Ο βενετσιάνικος καθρέφτης (διήγημα του Δημ. Σαραντάκου)

Τους αμέσως προηγούμενους μήνες δημοσίευσα στο ιστολόγιο, όπως πάντα κάθε δεύτερη Τρίτη και σε συνέχειες, τις δύο πρώτες νουβέλες από το βιβλίο «Ο βενετσιάνικος καθρέφτης» του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, που το είχε έτοιμο όταν αδόκητα έφυγε από τη ζωή πριν από οχτώ χρόνια και που το εκδώσαμε λίγο πριν κλείσει χρόνος από τον θάνατό του.

Σήμερα αρχίζω να δημοσιεύω την τρίτη νουβέλα, που ο τίτλος της είναι ίδιος με τον τίτλο του βιβλίου: Ο βενετσιάνικος καθρέφτης. Θα ολοκληρωθεί, όπως λογαριάζω, σε 5-6 συνεχειες.

Όπως αναφέρει ο πατέρας μου στον πρόλογο του βιβλίου, η δράση εκτυλίσσεται το 1995 και έχει επίσης αυτοβιογραφικό χρώμα, αφού ο πατέρας μου πράγματι μετά την συνταξιοδότησή του αφιέρωνε πολύ χρόνο στην ΕΔΙΑ, Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων, της οποίας ήταν ιδρυτικό μέλος και μέλος του Δ.Σ., με πρόεδρο τον επίσης αείμνηστο Βαρδή Βαρδινογιάννη.

Το διήγημα είναι αφιερωμένο στη μνήμη της αγωνίστριας Άννας Τεριακή-Σολωμού

 

1

Η είδηση πως η Ματίνα έπαθε κάτι σοβαρό –είπανε εγκεφαλικό ή αμνησία ή κάτι παρόμοιο– έπεσε στην παρέα μας σαν κεραυνός. Ήταν το μόνο που δεν περιμέναμε ν’ ακούσουμε, για τη Ματίνα εννοείται, γιατί πολλοί άλλοι φίλοι μας έχουν πάθει όχι μόνο εγκεφαλικά επεισόδια, αλλά πολύ χειρότερα συμβάντα και κάποιοι έχουν αποδημήσει οριστικά και αμετάκλητα. Ώρες ώρες, στις ταχτικές εβδομαδιαίες συγκεντρώσεις μας, παρομοιάζω την παρέα μας με στρατιωτική μονάδα αποδεκατισμένη από τη μάχη της ζωής. Παρόντες οχτώ, απόντες έντεκα: έξι νεκροί τρεις τραυματίες (ένας κατάκοιτος, δύο με ημιπληγία) και δύο αιχμάλωτοι (σε οίκο ευγηρίας).

Η Ματίνα όμως; Αδύνατο να το χωρέσει ο νους μας. Μ’ όλο που πέρασε τα εξηνταπέντε, εξακολουθεί να έχει μια ζωτικότητα που καταπλήσσει. Πάντοτε με μυαλό  ζωντανό και πνεύμα σπινθηροβόλο. Έχει κρατήσει όλη τη φλόγα εκείνης της γενιάς, τη ζωντάνια και το κέφι της. Η «αειθαλής επονίτισσα», έτσι τη λέγαμε.

Η μεγάλη απόδραση από τα Βούρλα – 58 χρόνια μετά

Συμπληρώνονται σήμερα 58 χρόνια από τη μεγαλύτερη απόδραση στη νεοελληνική ιστορία, τη μεγαλύτερη και ταυτόχρονα την πιο μυθιστορηματική ή κινηματογραφική -και την πιο ηρωική. Εννοώ την απόδραση 27 κομμουνιστών από τις φυλακές των Βούρλων, στον Πειραιά, στις 17 Ιουλίου 1955, αφού άνοιξαν υπόγεια σήραγγα μήκους 30 μέτρων, ένα εγχείρημα που διάρκεσε πολλούς μήνες και που είναι περίεργο που δεν έχει γίνει κινηματογραφική ταινία. Κάθε χρόνο γράφονται αξιόλογα κείμενα για τη συναρπαστική αυτή ιστορία, για την οποία έχουν επίσης γραφτεί τουλάχιστον δύο βιβλία, που δυστυχώς δεν τα έχω πρόχειρα. Σας συστήνω να διαβάσετε ένα περσινό άρθρο από το ιστολόγιο «Βαθύ κόκκινο«, που συνοδεύεται και από βιντεάκι.

Φέτος, έγινε λόγος για τη μεγάλη απόδραση πριν από μερικές μέρες, επειδή ο Βαρδής Β. Βαρδινογιάννης, ένας από τους 27 δραπέτες των Βούρλων και ένας από τους πέντε που βρίσκονται ακόμα στη ζωή, συμμετείχε στο τιμητικό προεδρείο του πρώτου συνεδρίου του ΣΥΡΙΖΑ. Ο Βαρδής ήταν και φίλος του μακαρίτη του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου -συνεργάζονταν μαζί στην ΕΔΙΑ, την Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων. Με την ευκαιρία, η Αυγή της Κυριακής δημοσίεψε προχτές ένα άρθρο, που θα το αναδημοσιεύσω πιο κάτω, αφού πρώτα προσθέσω και μερικά δικά μου σχόλια.

Καταρχάς τα Βούρλα, για τους μη Πειραιώτες, είναι μια περιοχή της Δραπετσώνας -κάποτε θα ήταν βαλτώδης, και από εκεί θα βγήκε και το τοπωνύμιο. Τα Βούρλα δεν έγιναν διάσημα για τις φυλακές τους, ήταν ήδη πολύ διασημότερα πριν από τον πόλεμο -ούτε έχουν σχέση με τα Βουρλά, την ελληνική πόλη έξω από τη Σμύρνη, που ήταν γενέτειρα του Σεφέρη. Τα Βούρλα έγιναν διάσημα επειδή σε ένα οικοδομικό τους τετράγωνο φτιάχτηκε, το 1873 σύμφωνα με μια πηγή, «συνοικισμός κοινών γυναικών», με το σκοπό να συγκεντρωθούν εκεί οι πόρνες του Πειραιά. Τα Βούρλα είχαν εξωτερικό περιτείχισμα, όχι πολύ διαφορετικό από της φυλακής, πορτιέρηδες που έλεγχαν την είσοδο και έξοδο, οι γυναίκες που δούλευαν εκεί δεν μπορούσαν εύκολα να ξεφύγουν.

Δεν έχω διαβάσει κάποια μελέτη για τα Βούρλα, αλλά από τα λογοτεχνικά μου διαβάσματα έχω σχηματίσει την εντύπωση ότι για την πόρνη τα Βούρλα ήταν το τελευταίο σκαλοπάτι. Ο Ηλίας Πετρόπουλος στο Μπουρδέλο χαρακτηρίζει τα Βούρλα «μπορντέλ0-στρατώνα». Τη μεταπολεμική Τρούμπα τη χαρακτηρίζει «μπουρδελογειτονιά», ενώ τη θεσσαλονικιά Μπάρα την εκθειάζει ως «μπουρδελοπολιτεία» και με τον χαρακτηριστικό του τοπικισμό δεν λέει σχεδόν τίποτα για τα Βούρλα ενώ αφιερώνει πολλές σελίδες στη Μπάρα. Ο Καραγάτσης έχει γράψει για τα Βούρλα, αλλά το γνωστότερο λογοτεχνικό κείμενο που τα αναφέρει είναι το συγκλονιστικό «Αμαρτωλό» της Γαλάτειας Καζαντζάκη, που αρχίζει:

Στη Σμύρνη Λέλα,
Ηρώ στη Σαλονίκη,
στο Βόλο Κατινίτσα έναν καιρό…
Τώρα στα Βούρλα με φωνάζουν Νίκη… (το υπόλοιπο εδώ).