαντάω, όπως μπορώ, αλλά συνήθως δεν προλαβαίνω να το κοιτάξω σε βάθος το θέμα. Μια φορά στο τόσο, κρατάω σε ένα αρχείο την ερώτηση και την απάντηση, μήπως και έχει ενδιαφέρον να ξαναδώ το θέμα ή να το αναπτύξω σε άρθρο στο ιστολόγιο, όπως έχω κάνει όχι λίγες φορές.

Πριν από καναδυο χρόνια σκέφτηκα ότι θα ήταν ωραίο να βλέπουν κι άλλοι την απάντηση, όχι για να μάθουν αλλά κυρίως γιατί μπορεί να έχουν κάτι να προσθέσουν, και βάλαμε τον Ιούνιο του 2015 ένα τέτοιο άρθρο, με ερωτήσεις που μου κάνουν και τις αντίστοιχες απαντήσεις, και μερικούς μήνες αργότερα ένα ακόμα. Το τρίτο άρθρο της σειράς αυτής το έβαλα το 2017, και σήμερα βάζω το τέταρτο άρθρο της κατηγορίας. Έγιναν και (πολλές) άλλες ερωτήσεις μέσα στο διάστημα που πέρασε αλλά συνήθως αμελούσα να τις σημειώσω, οπότε κράτησα μόνο αυτές. Κάθε διαφωνία, συμπλήρωση ή άλλο σχόλιο είναι ευπρόσδεκτα.

* Και ξεκινάω με μιαν απορία όπου δεν μπόρεσα να δώσω απάντηση και την παραθέτω ελπίζοντας ότι η συλλογική σοφία θα αποδείξει για μιαν ακόμη φορά την αξία της.

Ήθελα να ρωτήσω αν γνωρίζετε την προέλευση της εικόνας που συναντάμε σε κάθε μαγειρείο και καπηλειό της χώρας: του μέθυσου που στηρίζεται στο φανοστάτη γιατί δεν βρίσκει το δρόμο για το σπίτι του (ή ίσως για το καπηλειό!) Μία εκδοχή είναι αυτή.

Η συγκεκριμένη είναι από το Ρομάντζο, όπως αναφέρει και το λινκ, επομένως είναι από κάποιον γελοιογράφο που συνεργαζόταν με το περιοδικό. Δεν μπορώ να τον αναγνωρίσω, θα το βάλω κάποτε στο ιστολόγιο μήπως μας δώσουν απάντηση.

Η γενικότερη εικόνα του μεθυσμένου που στηρίζεται στους φανοστάτες είναι στερεότυπη φιγούρα που πρέπει να υπάρχει σε όλη την Ευρώπη, σε αστικό χώρο πάντοτε. Αλλά δεν ξέρω κάτι ειδικότερο ή περισσότερο.

* Καλησπέρα σας,

θα ήθελα να μου πείτε τα:

1)προέλευση της λέξης πλακί και

2) ετυμολογία και σωστή ορθογραφία της λέξης ξεΰγλωττος

Το πλακί προερχεται απο το μεσαιωνικό πλακίον, μικρή πλάκα όπου έψηναν πίτες.

Γράφουμε ξεΐγκλωτος, διότι είναι από την ίγκλα, μια δερμάτινη ζώνη για να συγκρατιέται το σαμάρι πάνω στο υποζύγιο ζώο.
Αν έχει φύγει η ίγκλα το ζώο είναι χωρίς έλεγχο, ασύδοτο -πρβλ και το «αποχαλινωμένος» που λέμε.
Αυτό ετυμολογείται από το λατ. cingula = ζώνη.

Μπορείς να το γράψεις και ίγγλα, αλλά αφού είναι δάνειο πιο σωστό είναι το ίγκλα.

Μεζεδάκια της κάλπης

Αφού χτες Σάββατο είχαμε πρώτη του μηνός, το Μηνολόγιο εκτόπισε τα Μεζεδάκια από το συνηθισμένο σαββατιάτικο στασίδι τους -κι έτσι δημοσιεύονται σήμερα, εκτοπίζοντας με τη σειρά τους το λογοτεχνικό άρθρο για την επόμενη Κυριακή.

Οπότε, μεζεδάκια της κάλπης, ένας τίτλος που δεν τον έχουμε χρησιμοποιήσει ίσαμε τώρα. Φανταστείτε ότι σερβίρονται όχι σε πιάτα ή πιατέλες ή δίσκους αλλά σε κάλπες -μάλλον άβολο σκεύος βέβαια για τη δουλειά αυτή.

Αλλά ξεκινάμε.

* Φίλος στέλνει μια φρέσκια απλολογία που δεν θυμάμαι να την έχουμε καταγράψει. Βρετανός τουρίστας, χτυπήθηκε από δυο συμπατριώτες του σε μπαρ στον Λαγανά Ζακύνθου, τραυματίστηκε σοβαρά και, όπως λέει το άρθρο, «οδηγήθηκε με ασθενοφόρο στο Γενικό Νοσοκομείο Ζακύνθου κι από εκεί με σκάφος της πολεμικής αεροπορίας έγινε αεροκομιδή σε νοσοκομείο των Αθηνών», όπου πάλεψε μερικές μέρες αλλά τελικά κατέληξε.

Αεροδιακομιδή βεβαίως. Πάντως το γκουγκλ βγάζει κάμποσες ανευρέσεις του απλολογικού τύπου.

* H αεροκομιδή δεν είναι καθιερωμένη απλολογία και ξενίζει, και καλώς τη διορθώνουμε. Δεν διορθώνουμε πάντως το «αποφοιτήριο» παρ’ όλο που κι αυτό είναι απλολογικός τύπος, επειδή το βρήκαμε σχηματισμένο κι έτσι δεν μας ενοχλεί.

Στη φωτογραφία, που την πήρα από τα Υπογλώσσια, αποφοιτήριο από τη Σχολή Ευελπίδων του έτους 1930. Πουλιέται ή πουλιόταν στο e-bay.

Για το φαινόμενο της απλολογίας είχαμε συζητήσει παλιότερα εδώ.

* Το βράδυ της Κυριακής, στην ΕΡΤ, ο δημοσιογράφος κύριος Συριόπουλος έκανε ανασκόπηση των ευρωπαϊκών εκλογών και είπε ότι στην τάδε χώρα «ενισχυθηκαν τα προευρωπαϊκά κόμματα».

Δεν ξέρει ο κ. Συριόπουλος ότι το pro-European σημαίνει, και αποδίδεται, «φιλοευρωπαϊκά»;

Δεν ξέρει ότι το πρόθημα pro- αντιστοιχεί στο ελληνικό φιλο- ενώ το ελληνικό πρόθημα προ- αντιστοιχεί στο αγγλικό pre-;

Προεκλογικά μεζεδάκια και φέτος

Βέβαια, οι εκλογές είναι την επόμενη Κυριακή, όχι αύριο -βλέπω όμως ότι και το 2012 αλλά και το 2015 είχα χαρακτηρίσει «προεκλογικά» τα μεζεδάκια του αντίστοιχου Σαββάτου, οχτώ μέρες πριν από την αναμέτρηση. Και ίσως είναι πιο λογικό έτσι, τα μεζεδάκια της επόμενης εβδομάδας είναι, ουσιαστικά, της κάλπης.

Ξεκινάμε όμως με κάτι μη προεκλογικό.

* Γίνεται αυτές τις μέρες στην Αλεξανδρούπολη ένα επιστημονικό συνέδριο, Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχολογικής Έρευνας, και ανάμεσα στις εκδηλώσεις φιγουράρει η ομιλία του ομιλία του Γιώργου Παξινού με τίτλο: «Εγκέφαλος και νους. Ποια η μαριονέτα και ποιος ο μαριονοπαίκτης.»

Τα πλάγια δικά μου, επειδή σε αυτήν τη λέξη θέλω να εστιάσω. Αυτός που παίζει τις μαριονέτες νομίζω πως λέγεται μαριονετίστας, αλλά δεν είναι κακό να φτιάξουμε κι άλλη μια λέξη -πώς αλλιώς θα φτάσουμε τον στόχο των 5.000.000; Θα περίμενε κανείς το «μαριονετοπαίκτης», αλλά φαίνεται πως εδώ έδρασε απλολογία. Όμως, επειδή δεν είναι και πολύ συχνή η λέξη, θα αργήσουμε να δούμε αν θα καθιερωθεί ο απλολογικός τύπος (ή αν θα τον υιοθετήσουν κι άλλοι, όπως έγινε με τον περιβαντολόγο ή τον αθλίατρο).

* Παρεμπιπτόντως, αυτό το αρχαίο ρητό της ιστοσελίδας, δεν είναι σωστά γραμμένο. Εγώ στα κιτάπια μου το βρίσκω: νοερὸς ἄρα καὶ ἔμψυχός ἐστιν ὁ κόσμος. Η έγκλιση του τόνου πρέπει να κρατηθεί.

* Κι ένα εμμέσως προεκλογικό, που το έχουμε συζητήσει στα σχόλια μέσα στη βδομάδα αλλά το βάζω εδώ για λόγους τάξεως και για ενημέρωση. Γνωστός σεισμολόγος, καθηγητής Πανεπιστημίου, δημοσίευσε στο Τουίτερ τη φωτογραφία που βλέπετε.

Πέρα από το γλωσσικό αξιοπερίεργο, τον τύπο «κρούμε», που δεν είναι προσφώνηση προς τον τσάρο της Βουλγαρίας αλλά απλοποιημένος τύπος του «κρούουμε» (μπορεί να είναι και ιδιωματικός), η μπλογκόσφαιρα έσπευσε να επισημάνει ότι η τεράστια ρωγμή δεν είναι ρωγμή αλλά αντισεισμικός (θαρρώ) αρμός, πιθανώς κακοσυντηρημένος, αλλά πάντως όχι σε κατάσταση που να εγκυμονεί κίνδυνο.

Αναρωτιέμαι αν υπάρχει ομοφωνία ως προς αυτό που έγραψα ή αν πρέπει να δώσουμε κάποιο δίκιο στον κ. Τσελέντη.

* Και συνεχίζω με έναν χοντρούτσικο αγγλισμό. Σε άρθρο της Ελένης Βαρβιτσιώτη για τη σύνοδο κορυφής της ΕΕ στο Σιμπίου, διαβάζω:

Εκεί υποσχέθηκαν να προστατεύσουν «τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου», παρότι στο συγκεκριμένο θέμα δεν βρίσκονται όλοι στην ίδια σελίδα, καθώς η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Ρουμανία έχουν κατηγορηθεί ότι υπονομεύουν τις δημοκρατικές διαδικασίες.

Ισαποστάκιας, μια απλολογία εν τω γεννάσθαι

Ισαποστασάκιας ή ισαποστάκιας είναι χαρακτηρισμός για κάποιον που δεν παίρνει ξεκάθαρη θέση σε ένα ζήτημα, που κρατάει αποστάσεις και από τις δύο αντιτιθέμενες απόψεις, ιδίως σε περιόδους έντονης πόλωσης. Είναι λέξη σχετικά πρόσφατη, σίγουρα τούτου του αιώνα, ίσως και της τρέχουσας δεκαετίας.

Η λέξη είχε προταθεί στην ψηφοφορία που κάναμε πέρυσι τον Δεκέμβρη για τη Λέξη του 2017, αλλά η εφορευτική επιτροπή (ο Στάζιμπος κι εγώ) δεν την επέλεξε στον τελικό κατάλογο που τέθηκε σε ψηφοφορία. Μάλλον λάθος κάναμε, λέω τώρα που το ξανασκέφτομαι. Ασφαλώς θα πρέπει να μπει στη φετινή ψηφοφορία, εμείς να’μαστε καλά να τη διοργανώσουμε.

Ο χαρακτηρισμός, και μόνο από την κατάληξη -άκιας, είναι μειωτικός. Ίσως θα άξιζε χωριστό άρθρο για να συγκεντρώσουμε τις λέξεις που έχουν αυτή την κατάληξη, που βέβαια πολλές αποτελούν εφήμερους σχηματισμούς, αλλά πάντως δύσκολα θα έβρισκε κανείς ανάμεσά τους κάποια που να μην έχει έστω και ελαφριάν απόχρωση υποτιμητική ή ειρωνική ή μειωτική -από τον γκομενάκια, τον γυαλάκια και τον τυχεράκια ίσαμε τον καλοπερασάκια, τον τηλεορασάκια και τον βολεψάκια, για να μην πάμε στον τσαντάκια και τον κοκάκια. Το Αντίστροφο λεξικό έχει κάτι λιγότερο από 40 λέξεις σε -άκιας, και πάω στοίχημα πως όταν και αν γράψουμε αυτό το χωριστό άρθρο θα βρούμε κι άλλες, αλλά σε τούτο το άρθρο ας μην απομακρυνθούμε από τον ισαποστάκια.

Κατά το slang.gr, ο χαρακτηρισμος «ισαποστάκιας» ή «ισαποστασάκιας» λέγεται για κάποιον «που όταν συμβαίνει κάτι κατάφωρα άδικο ή εξωφρενικό δεν εξοργίζεται με τον θύτη αλλά προσπαθεί να τηρήσει ίσες αποστάσεις μεταξύ του θύτη και του θύματος, ώστε να τα έχει καλά με όλους, ή να μη χρειαστεί να βγει από το μικροαστούλικό του βόλεμα». Όμως νομίζω πως είναι πολύ μερικός αυτός ο ορισμός.

Υπάρχει όμως και ο παράλληλος τύπος, ισαποστασίτης. Το slang.gr καταχωρεί και αυτόν τον τύπο και δίνει τον εξής ορισμό, που βρίσκω ότι είναι ακριβέστερος, πάντοτε γλαφυρά διατυπωμένος στο σλανγκρικό στιλ: Αυτός που σε συνθήκες πόλωσης δεν τάσσεται με τη μία από τις δύο πλευρές, αλλά επιμένει να έχει την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να μείνει ουδέτερος ή με διάφορες αλχημείες και ναιμεναλλιές να προσπαθεί να μην πάρει σαφή θέση αλλά να παίζει τον κουλ τύπο, που είναι και καλά υπεράνω, είναι νηφάλιος, αντικειμενικός κ.τ.λ. Όπως είναι αναμενόμενο, και όπως του αξίζει άλλωστε, κατά κανόνα τα ακούει τελικά και από τις δύο πλευρές, ιδίως στη θερμόαιμη Ελλάδα μας. Κυκλοφορεί και ως ισαποστασάκιας, αλλά τις τελευταίες μέρες (Ιούνιος 2015) με την πόλωση μεταξύ μενουμευρώπηδων και συριζανέλ το βλέπω να κάνει μια καριέρα και ως ισαποστασίτης. Ορισμένες φορές οι ισαποστασίτες κατηγορούνται ότι δεν είναι απλά γενικά ισαποστασίτες, αλλά ότι είναι ισαποστασίτες για τακτικούς λόγους μόνο για ένα θέμα που δεν τους συμφέρει, ενώ λίγο μετά ξεσπαθώνουν και μιλάνε με πάθος για άλλο θέμα που τους συμφέρει.

Ωστόσο, ο ισαποστασίτης, παρόλο (ή επειδή;) έχει ουδέτερη κατάληξη, χρησιμοποιείται λιγότερο από τον ισαποστασάκια/ισαποστάκια.

Ο όρος, είπαμε, είναι μειωτικός, κρύβει μια μομφή. Όποιος τον χρησιμοποιεί, θεωρεί ότι ο ισαποστασάκιας κακώς τηρεί ίσες αποστάσεις, και αυτό το πιστεύει επειδή ο ίδιος θεωρεί πως η μία από τις αντιτιθέμενες πλευρές έχει συντριπτικά το δίκιο με το μέρος της, οπότε εξεγείρεται με τον ισαποστασάκια.

Λογιότερα, τον ισαποστασάκια μπορεί να τον λέγαμε Πόντιο Πιλάτο ή να τον επικρίναμε διότι ακολουθεί τακτική Πόντιου Πιλάτου δηλ. νίπτει τας χείρας του και αρνείται να αναμιχθεί περισσότερο. Για κάποιον που επαμφοτερίζει, λέμε πως είναι «και με τον αστυφύλαξ και με τον χωροφύλαξ» ή πως «πατάει σε δυο βάρκες». Τα θέματα αυτά τα έχουμε πιάσει σε παλιότερο άρθρο, όπου αναφερθήκαμε και σε άλλες εκφράσεις αυτού του φάσματος. Μου αρέσει μια όχι πολύ γνωστή έκφραση, «και στον κλέφτη ψωμί, και στον χωροφύλακα χαμπέρι», που μπορεί να χρησιμοποιηθεί επικριτικά  αλλά είναι βγαλμένη από τη ζωή, αφού αυτή ακριβώς η στάση ήταν ο κανόνας επιβίωσης των χωρικών την εποχή της «ληστοκρατίας».

Ο δάσκαλος δεν δάσκει

Δεν δάσκει ο δάσκαλος, βεβαίως. Διδάσκει, γι’ αυτό και ονομάστηκε διδάσκαλος. Στη συνέχεια, στη νεότερη γλώσσα, ο διδάσκαλος έχασε την πρώτη του συλλαβή, κι έγινε δάσκαλος, αν και ο παλαιοτερος τύπος επίσης χρησιμοποιείται, είτε αυτόνομος σε λογιότερο ύφος είτε σε παράγωγα (π.χ. διδασκαλικός).

Το φαινόμενο εξαιτιας του οποίου ο διδάσκαλος έγινε δάσκαλος ονομάζεται «απλολογία». Συμφωνα με τον ορισμό του ΛΝΕΓ, απλολογία είναι η σίγηση ολόκληρης συλλαβής, όταν ακολουθεί στην ίδια λέξη συλλαβή που περιέχει το ίδιο σύμφωνο (με όμοιο ή διαφορετικό φωνήεν), γεννώντας λόγω τής επανάληψης αίσθημα κακοφωνίας, π.χ. τετράπεζα > τράπεζα, διδάσκαλος > δάσκαλος, αμφιφορεύς > αμφορέας.

Κατά το ΛΚΝ, η απλολογία είναι: γραμματικό φαινόμενο που παρατηρείται σε μια λέξη όταν αποβάλλει τη μία από τις δύο συνεχόμενες συλλαβές της που έχουν τα ίδια ή συγγενικά σύμφωνα, π.χ. αποφοιτητήριον > αποφοιτήριο.

Παρεμφερείς ορισμοί, κάπως πιο σφιχτός ο δεύτερος, με διάσημα παραδειγματα απλολογίας.

Η ίδια η λέξη «απλολογία» δεν υπήρχε στα αρχαία, είναι ελληνογενής σχηματισμός που τον πήραμε από τα γαλλικά (haplologie).

Χαριτολογώντας θα μπορούσε να πει κανείς ότι η ίδια η λέξη «απλολογία» είναι άρνηση του εαυτού της, αφού περιλαμβάνει δυο συνεχόμενες ολόιδιες συλλαβές /λο/ χωρίς να σιγηθεί η μία από αυτες. Είχα διαβάσει παλιότερα (στα αστεία) ότι οι συνεπείς επιστήμονες πρέπει να τη λένε haplogy.

Αυτό βέβαια το είπαν στα αστεία -δεν υπάρχει κανένας φετφάς, κανένας νόμος απαράβατος που να λέει ότι κάθε φορά που έχουμε παρόμοιες συνεχόμενες συλλαβές η μία πρέπει να αποβάλλεται. Αντίθετα, η απλοποίηση αυτή συμβαίνει σχετικά σπάνια -ή, τέλος πάντων, σχετικά σπάνια γίνεται αποδεκτή και καθιερωνεται.

Απλολογίες συμβαίνουν φυσικά και σε αλλες γλώσσες. Στα αγγλικά το probably προέκυψε με απλολογία από το probable+ -ly ή στα γαλλικά το tragicomique αντί του tragico-comique.

Όπως είχα γράψει παλιότερα, ο διδάσκαλος έγινε δάσκαλος με απλολογία στα μεσαιωνικά χρονια, όπως και το βιβάζω έγινε βάζω ή όπως, στις μέρες μας, τον περιβαλλοντολόγο πολλοί τον λένε περιβαντολόγο ή αθλίατρο τον αθλητίατρο, με τη διαφορά ότι τις πρώτες μεταβολές επειδή δεν τις είδαμε όταν συνέβαιναν τις αποδεχτήκαμε σαν αυτονόητες, ενώ οι δεύτερες, που τις βλέπουμε να συμβαίνουν τώρα, προκαλούν ενόχληση σε πολλούς.

Ενοχλεί η απλολογία, παρόλο που ο απλοποιημένος τύπος είναι πάντοτε πιο ευκολοπρόφερτος, διότι θολώνει την ετυμολογική διαφάνεια της λέξης. Η συνήθης αντίρρηση στον τύπο «περιβαντολόγος» είναι: – Τι δηλαδή, μελετάει το περιβάντο; Ε, όσο δάσκει ο δάσκαλος.

Στου σπισιστή το σπίτι σπάσαν το πισί

Ο τίτλος του άρθρου είναι μια ταπεινή πρόταση για έναν νεογλωσσοδέτη, που νομίζω πως με λίγο σουλούπωμα μπορεί να σταθεί επάξια πλάι στους παραδοσιακούς γλωσσοδέτες σαν τον παπά τον παχύ που έφαγε παχιά φακή ή την εκκλησιά τη μολυβδοκοντυλοπελεκητή.

Σε κάποιους θα είναι άγνωστη η δεύτερη λέξη του τίτλου, ο σπισιστής, που δεν ξέρω αν την έχει κανένα λεξικό -περισσότερο ακούγεται η αντίθετή της, ο αντισπισιστής, που είναι ο αντίπαλος του σπισισμού.

Σπισισμός είναι η ελληνική απόδοση του αγγλικού speciesism. Όπως λέει ο Νίκος Λίγγρης σε ένα άρθρο του 2010 στη Λεξιλογία, από το οποίο αντλώ υλικό, πρόκειται για έναν όρο που τον δημιούργησε ή τον εκλαΐκευσε ο Βρετανός ψυχολόγος Ρίτσαρντ Ράιντερ (Ryder) το 1973. Σπισισμός είναι η διάκριση την οποία ασκεί ο άνθρωπος εναντίον όλων των άλλων ζώων, είναι η αντίληψη ότι το ανθρώπινο είδος είναι ιεραρχικά ανώτερο από τα άλλα ζωικά είδη και μπορεί να τα εκμεταλλεύεται. Οι αντίθετοι στην αντίληψη αυτή, είναι οι αντισπισιστές -αν θέλετε περισσότερα, διαβάστε τι λέει η Αντισπισιστική Κίνηση.

Μια και εδώ λεξιλογούμε, μια παρατήρηση. Η μεταφορά του αγγλικού όρου στα ελληνικά έγινε με απλολογία, διότι «κανονικά» το speciesism έπρεπε να δώσει σπισισισμός, που βέβαια είναι δέκα φορές πιο γλωσσοδετικό από το σπισισμός. Κι αν μερικοί επιμένουν να αναφέρουν τον σπισισισμό (όπως, έστω και σαν δεύτερη λύση, το άρθρο της Βικιπαίδειας) οι περισσότεροι έχουν δεχτεί τη σοφία της απλολογίας, την ίδια σοφία που έκανε «δάσκαλο» τον διδάσκαλο και αμφορέα τον αμφιφορέα, κι ας γκρινιάζουμε για τον περιβαντολόγο και λέμε σχολαστικά «τι μελετάει; το περιβάντο;». «Ε, όσο δάσκει κι ο δάσκαλος».

Χριστουγεννιάτικα μεζεδάκια

Από γαλοπούλα δηλαδή; Όχι βέβαια, αλλά αφού σερβίρονται σήμερα και θα πιάσουν όλη την επόμενη εβδομάδα, λογικό είναι να τα πούμε έτσι. Μεζεδάκια λοιπόν τούτες τις γιορτάσιμες μέρες, καθώς τελειώνει ένας δύσκολος χρόνος και ανατέλλει ένας ακόμα δυσκολότερος -και να σας θυμίσω ότι συνεχίζεται η ψηφοφορία για τη Λέξη της χρονιάς 2012, και έχουν βέβαια ψηφίσει πολύ περισσότεροι από πέρσι και πρόπερσι, αλλά η ψήφος σας ακόμα μετράει αφού η μάχη για την πρώτη θέση είναι εξαιρετικά αμφίρροπη, ενώ αβεβαιότητα υπάρχει και για τα υπόλοιπα πλασαρίσματα στην πρώτη δεκάδα.

Ίσως διαβάσατε την περασμένη εβδομάδα το σημαντικό ρεπορτάζ του Ρόιτερ για τη διαπλοκή της εξουσίας στην Ελλάδα. Αισθάνθηκα εθνική υπερηφάνεια, βλέποντας ότι ύστερα από τόσα χρόνια η ακένωτη δεξαμενή της ελληνικής γλώσσας άρχισε και πάλι να γονιμοποιεί την αγγλική γλώσσα, μια και στο άρθρο υπάρχει τρεις φορές η λέξη haratsi, μάλιστα τις δυο φορές ως σύμπλοκο «the haratsi tax». Και μη μου πείτε ότι το haratsi είναι τουρκική λέξη, διότι οι άγγλοι από εμάς το πήρανε και στην ελληνική μορφή του. Άλλωστε, όπως έχουμε γράψει παλιότερα, και η τουρκική λέξη κατά πάσα πιθανότητα είναι ελληνικής αρχής.

Στο protagon.gr είχαν την ιδέα να παρουσιάσουν σύνοψη του άρθρου, μεταφράζοντας ορισμένα κομμάτια, αλλά (φυσικά!) θεώρησαν περιττό να δώσουν να το μεταφράσει το κείμενο μεταφραστής, τη στιγμή που ο γιος της τηλεφωνήτριας έχει πάρει Λόουερ. Κι έτσι το κείμενο είναι γεμάτο μαργαριτάρια, και πάλι καλά που δεν το είδε ο κ. Π. Καμμένος, να βάλει (και με το δίκιο του) τις φωνές, διότι το ελληνικό κείμενο τον παρουσιάζει να λέει ασυναρτησίες, και συγκεκριμένα ότι: «Τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης είναι υπό τον έλεγχο των ανθρώπων που εξαρτώνται από την κατάσταση. Τα μέσα ενημέρωσης ελέγχουν την κατάσταση και το κράτος ελέγχει τα μέσα ενημέρωσης είναι μια εικόνα ενός αμοιβαίου εκβιασμού». Το αγγλικό κείμενο βγάζει πολύ περισσότερο νόημα: «The Greek media is under the control of people who depend on the state. The media control the state and the state controls the media. It’s a picture of mutual blackmail.» Βλέπετε, state σημαίνει και κράτος και κατάσταση, και μπερδεύτηκε το παιδί που έκανε τη μετάφραση.

Ο τέως και η πρώην μου

Ο τίτλος είναι επίτηδες παραπλανητικός· παρά το γεγονός ότι σήμερα είναι η μέρα του Αγίου Βαλεντίνου, μην περιμένετε να σας διηγηθώ σκαμπρόζικες ιστορίες. Ένα βιβλίο θα σας παρουσιάσω, για τη γλώσσα, βιβλίο γραμμένο, είναι η αλήθεια, με μεράκι.

Το βιβλίο λέγεται «Ψάχνω την κατάλληλη λέξη», είναι γραμμένο από τον φιλόλογο Παναγιώτη Εμμανουηλίδη και μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Μαζί κυκλοφόρησε κι άλλο ένα βιβλίο του Π. Εμμανουηλίδη, με τίτλο «Βρίσκω τον τύπο που θέλω». Αυτό το δεύτερο βιβλίο είναι κάπως πιο «στεγνό», μια και περιέχει την κλίση χιλιάδων ουσιαστικών και επιθέτων, τους βασικούς τύπους 4.000 ρημάτων και άλλα τέτοια θέματα. Δεν το θεωρώ άχρηστο, κάθε άλλο: για παράδειγμα, ποιο είναι το τρίτο πρόσωπο του παρατατικού του «αποτελούμαι»; Αν ψάξετε στο λεξικό Μπαμπινιώτη, δεν θα βρείτε την απάντηση. Στο «Βρίσκω…» θα βρείτε μια απάντηση, σύμφωνη με τη γραμματική Τριανταφυλλίδη. Όμως, επιφυλάσσομαι να αφιερώσω σημείωμα στους άγαρμπους αυτούς παρατατικούς, οπότε σταματάω εδώ αυτή την παρέκβαση.

Στο βιβλίο «Ψάχνω την κατάλληλη λέξη», ο συγγραφέας εξετάζει ζευγάρια ή ομάδες λέξεων που συσχετίζονται σημασιολογικά, που μοιάζουν αλλά διαφέρουν στη σημασία (αφομοίωση και ανομοίωση· δικάζω, εκδικάζω, επιδικάζω, καταδικάζω· διακριτικός, διακριτός). Επίσης ασχολείται με γλωσσικά λάθη και «λάθη» (δικά του τα εισαγωγικά): αντεπεξέρχομαι και ανταπεξέρχομαι, ανενημέρωτος και ανημέρωτος, κι άλλα που θα τα βρείτε σε πολλά λαθολόγια και οδηγούς της γλώσσας.