Ο κουρνάζος δεν κουρνιάζει

Στοιχηματίζω πως τη λέξη του τίτλου πολλοί την ξέρουν αλλά ελάχιστοι τη χρησιμοποιούν ενεργητικά. Την ξέρουν, επειδή ακούγεται σε δυο πασίγνωστα τραγούδια, αλλά αυτό δεν αρκεί για να τη χρησιμοποιούν ενεργητικά (αν κάνω λάθος, διορθώστε με).

(Κατά σύμπτωση χτες ο Κουραφέλκυθρος ξεκίνησε στη σελίδα του στο Φέισμπουκ μια συζήτηση με λέξεις που τις ξέρουμε μόνο από τραγούδια ή από τίτλους βιβλίων, χωρίς ενεργητική χρήση. Θα δω μήπως τα πορίσματα της συζήτησης δίνουν υλικό για άρθρο).

Άλλωστε κανένα από τα μεγάλα γενικά λεξικά μας, αν δεν σφάλλω, δεν την λημματογραφεί -και δεν νομίζω ότι πρέπει να το θεωρήσουμε παράλειψη των λεξικών. Είναι λέξη που έχει παλιώσει, που ίσως θα είχε τη θέση της σε ένα λεξικό του μεσοπολέμου ή σε ένα λεξικό της αργκό -και πράγματι τη βρίσκουμε π.χ. στο Λεξικό της Λαϊκής του Δαγκίτση ή στο Λεξικό της Πιάτσας του Καπετανάκη. Τη βρίσκουμε και στο slang.gr.

Κουρνάζος είναι ο έξυπνος, ο ανοιχτομάτης, ο παμπόνηρος· από το τουρκικό kurnaz, που σημαίνει τον πονηρό· νομίζω πως υπάρχει μια μετατόπιση του νοήματος, αφού στα ελληνικά η λέξη έχει πιο θετική απόχρωση. Όπως λέει ο Καπετανάκης: Κουρνάζος είναι ο παμπόνηρος· ο έξυπνος επί καλώ· ο μπερμπάντης (άλλη μια λέξη για την οποία θα μπορούσαμε να γράψουμε άρθρο.

Στο βιβλίο μου Λέξεις που χάνονται (2011) είχα χαρακτηρίσει τη λέξη κουρνάζος «ζωντανή και πασίγνωστη» -ίσως έπρεπε να μετριάσω κατά ένα κλικ την εκτίμησή μου αυτή, και στα δύο σκέλη. Αλλά αυτό θα μου το πείτε κι εσείς.

Όπως είπα πιο πριν, ο κουρνάζος περιλαμβάνεται σε δυο πολύ γνωστά τραγούδια. Πρώτο χρονολογικά είναι ο , «Αραμπατζής» του Μάρκου Βαμβακάρη, τραγούδι προπολεμικό, του 1934, που μου αρέσει πολύ.

Πάντα σε συλλογίζουμαι, ντερβίση αμαξά μου
είσαι κουρνάζος, μάγκα μου, σ’ έβαλα στην καρδιά μου.

Κι έπειτα, έχουμε το γνωστότερο και πολύ μεταγενέστερο Βαπόρι απ’ την Περσία του Τσιτσάνη, με τη ρητορική ερώτηση «Βρε κουρνάζε μου τελώνη, τη ζημιά ποιος την πληρώνει;».

Advertisement

Η καρδιά μου δεν ισορρόπα

Ένα μικρό άρθρο σήμερα, για ένα ραμόνι -όπως λέμε στο ιστολόγιο τα παρακούσματα τραγουδιών, του τύπου «με βιολί σαν του Ροβιόλη, θα χορέψουν κι οι διαβόλοι», ενώ κανονικά ο στίχος του Φέρρη λέει «με βιολί σαντουροβιόλι». Κι επειδή το σαντουροβιόλι είναι λέξη που δεν την ξέρουν όλοι, κάποιοι την αναλύουν λάθος και φαντάζονται πως υπήρξε κάποιος δεξιοτέχνης βιολιστής ονόματι Ροβιόλης. Αλλά αυτά τα ξέρετε, τα έχουμε ξαναπεί πολλές φορές, ας πούμε σε αυτό το παλιότερο άρθρο.

Πριν από μερικές μέρες κυκλοφόρησε στο Τουίτερ το εξής τιτίβισμα:

Σήμερα έμαθα ότι το τραγούδι λέει «Ώπα, καρδιά μου ισορρόπα» κι όχι ώπα η καρδιά μου η σορόπα.

ΜΗ ΜΟΥ ΜΙΛΑΤΕ ΑΦΗΣΤΕ ΜΕ ΜΟΝΗ ΜΟΥ

Παραλείπω το (γυναικείο) χρηστώνυμο, διότι δεν έχει νόημα να μεταφέρουμε συζητήσεις από άλλα μέσα -και, έτσι κι αλλιώς, η άποψη είναι διαδεδομένη. Επίσης, αλλάζω το «ώπα» σε «όπα» χωρίς να αλλάζει τίποτα.

Αν δεν είναι ειρωνικό, η κυρία που το έγραψε ομολογεί με συντριβή το λάθος μέσα στο οποίο ζούσε τόσα χρόνια, όταν νόμιζε ότι το γνωστό τραγούδι λέει «Όπα, η καρδιά μου η σορόπα» -και μόνο πρόσφατα είδε το φως της ή μάλλον άκουσε το σωστό, που είναι, όπως μας λέει, «Όπα, καρδιά μου ισορρόπα».

Για να πούμε την αλήθεια, ανάλογη «αποκάλυψη» συμβαίνει συχνά με τα ραμόνια. Κάθε φορά που δημοσιεύω άρθρο για ραμόνια, όπως το άρθρο για τον Ροβιόλη που λέγαμε (το έχω βάλει 2-3 φορές ήδη) πάντοτε βρίσκεται κάποιος που λέει «Μη μου πείτε ότι το τραγούδι λέει ‘σαντουροβιόλι’ κι όχι ‘σαν του Ροβιόλη’!» (ή: μη μου πείτε ότι λέει «στην οδό γράφει μόνος» κι όχι «στην οδό Γραφημώνος» κτλ.)

Μόνο που εδώ, έχουμε ανάποδο ραμόνι (ινομάρ). Θέλω να πω, το τραγούδι όντως λέει «η καρδιά μου η σορόπα», επομένως η φίλη τιτιβίστρια κακώς διορθώθηκε δηλ. κακώς πίστεψε ότι τόσον καιρό το άκουγε λάθος!

Βέβαια, ξαναλέω, μπορεί και να το γράφει ειρωνικά. Όμως έχω συναντήσει πολλούς στο Διαδίκτυο που πιστεύουν ότι όντως το σωστό είναι «ισορρόπα» και όχι «η σορόπα», όπως θα δούμε στη συνέχεια, οπότε το πιθανότερο (και το απλούστερο) είναι να το πάρουμε τοις μετρητοίς, ότι το εννοεί.

Αλλά να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, διότι είπα πιο πάνω «το γνωστό τραγούδι» χωρίς να αναφέρω για ποιο πρόκειται. Μπορεί να είναι πασίγνωστο, τουλάχιστον για τους παλιότερους σαν κι εμένα, αλλά ίσως κάποιοι να μην το ξέρουν -ή να μην έχουν αναγνωρίσει τους στίχους, για ποιο τραγούδι πρόκειται.

Είναι ένα αρχοντορεμπέτικο, που θα το θυμόμαστε κυρίως από την επανεκτέλεση της Βίκης Μοσχολιού, αλλά λέω να το ακούσουμε σε απόσπασμα από την εξαιρετική κωμωδία Ένα βότσαλο στη λίμνη με τον Βασίλη Λογοθετίδη (1952):

Ο τίτλος είναι «Άλα!» αλλά αρκετά συχνά αναφέρεται επίσης «Άνοιξε κι άλλη μπουκάλα». Μουσική του Μιχάλη Σουγιούλ, στίχοι των Αλέκου Σακελλάριου-Χρ. Γιαννακόπουλου.

Οι στίχοι: