Πρόστιμο 100 ευρώ σε όποιον δεν ξέρει την Μποτσουάνα!

Ήθελα να γράψω ένα άρθρο για την Μποτσουάνα, που έγινε ξαφνικά διάσημη με την παραλλαγή Ο του κορονοϊού, αλλά επειδή είχαμε δεσμευμένη την Τρίτη (κείμενο 1821) και την Τετάρτη (μηνολόγιο) το ανέβαλα για σήμερα -και αφού στο μεταξύ έσκασε και το πρόστιμο των 100 ευρώ, αναπόφευκτα θα συνδυάσω τα δυο θέματα, κυρίως στον τίτλο, ενώ περιμένω και τα σχόλιά σας. Bέβαια, συζητήσαμε μερικά πράγματα για τη χώρα στα μεζεδάκια του Σαββάτου, αλλά δεν νομίζω ότι καλύψαμε το θέμα.

Η Μποτσουάνα λοιπόν είναι χώρα της νότιας Αφρικής. Είναι περίκλειστη, χωρίς έξοδο στη θάλασσα, όπως βλέπετε.

Η Μποτσουάνα έχει μάλλον μεγάλη έκταση, 580.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, τέσσερις και βαλε φορές η Ελλάδα, και για να πάρετε κι ένα άλλο μέτρο σύγκρισης να πούμε ότι είναι μεγαλύτερη απο την ηπειρωτική Γαλλία (το εξάγωνο, χωρίς τα υπερπόντια εδάφη). Ωστόσο, ενώ η Γαλλία έχει 65+ εκατομμύρια πληθυσμό, η Μποτσουάνα έχει 2.300.000 μόνο, κάτι που εξηγείται αν δούμε πιο προσεχτικά, αφού το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης της χώρας το πιάνει η έρημος Καλαχάρι (εγώ την είχα ακούσει πριν μάθω τη χώρα). Είναι λοιπόν η Μποτσουάνα μια από τις πιο αραιοκατοικημένες χώρες του πλανήτη -θα άξιζε κάποτε να δούμε σε ένα άρθρο τις δυο άκρες του φάσματος με τις πυκνοκατοικημένες και τις αραιοκατοικημένες χώρες.

Πρωτεύουσα της Μποτσουάνας είναι η Γκαμπορόνε. Ναι, το όνομα της χώρας το κλίνω, και αν θέλετε το συζητάμε. Τώρα που έγινε διάσημη η «παραλλαγή/μετάλλαξη της Μποτσουάνας» στα μέσα ενημέρωσης, είδα ότι τα περισσοτερα είχαν άκλιτο το όνομα, αλλά δεν συμφωνώ. Εφόσον τα θηλυκά γεωγραφικά ονόματα σε -α είναι εκ κατασκευής προσαρμοσμένα στο τυπικό της ελληνικής, δεν υπάρχει λόγος να μένουν άκλιτα. Έτσι, εγώ κλίνω όλα τα ονόματα χωρών ή πολιτειών των ΗΠΑ: της Μποτσουάνας, της Φλόριντας, της Καλιφόρνιας, της Ζάμπιας, της Νικαράγουας, της Γιούτας, της Νεβάντας, της Ναμίμπιας.

Η πλειοψηφούσα εθνοτική ομάδα στην Μποτσουάνα (Botswana) είναι οι Τσουάνα (Tswana). Δεν είναι σύμπτωση η κοινή κατάληξη. Επίσημη γλώσσα είναι τα αγγλικά, αλλά η επικρατούσα γλώσσα είναι η Σετσουάνα, Setswana, το βλέπετε το πατερνάκι; Που συνεχίζεται, διότι ο Μποτσουανέζος, να τον πούμε έτσι, λέγεται Motswana στον ενικό και Batswana στον πληθυντικό. Πρόκειται για γλώσσα της οικογένειας των Μπαντού, που δουλεύει με προθήματα, όχι όπως η δική μας με επιθήματα-καταλήξεις.

Από πού πάνε για το Σαχέλ;

Και ξαφνικά, μετά τη συμφωνία με τη Γαλλία, που συζητήθηκε κιόλας προχτές στη Βουλή, το τοπωνύμιο «Σαχέλ» έγινε λέξη της επικαιρότητας.

Πολλοί αγνοούσαν τη λέξη, άλλοι την είχαν ακούσει κι ήξεραν μέσες-άκρες τι αφορά. Κάποιοι αναρωτήθηκαν αν πρόκειται για μια καινούργια χώρα, ή ίσως για καινούργιο όνομα, για μετονομασία χώρας δηλαδή, όπως κάποτε η Δαχομέη, που μάθαμε στο σχολείο οι παλιότεροι, μετονομάστηκε το 1975 σε Μπενίν ή όπως η Άνω Βόλτα, που πολύ μας διασκέδαζε στο σχολείο γιατί αναρωτιόμασταν αν συνορεύει με την Κάτω Βόλτα, έδωσε τη θέση της στη Μπουρκίνα Φάσο.

Όχι όμως, το Σαχέλ δεν είναι χώρα, είναι ονομασία γεωγραφική, που έχει δοθεί σε μια μεγάλη περιοχή της Αφρικής.

Πρόκειται για τη λωρίδα γης που βλέπετε στον χάρτη, που βρίσκεται νότια από την έρημο Σαχάρα. Το Σαχέλ είναι το νοτιότερο βορειότερο τμήμα της υποσαχάριας Αφρικής και αποτελεί τη μεταβατική ζώνη ανάμεσα στην έρημο και στη ζώνη της σαβάνας νοτιότερα. Τα εδάφη εκεί είναι στέπες.

Με τη γεωγραφική του έννοια, το Σαχέλ εκτείνεται από τον Ατλαντικό (μάλιστα περιλαμβάνει και τα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου, που δεν τα δείχνει δυτικά ο χάρτης) έως την Ερυθρά Θάλασσα, στην Ερυθραία. Καμιά ντουζίνα χώρες έχουν εδάφη τους μέσα στο Σαχέλ, έστω και μιαν ακρούλα τους (όπως η Νιγηρία ή το Καμερούν στον ακρότατο βορρά τους).

Η λέξη Σαχέλ, διαβάζω, ετυμολογείται από το αραβικό sāḥil, που θα πει όχθη. Ταιριάζει από μια άποψη στη λουρίδα που βλέπουμε στον χάρτη.

Όμως, υπάρχει και η πολιτική διάσταση του όρου Σαχέλ, και με τη διάσταση αυτή δεν μιλάμε για εδάφη αλλά για κράτη. Στη συζήτηση που έγινε για το Σαχέλ, δεν εννοείται η γεωγραφική έννοια του όρου, και όταν λέμε για την εμπλοκή της Γαλλίας στο Σαχέλ κανείς βέβαια δεν σκέφτεται το Σουδάν ή την Ερυθραία -αλλά μόνο τη δυτική Αφρική.

Με αυτή τη στενότερη έννοια, Σαχέλ είναι 5 χώρες, που έχουν άλλωστε συμπήξει και την ομάδα G5 του Σαχέλ: Μαυριτανία, Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρας, Τσαντ (από αριστερά προς τα δεξιά στον χάρτη). Οι πέντε αυτές χώρες έχουν το κοινό στοιχείο πως ήταν παλιότερα γαλλικές αποικίες και εξακολουθούν να βρίσκονται στη γαλλική σφαίρα επιρροής.

Η Μαυριτανία βέβαια δεν ανήκει μόνο στις 5 χώρες του Σαχέλ, αλλά και στις πέντε χώρες του Μαγκρέμπ, για να αναφέρω μιαν άλλη γεωγραφική ονομασία που την ακούμε συχνά. Το Μαγκρέμπ, που ετυμολογείται από το αραβικό maghrib και σημαίνει τη Δύση, περιλαμβάνει το Μαρόκο, τη Μαυριτανία, την Αλγερία, τη Λιβύη και την Τυνησία (καθώς και τα εδάφη της Δυτικής Σαχάρας). Στα αραβικά, ο όρος μπορεί να σημαίνει και απλώς το Μαρόκο. 

Και μια και πιάσαμε τους γεωγραφικούς όρους στην περιοχή, να αναφέρουμε και το Μασρέκ (Mashriq, Mashrek), με τον οποίο δηλώνεται το ανατολικό τμήμα του αραβικού κόσμου, δηλαδή Αίγυπτος, Σουδάν, αραβική χερσόνησος, Συρία, Ιράκ. Ετυμολογία αραβική, που σημαίνει ανατολή. Όπως βλέπουμε στον πρώτο χάρτη, το Σουδάν ανήκει και στο Μασρέκ και στο γεωγραφικό Σαχέλ. 

Κι αφού κλείσαμε την τριάδα, ας επιστρέψουμε στο Σαχέλ. Η Γαλλία έχει πολύχρονη στρατιωτική εμπλοκή στο Σαχέλ εναντίον τζιχαντιστικών ομάδων. Η επιχείρηση Μπαρκάν στο Μάλι ξεκίνησε το 2014, αποτελώντας τον διάδοχο προηγούμενων επιχειρήσεων. Έπειτα από το τελευταίο πραξικόπημα στη χώρα, ανακοινώθηκε ότι σταδιακά η επιχείρηση θα τερματιστεί, έως τις αρχές του επόμενου χρόνου, αλλά γαλλικές δυνάμεις θα παραμείνουν, σε πολυεθνικό όμως πλαίσιο. Και η G5 του Σαχέλ έχει αναπτύξει δυνάμεις εναντίον των τζιχαντιστών. Κάπου διάβασα ότι το Σαχέλ είναι το Αφγανιστάν της Γαλλίας και δεν βρήκα άστοχη την παρομοίωση.

Θα χρειαστεί να πάμε στο Σαχέλ; Δεν εννοώ ατομικά για τουρισμό, αναρωτιέμαι αν θα χρειαστεί να σταλεί ελληνικός στρατός να βοηθήσει τη Γαλλία στο Σαχέλ. Στο άρθρο 18 της αμυντικής συμφωνίας που υπογράψαμε με τη Γαλλία, προβλέπεται ότι η συνεργασία Ελλάδας-Γαλλίας μπορεί να λάβει και την μορφή «συμμετοχής σε κοινές αναπτύξεις δυνάμεων ή αναπτύξεις σε θέατρα επιχειρήσεων προς υποστήριξη κοινών συμφερόντων, όπως, για παράδειγμα, τις υπό γαλλική διοίκηση επιχειρήσεις στο Σαχέλ». Η αναφορά δεν είναι δεσμευτική, είναι όμως ενδεικτική. 

Βέβαια, η συμφωνία με τη Γαλλία προβλέπει στο άρθρο 2 αμοιβαία στρατιωτική συνδρομή, που είναι μια ευπρόσδεκτη εξασφάλιση απέναντι στις τουρκικές βλέψεις. Η συνδρομή ενεργοποιείται αν τα δύο μέρη «διαπιστώσουν από κοινού ότι μία ένοπλη επίθεση λαμβάνει χώρα εναντίον της επικράτειας ενός από τα δύο, σύμφωνα με το Άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών». Αλλά, όπως επισημάνθηκε, η υφαλοκρηπίδα, ακόμη και μετά την οριοθέτησή της και η ΑΟΖ ακόμη και μετά την ανακήρυξη και οριοθέτησή της δεν συνιστούν «επικράτεια» στην οποία ασκείται εθνική κυριαρχία, αλλά ζώνες στις οποίες ασκούνται ειδικά κυριαρχικά δικαιώματα. Οπότε, η Τουρκία θα μπορεί π.χ. να παρενοχλεί και να παρεμποδίζει έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, έξω από τα 6 μίλια, χωρίς να ενεργοποιείται η συμφωνία. 

Οπότε, παρά το γεγονός ότι η προσέγγιση με τη Γαλλία προσφέρει πλεονεκτήματα, ίσως θα χρειαστεί να μάθουμε από πού πάνε για το Σαχέλ. 

 

Η κόνις η Αφρικανίς (διήγημα του gpointofview)

Τις προαλλες, ο φίλος μας ο Τζι μου έστειλε το διήγημα που θα διαβάσουμε σήμερα. Και άλλες φορές έχουμε δημοσιεύσει κείμενα του Τζι -το τελευταίο πριν από ένα μήνα, όπου και λινκ προς τα παλιότερα. Επειδή όπου να’ναι θα μπούμε σε εορταστικό κλίμα, οπότε δεν θα ταίριαζε το διήγημα, φοβήθηκα να το αναβάλω για του χρόνου, μην το ξεχασω, και αποφάσισα να το δημοσιεύσω τώρα, πριν τις γιορτές.

H φωτογραφία, όπως και η έμμετρη εισαγωγή εις ύφος Μποστ είναι επίσης του Τζι. Κάποιες μικρές αλλαγές στη γραμματοσειρά δεν ξέρω για ποιο λόγο εμφανίστηκαν, μην τους δίνετε σημασία.

Δεν χρειάζονται άλλα εισαγωγικά, δίνω τον λόγο στον Τζι:

Η κόνις η Αφρικανίς

Νοτιάς στο άστυ το κλεινόν
με σύννεφα προβάλει
και σκόνη από την Αφρική
λεν’ πως θα φέρει πάλι

Και είν’ η σκόνη άριστον
λίπασμα των αγρών
και ορφνοκόκκινος λεκές
των επιφανειών.

Κι ενώ στα σπίτια, στις σκεπές
κανένας δεν τη βλέπει
απ’ το παρμπριζ την όραση
δύσκολα επιτρέπει

Από κοντά διακρίνεται
σε ρούχα απλωμένα
που πρέπει να ξαναπλυθούν,
να είναι καθαρισμένα 

Κακό μεγάλο νόμισε
της Αφρικής την σκόνη
καθένας που την κρίση του
εύκολα διαμορφώνει

Κι όμως όπου εκάθησε
η κόνις η Αφρικανίς
τίποτε το αξιόλογο
δεν έπαθε κανείς 

Ηταν στη δεκαετία του 70  όταν για πρώτη φορά πρόσεξε το φαινόμενο : τα πάντα καλυμένα από μια καφεκόκκινη σκόνη που μας ήρθε -λέει-  από την Αφρική λόγω μετεωρολογικών συνθηκών που επέτρεψαν την μεταφορά της. Διάβασε την σχετική ανακοίνωση :

 Ενα υψηλό βαρομετρικό σύστημα πάνω από τη ΒΔ Αφρική και τη δυτική Μεσόγειο ανύψωσε σκόνη στην ανώτερη ατμόσφαιρα και με νοτιοδυτικούς ανέμους τη μετέφερε προς την ανατολική Μεσόγειο.

Λόγω της περιοχής προέλευσης, η σκόνη είναι ερυθρά. Τα σωματίδια της σκόνης περιέχουν, σε μεγάλο ποσοστό,  πυρίτιο, άργιλο και σίδηρο. Στην περίπτωση μεταφοράς της σκόνης με την παρουσία νεφών και επακόλουθης βροχόπτωσης, τα σωματίδια της σκόνης διαλύονται στις υδροσταγόνες και έτσι επιτυγχάνεται «κατάπτωσή» τους στο έδαφος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, εμφανίζονται ερυθρωπές λασποβροχές. Τα σωματίδια της αφρικανικής σκόνης, όταν φθάνουν στην Ελλάδα, είναι τα μικρότερα και ελαφρύτερα, διότι τα μεγαλύτερα, ως βαρύτερα, καθιζάνουν καθ’ οδόν. 

Τα συστατικά της σκόνης που περιέχουν σίδηρο θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά, αφενός μεν διότι συμβάλλουν στην ανάλογη λίπανση των εδαφών και στην ανάπτυξη των φυτών, αφετέρου δε έχει αποδειχθεί ότι αποτελούν έναν από του κύριους παράγοντες εμπλουτισμού της θάλασσας σε σίδηρο που απαιτείται για την ανάπτυξη φυτοπλαγκτόν.

Ολα τα συνηθίζει ο άνθρωπος, σήμερα μια νέγρα είναι οικεία εικόνα στο πανεπιστήμιο, το 70 όμως οι νέγρες φοιτήτριες ήταν μετρημένες στα δάκτυλα ενός χεριού. Η Κόννι ξεχώριζε στην κυριολεξία σαν την μύγα μέσα στο γάλα. Σίγουρα δεν θα περνούσε απαρατήρητη ούτε στην πατρίδα της, η ομορφιά της ήταν παραπάνω από το συνηθισμένο. Την έβλεπε μια φορά την εβδομάδα -κάθε Τετάρτη- που συνέπιπταν οι ώρες των μαθημάτων τους στο κτίριο της Νομικής, μαγνήτιζε το βλέμμα πολλών καθώς περίμενε έξω από την αίθουσα την έναρξη του μαθήματος. Υστερα ο καθένας έμπαινε στην τάξη του κι αυτός την ξέχναγε απορροφημένος  στο μάθημα  κι έφευγε γρήγορα για το σπίτι ενώ αυτή πάντα είχε κάποιες φίλες, λευκές, να συζητάει.