Δεξιά και ακροδεξιά

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στη μηνιαία στήλη μου στα Ενθέματα της κυριακάτικης Αυγής. Οι ισχυρομνήμονες αναγνώστες θα αναγνωρίσουν ότι περίπου το μισό άρθρο είναι παρμένο από παλιότερο άρθρο που είχαμε δημοσιεύσει στο ιστολόγιο (αλλά δεν είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα). Σημειώνω επίσης ότι στο ιστολόγιο έχουμε ήδη δημοσιεύσει άρθρο για τα λεξιλογικά της Αριστεράς, οπότε μας μένει μόνο το Κέντρο.

Δεξιά και ακροδεξιά

Στις ευρωπαϊκές εκλογές, στις 26 Μαΐου, αναμένεται σε πολλές χώρες της Ευρώπης σημαντική -και ανησυχητική- ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων. Σε άλλες σελίδες της Αυγής θα έχετε διαβάσει για την πολιτική διάσταση του θέματος· στη δική μας στήλη λεξιλογούμε, οπότε θα λεξιλογήσουμε σήμερα για τη δεξιά και την ακροδεξιά.

Και αφού λεξιλογούμε, θα εξετάσουμε τις λέξεις απ’ όλες τους τις πτυχές και όχι μόνο τις πολιτικές· διότι, αν η ακροδεξιά χρησιμοποιείται μόνο στην πολιτική ορολογία, το επίθετο “δεξιός” έχει βέβαια και πολλές άλλες σημασίες.

Η λέξη «δεξιός» είναι αρχαία, μάλιστα ήδη μυκηναϊκή. Πιθανώς να έχει απώτερη ετυμολογική σχέση με το «δέχομαι». Για τους περισσότερους ανθρώπους το δεξί χέρι είναι το πιο ικανό, και αυτή η διαφορά καθόρισε από πολύ παλιά τη μοίρα της λέξης “δεξιός”, που από τ’ αρχαία χρόνια πήρε μια σειρά θετικές σημασίες

Έτσι, ήδη από την αρχαιότητα, δεξιός σήμαινε και «επιδέξιος» ή «σωστός» ή «καλοφτιαγμένος» (π.χ. «Ευριπίδου δράμα δεξιώτατον»), ενώ επίσης πήρε τη σημασία «ευνοϊκός» στην οιωνοσκοπία. Αντίθετα, όπως ξέρουμε, η αριστερή πλευρά θεωρήθηκε δυσοίωνη και γι’ αυτό για να ονοματιστεί χρησιμοποιήθηκαν ευφημισμοί, όπως «ευώνυμος» -αλλά και το «αριστερός» ευφημισμός είναι, παράγωγο του «άριστος».

Στις διαλέκτους σώζεται η αρχαία σημασία αφού “δέξιος” είναι ο ικανός, ο επιδέξιος που λέμε, αλλά και στην κοινή γλώσσα ονομάζουμε “δεξιότητες” τις ικανότητες που έχει αποκτήσει ή πρέπει να διαθέτει κάποιος. Και όποιος δεν είναι ικανός, είναι αδέξιος. (Έφυγαν οι δεξιοί και ήρθαν οι αδέξιοι, ήταν μια εξυπνακίστικη ατάκα το 1981). Στη συνθηματική γλώσσα των μαστόρων του 19ου αιώνα, δέξος ήταν ο Έλληνας και ζέρβος ο Τούρκος.

Advertisement

Παλαιά και νέα δεξιά

Πριν από μερικές μέρες ιδρύθηκε ένα νέο πολιτικό κόμμα, το τρίτο που βλέπει το φως μετά τις εκλογές της 25ης Σεπτεμβρίου -είχαν προηγηθεί η Εθνική Ενότητα των Μπαλτάκου-Καρατζαφέρη και η Πλεύση Ελευθερίας της Ζωής Κωνσταντοπούλου. Αυτή η πρόσκαιρη ισορροπία αριστεράς-δεξιάς στις μετεκλογικές ιδρύσεις δεν υπάρχει πια και η πλάστιγγα έγειρε αποφασιστικά προς τα δεξιά, αφού το νεοπαγές κόμμα όχι μόνο είναι δεξιό αλλά και φαίνεται: ο τίτλος του είναι Νέα Δεξιά, ιδρυτής του δε ο Φαήλος Κρανιδιώτης, παλιό εξέχον στέλεχος του ακροδεξιού-εθνικιστικού Δικτύου 21 και πρώην πρωτοπαλίκαρο του Αντώνη Σαμαρά.

Είναι και φαίνεται δεξιό το νέο κόμμα, και το φωνάζει. Σε κείμενο που δημοσίευσε στο Φέισμπουκ ο Φ. Κρανιδιώτης έγραψε, ανάμεσα σε άλλα, ότι «Η Δεξιά δεν μπορεί να είναι μόνο κατ’ όνομα ή με συνθετικά που την ακυρώνουν», εννοώντας μάλλον τον όρο «κεντροδεξιά».

Αν δεν με απατά η μνήμη μου, με εξαίρεση την Πατριωτική Δεξιά του καταδικασμένου για εκβιασμούς εκδότη Γρηγόρη Μιχαλόπουλου, που πήρε μέρος στις εκλογές του 1985 και απέσπασε μόλις 177 ψήφους, ποτέ ως τώρα δεν είχαμε στη χώρα μας κόμμα που να περιέχει τη λέξη «Δεξιά» στον τίτλο του, ενώ πάρα πολλά ήταν τα κόμματα που ο τίτλος τους είχε τη λέξη «Αριστερά» ή «Κέντρο» ή κάποιο παράγωγο. Βέβαια, η επιλογή του τίτλου δεν αποσκοπεί μόνο στο να διατρανώσει χωρίς αναστολές την ιδεολογική τοποθέτηση του νέου κόμματος, αλλά επίσης (ίσως και περισσότερο) στο να έχει το ίδιο ακρώνυμο (Ν.Δ.) με τη Νέα Δημοκρατία, από την οποία διαγράφτηκε πρόσφατα για ακραίες τοποθετήσεις ο ιδρυτής της Νέας Δεξιάς.

(Για να κάνω μια παρένθεση: αναρωτιέμαι αν υπάρχει κοπιράιτ στα ακρώνυμα, κι αν θα γίνει δεκτός ο τίτλος του νέου κόμματος. Η αλήθεια είναι πως αν κάποιος επιχειρούσε να ιδρύσει ένα ΚΚΕ (Κοινωνιστικό Κίνημα Ελλήνων) ή ένα ΠΑΣΟΚ (Προοδευτικό Αγωνιστικό Σοσιαλιστικό Οικολογικό Κόμμα), η ονομασία μάλλον δεν θα γινόταν δεκτή, αλλά στην προκειμένη περίπτωση των Ν.Δ. η προσπάθεια απομίμησης δεν είναι τόσο σαφής, ιδίως αν το νέο κόμμα δεν εμφανίσει ακρώνυμο).

Η καρδιά χτυπάει αριστερά

Το άρθρο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε χτες, Κυριακή 2 Ιουνίου, στα Ενθέματα της κυριακάτικης Αυγής, στη στήλη «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία. Η εικόνα που συνοδεύει το άρθρο είναι επίσης από εκεί. Το άρθρο ανεβαίνει με αυτόματο πιλότο, αφού σήμερα βρίσκομαι στα Γιάννενα (όπου το βράδυ στις 9 θα γίνει και μια εκδήλωση παρουσίασης), και ίσως να μη μπορέσω να πάρω μέρος στη συζήτηση.

Μαρκ Σαγκάλ, Επανάσταση (1937, λεπτομέρεια)

Στο προηγούμενο, πασχαλινό μας άρθρο είχαμε λεξιλογήσει γύρω από το κόκκινο χρώμα, οπότε ταιριάζει τώρα να εξετάσουμε τα λεξιλογικά της αριστεράς, της πολιτικής παράταξης εννοώ. Αμέσως βλέπουμε την πρώτη ιδιαιτερότητα του όρου: η Αριστερά, σαν λέξη, διατηρεί την καθαρευουσιάνικη κατάληξή της· κι ενώ το θηλυκό του επιθέτου «αριστερός» είναι «αριστερή», και λέμε, π.χ., για αριστερή πολιτική, αριστερή συμμαχία ή αριστερή συσπείρωση, όταν έχουμε το ουσιαστικοποιημένο επίθετο και θέλουμε να αναφερθούμε στην παράταξη, τότε υιοθετούμε τον καθαρεύοντα τύπο, η Αριστερά, και κανείς ποτέ δεν διανοήθηκε να πει «η Αριστερή», με εξαίρεση μερικούς αντίθετους που ειρωνεύονται, όχι και πολύ πρωτότυπα, τη χρήση δημοτικών τύπων (αλλά η σχέση Αριστεράς και γλώσσας είναι ένα άλλο ενδιαφέρον ζήτημα που αξίζει χωριστό άρθρο).

Μπορεί σαν έννοια η Αριστερά να είναι συνυφασμένη με το αίτημα της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, της προόδου και της αλληλεγγύης, ωστόσο λεξιλογικά κι ετυμολογικά είναι φορτωμένη με πανάρχαιες προκαταλήψεις, αφού το αριστερό χέρι είναι για τους περισσότερους λιγότερο ικανό από το δεξί, κι έτσι απ’ την αρχή του χρόνου η δεξιά πλευρά συνδέθηκε με την εύνοια της τύχης και την ικανότητα και η αριστερή πλευρά με την ανικανότητα και την κακοτυχία· στην αρχαιοελληνική οιωνοσκοπία, θεωριόταν κακό σημάδι όταν τα πουλιά πετούσαν προς τ’ αριστερά του μάντη, κάτι που εδραίωσε τον δυσοίωνο χαρακτήρα της αριστερής πλευράς. Ακόμα και οι λέξεις που δήλωναν την αριστερή πλευρά ήταν γρουσούζικες, και για να μετριαστεί το κακό επινοήθηκαν ευφημισμοί. Θα θυμόμαστε από τα σχολικά μας χρόνια ότι στα αρχαία υπήρχε η λέξη «ευώνυμος» για την αριστερή πλευρά, κατά λέξη «με καλό όνομα», χαρακτηριστικό παράδειγμα ευφημισμού, αλλά και η ίδια η λέξη «αριστερός» ευφημιστική είναι, αφού παράγεται από το άριστος. Ενδεικτική είναι η σημασιακή μετατόπιση της λέξης «σκαιός». Σκαιός αρχικά ήταν ο αριστερός και ο αριστερόχειρας, και μετά ο αδέξιος, ο απαίδευτος και ο δυσοίωνος, ενώ σήμερα είναι ο τραχύς, ο απότομος, ο βάναυσος (π.χ. μου φέρθηκε σκαιά).

Να θυμηθούμε τι κάναμε τότε

Το άρθρο αυτό του πατέρα μου, Δημήτρη Σαραντάκου, δημοσιεύεται σήμερα στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης.

Πριν από λίγες μέρες παρακολούθησα στην τηλεόραση ένα αξιόλογο ντοκυμαντέρ, που με αδιάσειστα στοιχεία έδειχνε την κλοπή που γίνεται σε βάρος παραγωγών και καταναλωτών από τους κερδοσκόπους. Φρούτα και λαχανικά, που τα αγοράζουν οι μεσάζοντες από τον παραγωγό λίγα λεπτά του ευρώ, πουλιούνται στον καταναλωτή 2,3 ή και 4 ευρώ, αποφέρουν δηλαδή κέρδη της τάξεως των 500% έως 900%. Παρόμοια ασυδοσία στην κερδοφορία μονάχα με τη μαύρη αγορά της Κατοχής μπορεί να συγκριθεί.
Το γεγονός αυτό και πολλά παραπλήσια ενισχύουν την άποψη πολλών πως βιώνουμε κάποιαν ιδιότυπη μορφή κατοχής. Δεν ήρθανε ξένα στρατεύματα να καταλάβουν τη χώρα, αλλά η ουσία είναι η ίδια. Τις αποφάσεις για την πορεία της οικονομίας, της κοινωνικής ζωής, της παιδείας και της περίθαλψης δεν τις παίρνει η νόμιμη, δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της χώρας, αλλά ξένα κέντρα αποφάσεων. Η κυβέρνηση απλώς εκτελεί τις εντολές τους και το δυστύχημα είναι πως τις εκτελεί με απίστευτη προχειρότητα και τσαπατσουλιά.
Πρέπει, λοιπόν, να συνειδητοποιήσουμε πως βιώνουμε ένα είδος κατοχής. Αλλά κάθε κατοχή παραπέμπει σε αντίσταση. Μαθημένα τα βουνά από τα χιόνια. Μόνο που αντίσταση δεν προϋποθέτει ντε και καλά βία και ένοπλη πάλη. Άλλωστε, και η άλλη Αντίσταση μη θαρρείτε πως άρχισε με τα ντουφέκια. Αυτά ήρθαν πολλούς μήνες αργότερα.

Και άλλα για τη συγκέντρωση στο Σύνταγμα

Το άρθρο αυτό του πατέρα μου, Δημήτρη Σαραντάκου, δημοσιεύτηκε σήμερα στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης, και είναι συνέχεια του προηγούμενου άρθρου, που είχαμε δει την περασμένη εβδομάδα.

Το προηγούμενο σημείωμά μου, παρά το ότι το απάρτιζαν 800 λέξεις (ενώ συνήθως φροντίζω να μην ξεπερνώ τις 600 – 700), δεν εξάντλησε το θέμα της συγκέντρωσης και των μηνυμάτων που μας έστειλε. Άλλωστε οι συγκεντρώσεις συνεχίζονται σε καθημερινή πλέον βάση και έχουν ανακύψει καινούργια στοιχεία, που απαιτούν ερμηνεία ή τουλάχιστον σχολιασμό.
Εν πρώτοις, καταλαβαίνει κανείς με το που θα διασχίσει τον χώρο από την αρχή της Βασιλίσσης Σοφίας ως την αρχή της Ερμού πως έχουν διαμορφωθεί δυο διαφορετικές συγκεντρώσεις. Οι συγκεντρωμένοι στο τμήμα της λεωφόρου Αμαλίας μεταξύ πλατείας Συντάγματος και Βουλής – Μνημείου Αγνώστου Στρατιώτη, είναι τελείως διαφορετικοί στη συμπεριφορά και στην όψη από τους συγκεντρωμένους στο κάτω τμήμα της πλατείας. Εκεί, στο κάτω μέρος, οι συγκεντρωμένοι συμπεριφέρονται όπως και την προηγούμενη βδομάδα. Περιφρουρούν τη συγκέντρωση, φροντίζουν, στο μέτρο του δυνατού, για την καθαριότητα και την ησυχία και η ατμόσφαιρα που έχει δημιουργηθεί ανάμεσά τους είναι η γνωστή φιλική και πολιτισμένη ατμόσφαιρα. Αντίθετα οι πρώτοι (του επάνω τμήματος) θυμίζουν περισσότερο οπαδούς αθλητικών ομάδων, παρά αγανακτισμένους πολίτες. Η συμπεριφορά τους, οι αποδοκιμασίες των βουλευτών, οι μούντζες προς το κτήριο της Βουλής, η χρησιμοποίηση της ελληνικής σημαίας σαν μανδύα ή κάλυμμα, όλα αυτά ταιριάζουν σε χουλιγκάνους παρά σε διαδηλωτές.

Τελικά ποιος νίκησε;

Το άρθρο αυτό του πατέρα μου, Δημ. Σαραντάκου, δημοσιεύτηκε χτες 16.11.2010 στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της Μυτιλήνης.

Δεν πρόφτασαν να κλείσουν οι κάλπες και τα κανάλια της τηλεόρασης, τόσο τα κρατικά όσο και τα ιδιωτικά, άρχισαν να μας δείχνουν χάρτες της χώρας με πράσινα και γαλάζια διαμερίσματα, όπως κάνουνε παγίως στις βουλευτικές εκλογές. Έτσι, όμως, φάνηκαν σα να έχουν ξεχάσει το γεγονός πως οι εκλογές ήταν αυτοδιοικητικές και αφορούσαν την εκλογή δημάρχων, δημοτικών συμβούλων, περιφερειακών συμβούλων και περιφερειαρχών.
Μελετώντας τα νούμερα που μας δώσανε τα Μ.Μ.Ε. για τους δύο γύρους των αυτοδιοικητικών εκλογών, δεν μπορούμε να μην τονίσουμε μερικά πράγματα:
Χωρίς αμφιβολία, η αποχή, που την πρώτη Κυριακή έφτασε στα υψηλότερα ποσοστά των τελευταίων είκοσι χρόνων, αυξήθηκε και άλλο τη δεύτερη, φτάνοντας σε πρωτοφανή ποσοστά (73% στη Λήμνο και 67% στη Λέσβο). Ουσιαστικά, σε ολόκληρη τη χώρα, περισσότερο από το μισό του εκλογικού σώματος δεν πήρε μέρος στις εκλογές.

Μερικές προτάσεις για το δίλημμα του δεύτερου γύρου των εκλογών

Οι εκλογές είναι μυστήριο πράγμα. Για παράδειγμα,  το μόνο κόμμα που αναγνωρίζεται, κατά κοινή ομολογία, ως κερδισμένο από τις αυτοδιοικητικές εκλογές της περασμένης Κυριακής (ή, έστω, ως μη ηττημένο) είναι το ΚΚΕ. Κι όμως, το ΚΚΕ έχασε όλους τους δήμους στους οποίους είχε δικούς του δημάρχους και στο δεύτερο γύρο πέρασαν μόνο δύο (!) συνδυασμοί της Λαϊκής Συσπείρωσης, στην Πετρούπολη και στην Ικαριά, όπου δίνουν τη μάχη και στις δυο περιπτώσεις από μάλλον μειονεκτική θέση(με περισσότερες πιθανότητες στην Ικαρία). Το ειρωνικό είναι ότι, τόσο στην Πετρούπολη όσο και στην Ικαρία, ο αντίπαλος του υποψηφίου δημάρχου του ΚΚΕ είναι αριστερός, που έχει την υποστήριξη και του ΠΑΣΟΚ (στην Πετρούπολη) ή και όλων των άλλων πολιτικών κομμάτων (στην Ικαρία, αν και υπήρξε και τρίτο ψηφοδέλτιο εκεί από τον Σύριζα, που πήρε ένα 12%).