Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης – Η απελευθέρωση και ο ραδιοσταθμός

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστή όγδοη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στη Μυτιλήνη, στο τέλος της Κατοχής, δηλαδή Σεπτέμβριο του 1944 και ενώ ο ποιητής με την οικογένειά του έχουν φύγει από την πόλη και έχουν εγκατασταθεί στην ελεύθερη Λέσβο.

Να σημειωθεί ότι σήμερα κλείνουν 38 χρόνια από τον θάνατο του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου ή Άχθου Αρούρη (1903-24.3.1977).

Ο ποιητής γύρισε οικογενειακώς στη Μυτιλήνη με φορτηγό του ΕΛΑΣ στις 11 του μηνός [Σεπτεμβρίου]. Τόσο στην Τράπεζα όσο και στη γειτονιά τούς έκα­ναν υποδοχή ηρώων. Όλοι σχεδόν οι υπάλληλοι, εκτός δύο ή τριών περιπτώσεων, του ζήτησαν «να τους γράψει στο ΕΑΜ», ο προϊστάμε­νος μάλιστα του λογιστηρίου του ’πε:

«Βρε Νίκο, θέλω να γραφτώ στο ΕΑΜ, αλλά να με γράψεις στέλεχος, αφού είμαι τμηματάρχης…»

Ο Βαρκάρης [παρατσούκλι του διευθυντή] προχώρησε ακόμα πιο πέρα:

«Άκου, Νίκο», του είπε (ως τότε τον έλεγε κύριε Σαραντάκο), «εμένα δε μ’ αρέσουν τα μεσοβέζικα πράματα, ΕΑΜ και κουραφέξα­λα, εγώ θέλω να μπω στο κόμμα!»

Την τρίτη μέρα από το γυρισμό τους στη Μυτιλήνη, πήγαν να τους δουν οικογενειακώς οι Φεδέρωφ. Ο Βόρης συνεχάρη τον Νίκο για την τάξη και την ησυχία που εξασφάλισε το ΕΑΜ. Για να τονίσει πάντως το γεγονός ότι ο ίδιος ήταν αμέτοχος δεν είπε το φίλο του «συναγω­νιστή», προσφώνηση που ήταν τότε σε καθολική χρήση, αλλά σκέτα «αγωνιστή», θέλοντας με την απάλειψη του συνδέσμου «συν» να εκφράσει την απουσία κάθε συμμετοχής του στην υπόθεση.

Ο Φεδέρωφ που δεν είχε ο ίδιος ραδιόφωνο ερχόταν συχνά κι άκουγε τη Μόσχα στα ρωσικά από το ραδιόφωνο του Νίκου. Διασκέ­δαζε με τα πολλά εξαρτήματα του ραδιόφωνου κι όταν για ν’ αλλάξει μήκος κύματος ο ποιητής έβγαζε από το ειδικό ντουλαπάκι την μπο­μπίνα κι έβαζε άλλη, ο Βόρης τον πείραζε:

«Έχουμε αλλαγή κυβερνήσεως».

Οι σοβιετικοί από την αρχή του πατριωτικού πολέμου είχαν ανα­σύρει από το περιθώριο την ένδοξη ρωσική στρατιωτική ιστορία και ο Φεδέρωφ άκουγε με ικανοποίηση από το ραδιόφωνο ύμνους για τον Κουτούζωφ, τον Σουβόρωφ, τον ναύαρχο Ουσακώφ και άλλους στρατιωτικούς ηγέτες του παρελθόντος.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Όμηρος στο στρατόπεδο

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστή έκτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε πάντοτε στη Μυτιλήνη, στην Κατοχή και είχαμε σταματήσει στο σημείο όπου οι Γερμανοί συνέλαβαν προληπτικά ως ομήρους, την άνοιξη του 1944, τα μέλη της Επιτροπής Ελέγχου των Φιλανθρωπικών Καταστημάτων, ανάμεσά τους και τον ποιητή, μαζί με τον αδελφικό του φίλο Χαράλαμπο Κανόνη.

Πρέπει να πω ότι τα επεισόδια της σημερινής συνέχειας, όπως και των επόμενων, τα έχει αφηγηθεί ξανά ο πατέρας μου, στο δικό του αυτοβιογραφικό αφήγημα «Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια», που τμήματά του έχω παρουσιάσει εδώ -από άλλην οπτική γωνία βέβαια. Να πω επίσης ότι στο τέλος πρόσθεσα δυο πραγματάκια για το απόφθεγμα του Βίαντος και ένα ακόμα ποίημα του παππού μου.

 

Όταν εκείνο το απόγευμα, 24 Μαρτίου, οι τέσσερις γερμανοί στρατιώτες μαζί με έναν Έλληνα της Ασφάλειας μπήκαν στο σπίτι του, ο ποιητής έλειπε στην Τράπεζα, (η 25η Μαρτίου δεν ήταν πλέον αργία και κατά συνέπειαν η παραμονή της δεν ήταν ημιαργία. Ως εκ τούτου οι Τράπεζες λειτουργούσαν και το απόγευμα). Δύο από τους Γερμανούς μείνανε στο σπίτι ενώ οι άλλοι δύο με τον ασφαλίτη πήραν το γιο του και βγήκαν αναζητώντας τον. Ο νεαρός τους περιέφερε σ’ όλη την αγορά, οδηγώντας τους στα πιο απίθανα μέρη, (μεταξύ των οποίων και στη Λέσχη «Πρόοδος»), όπου ήταν μαθηματικώς βέβαιο ότι δε θα τον έβρισκαν σε καμιά περίπτωση, με σκοπό να ειδοποιηθεί ο πατέ­ρας του και να κρυφτεί. Όταν όμως ο Νίκος έμαθε πως «οι Γερμανοί πιάσανε το γιο του», έφυγε αμέσως από την Τράπεζα και πήγε δρο­μαίως σπίτι του που το βρήκε γεμάτο κόσμο, γιατί οι παραμείναντες σ’ αυτό γερμανοί στρατιώτες κρατούσαν όποιον έμπαινε μέσα για να πληροφορηθεί τα καθέκαστα και δεν τον άφηναν να φύγει. Μια ώρα αργότερα γύρισε ο γιος του με τους Γερμανούς και τον ασφαλίτη, κατασκοτωμένοι από τη δίωρη σχεδόν περιπλάνηση στην πόλη.

Στην αρχική έρευνα ρουτίνας που την έκαναν με τη χαρακτηριστι­κή τους μεθοδικότητα και προσοχή οι Γερμανοί έφτασαν στο εργαστήριο της σοφίτας και βλέποντας τα παλιά ραδιόφωνα και όλα τα λοιπά εξαρτήματα πίστεψαν πως έπιασαν κάποιον μεγάλο κατάσκο­πο. Μάζεψαν μπομπίνες, μεγάφωνα, κουτιά παλιών ραδιοφώνων κι ό,τι άλλο κρίναν ύποπτο, για επιμελέστερο έλεγχο. Στον τρίποδα της Πυθίας, πάνω στον οποίο κοιμόταν μακαρίως ο Προκόπης, δεν έδωσαν καμιά σημασία, ούτε φυσικά έψαξαν σε ρούχα ή στα συρτάρια της κουζίνας. Φόρτωσαν τον ποιητή με τα ύποπτα εξαρτήματα και βάζοντάς τον στη μέση, με εφ’ όπλου λόγχη, κίνησαν για την Ορτς Κομαντατούρ. Η γυναίκα του κι ο γιος του τον φίλησαν πολλές φορές χωρίς να λιποψυχήσουν. Όλη η γειτονιά είχε βγει στις πόρτες και τα παράθυρα και κοίταζε σιωπηλή.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Και πάλι για τον Βόρη Φεδέρωφ

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστή δεύτερη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στην προηγούμενη συνέχεια είχαμε αναφερθεί στη γνωριμία του Άχθου Αρούρη με τον Ρώσο εμιγκρέ Βόρη Φεδέρωφ, και σήμερα  συνεχίζουμε στο ίδιο θέμα.

Βέβαια, το σημερινό άρθρο φαντάζει εντελώς αταίριαστο καθώς είναι τόσο φορτωμένη η επικαιρότητα, τόσο με το δυστύχημα της Αδριατικής, όσο και με τις πρόωρες εκλογές μετά την αποτυχία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας. Αλλά ας αφήσουμε και λίγο χώρο στην ανεπικαιρότητα, γιορτές έχουμε.

Τέλος, θυμίζω ότι σήμερα στις 6 το απόγευμα ολοκληρώνεται η ψηφοφορία για τη Λέξη της χρονιάς. Αν δεν έχετε ακόμα ψηφίσει, σπεύσατε (εδώ)

Ο Φεδέρωφ ήταν πραγματικός πατριώτης, μισούσε τους Γερμανούς, πονούσε για την προέλασή τους τόσο βαθιά στη χώρα του και καμάρωνε για τις νίκες του Ρωσικού Στρατού, αδιαφορώντας αν τώρα λεγόταν Κόκκινος Στρατός και αρχιστράτηγός του δεν ήταν ο Κουτούζωφ ή ο Σουβόρωφ αλλά ο στρατάρχης Στάλιν. Μετά το Στάλινγκραντ φάνηκε σαν να ψήλωσε μια πιθαμή. Διηγόταν ανέκδοτα από τον πόλεμο κατά του Ναπολέοντα, για τη μάχη του Μποροντινό και για τον στρατηγό Μπαγκρατιόν, που τραυματισμένος σοβαρά αρνήθηκε να του κόψουν το πόδι κι έτσι πέθανε από σηψαιμία «αλλά ακέραιος». Τους περιέγραψε επίσης το «Πανόραμα της Μάχης του Μποροντινό», ένα κτίσμα στο κέντρο της Μόσχας, όπου είχε κατα­σκευαστεί πανοραμική και στερεοσκοπική αναπαράσταση του πε­δίου της μάχης, με συνδυασμό ζωγραφικών πινάκων, ανάγλυφων απεικονίσεων και αληθινών αντικειμένων.

Ο Φεδέρωφ μύησε τον Σαραντάκο στην ποίηση του Πούσκιν, του Λέρμοντωφ, του Νεκράσωφ, του Τιούτσεφ και του Μερεζκόφοκι, που ο φίλος του αγνοούσε παντελώς. Ο ποιητής μαγεύτηκε από το ρωμα­λέο στίχο του Πούσκιν. Ένα πρωί, ένα χρόνο αργότερα, διάβασε στο Βόρη τις μεταφράσεις των ποιημάτων του Πούσκιν Αντσάρ και Αδελφοί ληστές που με μεγάλο κόπο αλλά και περίσσιο ταλέντο είχε κά­νει. Ο Βόρης ενθουσιάστηκε. Βρήκε πως ο Άχθος Αρούρης είχε πετύχει να αποδώσει σωστά όχι μόνο το νόημα αλλά και τη μουσική των στίχων του Πούσκιν. Ξέροντας από στήθους ολόκληρο σχεδόν τον Πούσκιν άρχισε να απαγγέλλει τους Αδελφούς ληστές στα ρωσικά ενώ ο φίλος του διάβαζε το ίδιο κείμενο στα ελληνικά.

Εκτός από τα παραπάνω ποιήματα του Πούσκιν, στον Άχθο Αρούρη άρεσαν επίσης Ο θάνατος του Ολέγκ, ο Ναπολέων και η αρχή από τον Ευγένιο Ονιέγκιν καθώς και τα ποιήματα Εξοχή του Λέρμοντοφ και Σάκυα Μούνι του Μερεζκόφσκι. Το τελευταίο το μετέφρασε αργότερα και είχε καθιερωθεί να το απαγγέλλει σε κάθε περίσταση.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Η εκμάθηση της Ρωσικής και η γνωριμία με τον Β.Ν.Φεδέρωφ

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστη πρώτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε πάντοτε στην Κατοχή.

Να προσθέσω ότι αύριο συμπληρώνονται τρία χρόνια από τον θάνατο του πατέρα μου. Τον θυμόμαστε πάντοτε.

Τον πρώτο κιόλας χειμώνα της Κατοχής, ενώ οι Γερμανοί είχαν φτάσει έξω από τη Μόσχα και το Λένινγκραντ, ο ποιητής καταπιάστηκε να μάθει ρωσικά.

«Όταν θα κατηφορίσει κατά δω ο Κόκκινος Στρατός, θα τον προσφωνήσω στη γλώσσατου», έλεγε στον μπατζανάκη του που τα ’χε βάψει μαύρα με την προέλαση των χιτλερικιύν. Ο ίδιος ούτε στιγ­μή δεν αμφέβαλλε πως τελικά οι Ρώσοι θα νικούσαν τον Χίτλερ και πως θα λευτέρωναν την Ευρώπη. Οι νίκες των Γερμανών το καλοκαίρι δεν μπόρεσαν να μειώσουν ούτε στο ελάχιστο την αισιοδοξία του.

«Στρατηγικό σχέδιο του Μουστάκια είναι η υποχώρηση. Έτσι έκαναν οι Σκύθες με τον Δαρείο, έτσι έκαναν αργότερα οι Ρώσοι με τον Κάρολο XII της Σουηδίας και με το Ναπολέοντα. Ο Χίτλερ θα πάθει χειρότερη νίλα».

Οι φίλοι του, που δε συμμερίζονταν την αισιοδοξία του, τον είχαν βγάλει «επιτελάρχη του Κόκκινου Στρατού».

Δεν ήταν μονάχα η ιδεολογική του τοποθέτηση που τον έσπρωξε να μάθει ρωσικά. Εξ απαλών ονύχων είχε αγαπήσει τη ρωσική λογο­τεχνία. Θαύμαζε απεριόριστα τον Ντοστογιέφσκι, αγαπούσε πολύ τον Γκόγκολ, τον Τσέχωφ και τον Γκόρκι, καθώς και τους ελάσσονες, τον Κορολένκο, τον Τουργκένιεφ, τον Αρτσιμπάτσεφ, τον Αντρέιεφ, ενιύ αντίθετα ο Τολστόι δεν του άρεσε. Βέβαια δεν είχε διαβάσει τότε το Πόλεμος και Ειρήνη, που δεν είχε μεταφραστεί ακόμα στα ελλη­νικά, αλλά στο εξώφυλλο της Ανάστασης είχε σημειώσει σαν υπότιτ­λο: «Βιβλίον ιδιαζόντως ηλίθιον». Στη βιβλιοθήκη του είχε όλα τα βι­βλία του Ντοστογέφσκι και των άλλων συγγραφέων που είχαν μετα­φραστεί στα ελληνικά, τα περισσότερα από τα γαλλικά και από ανώ­νυμους κι αδόκιμους μεταφραστές, σε εκδόσεις του Βασιλείου, του Γανιάρη, του Φέξη και άλλων.

Βόρης και Ζήνα Φεδέρωφ (Δημήτρης Σαραντάκος)

Tο σημερινό είναι το δέκατο έβδομο απόσπασμα από τα “Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια”, το ανέκδοτο αυτοβιογραφικό πεζογράφημα του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου. Δημοσιεύτηκε την Παρασκευή που μας πέρασε στο Εμπρός της Μυτιλήνης, την εφημερίδα με την οποία συνεργαζόταν για πολλά χρόνια ο πατέρας μου. Το προηγούμενο απόσπασμα μπορείτε να το βρείτε εδώ.

Ο Βόρης Φεδέρωφ ήταν σχετικά πρόσφατη γνωριμία μας. Τον γνωρίσαμε το χειμώνα τού ’42, όταν ξεκινήσαμε με τον πατέρα μου να μάθουμε ρωσικά. Εγώ από τον καιρό της Σάμου, όταν η κυρία Άννα, η σπιτονοικοκυρά μας, μου γνώρισε την Εσπεράντο, είχα μανία με τις ξένες γλώσσες και τα ξένα αλφάβητα. Τα τελευταία τα ψάρευα από το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του Ελευθερουδάκη, που είχε ο θείος Αντρέας, και από τη Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια του Πυρσού, που είχε ο κύριος Δουκαρέλλης (συνάδελφος του πατέρα μου στην Τράπεζα) και τις οποίες ξεφύλλιζα ταχτικά στο πλαίσιο των «εργασιών» που μας έβαζε ο Μίλτης. Έτσι είχα μάθει το εβραϊκό, το αραβικό, το αρμενικό, το ρουνικό και τέλος το ρωσικό αλφάβητο και μάλιστα όχι μόνο αυτό, αλλά και τα λοιπά σλαβικά και τους προγόνους τους, το γλαγολικό και το κυριλλικό, χωρίς να με τρομάζει το γεγονός ότι είχαν κατά μέσον όρο 36 γράμματα.

Ο πατέρας μου με πείραζε καμμιά φορά, πως ήμουν «συλλέκτης αχρήστων γνώσεων», αλλά τελικά μας χρησίμεψαν σε κάτι.

Το καλοκαίρι τού ‘42, το τελευταίο που πέρασα στη Μόρια, στου παππού μου το σπίτι, ανακάλυψα ένα βιβλίο γραμμένο με το ρωσικό αλφάβητο. Ο παππούς μου δε θυμόταν, στην αρχή, πώς βρέθηκε στα χέρια του, αργότερα όμως μου είπε πως ήταν του φίλου του, του κυρ-Ιγνάτη του Αμανετζή, που μιλούσε φαρσί τα ρούσικα. Το βιβλίο ήταν εικονογραφημένο και είχε τίτλο «ΠΟΥΤΕΒΟΝΤΙΤΕΛ». Αποδείχτηκε πως ήταν ρωσικός τουριστικός οδηγός του Αιγαίου και της Ελλάδας. Αυτό ήταν το πρώτο «αναγνωστικό» μας, που συμπληρώθηκε με μια πανάρχαιη (εκδόσεως του 1879) μέθοδο της ρωσικής «άνευ διδασκάλου» κατά το σύστημα Ολενδόρφου, που μας βρήκε ο Μίλτης.