Όταν είδα τον τίτλο του άρθρου, σκέφτηκα μήπως εννοούν τη γλώσσα της Χώρας Χωρίς Όνομα, αυτήν που τα ξεφτέρια τα δικά μας λένε καμιά φορά «τα σκοπιανά», τα σλαβομακεδόνικα που τα λέω εγώ, αν και οι υπέρμαχοι της συνταγματικής ονομασίας της χώρας θα τα πούνε μακεδόνικα σκέτα. Όχι όμως, δεν περιστρέφεται όλος ο κόσμος γύρω μας, το άρθρο είναι γραμμένο για τις γλώσσες που ξεπήδησαν από τα ενιαία σερβοκροατικά όταν διαλύθηκε η παλιά Γιουγκοσλαβία.
Σύμφωνα με τον γνωστό χαριτολόγο ορισμό, γλώσσα είναι μια διάλεκτος με στρατό και ναυτικό. Έχει βάση το χαριτολόγημα κατά την έννοια ότι η απάντηση στο ερώτημα αν μια γλώσσα είναι διαφορετική από μια άλλη (ή αν αποτελεί διάλεκτό της) δεν δίνεται με κριτήρια γλωσσικά αλλά πολιτικά. Το παράδειγμα των σερβοκροατικών από τα οποία γεννήθηκαν τέσσερις γλώσσες όταν η ενιαία Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε και ιδρύθηκαν τα νέα κράτη (Κροατία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη) είναι χαρακτηριστικό. Δεν έχω σαφή εικόνα του τι συνέβη με τα τσέχικα και τα σλοβάκικα μετά το βελούδινο διαζύγιο του 1992.
Για να ξεχωρίσει μια διάλεκτος και να αναδειχτεί σε γλώσσα αυτοτελή οι κρατικοί γλωσσολόγοι θα αναδείξουν τα στοιχεία εκείνα που τη διαφοροποιούν από την άλλη γλώσσα από την οποία επιδιώκεται η απόσπασή της. Κάποτε που είχα πάει στη Βαρκελώνη (μην το πείτε στους δικαστές της Ηριάννας) διάβαζα ένα άρθρο που παραπονιόταν ότι η τοπική κυβέρνηση της Βαλένθιας θέλοντας να αναδείξει σε γλώσσα τα βαλενθιάνικα, τόνιζε τα στοιχεία εκείνα που τα διαφοροποιούσαν από τα καταλανικά. Μπορούμε να φανταστούμε ότι αν σε έναν παράλληλο κόσμο είχε εγκαθιδρυθεί στην Κρήτη ένα κράτος εχθρικό προς το κράτος της Αθήνας, η γλωσσική πολιτική του θα ήταν να τονίσει τους ιδιωματισμούς και το λεξιλόγιο που διαφοροποιούν την κρητική διάλεκτο. Στην υπαρκτή πραγματικότητα, στην Κύπρο έχουμε την αντίθετη τακτική: η κυπριακή βρίσκεται υπό περιορισμό -σάλος έγινε όταν η προηγούμενη κυβέρνηση έβαλε μερικά διαλεκτικά κείμενα στα βιβλία του σχολείου.
Για να επιστρέψω στα σερβοκροατικά και τις παραφυάδες τους, όταν συζητήθηκε το άρθρο που θα σας παρουσιάσω σήμερα σε μια ομάδα γλωσσολογικών ενδιαφερόντων, ο φίλος μελετητής Δημήτρης Μπρόβας, που ξέρει καλά το θέμα, έγραψε:
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία 