Μεζεδάκια του καύσωνα

Μόνο που ο καύσωνας δεν βρίσκεται εκεί απ’ όπου με διαβάζετε οι περισσότεροι, αλλά εκεί απ’ όπου γράφω εγώ, ή μάλλον λίγο πιο κάτω. Για πρώτη φορά στην ιστορία, τέσσερις νομοί της Νότιας Γαλλίας κηρύχτηκαν από χτες σε κατάσταση «κόκκινου συναγερμού για καύσωνα», μια κατηγορία έκτακτης κατάστασης που θεσπίστηκε μετά τον φονικό καυσωνα του 2003 με τις 15.000 νεκρούς.

Χτες λοιπόν οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν τους 45 βαθμούς σε μερικές περιοχές, με ρεκόρ τους 45,9 στην περιοχή της Νιμ, που παραδοσιακά είναι η πιο ζεστή της μητροπολιτικής Γαλλίας. Eκεί είχε σημειωθεί, τον Αύγουστο του 2003, το προηγούμενο ρεκόρ όλων των εποχών με 44,1 βαθμούς. Φέτος όμως βρισκόμαστε ακόμη στα τέλη Ιουνίου…

* Κωμικός τίτλος σε τραγικό γεγονός:

Νεκρός Βολιώτης πνίγηκε από φαγητό, είναι ο τίτλος. Δεν θα το μάσησε καλά, σχολίασε φίλος.

* Γουστόζικο ορθογραφικό σε τίτλο:

Σκηνές απείρου κάλους με Βελόπουλο στο Κόντρα.

Δεν θα το επισήμαινα κανονικά, δεν είναι και τόσο σπουδαίο, αλλά μου φάνηκε ταιριαστό με τα πρόσωπα του δράματος.

* Κι άλλο γουστόζικο ορθογραφικό, σε άρθρο εκπαιδευτικού ιστότοπου σχετικά με τις δηλώσεις του Κ. Χατζηδάκη για το πρόγραμμα της ΝΔ για την παιδεία:

«Εμείς πιστεύουμε σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πολιτική που στηρίζεται στην προσπάθεια, την άμυλα, την αξιοκρατία» είπε, παρουσιάζοντας τους βασικούς πυλώνες του προγράμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Παρά τα εισαγωγικά, το λάθος μάλλον στον ιστότοπο χρεώνεται. Και πάλι, όπως και το προηγούμενο, είναι λάθος που δεν το πιάνει ο καημένος ο Σπελ Τσέκερ.

Αλλά η υπόθεση είχε και συνέχεια, διότι στο Φέισμπουκ κάποιος επισήμανε με ειρωνικό σχόλιο το λάθος και συνέχισε: άμμιλα είναι το σωστό!

Στην αρχή νόμιζα ότι το έλεγε στ’ αστεία, αλλά μάλλον είχαμε μιαν ακόμα εκδήλωση του νόμου του Μέφρι.

Advertisements

Λεξιλογικά της ήττας

Tο κείμενο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στην τακτική μηνιαία στήλη μου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» στα Ενθέματα της Αυγής. Ήταν φυσικά γραμμένο αρκετές μέρες νωρίτερα, και ασφαλώς πριν από τη χτεσινή μέρα οπότε δεν παίρνει υπόψη τα αποτελέσματα του δεύτερου γύρου των αυτοδιοικητικών εκλογών.

Λεξιλογικά της ήττας

Οι ευρωπαϊκές εκλογές της προηγούμενης εβδομάδας δεν ανέδειξαν μόνο τους 21 Έλληνες βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αλλά έβαλαν επίσης ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους στις πολιτικές εξελίξεις -αυτά όμως τα ξέρετε από άλλες στήλες της Αυγής· εμείς εδώ λεξιλογούμε, ως γνωστόν, κι έτσι σήμερα θα λεξιλογήσουμε· και θα μιλήσουμε, δυστυχώς αλλά ανθρώπινα, για την ήττα, αφού στις εκλογές της περασμένης Κυριακής ο ΣΥΡΙΖΑ γνώρισε ήττα· μάλιστα, όπως έγραψε ο Νίκος Ξυδάκης, “πρώτη φορά από το 2009, ο ΣΥΡΙΖΑ δοκιμάζει τη γεύση της εκλογικής ήττας”.

Η ήττα είναι λέξη αρχαία· το ουσιαστικό, με δασεία τότε, ήττα και ήσσα (π.χ. στον Θουκυδίδη), καταγράφεται από την κλασική εποχή, όπως και το ρήμα, ηττώμαι, με τον παράλληλο τύπο ησσώμαι, είναι παλιότερο. Ανάγονται όλα αυτά στο επίθετο ήσσων/ήττων (μικρότερος, λιγότερος), όπου οι τύποι με -ττ- είναι οι αττικοί τύποι.

Σύμφωνα με το λογοπαίγνιο, η ήττα γράφεται με ήτα· όμως το όνομα του γράμματος Η δεν έχει καμιά ετυμολογική σχέση με την ήττα, αφού είναι λέξη σημιτικής αρχής (heth).

Τι μπρόκολα, τι κουνουπίδια

Στα σαββατιάτικα μεζεδάκια μας είχαμε αναφερθεί κατά σύμπτωση στα μπρόκολα, οπότε θυμήθηκα πως για το λαχανικό αυτό δεν έχουμε γράψει άρθρο -κι έτσι προέκυψε η σημερινή μας δημοσίευση.

Αλλιώς είναι βέβαια η γνωστή παροιμιακή φράση, αλλά για τα λάχανα έχουμε ήδη γράψει άρθρο παλιότερα. Τα μπρόκολα και τα κουνουπίδια, από βοτανική άποψη ανήκουν στο ίδιο είδος με τα λάχανα, στο είδος της Κράμβης της Λαχανώδους (Brassica oleracea στα λατινικά της βοτανικής). Μάλιστα, ο Γεννάδιος τουλάχιστον κατατάσσει τα κουνουπίδια και τα λάχανα στο ίδιο βοτανικό υπο-είδος, της Κράμβης λαχανώδους ανθοκράμβης, ενώ τα λάχανα είναι στην κεφαλωτή. Αν είναι έτσι, τα μπρόκολα και τα κουνουπίδια είναι αδέρφια μεταξύ τους κι έχουν ξαδέρφι τα λάχανα, όπως και τα λαχανάκια Βρυξελλών που αποτελούν άλλο υποείδος της ιδιας οικογένειας (Κράμβη λαχανώδης σφαιριόμορφος).

Κι επειδή από φρασεολογική άποψη τα λάχανα έχουν αρκετό… ψαχνό, αξιώθηκαν δικό τους άρθρο, ενώ τα άλλα δύο συγγενικά φυτά συστεγάζονται στο σημερινό -και να δούμε αν έχουν αξιόλογο υλικό να γεμίσουν άρθρο.

Τα μπρόκολα φαίνεται πως εξελίχτηκαν σε αυτόνομο υποείδος στη νότια Ιταλία κι έτσι δεν είναι περίεργο που η διεθνής ονομασία τους είναι ιταλογενής. Εμείς λέμε μπρόκολο, δάνειο από το ιταλικό broccolo, που είναι υποκοριστικό του brocco («ξερόκλαδο, καρφάκι») το οποίο ανάγεται στο λατινικό broccus.

Αυτή η λατινική λέξη έχει αποκτήσει πολλά παιδιά κι εγγόνια σε διάφορες γλώσσες, ανάμεσα στις οποίες και η δική μας μπροσούρα, που την είπαν έτσι στα γαλλικά (brochure) επειδή ήταν ένα φυλλάδιο από χαρτιά συρραμμένα: συρραμμένα με καρφάκια.

Σε αλλες ευρωπαϊκές γλώσσες πήραν τον ιταλικό πληθυντικό, broccoli και τον έκαναν ενικό, κάποτε με ορθογραφική απλοποίηση (brocoli στα γαλλικά). Τα μπρόκολα είναι από τα λιγοστά μη εξωτικά οπωρολαχανικά που έχουν ομόρριζη ονομασία σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες -ίσως μάλιστα να είναι και το μοναδικό, δεν μου έρχεται άλλο στο μυαλό.

Τα μπρόκολα πρέπει να παρουσιάζουν αξιόλογα οφέλη για την υγεία, αλλά πολύς κόσμος τα βρίσκει πικρά ή άγευστα κι έτσι σπάνια θα βρεις κάποιον που να τα εκθειάζει από γαστρονομική άποψη -το πολύ να ακούσεις για τα διατροφικά τους πλεονεκτήματα ή για το ότι έχουν «αρνητικές θερμίδες» (με την έννοια πως ο οργανισμός καταναλώνει για να τα πέψει περισσότερες θερμίδες απ’ όσες παίρνει, αλλά δεν ξέρω αν ισχύει ο ισχυρισμός).

Θυμάμαι πως κάποιος πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Μπους ο πρεσβύτερος ίσως, μόλις ανέλαβε καθήκοντα έβαλε βέτο και τροποποίησε το μενού του Λευκού Οίκου εξοβελίζοντας τα μπρόκολα, που τα είχε άχτι, λέει, επειδή όταν ήταν μικρός τον ανάγκαζαν να τα τρώει. Κάνουν κάτι τέτοιες χειρονομίες για να δείχνουν ανθρώπινοι και κοντά στον μέσο άνθρωπο.

Ποιήματα για τον Στάλιν

Την Τρίτη που μας πέρασε συμπληρώθηκαν 66 χρόνια από τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν, του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης που σύνδεσε το όνομά του με την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, με τη συντριβή του φασισμού και του ναζισμού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και με εγκλήματα, εκκαθαρίσεις της παλιάς φρουράς των μπολσεβίκων και παραβιάσεις της σοσιαλιστικής νομιμότητας και με το φαινόμενο που ονομάστηκε προσωπολατρία και που δύσκολα συμβιβάζεται με το απελευθερωτικό όραμα του κομμουνισμού.

Ο Στάλιν πέθανε πριν απο 66 χρονια, αλλά το όνομά του ακούγεται ολοένα και περισσότερο στις μέρες μας, πολύ περισσότερο απ’ όσο ακουγόταν π.χ. στη δεκαετία του 1980. Αφενός ακούγεται πολύ επειδή το ΚΚΕ έχει ας πούμε αποκαταστήσει το όνομά του, έχει επανεκδώσει τα έργα του και τον τιμά μέσα από τα έντυπά του, σε αντίθεση με το ΚΚΕ της περιόδου Φλωράκη, κατά την οποια ο Ριζοσπάστης σπανιότατα εκανε λόγο για τον Στάλιν.

Κυρίως όμως ο Στάλιν και ο σταλινισμός ακούγεται σαν σκιάχτρο, από τους αντίπαλους της αριστεράς, που τον χρησιμοποιούν για να συκοφαντήσουν συλλήβδην την αριστερά για ανελεύθερη, αυταρχική και αιμοβόρα. Βέβαια, όταν όλοι οι καταπιεστές και οι απατεώνες της εποχής μας χρησιμοποιούν τον Στάλιν με τον τρόπο αυτό, κάθε τίμιος άνθρωπος αισθάνεται τον πειρασμό να συμπεράνει πως δεν θα ήταν και τόσο κακός ο σύντροφος με το μουστάκι.

Σήμερα όμως είναι Κυριακή, μέρα λογοτεχνίας. Οπότε, σκέφτομαι πως δεν θα ήταν κακή ιδέα να δούμε μερικά ποιήματα που γράφτηκαν για τον Στάλιν.

Το έναυσμα μού το έδωσε ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, που έγραψε προχτές επιφυλλίδα, ακριβώς, με τίτλο «Πέθανε ή δεν πέθανε ο Στάλιν;» στην οποία αναφέρεται περιπαιχτικά στα ποιήματα που έγραψαν μεγάλοι ποιητές, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Πάμπλο Νερούδα και ο Ραφαέλ Αλμπέρτι, για τον θάνατο του Στάλιν. Οπότε, σκέφτηκα να δώσω στον κύριο Τάκη την ευκαιρία να ειρωνευτεί και άλλα ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας.

Το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου για τον θάνατο του Στάλιν είναι πασίγνωστο χωρίς κανείς να το έχει διαβάσει, κυκλοφορεί σε διάφορα σημεία του Διαδικτύου, αν και απ’ όσο ξέρω ο ποιητής δεν το συμπεριέλαβε σε κάποιο βιβλίο του. Υπάρχει, για παράδειγμα, εδώ, αλλά δεν ξέρω αν είναι ολόκληρο.

Λιγότερο γνωστό είναι το ποίημα που έγραψε με την ίδια ευκαιρία ο Τάσος Λειβαδίτης. Είναι λιγότερο γνωστό επειδή ο Λειβαδίτης μετά τη μεταπολίτευση δεν ήταν χρήσιμος στόχος. Ο Ρίτσος ήταν στόχος, που είχε ταχθεί με το ΚΚΕ, που, αντίστροφα απ’ό,τι τώρα, ήταν το πιο ενοχλητικό κόμμα της Αριστεράς.

Το ποίημα δημοσιεύτηκε στην Αυγή την Κυριακή 8 Μαρτίου 1953. Δεν το βρήκα ολόκληρο κάπόυ, οπότε το παραθέτω σε μορφή εικόνας:

Επονίτικα μεζεδάκια

Σαν σήμερα πριν από 76 χρόνια, στις 23 Φεβρουαρίου 1943, ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η ΕΠΟΝ. Προς τιμήν αυτής της επετείου, τα σημερινά μεζεδάκια τα τιτλοφόρησα επονίτικα, αν και βέβαια στην ύλη του σημερινού πολυσυλλεκτικού μας άρθρου δεν υπάρχει τίποτε που να αναφέρεται στην Αντίσταση ή στην ΕΠΟΝ.

Ή μάλλον, για να υπάρχει και κάτι, θυμίζω ένα παλιότερο άρθρο του ιστολογίου με αναμνήσεις του πατέρα μου από τα χρόνια του στην ΕΠΟΝ στη Μυτιλήνη.

* Βέβαια, η σημερινή μέρα αναμένεται να γραφτεί με χρυσά γράμματα στις δέλτους της ελληνικής λογοτεχνίας (και λίγα λέω) αφού σήμερα θα παρουσιαστεί το βιβλίο του Ντάνου, κατά κόσμον Γιώργου Αγγελόπουλου.

Όπως εκμυστηρεύεται στο βιντεάκι ο συγγραφέας, το βιβλίο θα έχει 160 σελίδες, κάθε κεφάλαιο αρχίζει με μια φωτογραφία σχετική με το αντικείμενο του κεφαλαίου, και, όπως λέει, δεν περίμενε να είναι τόσο καλό το βιβλίο του. Πάντως, παραδέχεται πως δεν κατάφερε να το διαβάσει μονοκοπανιάς το βιβλίο του. Αφού διατύπωσε το λαπαλισικό αξίωμα ότι «Οι άσχημες κριτικές είναι το αντίθετο από τις καλές κριτικές», αναγνώρισε πως δεν είναι του χώρου των βιβλίων, αφού έχει διαβάσει ίσαμε τώρα στη ζωή του 8 βιβλία -χωρίς να διευκρινίσει αν συνυπολογίζει και το δικό του. Αυτό μου θύμισε το ανέκδοτο που είχε βγει όταν ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ ο Τζέρι Φορντ, ότι «Κάηκε η βιβλιοθήκη του προέδρου, με αποτέλεσμα να καούν και τα τρία βιβλία της. Ευτυχώς όμως ο Πρόεδρος είχε προλάβει να τα μπογιατίσει». Αλλά ο Ντάνος αποδεικνύεται βιβλιοφάγος μπροστά στον πρόεδρο Φορντ.

Όπως γράφει και το σχετικό ρεπορτάζ, η Χρυσηίδα Δημουλίδου θα αισθάνεται τον θρόνο της να τρίζει.

* Από άρθρο του Δ. Νανούρη στην ΕφΣυν για την πολακιάδα, ξεσηκώνω μια φράση, στην αρχή-αρχή:

Στις εποχές της γενικευμένης παρακμής, άτινας μας έριξε η άπονη μοίρα, τα δημόσια πρόσωπα που σέβονται το νόημα αμφοτέρων των λέξεων του χαρακτηρισμού….

Αυτό το «άτινας» δεν στέκει με τίποτα ή μάλλον δεν υπάρχει καν, διότι για να σταθεί συντακτικά ένας τύπος πρέπει να είναι υπαρκτός, και το «άτινας» δεν είναι. Υπάρχει ή ακριβέστερα υπήρχε στα αρχαία οίτινες στο αρσενικό, αίτινες στο θηλυκό με αιτιατική άστινας, και άτινα στο ουδέτερο. Εδώ θα ταίριαζε το «εις άστινας», ενδεχομένως, αλλά αν θέλουμε να μιλήσουμε του μπαμπά μας τη γλώσσα θα πούμε «όπου» ή «στις οποίες».

Τα πρώτα μεζεδάκια της δεύτερης δεκαετίας

Aυτή τη φορα δεν είχα δισταγμό για τον τίτλο που θα έβαζα στο καθιερωμένο σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό άρθρο μας για τα περίεργα και τα στραβά που ψάρεψε η απόχη μας μέσα στη βδομάδα που πέρασε. Σαββατιάτικο είπα; Από τη συνήθεια. Βλέπετε, ακριβώς εξαιτίας της περίστασης, το άρθρο που ήταν να δημοσιευτεί χτες μετατέθηκε για σήμερα κι έγινε κυριακάτικο. Ποια περίσταση; Ότι χτες το ιστολόγιο γιόρτασε τα δέκατα γενέθλιά του κι έτσι από σήμερα μπαίνουμε στη δεύτερη δεκαετία της ύπαρξής του.

Θα μπορούσα να βάλω και τίτλο «Δεκάχρονα μεζεδάκια» ή «Δέκα χρόνια μεζεδάκια» αλλά θα ήταν λιγότερο ακριβές, αφού, όπως θυμούνται οι πολύ παλιοί, τον πρώτο καιρό δεν δημοσιεύαμε τέτοιο πολυσυλλεκτικό άρθρο, ενώ πολύ συχνά αφιερώναμε ολόκληρο (μικρό βεβαίως) άρθρο σε ένα και μόνο μαργαριτάρι, είτε σε εφημερίδα, είτε σε δήλωση πολιτικού. Πέρασαν τρεις μήνες για να βάλω το πρώτο πολυσυλλεκτικό άρθρο με χρήση της λέξης «μεζεδάκια» στον τίτλο του. Εκεί έγραφα: Πολλές φορές βλέπω κάτι που αξίζει σχολιασμό αλλά όχι και ολόκληρο δημοσίευμα –και βρίσκομαι στο δίλημμα: να το σχολιάσω εδώ και τώρα ή να το κρατήσω στο συρτάρι μέχρι να βρεθούν και άλλα ομοειδή, με κίνδυνο να μπαγιατέψει ανεπανόρθωτα; Μια λύση που βρήκα είναι να τα σερβίρω όσο ακόμα είναι ζεστά, πολλά μαζί, σαν τις ποικιλίες στα μεζεδοπωλεία. Λοιπόν, παρουσιάζω εδώ την πρώτη πιατέλα από εφήμερα μεζεδάκια, κι αν αποδειχτούν νόστιμα μπορεί να το καθιερώσω το σύστημα αυτό.

Το σύστημα καθιερώθηκε, αλλά όχι σε εβδομαδιαία βάση. Τα πρώτα χρόνια του ιστολογίου τα μεζεδάκια δημοσιεύονταν σε άτακτα διαστήματα -καμιά φορά περνούσε πάνω από μήνας από το ένα μεζεδοάρθρο ως το άλλο. Κοιτάω τώρα τα αρχεία του ιστολογίου και βλέπω ότι η περίπου εβδομαδιαία συχνότητα καθιερώθηκε στις αρχές του 2012 και στις 21-1-2012 ήταν το πρώτο άρθρο που πήρε την ονομασία «meze» (στο URL). Το σημερινό είναι το υπ’ αριθ. 362 άρθρο με αυτή την ονομασία. Λίγο αργότερα καθιερώθηκε και η σταθερή σαββατιάτικη δημοσίευση -εκτός εξαιρέσεων, όπως σήμερα.

* Και μετά αυτά τα εισαγωγικά, ξεκινάμε τα καθαυτό μεζεδάκια.

Σε άρθρο για τις ασχήμιες δυο φιλάθλων της Σαουθάμπτον που ειρωνεύτηκαν τον θάνατο του Εμιλιάνο Σάλα με το ιδιωτικό αεροπλάνο, γράφτηκε:

Στις 19 Ιανουαρίου η Κάρντιφ ολοκλήρωσε την πιο δαπανηρή μεταγραφή της ιστορίας της, δίνοντας 17 εκατ. ευρώ στη Ναντ για χάρη του Αργεντινού φορ, Εμιλιάνο Σάλα. Δύο μέρες μετά, το αεροσκάφος στο οποίο είχε επιβιβαστεί ο 28χρονος, «πετώντας» για την πρωτεύουσα της Ιουλίας, εξασφανίστηκε από τα ραντάρ.

Ότι δεν ξανακοιτάνε αυτό που γράφουν είναι φανερό -αλλά παρακαλείται ο γεωγράφος της Απωνίας να συμπεριλάβει την Ιουλία στον Άτλαντα των αγνώριστων χωρών!

* Η φωτογραφία από παιχνιδομάγαζο, μάλλον από το εθνικό μας παιχνιδομάγαζο, διαφημίζει
«Σπαθί γίγας ιπποτικό αληθοφανή»

Το επίθετο «αληθοφανές» για κάποιο λόγο είναι αγαπημένο των παιχνιδάδων και στη Τζάμπα γραμματική είναι άκλιτο, «το αληθοφανή».

Ωστόσο, φταίω κι εγώ λιγάκι. Πριν από 2-3 χρόνια, φίλος είχε στείλει φωτογραφίες του Τζάμπο με «αληθοφανές πλαστικά», «αληθοφανές αλυσίδα» και «αληθοφανές δράκος. Είχαμε γράψει τότε στα μεζεδάκια και τους είχαμε ειρωνευτεί, οπότε οι άνθρωποι φαίνεται πως μας διάβασαν και διόρθωσαν το «αληθοφανές» σε «αληθοφανή».

(Οπότε τώρα θα λένε: «Βάζω αληθοφανές πλαστικά και μου λέτε να το διορθώσω σε αληθοφανή, βάζω αληθοφανή σπαθί και θέλετε να το διορθώσω σε αληθοφανές; Θα με τρελάνετε;»)

* Φίλος διάβαζε κάποιο άρθρο που είχε τη λέξη «εξίτηλα» («τα σημάδια θα ήταν εξίτηλα» σε άρθρο του Στέφ. Μάνου. Είτε επειδή δεν ήταν σίγουρος για τη σημασία της είτε για άλλο λόγο, κλικάρισε να δει τη μετάφρασή της στα αγγλικά.

Όπου το google translate παθαίνει κάποιο περίεργο κοκομπλόκο και αποδίδει το εξίτηλα…. Μαντέψτε πώς το αποδίδει.

Οι γκαζές της γκαζόζας γκαζώνουν αγκαζέ στο γκαζόν

Το σημερινό άρθρο το ζητήσατε εσείς. Το περασμένο Σάββατο είχαμε τα Μεζεδάκια της γκαζόζας, με αφορμή τη διάσημη πια ατάκα του βουλευτή Αριστείδη Φωκά, που, όπως δικαιολογήθηκε, έχασε την ονομαστική ψηφοφορία επειδή είχε πιει μια γκαζόζα και αισθάνθηκε την ανάγκη να πάει εκεί που και οι βουλευτές πηγαίνουν μόνοι τους. Στα σχόλια εκείνου του άρθρου αρκετοί γκαζοζολογήσατε και ζητήσατε «μετ’ επιτάσεως» που λέει και το κλισέ να αφιερωθεί άρθρο στη γκαζόζα.

Αμ’ έπος αμ’ έργον λοιπόν.

Το άρθρο περιέχει τοποθέτηση προϊόντος, επειδή μου χρειαζόταν μια εικόνα και δεν έβρισκα καμία χωρίς μάρκα επάνω.

Η γκαζόζα, σύμφωνα με το ΛΚΝ, είναι «εμφιαλωμένο αεριούχο αναψυκτικό». Νομίζω πως ο ορισμός πάσχει, αν δεχτούμε ότι η γκαζόζα πρέπει να έχει γεύση λεμονιού (όχι να περιέχει λεμόνι). Το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας προσδιορίζει «που περιέχει κιτρικό οξύ».

Πράγματι, η γκαζόζα της εικόνας έχει τα εξής συστατικά: Νερό, Ζάχαρη, Διοξείδιο Άνθρακα, Μέσο Οξίνισης: Κιτρικό Οξύ, Αντιοξειδωτικό: Ασκορβικό Οξύ, Συντηρητικό: Σορβικό Κάλιο, Ρυθμιστής Οξύτητας: Κιτρικό Νάτριο, Φυσικές Αρωματικές Ύλες, ενώ η λεμονάδα περιέχει και χυμό λεμονιού.

Μ’ άλλα λόγια, η γκαζόζα δεν είναι λεμονάδα.

Η γκαζόζα είναι λαϊκό αναψυκτικό. Όπως είχα γράψει στο προηγούμενο άρθρο, σε μια παλιά ερωτική ταινία (σοφτ) που είχε γυρίσει προδικτατορικά, ο Κώστας Γκουσγκούνης αποδίδει την επιτυχία του στις γυναικες στο γεγονός ότι είναι χουβαρντάς. Και αμέσως μετά εμφανίζεται να πηγαίνει με μια κοπέλα στο ζαχαροπλαστείο και να τη ρωτάει «Να σε κεράσω μια γκαζόζα;». Ο Φρέντι Γερμανός είχε ειρωνευτεί την τόση γαλαντομία (στο «Γράψτο όπως το λέω»).

Ο Μπαμπινιώτης, αλλά και το Χρηστικό Λεξικό, υποστηρίζουν ότι η γκαζόζα ετυμολογείται από το ιταλικό gassosa, θηλυκό του gassoso, αεριώδης ή αεριούχος. H θεωρία αυτή προσκρούει στο ότι στα ιταλικά λέγεται gazzosa, που προφέρεται γκατσόζα.

Νομίζω πως δίκιο έχει το ΛΚΝ, που θεωρεί ότι τη γκαζόζα την πήραμε από το τουρκικό gazoz, το οποίο βέβαια έχει μάλλον γαλλική αρχή (από το eau gazeuse).

Tο απόκομμα που βλέπετε αριστερά, από εφημερίδα του 1901, που μιλάει για «φιάλες γκαζόζ» μάλλον δικαιώνει οριστικά το ΛΚΝ.

Δεν ξέρω αν θα το περιμένατε, όμως βρίσκω τη γκαζόζα 16 φορές σε ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, που του αρέσει να τη χρησιμοποιεί σε εικόνες με λαϊκούς ανθρώπους, π.χ. Στο καφενείο η γκουβερνάντα πίνει τη γκαζόζα της, το μωρό είναι ήσυχο μέσα στο καροτσάκι του. Υπάρχει μια φορά και στον Σεφέρη, στο Γράμμα του Μαθιού Πασκάλη: Κάνει ζέστη βαθιά ώς τη νύχτα, τ’ άστρα πετάνε σκνίπες, πίνω άγουρες γκαζόζες και διψώ.

Όπλα και εργαλεία (άρθρο του Φάνη Κακριδή)

Την περασμένη Κυριακή παρουσίασα ένα άρθρο μου που αρχικά είχε δημοσιευτεί στο πιο πρόσφατο τεύχος, το 43ο, του περιοδικού Μικροφιλολογικά της Λευκωσίας, με το οποίο έχω τη χαρά να συνεργαζομαι.

Είπα τότε ότι ενδέχεται να παρουσιάσω στο μέλλον και άλλα άρθρα του τεύχους αυτού. Αμ’ έπος αμ’ έργον λοιπόν, αναδημοσιεύω σήμερα ένα άρθρο του Φάνη Κακριδή. Ο Κακριδής συνεργάζεται τακτικά με το περιοδικό με άρθρα που αναλύουν το πώς παρουσιάζεται ένα μοτίβο στην αρχαία γραμματεία και στη νεότερη λογοτεχνία. Το άρθρο που θα παρουσιάσω σήμερα μου άρεσε πολύ και του ζήτησα την άδεια να το παρουσιάσω εδώ.

Όπλα και εργαλεία

Αν ήταν κι ένα μονάχα να ευχηθούν οι απλοί άνθρωποι στον σημερινό κόσμο, σίγουρα θα διάλεγαν ν’ απαγορευτεί η παραγωγή όπλων. Ίσως έτσι να σταματούσαν οι πόλεμοι, και τα εργοστάσια να κατασκεύαζαν μόνο τα χρειαζούμενα για μιαν ειρηνική ζωή. Το αίτημα δεν είναι καινούριο, και είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τις παραλλαγές του, πώς διατυπώθηκε σε διάφορες εποχές, λαούς και τόπους, ιδιαίτερα στη νεότερη Ελλάδα.

1. Στον δρόμο προς το κτίριο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών οι επισκέπτες διαβάζουν χαραγμένο σε πλάκα ένα εδάφιο από το βιβλίο Ησαΐας της Παλαιάς Διαθήκης, όπου νόμος καὶ λόγος Κυρίου… κρινεῖ ἀνὰ μέσον τῶν ἐθνῶν καὶ ἐλέγξει λαὸν πολύν, καὶ συγκόψουσιν τὰς μαχαίρας αὐτῶν εἰς ἄροτρα καὶ τὰς ζιβύνας (τα δόρατα) αὐτῶν εἰς δρέπανα, καὶ οὐ λήμψεται ἔτι ἔθνος ἐπ’ ἔθνος μάχαιραν, καὶ οὐ μὴ μάθωσιν ἔτι πολεμεῖν (2,4). Αν, όπως είναι πολύ πιθανό, το χωρίο ανήκει στον αρχικό πυρήνα του βιβλίου, που ο προφήτης τον έγραψε με το χέρι του 700 και παραπάνω χρόνια πριν από τον Χριστό, τότε ο Ησαΐας ήταν ο πρώτος που διατύπωσε παραστατικά τον αιώνιο πόθο των λαών να ειρηνέψουν.

Οι Δώδεκα του Αλέξανδρου Μπλοκ σε δυο μεταφράσεις κι ένα απόσπασμα

Πριν από δυο μήνες έκλεισαν 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Το σημερινό μας άρθρο έρχεται να τιμήσει μιαν άλλη επέτειο, φιλολογική, που είναι αποτέλεσμα της προηγούμενης: τα 100 χρόνια από το ποίημα «Οι Δώδεκα» του Αλέξανδρου Μπλοκ, που θεωρειται το εμβληματικό ποίημα της Οχτωβριανής Επανάστασης και που δημοσιεύτηκε ακριβώς τον Ιανουάριο του 1918.

Κορυφαία μορφή του ρωσικού συμβολισμού, ο Αλέξανδρος Μπλοκ γεννήθηκε το 1880 στην Πετρούπολη, σε οικογένεια διανοούμενων, ανατράφηκε αριστοκρατικά, παντρεύτηκε την κόρη του διάσημου χημικού Μεντελέγιεφ και είχε δραστήρια συμμετοχή στο ποιητικό κίνημα του συμβολισμού και στην πνευματική ζωή της προεπαναστατικής Ρωσίας. Σε αντίθεση με τους περισσότερους φίλους του αλλά και με το κοινό του, αγκάλιασε την Οκτωβριανή επανάσταση, που την έβλεπε σαν κάτι το μεσσιανικό. Γρήγορα απογοητεύτηκε από τα πάντα, σταμάτησε να γράφει και πέθανε το 1921 από απροσδιόριστη αρρώστια. (Βρίσκω πως ο αγαπημένος μου Ναπολέων Λαπαθιωτης, συμβολιστής κι αυτος, έχει πολλά κοινά στη ζωή του).

Ο Μπλοκ θεωρούσε πως οι Δώδεκα ήταν το αριστούργημά του. Παρουσιάζει 12 μπολσεβίκους στρατιώτες που διασχίζουν στους δρόμους της επαναστατημένης Πετρούπολης μέσα στη χιονοθύελλα, κάπως σαν τους Δώδεκα Αποστόλους. Χρησιμοποιεί γλώσσα σε διάφορα επίπεδα ύφους, δανείζεται εκφράσεις από την αργκό των προλεταριακών στρωμάτων ή μοτίβα από λαϊκά τραγούδια, δίνει τρομερή σημασία στις παρηχήσεις και στον ρυθμο και γι’ αυτό η μετάφρασή του είναι πρόκληση.

Η φίλη μας η Ranele, που αρκετές φορές έχει μεταφράσει και παρουσιάσει στο ιστολόγιο κείμενα ρωσικής λογοτεχνίας (παράδειγμα) μού έστειλε το ποίημα του Μπλοκ σε δική της μετάφραση, με αντικριστό το ρωσικό πρωτότυπο, αλλά και στη μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα. Θα ήθελα να παρουσιάσω τα τρία κείμενα (πρωτότυπο και δύο μεταφράσματα) σε τρίστηλο, όπως μού τα έστειλε η Ρανέλε, για να είναι πιο ευχερής η αντιπαραβολή, αλλά δεν μπορώ να μεταφέρω καλά τον πίνακα ώστε να διατηρείται η στοίχιση στην οθόνη. Έτσι, έσπασα τον τρίστηλο πίνακα σε δύο δίστηλους πίνακες, πρώτα η μετάφραση της Ρανέλε και δίπλα το πρωτότυπο και μετά το πρωτότυπο με τη μετάφραση του Μπλάνα. H Ρανέλε μου έστειλε επίσης ένα μικρό απόσπασμα από τη μετάφραση του Γιάννη Ρίτσου, το τέλος του ποιήματος. Αυτό το παραθέτω μόνο του, στο τέλος.

Επειδή από html και πίνακες είμαι ανίδεος, η παρουσίαση δεν βγήκε όπως το ήθελα, και δυσκολεύει το διάβασμα του ποιήματος. Ζητώ συγγνώμη.

 

Οι Δώδεκα, Αλεξάντρ Μπλοκ, μτφρ. Ranele   1 Μαύρο, μαύρο βράδυ. Άσπρο χιόνι σαν το χάδι. Ο αέρας το ρημάδι ρίχνει καταγής, ξυρίζει σαν ξυράφι! Ο αέρας το ρημάδι λυσσομανά σ΄ολόκληρη την πλάση!	Александр Блок, ДВЕНАДЦАТЬ 1 Черный вечер. Белый снег. Ветер, ветер! На ногах не стоит человек. Ветер, ветер — На всем Божьем свете!
Σκούζει ο βοριάς σαν το σκυλί Παντού το χιόνι το λευκό Από κάτω κρύβει το γυαλί Ολισθηρό, σκληρό Όποιος περνά, γλιστρά – βρε, τον φουκαρά!	Завивает ветер Белый снежок. Под снежком — ледок. Скользко, тяжко, Всякий ходок Скользит — ах, бедняжка!
Ανάμεσα στα κτήρια αντικρινά Έχει τεντωθεί ένα σκοινί. Στο σκοινί κρέμεται ένα πανό ψηλά: «Όλη η εξουσία στην Συντακτική Συνέλευση!» Μια γριούλα απορεί, μοιρολογεί Τι σημαίνουν τούτα στο μυαλό της δεν χωρεί, Για τούτο το ακαταλαβίστικο πανό Γιατί χαλάστηκε τόσο πανί γερό; Ένα σωρό φασκιά θα΄βγαιναν για τα παιδιά. Αφού υπάρχουν τόσα ξυπόλυτα και γυμνά…	От здания к зданию Протянут канат. На канате — плакат: «Вся власть Учредительному Собранию!» Старушка убивается — плачет, Никак не поймет, что значит, На что такой плакат, Такой огромный лоскут? Сколько бы вышло портянок для ребят, А всякий — раздет, разут…
Η γριούλα αδέξια σαν την κλώσα Τσαλαβουτά η καημένη μες στις χιονοστιβάδες -Παναγιά προστάτιδα, βοήθα! -Οι Μπολσεβίκοι θα μας βάλουν σε μπελάδες!Ο αέρας μαστιγώνει! Το κρύο δυναμώνει! Ένας αστός πάνω στο σταυροδρόμι Τη μύτη του χώνει μες στο πανωφόρι.	Старушка, как курица, Кой-как перемотнулась через сугроб. — Ох, Матушка-Заступница! — Ох, большевики загонят в гроб!Ветер хлесткий! Не отстает и мороз! И буржуй на перекрестке В воротник упрятал нос.
Ποιος είναι αυτός ο μαλλιάς Που ρητορεύει χαμηλόφωνα; –          Προδοσία! –          Πάει η Ρωσία! Θα΄ναι κανένας γραφιάς, ο μπλαμπλάς…Νάτος και ένας ρασοφόρος – Σούρνεται άκρη άκρη κλεφτά… Από τι δεν είσαι ελπιδοφόρος, Σύντροφε παπά;Θυμάσαι τα παλιά Πίσω εσύ, η κοιλιά μπροστά με το σταυρό να λαμποκοπά προχωρούσες ανάμεσα στο λαό αλαζονικά;	А это кто? — Длинные волосы И говорит вполголоса: — Предатели! — Погибла Россия! Должно быть, писатель — Вития…А вон и долгополый — Сторонкой — за сугроб… Что нынче невеселый, Товарищ поп?Помнишь, как бывало Брюхом шел вперед, И крестом сияло Брюхо на народ?
Να και μια δεσποινίς με το γουναρικό Παραπονιέται και ρωτάει το διπλανό: – Κλαίμε σερί, τι θα απογίνουμε χωρίς… Γλίστρησε και τσουπ  πάρ΄την κάτω Ξαπλώθηκε φαρδιά πλατιά καταγής -Άους! -Τράβα, σήκωσέ την, να χαρείς!Ο αέρας όλο ζαβολιά Φυσάει άγρια και χαρωπά Σηκώνει τους ποδόγυρους Θερίζει τους περαστικούς Σκίζει, τσαλακώνει, Παίρνει και σηκώνει Ένα τεράστιο πανό που διακηρύσσει: «Όλη η εξουσία στην Συντακτική Συνέλευση»… Και κάτι σπαράγματα λόγων στριφογυρίζει: …Ιδρύσαμε κι εμείς συνδικάτο, αδερφάκι… …Να μες στο σπίτι με το κόκκινο φαναράκι… … Συζητήσαμε – αποφασίσαμε: δεκάρικο για μια ωρίτσα, για μια νύχτα, κορίτσα– χωρίς παζάρι ένα κοσιπεντάρι … …Και άντε στο κρεβατάκι να πιάσουμε το παραδάκι…	Вон барыня в каракуле К другой подвернулась: — Ужь мы плакали, плакали… Поскользнулась И — бац — растянулась! Ай, ай! Тяни, подымай!Ветер веселый И зол, и рад. Крутит подолы, Прохожих косит, Рвет, мнет и носит Большой плакат: «Вся власть Учредительному Собранию»… И слова доносит: … И у нас было собрание… … Вот в этом здании… … Обсудили — Постановили: На время — десять, на ночь — двадцать пять… … И меньше — ни с кого не брать… … Пойдем спать…
Σκοτεινιάζει. Ο δρόμος αδειάζει. Ένας αλήτης Καμπουριάζει. Ο αέρας περουνιάζει… Βρε, το φουκαρά! Έλα πιο κοντά – Δώσ΄μου δυο φιλιά… Πρώτα το ψωμί ή τα λεφτά! Τα θες μπροστά; Έμπα μέσα, φουκαρά!Μαύρος κατάμαυρος ο ουρανός. Μαύρη, θλιβερή οργή Βράζει μες στην ψυχή… Μαύρη, ιερή οργή…Σύντροφε! Μάτια Τέσσερα!	Поздний вечер. Пустеет улица. Один бродяга Сутулится, Да свищет ветер… Эй, бедняга! Подходи — Поцелуемся… Хлеба! Что впереди? Проходи!Черное, черное небо. Злоба, грустная злоба Кипит в груди… Черная злоба, святая злоба…Товарищ! Гляди В оба!
2 Ο αγέρας σεριανίζει, Το χιονάκι πεταρίζει. Μια ντουζίνα ανθρώπων βαδίζει. Μαύρες τελαμώνες σταυρωτά Όλα τα φώτα της πόλης ανοιχτά…Μες στο στόμα τσιγαράκι, Βαλμένο μόρτικα το καπελάκι. θα΄ταν του σκοινιού και του παλουκιού παλιά! Λευτεριά, λευτεριά, Χωρίς την εκκλησιά και τον παπά! Ώπα Ώπα Ωπαπά! Κρυώνω, σύντροφοι, πολύ!	2 Гуляет ветер, порхает снег. Идут двенадцать человек. Винтовок черные ремни, Кругом — огни, огни, огни… В зубах — цыгарка, примят картуз, На спину б надо бубновый туз! Свобода, свобода, Эх, эх, без креста! Тра-та-та! Холодно, товарищи, холодно!
-Ο Βάνια και η Κάτια καλοπερνούν στο καπηλειό… – Εκείνη έχει κομπόδεμα γερό! -Και ο Βάνια δεν είναι πια κάνα μπατιράκι… -Ήταν δικός μας, μα σε άλλους πήγε φανταράκι!- Για τόλμα,  Βάνκα, μπάσταρδε, αστέ, να φιλήσεις το δικό μου το αμόρε! Λευτεριά, λευτεριά, Χωρίς την εκκλησιά και τον παπά! Ώπα Ώπα Ωπαπά! Η Κατίνα με τον Βάνια έχουνε δουλειά – Τι δουλειά; Τι δουλειά; Ώπα Ώπα Ωπαπά!	— А Ванька с Катькой — в кабаке… — У ей керенки есть в чулке! — Ванюшка сам теперь богат… — Был Ванька наш, а стал солдат! — Ну, Ванька, сукин сын, буржуй, Мою, попробуй, поцелуй! Свобода, свобода, Эх, эх, без креста! Катька с Ванькой занята — Чем, чем занята?.. Тра-та-та!
Παντού τριγύρω αναμμένα φώτα Πάνω στους ώμους τελαμώνα… Επαναστατικό κρατήστε βήμα! Τσακίστε των εχθρών το κύμα!Σύντροφε, μη δειλιάζεις, κράτα γερά Στην Αγία Ρούσια ας ρίξουμε καμιά τουφεκιά – Στην πατροπαράδοτη και οπισθοδρομικιά Στην καλυβένια και ξυλένια Στην καλοθρεμμένη με τα οπίσθια παχιά! Ώπα Ώπα Ωπαπά! Χωρίς την εκκλησιά και τον παπά!	Кругом — огни, огни, огни… Оплечь — ружейные ремни… Революцьонный держите шаг! Неугомонный не дремлет враг!Товарищ, винтовку держи, не трусь! Пальнем-ка пулей в Святую Русь — В кондовую, В избяную, В толстозадую! Эх, эх, без креста!
3 Σαν πήγανε παιδιά φαντάροι Στην Κόκκινη Φρουρά – Στην Κόκκινη Φρουρά – Να χάσουν το θερμό κεφάλι! Αχ, μωρέ, τι συφορά, Η ζωή είναι γλυκιά! Τρύπες, μπαλώματα στη χλαίνη, Τουφέκι αυστριακό στο χέρι!Για να σκάσουν επιτέλους οι αστοί Φωτιά στον κόσμο θα βάλουμε χιαστί, Φωτιά στο αίμα και στα μπατζάκια σας – Κύριε, ελέησον μας!	3 Как пошли наши ребята В красной гвардии служить — В красной гвардии служить — Буйну голову сложить!Эх ты, горе-горькое, Сладкое житье! Рваное пальтишко, Австрийское ружье!Мы на горе всем буржуям Мировой пожар раздуем, Мировой пожар в крови — Господи, благослови!
4Το χιόνι στροβιλίζεται, Ο αμαξάς ωρύεται, Ο Βάνκα με την Κάτια Στ΄αμάξι  χαριεντίζεται – Φαναράκι μου λαμπρό, Φέγγε τον κοσμάκη μην πατώ… Άκρη, βρε τον παλαβό!Μες στη χλαίνη στρατιωτική Έχει φάτσα μουρόχαβλη Στρίψε, στρίψε το μουστάκι, Μπας και γίνεις πιο αντράκι. Πες κανένα αστειάκι, Να γελάσει το γκομενάκι.Κοίτα πως κορδώνεται! Κοίτα πως καμώνεται! Αγκαλιάζει τη χαζούλα, Ξεμυαλίζει την Καιτούλα…Γέρνει πίσω το κεφάλι, Στα δοντάκια μαργαριτάρι Αχ Κατίνα, Κατινάκι Παχουλό γλυκό μουτράκι…	4Снег крутит, лихач кричит, Ванька с Катькою летит — Елекстрический фонарик На оглобельках… Ах, ах, пади!..Он в шинелишке солдатской С физиономией дурацкой Крутит, крутит черный ус, Да покручивает, Да пошучивает…Вот так Ванька — он плечист! Вот так Ванька — он речист! Катьку-дуру обнимает, Заговаривает…Запрокинулась лицом, Зубки блещут жемчугом… Ах ты, Катя, моя Катя, Толстоморденькая…
5. Αχ, Κατίνα μου γλυκιά, στο λαιμό δεν έχει γιάνει Η ουλή απ΄το σουγιά. Και στον κόρφο σου ματώνει Εκείνη κει η γρατσουνιά! Πω, πω, πω, χορεύει το μωρό! Τι κορμί, θα τρελαθώ! Νταντελένια κιλοτάκια φόραγε ακόλαστα – Με τα αξιωματάκια Γλένταγε  αχόρταγα – Κατίνα μου γλυκιά, πάν΄όλ΄αυτά! Πω, πω, πω, κάνει νάζι το μωρό! Πάει η καρδιά μου, θα χαθώ!	5 У тебя на шее, Катя, Шрам не зажил от ножа. У тебя под грудью, Катя, Та царапина свежа! Эх, эх, попляши! Больно ножки хороши! В кружевном белье ходила — Походи-ка, походи! С офицерами блудила — Поблуди-ка, поблуди! Эх, эх, поблуди! Сердце екнуло в груди!
Θυμήσου, Κατινάκι,  το γαλονά – Που για σένα έφαγε τη μαχαιριά… Μπας και τα ξέχασες, μωρή χαζοβιόλα; Μπας και τά΄χασες τα μυαλά σου όλα;Πω, πω, πω, κάνε μου το ψυχικό! Να πλαγιάσω με μωρό!Κάλτσες μάλλινες φορούσε, Σοκολάτες μασουλούσε, Με ευέλπιδες γλεντούσε – Τώρα ξέπεσε πιο χαμηλά Με φαντάρους το γλεντά;Πω, πω, πω, Είσαι κόλαση, κουκλί! Βούτα μες στην αμαρτία ν΄αλαφρώσει η ψυχή!	Помнишь, Катя, офицера — Не ушел он от ножа… Аль не вспомнила, холера? Али память не свежа?Эх, эх, освежи, Спать с собою положи!Гетры серые носила, Шоколад Миньон жрала, С юнкерьем гулять ходила — С солдатьем теперь пошла?Эх, эх, согреши! Будет легче для души!
6 … Και πάλι καλπάζει ο αμαξάς. Τρέχει, ωρύεται ο φωνακλάς… Σταμάτα, σου λένε,  κερατά! Πετράκη, πίσω, Αντρέα μπροστά!…Μπαμ , πέφτει ο πυροβολισμός! Σύννεφο χιονιού ο κουρνιαχτός! … Σβέλτα! Ο Βάνια γίνεται μπουχός… Ρίξ΄του ξανά! Σημάδεψέ τον ακριβώς!… Μπαμ , να σου γίνει μάθημα το πάθημα, ……………………………………………………………… Μη σαλιαρίζεις με του αλλουνού το αίσθημα!… Φτου! Την έκανε το ρεμάλι του κερατά, Σε κανονίζω αύριο, βρε μασκαρά!Πού΄ναι η Κατίνα; – Είναι νεκρή! Με μια σφαίρα στην κεφαλή! Δε μιλάς, Κατίνα; – Μουγκό  το στόμα… Καλά να πάθεις, παλιοβρόμα!Επαναστατικό κρατήστε βήμα! Τσακίστε των εχθρών το κύμα!	6 … Опять навстречу несется вскачь. Летит, вопит, орет лихач… Стой, стой! Андрюха, помогай! Петруха, сзаду забегай!..Трах, тарарах-тах-тах-тах-тах! Вскрутился к небу снежный прах!.. Лихач — и с Ванькой — наутек… Еще разок! Взводи курок!.. Трах-тарарах! Ты будешь знать, ……………………………………………………………… Как с девочкой чужой гулять!.. Утек, подлец! Ужо, постой, Расправлюсь завтра я с тобой!А Катька где? — Мертва, мертва! Простреленная голова! Что Катька, рада? — Ни гу-гу… Лежи ты, падаль, на снегу!Революцьонный держите шаг! Неугомонный не дремлет враг!
7 Οι δώδεκα πάλι πιάνουν βήμα σταθερό, Πίσω από τους ώμους ένα τουφέκι φονικό. Μοναχά ο δόλιος ο φονιάς Έχασε το κέφι του μεμιάς…Τρέχει να ξεφύγει από το κακό Το βήμα βιάζει, χαλάει το ρυθμό Έδεσε το μαντίλι γύρω από το λαιμό – Πού να συνέλθει από τον καημό;…-Τι συμβαίνει, φιλαράκο; -Σύντροφε, τι δε μιλιέσαι; -Πού΄ν’το κέφι σου, Πετράκο; Την Κατίνα συλλογιέσαι;	7 И опять идут двенадцать, За плечами — ружьеца. Лишь у бедного убийцы Не видать совсем лица…Все быстрее и быстрее Уторапливает шаг. Замотал платок на шее — Не оправиться никак…— Что, товарищ, ты не весел? — Что, дружок, оторопел? — Что, Петруха, нос повесил, Или Катьку пожалел?
-Αχ, συντρόφοι μου καλοί, Την κοπελιά αυτήν πολύ την λαχταρούσα Νύχτα μαύρη μεθυστική Αγκαλιά με αυτήν Συχνά πυκνά γλυκοπερνούσα…-Με μεθούσε η τσαχπινιά Μες στα μάτια της τα φλογερά Και η κόκκινη ελιά, Πάνω στον ώμο της δεξιά, Πάει, την σκότωσα, ο καταραμένος, Απ΄τη ζήλια τυφλωμένος!-Κοίτα τον, τι λέει ο βλάκας, Μπας και είσαι ντιπ μαλάκας; -Είναι ώρα για κουβέντα; Τι την μπλέκεις την ψυχή; -Ίσιαξε το κορμί σου σβέλτα -Κράτα ψηλά την κεφαλή!	— Ох, товарищи, родные, Эту девку я любил… Ночки черные, хмельные С этой девкой проводил…— Из-за удали бедовой В огневых ее очах, Из-за родинки пунцовой Возле правого плеча, Загубил я, бестолковый, Загубил я сгоряча… ах!— Ишь, стервец, завел шарманку, Что ты, Петька, баба что ль? — Верно, душу наизнанку Вздумал вывернуть? Изволь! — Поддержи свою осанку! — Над собой держи контроль!
-Δεν είναι ώρα για νταλκάδες, Ούτε για το ντάντεμα, μωρέ, Μη μας βάζεις σε μπελάδες Σύντροφέ μας, ακριβέ!Ο Πετρής επιβραδύνει Τα γοργά του βήματα… Τους νταλκάδες τους αφήνει Ξαναβρίσκει της  χαράς πατήματα …Βρε! Κάπου να ξεσπάσουμε την πλάκα μας να σπάσουμε!Βρε, κόσμε, αμπαρώστε τα νοικοκυριά, Απόψε θα πλιατσικολογήσουμε γερά! Ξεκλειδώστε τα κελάρια με τα κρασιά- Απόψε θα  τα σπάσει όλα η φτωχολογιά!	— Не такое нынче время, Чтобы няньчиться с тобой! Потяжеле будет бремя Нам, товарищ дорогой!И Петруха замедляет Торопливые шаги… Он головку вскидавает, Он опять повеселел…Эх, Эх! Позабавиться не грех!Запирайте етажи, Нынче будут грабежи! Отмыкайте погреба — Гуляет нынче голытьба!
8 Αχ, αμάν! Φαρμάκι η ζωή Αχ, αμάν! Βαρεμάρα βαρετή Βαρεμάρα που ανοίγει πληγή!Για να ξεχαστώ Θα γλεντήσω τον καιρό…Για να ξεχαστώ Το κεφάλι θα χτυπώ…Για να ξεχαστώ πασατέμπο θα μασουλώ…Για να ξεχαστώ Το σουγιά μου θα μεταχειριστώ! …Βρε αστέ, με του σπουργίτη την καρδιά! Άι φεύγα! Μην τραβήξω καμιά μαχαιριά Για να ξεχάσω την αγάπη μου παλιά, Με τα φρύδια μαύρα και καμαρωτά… Γαλήνευσον, Κύριε, την ψυχήν του δούλου σου… Ρύσαι με εκ της πλήξεως τρομερής !	8 Ох ты, горе-горькое! Скука скучная, Смертная!Ужь я времячко Проведу, проведу…Ужь я темячко Почешу, почешу…Ужь я семячки Полущу, полущу…Ужь я ножичком Полосну, полосну!..Ты лети, буржуй, воробышком! Выпью кровушку За зазнобушку, Чернобровушку…Упокой, Господи, душу рабы Твоея… Скучно!
9 Ο θόρυβος της πόλης δεν ηχεί, Πάνω απ΄τον πύργο του Νέβα απλώνεται σιγή Δεν υπάρχει πια η αστυφυλακή Σπάστε τα, παιδιά, χωρίς κρασί! Στο σταυροδρόμι στέκεται ένας αστός Μες στο παλτό του ζαρώνοντας τα μέλη Και δίπλα του τρίβεται ένας βρομερός Κοπρίτης με την ουρά στα σκέλη. Στέκεται λοιπόν ο αστός σαν τον κοπρίτη νηστικός, Σάμπως ερωτηματικό βουβός ζαρώνοντας τα μέλη Και σαν κοπρίτης ο κόσμος ο παλιός Κρύβεται πίσω του με την ουρά στα σκέλη.	9 Не слышно шуму городского, Над невской башней тишина, И больше нет городового — Гуляй, ребята, без вина!Стоит буржуй на перекрестке И в воротник упрятал нос. А рядом жмется шерстью жесткой Поджавший хвост паршивый пес.Стоит буржуй, как пес голодный, Стоит безмолвный, как вопрос. И старый мир, как пес безродный, Стоит за ним, поджавши хвост.
10 Δυναμώνει ο χιονιάς Δυσκολεύουν τα πατήματα! Από το χιόνι δε θωράς Μες στα δυο βήματα!Απάνω το χιόνι σηκώνεται, Ο χιονοστρόβιλος ορθώνεται…-Πω τι θύελλα ΄ναι αυτή, σώσον μας, Χριστέ! -Βρε,  Πετρή! Τα΄χεις χάσει! Τάχα πότε σε έχει σώσει, βρε αδερφέ, Το χρυσό εικονοστάσι;Πόσο ανερμάτιστος πες να΄σαι, Σκέψου κομματάκι  λογικά- Ή τα χέρια σου δε στάζουν αίμα Για της Κατίνας την αγκαλιά;-Κράτα βήμα επαναστατικό! Κυνήγα τον άγρυπνο εχθρό! Εμπρός, εμπρός, ωρέ Εργαζόμενε λαέ!	10Разыгралась чтой-то вьюга, Ой, вьюга́, ой, вьюга́! Не видать совсем друг друга За четыре за шага!Снег воронкой завился, Снег столбушкой поднялся…— Ох, пурга какая, Спасе! — Петька! Эй, не завирайся! От чего тебя упас Золотой иконостас? Бессознательный ты, право, Рассуди, подумай здраво — Али руки не в крови Из-за Катькиной любви?— Шаг держи революцьонный! Близок враг неугомонный! Вперед, вперед, вперед, Рабочий народ!
11 …Προχωρούν χωρίς όσια και ιερά Και οι δώδεκα μπροστά. Έτοιμοι για όλα τα στραβά, Δίχως λύπηση καμιά…Τα σιδερένια τους τουφέκια Σημαδεύουν τον αόρατο εχθρό … Μες στα σκοτεινά σοκάκια, Όπου η χιονοθύελλα λυσσομανά Μες στις στοιβάδες από χιόνια – Όπου το πόδι πατά στα μαλακά… Ως σταθερός προσανατολισμός Η κόκκινη παντιέρα τους καλεί Ο ρυθμικός τους βηματισμός Γύρω γύρω αντηχεί Ο άσπονδος εχθρός Όπου να΄ναι θα φανεί…Η θύελλα τους τυφλώνει Τους ρίχνει μες στα μάτια χιόνι μέρα νύχτα τους παγώνει …Εμπρός, εμπρός ωρέ Ω εργαζόμενε λαέ!	11 … И идут без имени святого Все двенадцать — вдаль. Ко всему готовы, Ничего не жаль…Их винтовочки стальные На незримого врага… В переулочки глухие, Где одна пылит пурга… Да в сугробы пуховые — Не утянешь сапога…В очи бьется Красный флаг. Раздается Мерный шаг. Вот — проснется Лютый враг…И вьюга́ пылит им в очи Дни и ночи Напролет… Вперед, вперед, Рабочий народ!
12 … Την πορεία συνεχίζουν στιβαρά… – Άλτ! Ποιος σαλεύει εκεί πέρα; Κανείς. Είν΄ το παιχνίδι του αέρα που φλερτάρει χαρωπά με την κόκκινη παντιέρα… Μπροστά ορθώνεται  βουνό το χιόνι, – Φανερώσου όποιος κρύβεται εκεί!… Ενώ ξοπίσω τους χωλαίνει Μονάχα ένα ψωριάρικο θεονήστικο σκυλί… -Ξεκουμπίσου, χολεριασμένο, Αλλιώς δε γλιτώνεις από ξιφολόγχη αιχμηρή! Ρε παλιέ κόσμε, σαν το σκυλί αρρωστημένο Χάσου, αλλιώς σε περιμένει η στιβαρή πυγμή! Ο σκύλος ξεπαγιασμένος χωρίς αφεντικά – Γρυλλίζει σαν τον πεινασμένο λύκο απειλητικά – Με την ουρά στα σκέλη τους ακολουθεί από κοντά… -Βρε μίλα, ποιος είσαι; Αναφέρσου κανονικά!	12 … Вдаль идут державным шагом… — Кто еще там? Выходи! Это — ветер с красным флагом Разыгрался впереди…Впереди — сугроб холодный, — Кто в сугробе — выходи!.. Только нищий пес голодный Ковыляет позади…— Отвяжись ты, шелудивый, Я штыком пощекочу! Старый мир, как пес паршивый, Провались — поколочу!… Скалит зубы — волк голодный — Хвост поджал — не отстает — Пес холодный — пес безродный … — Эй, откликнись, кто идет?
– Ποιος ανεμίζει άραγε την κόκκινη παντιέρα; – Πού να τον δεις  με τούτο το σκοτάδι, – Νάτος! Κινείται σαν τον ίσκιο εκεί πέρα, Κρύβεται πίσω απ΄τα σπίτια, το ρημάδι;-Θα σε πιάσω πού θα μου πας, Κάλλιο παραδώσου ζωντανός -Ρε άνθρωπε, μη μου το χαλάς, Βγες, αλλιώς θα πέσει ο πυροβολισμός!Μπαμ αναμπάμ ! – μονάχα η ηχώ Αντιλαλεί στο δρόμο σκοτεινό Και η θύελλα σφυρά μελωδικά Γελώντας μαζί τους μοχθηράΜπαμ- μπαμ – αναμπάμ! Μπαμ- μπαμ – αναμπάμ… … Την πορεία συνεχίζουν στιβαρά – Από πίσω το θεονήστικο σκυλί τους ακολουθά, Μπροστά με την ματοβαμμένη παντιέρα ψηλά Αόρατος  μες στο χιονιά Άτρωτος στην τουφεκιά Μες στη θύελλα με την ανάλαφρη πατημασιά Πάνω  στου χιονιού την μαργαριταρένια απλωσιά Στεφανωμένος με τα ρόδα τα λευκά Ο Ιησούς Χριστός φαντάζει αμυδρά.	— Кто там машет красным флагом? — Приглядись-ка, эка тьма! — Кто там ходит беглым шагом, Хоронясь за все дома?— Все равно, тебя добуду, Лучше сдайся мне живьем! — Эй, товарищ, будет худо, Выходи, стрелять начнем!Трах-тах-тах! — И только эхо Откликается в домах… Только вьюга долгим смехом Заливается в снегах… Трах-тах-тах! Трах-тах-тах… … Так идут державным шагом — Позади — голодный пес, Впереди — с кровавым флагом, И за вьюгой невидим, И от пули невредим, Нежной поступью надвьюжной, Снежной россыпью жемчужной, В белом венчике из роз — Впереди — Исус Христос.

Και τώρα πάλι σε δίστηλο, η μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα (εκδ. Γκοβόστης) μαζί με το ρωσικό πρωτότυπο:

 

Δώδεκα, Αλέξανδρος Μπλοκ, μτφρ. Γ. Μπλάνας 1 Μαύρη ΄ναι η νύχτα Λευκό το χιόνι. Λυσσάει ο άνεμος, λυσσάει: πάει Να σε σωριάσει Χάμω – σαρώνει Απ΄άκρη σ΄άκρη τη Θεία Πλάση!	Александр Блок, ДВЕНАДЦАТЬ 1 Черный вечер. Белый снег. Ветер, ветер! На ногах не стоит человек. Ветер, ветер — На всем Божьем свете!
Λυσσάει, σηκώνει Ψηλά το αφράτο Χιόνι: από κάτω πάγος σκληρός Και γλιστερός. Πάτα γερά! Πρόσεχε! Έπεσε! Τον φουκαρά!	Завивает ветер Белый снежок. Под снежком — ледок. Скользко, тяжко, Всякий ходок Скользит — ах, бедняжка!
Από σπίτι σε σπίτι Απλωμένο, το πανό γερά δεμένο: «Όλη η εξουσία στην Συντακτική!» Από κάτω μια γριά κοιτάει Δεν ξέρει τι σημαίνει Αυτό το πράγμα – μοιρολογεί! Πάει χαμένο τόσο πανί! Τόσο πανί για ένα πανό! Ένα σωρό ποδοφάσκια θα΄χα βγάλει για τα δύστυχα παιδιά, Τριγυρίζουν ξυπόλυτα, γυμνά…	От здания к зданию Протянут канат. На канате — плакат: «Вся власть Учредительному Собранию!» Старушка убивается — плачет, Никак не поймет, что значит, На что такой плакат, Такой огромный лоскут? Сколько бы вышло портянок для ребят, А всякий — раздет, разут…
Σαν την πουλάδα η γριά Πιλαλάει μες στον χιονιά. -Βοήθα, Παρθένα μου! Οι Μπολσεβίκοι Θα μας σφάξουν σαν τα ζα!Δαγκώνει ο άνεμος! Δεν πάει πίσω η παγωνιά! Για δες εκεί στη διασταύρωση τον μπουρζουά: βαθιά χωμένη η μύτη στον γιακά.	Старушка, как курица, Кой-как перемотнулась через сугроб. — Ох, Матушка-Заступница! — Ох, большевики загонят в гроб!Ветер хлесткий! Не отстает и мороз! И буржуй на перекрестке В воротник упрятал нос.
Ποιος να΄ναι; Η κόμη του λυτή Στους ώμους και μονολογεί! -Αληταρία! -Πάει η Ρωσία! Κάνας συγγραφέας θα΄ναι – Απ΄ αυτούς που όλο μιλάνε και μιλάνε…Μεγαλοσχήμων ίσκιος προβαίνει Μέσα στο χιόνι – πάει μουλωχτά… Δύσκολες μέρες ψωμί δε βγαίνει, Ε, σύντροφε παπά;Θυμάσαι τότε που τριγυρνούσες καμαρωτός: Μπροστά σαν τούμπανο η κοιλιά, Κι άστραφτε πάνω της σταυρός Να λάβει φώτιση ο λαός;	А это кто? — Длинные волосы И говорит вполголоса: — Предатели! — Погибла Россия! Должно быть, писатель — Вития…А вон и долгополый — Сторонкой — за сугроб… Что нынче невеселый, Товарищ поп?Помнишь, как бывало Брюхом шел вперед, И крестом сияло Брюхо на народ?
Να μια δεσποινίς με Αστραχάν Και γυρίζει, λέει στην συνοδό της: -Κλαίγαμε, κλαίγαμε… Και ξαφνικά γλιστράει -Αμάν! Πάρ΄την κάτω σαν σακί! Πω, πω! Τι τούμπα ήταν αυτή! Δώστε ένα χέρι να σηκωθεί!Ο άνεμος παλαβώνει. Μια χαϊδεύει, μια δαγκώνει Σηκώνει φούστες και παλτά Θερίζει τους διαβάτες σαν σπαρτά. Πιάνει, σκίζει, κουρελιάζει το τεράστιο πανό «Όλη η εξουσία στην Συντακτική!» Σκορπίζουν τα λόγια από δω κι από κει. …Είχαμε κι εμείς «συντακτική» …σ΄αυτό το κτήριο, εκεί… …τα συζητήσαμε- Τα συμφωνήσαμε: Δέκα την ώρα – διανυκτέρευση ΄κοσ΄πέντε… …ντάγκα-ντάγκα… …και βουρ στο κρεβάτι με τον μάγκα…	Вон барыня в каракуле К другой подвернулась: — Ужь мы плакали, плакали… Поскользнулась И — бац — растянулась! Ай, ай! Тяни, подымай!Ветер веселый И зол, и рад. Крутит подолы, Прохожих косит, Рвет, мнет и носит Большой плакат: «Вся власть Учредительному Собранию»… И слова доносит: … И у нас было собрание… … Вот в этом здании… … Обсудили — Постановили: На время — десять, на ночь — двадцать пять… … И меньше — ни с кого не брать… … Пойдем спать…
Αργά το βράδυ. Άδειος ο δρόμος. Ένας αλήτης βαδίζει Βαριά, σκυφτά, Ο άνεμος σφυρίζει… Ψιτ, Ομορφούλα! Είσαι για ένα Φιλί στη ζούλα;Ψωμί! Πού πάμε! Προχώρα!Μαύρος, μαύρος ουρανός. Θυμός, θυμός σκοτεινός Βράζει βαθιά στο στήθος: στυγνός, ιερός…Σύντροφε! Τα μάτια σου Πάντα ανοιχτά!	Поздний вечер. Пустеет улица. Один бродяга Сутулится, Да свищет ветер… Эй, бедняга! Подходи — Поцелуемся… Хлеба! Что впереди? Проходи!Черное, черное небо. Злоба, грустная злоба Кипит в груди… Черная злоба, святая злоба…Товарищ! Гляди В оба!
2 Λυσσάει ο άνεμος, φτεροκοπάει το χιόνι σαν τρελό. Δώδεκα αυτοί και προχωρούν μέσα στον χαλασμό. Χιαστί των τουφεκιών μαύρα λουριά Κι όλα γύρω φωτιά…Τσιγάρο βαρύ στα χείλια οι παίδες Τους λείπουν μόνο οι χειροπέδες! Λευτεριά, λευτεριά, Διάολε, χωρίς Σταυρό! Μπαμ, μπαμ, μπαμ! Τι ψοφόκρυο είναι, σύντροφοι, αυτό!	2 Гуляет ветер, порхает снег. Идут двенадцать человек. Винтовок черные ремни, Кругом — огни, огни, огни… В зубах — цыгарка, примят картуз, На спину б надо бубновый туз! Свобода, свобода, Эх, эх, без креста! Тра-та-та! Холодно, товарищи, холодно!
-Αλλά ο Βάνια και η Κάτια στην ταβέρνα είναι ωραία… – Στην καλτσοδέτα, του Κέρενσκη το πληθωριστικό! -Τα κονόμησε ο Βάνια τελευταία… -Ήταν δικός μας, αλλά πήγε στον στρατό!-Κάθαρμα, Βάνια, μπουρζουά έλα αποδώ Αν σου βαστάει να δεις φιλιά!Λευτεριά, λευτεριά, Διάολε, χωρίς Σταυρό! Την κάνει η Κάτια στον Βάνια την δουλειά -κανονικά! Μπαμ, μπαμ, μπαμ!	— А Ванька с Катькой — в кабаке… — У ей керенки есть в чулке! — Ванюшка сам теперь богат… — Был Ванька наш, а стал солдат!— Ну, Ванька, сукин сын, буржуй, Мою, попробуй, поцелуй! Свобода, свобода, Эх, эх, без креста! Катька с Ванькой занята — Чем, чем занята?.. Тра-та-та!
Όλα γύρω φωτιά… Στον ώμο τα τουφέκια κρεμασμένα… Προχωρείτε, επαναστάτες – πάντα εμπρός! Δεν κοιμάται ποτέ ο εχθρός! Σύντροφε, βάρα στο ψαχνό Την Αγία Ρωσία – Την χωραφού Την καλυβού, Την κωλαρού! Διάολε, χωρίς Σταυρό!	Кругом — огни, огни, огни… Оплечь — ружейные ремни… Революцьонный держите шаг! Неугомонный не дремлет враг!Товарищ, винтовку держи, не трусь! Пальнем-ка пулей в Святую Русь — В кондовую, В избяную, В толстозадую! Эх, эх, без креста!
3 Καμαρωτοί οι λεβέντες μας πήγαν να πολεμήσουν Στον Κόκκινο Στρατό – Στον Κόκκινο Στρατό – Για την τιμή της εργατιάς το αίμα τους να χάσουν!Πικρός ο κόρφος σου ζωή, τ΄αχείλι σου γλυκό! Έχω μια χλαίνη κουρελιασμένη κι ένα τουφέκι αυστριακό! Τρομάζει, τρέχει, σκούζει ο μπουρζουάς. Τον κόσμο θα τον κάψουμε Στο αίμα θα το βάψουμε – Κύριε, ελέησον ημάς!	3 Как пошли наши ребята В красной гвардии служить — В красной гвардии служить — Буйну голову сложить!Эх ты, горе-горькое, Сладкое житье! Рваное пальтишко, Австрийское ружье! Мы на горе всем буржуям Мировой пожар раздуем, Мировой пожар в крови — Господи, благослови!
4 Το χιόνι στροβιλίζεται, ουρλιάζει ο αμαξάς, Ο Βάνια και η Κάτια προελαύνουν – Μπροστά φανάρια ηλεκτρικά… Φευγάτε, ρε, μην σας πατήσει! Χα, χα, χα!Χλαίνη στρατιωτική, βλακοφυσιογνωμία- Στρίβει, στρίβει το μουστάκι με μανία Το κατσαροτσιγκελώνει Και μπλαμπλά, μπλαμπλά, μπλαμπλά… Γεια σου Βάνια μπρατσαρά! Γεια σου Βάνια φαφλατά! Την χαζή Κάτια χουφτώνει, Και μπλαμπλά, μπλαμπλά, μπλαμπλά… Τον κοιτάζει τάχατες μου ντροπαλά: Δυο σειρές μαργαριτάρια τα δοντάκια, Αχ, εσύ,Κάτια μου, γλυκιά μου Κάτια Αχ, αφράτο μου κουκλί…	4 Снег крутит, лихач кричит, Ванька с Катькою летит — Елекстрический фонарик На оглобельках… Ах, ах, пади!..Он в шинелишке солдатской С физиономией дурацкой Крутит, крутит черный ус, Да покручивает, Да пошучивает… Вот так Ванька — он плечист! Вот так Ванька — он речист! Катьку-дуру обнимает, Заговаривает… Запрокинулась лицом, Зубки блещут жемчугом… Ах ты, Катя, моя Катя, Толстоморденькая…
5 Στον λαιμό σου, η μαχαιριά, Κάτια μου, έχει γίνει ουλή. Όμως κάτω απ΄ το βυζί Είναι φρέσκια, αιμορραγεί! Ε, ρε, γλέντια και χοροί! Παναγιά μου, ένα παιδί! Με δαντελωτά βρακιά Έκανες την τσάρκα σου- Και οι αξιωματικοί Γλένταγαν την σάρκα σου. Πού΄ναι τώρα τα βρακιά σου Και τα καβαλήματά σου;	5 У тебя на шее, Катя, Шрам не зажил от ножа. У тебя под грудью, Катя, Та царапина свежа! Эх, эх, попляши! Больно ножки хороши! В кружевном белье ходила — Походи-ка, походи! С офицерами блудила — Поблуди-ка, поблуди! Эх, эх, поблуди! Сердце екнуло в груди!
Θυμάσαι κείνον τον γαλονά- Του΄χωσες την μαχαιριά… Θυμήσου, Κάτια μου, θυμήσου τα όλα! Τι έγινε –τα ξέχασες μωρή παλιοκαριόλα; Θα τα θυμηθείς, ωστόσο, Όλα, όταν σε κουτουπώσω! Μου φορούσες γκρι μποτάκια, Έτρωγες σοκολατάκια, Και δεν έπαιρνες κανέναν, αν δεν ήταν βαθμοφόρος ευγενής. Τώρα γύρισε η τύχη κι έπεσες στους σκαπανείς. Γλέντα, Κάτια η αμαρτία Σώζει –είναι ευλογία!	Помнишь, Катя, офицера — Не ушел он от ножа… Аль не вспомнила, холера? Али память не свежа?Эх, эх, освежи, Спать с собою положи!Гетры серые носила, Шоколад Миньон жрала, С юнкерьем гулять ходила — С солдатьем теперь пошла?Эх, эх, согреши! Будет легче для души!
6 …Να τους πάλι –καλπάζουν, σαρώνουν το χιόνι Μουγκρίζει, ουρλιάζει, ο αμαξάς, μαστιγώνει… Αλτ! Απάνω τους Αντριούχα! Χύνεται μπροστά ο Πετριούχα! Μπαμ, μπαμ! Σύννεφο το χιόνι: Στ΄ουρανού κατά τα μέρη άσπρη, παγωμένη σκόνη! …Κόβει λάσπη ο αμαξάς –με τον Βάνια… Τι κοιτάς; Όπλισε και ξαναρίξε! Θα μας φύγει ο κερατάς! Μπαμ, μπαμ, μπαμ! Πάρ΄τα κορτάκια, ………………………………………………………….. Για να μην ξανακολλήσεις σ΄αλλωνών τα γκομενάκια! Έφυγες, παλιοκαθίκι! Δεν τελειώσαμε εδώ! Είσαι τελειωμένος λέρα! Κάπου θα σε ξαναβρώ!Μα η Κάτια … Πού είναι η Κάτια; Είναι νεκρή! Με μια σφαίρα στο κεφάλι, αιμορραγεί!Είσαι καλά, Κάτια μου, τώρα; Είσαι ικανοποιημένη; Δεν μου κελαηδάς, ε; Μείνε τώρα κούκλα μου εκεί, σαν κουρούνα παγωμένη!Προχωρείτε επαναστάτες –πάντα εμπρός! Δεν κοιμάται ποτέ ο εχθρός!	6 … Опять навстречу несется вскачь. Летит, вопит, орет лихач… Стой, стой! Андрюха, помогай! Петруха, сзаду забегай!..Трах, тарарах-тах-тах-тах-тах! Вскрутился к небу снежный прах!.. Лихач — и с Ванькой — наутек… Еще разок! Взводи курок!.. Трах-тарарах! Ты будешь знать, ……………………………………………………………… Как с девочкой чужой гулять!.. Утек, подлец! Ужо, постой, Расправлюсь завтра я с тобой!А Катька где? — Мертва, мертва! Простреленная голова! Что Катька, рада? — Ни гу-гу… Лежи ты, падаль, на снегу!Революцьонный держите шаг! Неугомонный не дремлет враг!
7 Ξαναπιάνουν οι δώδεκα το ρωμαλέο ρυθμό της πορείας τους. Μόνο ο φτωχός δολοφόνος βαδίζει βουβός, σκυθρωπός, σκοτεινός… Προχωρά νευρικά, σαν να θέλει να φύγει Στον λαιμό το μαντίλι τον πνίγει Το τραβάει να το λύσει- Θέλει μα δεν μπορεί να λησμονήσει…-Τι έγινε, ρε σύντροφε, που πας; -Ρε φιλαράκο, γιατί δε μιλάς; -Ρε Πετρούχα, λυπάσαι την Κάτια; Ντροπή! -Ψηλά το κεφάλι, ρε συ!	7 И опять идут двенадцать, За плечами — ружьеца. Лишь у бедного убийцы Не видать совсем лица…Все быстрее и быстрее Уторапливает шаг. Замотал платок на шее — Не оправиться никак…— Что, товарищ, ты не весел? — Что, дружок, оторопел? — Что, Петруха, нос повесил, Или Катьку пожалел?
-Αχ, αδέρφια, σύντροφοί μου, Το αγαπούσα το κορίτσι –ήταν δική μου … Πόσα βράδια σκοτεινά στην αγκαλιά της, Μέθυσα με τα φιλιά της…-Για λάμψη ειρωνική Στο φλογερό της βλέμμα Για ένα σημάδι πορφυρό Στον ώμο της τον δεξιό, Της πήρα ο άθλιος τη ζωή, την έπνιξα, ο τρελός στο αίμα!-Άσε τα κλαψουρίσματα, ρε Πέτια! Είσαι καμιά λιπόψυχη, πορδόλυσσα γριά; Χάζεψες, ρε ζωντόβολο; Λυπήσου την ψυχή σου! Σταμάτα να την σκέφτεσαι –ξύπνα! Έλεος πια! Θάρρος, μωρέ: στήθος μπροστά, μέσα η κοιλιά σου! -Δείξε το ανάστημά σου!	— Ох, товарищи, родные, Эту девку я любил… Ночки черные, хмельные С этой девкой проводил…— Из-за удали бедовой В огневых ее очах, Из-за родинки пунцовой Возле правого плеча, Загубил я, бестолковый, Загубил я сгоряча… ах!— Ишь, стервец, завел шарманку, Что ты, Петька, баба что ль? — Верно, душу наизнанку Вздумал вывернуть? Изволь! — Поддержи свою осанку! — Над собой держи контроль!
-Δεν μας παίρνει Να νταντεύουμε κανέναν, τέτοια ώρα! Μας κολλάει, μας μποδάει, μας βαραίνει, Σύντροφε –κατάλαβέ το, πάρε ανάσα και προχώρα!Ο Πετρούχα κοντοστέκεται και αρχίζει Να βαδίζει με ρυθμό κανονικό… Το κεφάλι ψηλά, το ηθικό Ακμαιότατο… Βρήκε το κέφι του πάλι…Βρε, άντε από κει! Δεν είναι ντροπή να γλεντάς τη ζωή!Κλείστε δώμα και κατώγι Έρχονται οι πλιατσικολόγοι! Ντου στου κελαριού το έμπα – Να το τσούξει και η πλέμπα!	— Не такое нынче время, Чтобы няньчиться с тобой! Потяжеле будет бремя Нам, товарищ дорогой!И Петруха замедляет Торопливые шаги… Он головку вскидавает, Он опять повеселел…Эх, Эх! Позабавиться не грех!Запирайте етажи, Нынче будут грабежи! Отмыкайте погреба — Гуляет нынче голытьба!
8 Μαύρη μαυρίλα! Βαριεστημάρα, πικροπικρίλα Και θανατίλα!Έχω ένα κάρο χρόνο Να σκοτώσω τον σκοτώνω… Έχω κούτρα και την ξύνω Και την ξύνω και την ξύνω… Βρίσκω και κάνα σποράκι, Το μασάω και το φτύνω… Έχω κι ένα σουγιαδάκι, το ανοίγω και στην δίνω! Πίσω, μπουρζουά, ζουλάπι! Τρέχα το αίμα θα σου πιω Για την όμορφη μου αγάπη Με το κορακόφρυδο… Ανάπαυσον ο Θεός τον δούλον σου εν… Βαριεστημάρα!	8 Ох ты, горе-горькое! Скука скучная, Смертная!Ужь я времячко Проведу, проведу…Ужь я темячко Почешу, почешу…Ужь я семячки Полущу, полущу…Ужь я ножичком Полосну, полосну!..Ты лети, буржуй, воробышком! Выпью кровушку За зазнобушку, Чернобровушку…Упокой, Господи, душу рабы Твоея… Скучно!
9 Ο θόρυβος της πόλης εξέλιπε. Σιωπή Ύπερθεν του ακρόπυργου της Νιέβσκι εξηπλούτο. Σώπασαν οι μπάτσοι, από νωρίς «εξέλιπε» το κνούτο- Γλεντήστε τώρα, μάγκες μου, δίχως γουλιά κρασί! Στο σταυροδρόμι ο μπουρζουάς: χωμένη στο γιακά Η μύτη του κι ένα σκυλί τρισάθλιο, φαγωμένο Από τους ψύλλους, κάθεται δίπλα του παγωμένο Με την ουρά στα σκέλια και γρυλίζει σιγανά. Σαν το σκυλί ο μπουρζουάς, ψωριάρης πεινασμένος Στέκεται εκεί: ένα βουβό ερωτηματικό. Και δίπλα ο κόσμος ο παλιός, γρυλίζει κουρνιασμένος, Με την ουρά στα σκέλη μπας και βρει παρηγοριά	9 Не слышно шуму городского, Над невской башней тишина, И больше нет городового — Гуляй, ребята, без вина!Стоит буржуй на перекрестке И в воротник упрятал нос. А рядом жмется шерстью жесткой Поджавший хвост паршивый пес. Стоит буржуй, как пес голодный, Стоит безмолвный, как вопрос. И старый мир, как пес безродный, Стоит за ним, поджавши хвост.
10 Παίρνει πάλι να φυσάει Ο χιονιάς –λυσσάει, λυσσάει! Ούτε τη μύτη τους δε βλέπουν –πόσο μάλλον Ο ένας τον άλλον.Στροβιλίζεται το χιόνι: ένα χωνί Και στο κέντρο του προβάλλει μια μορφή σατανική… Τι χαλασμός! Λυπήσου μας ο εν τοις ουρανοίς! -Κατούρα μας, ρε Πέτια! Δεν πρόκειται να δεις Καλό απ΄το σταυρί κι από την αγιαστούρα! Είσαι χαζός; Σκέψου τι λες και συγκεντρώσου- Βάλε κάτω το νιονιό σου! -Έβαψες τα χέρια σου με αίμα, Για την Κάτια, για ένα ψέμα; -Εμπρός με βήμα σταθερό, επαναστατικό! Μην υποτιμάτε τον εχθρό! Εμπρός, πάντα εμπρός, σταθερά, τιμημένη εργατιά!	10 Разыгралась чтой-то вьюга, Ой, вьюга́, ой, вьюга́! Не видать совсем друг друга За четыре за шага!Снег воронкой завился, Снег столбушкой поднялся… — Ох, пурга какая, Спасе! — Петька! Эй, не завирайся! От чего тебя упас Золотой иконостас? Бессознательный ты, право, Рассуди, подумай здраво — Али руки не в крови Из-за Катькиной любви? — Шаг держи революцьонный! Близок враг неугомонный! Вперед, вперед, вперед, Рабочий народ!
11 …και προχωρούν χωρίς θεό Κι αγίους. Προχωρούν: Δώδεκα-κι όλα τα ζητούν, και τίποτα δε συγχωρούν …Έχουν ατσάλι πυρωμένο για τον αόρατο εχθρό… που κρύβεται μες στα σκοτάδια σε κάθε έρημο στενό… αχόρταγο ζητάει το χιόνι τις μπότες τους να καταπιεί…Κόκκινη σαν τη σημαία Ανεμίζει η ματιά τους.Βροντούν, μουγκρίζουν Τα βήματά τους.Οι εχθροί! Προσέξτε! Οπλίστε! Να τους!Και το χιόνι που τους ζώνει Μέρα- νύχτα τους τυφλώνει!…Εμπρός, πάντα εμπρός, σταθερά, Τιμημένη εργατιά!	11 … И идут без имени святого Все двенадцать — вдаль. Ко всему готовы, Ничего не жаль…Их винтовочки стальные На незримого врага… В переулочки глухие, Где одна пылит пурга… Да в сугробы пуховые — Не утянешь сапога…В очи бьется Красный флаг. Раздается Мерный шаг. Вот — проснется Лютый враг…И вьюга́ пылит им в очи Дни и ночи Напролет… Вперед, вперед, Рабочий народ!
12 …Προχωρούν μαχητικά… -Ποιος είναι εκεί; Έβγα μπροστά! Σιωπή – μονάχα ο άνεμος χτυπά Την κόκκινη σημαία με μανία… Μπροστά τους ένα ψήλωμα από χιόνι, -Βγες, αλλιώς δεν σε γλυτώνει τίποτα! Ξανά σιωπή! Και προβάλει πεινασμένο, σέρνοντας, ξεπαγιασμένο, Ένα ψωραλέο σκυλί… Ξου, κοπρίτη! Αλλιώς σε σφάζω Με την ξιφολόγχη! Χάσου Κόσμε παλιέ, αλλιώς σε βάζω Κάτω και τρώω τα σωθικά σου! …δείχνει τα δόντια του, γρυλίζει – σαν λύκος πεινασμένος- Η ουρά στα σκέλια – δε σαλεύει- Ένας σκύλος δίχως σπίτι – ένας σκύλος παγωμένος… -Μίλα, ρε, ποιος είναι εκεί;	12 … Вдаль идут державным шагом… — Кто еще там? Выходи! Это — ветер с красным флагом Разыгрался впереди…Впереди — сугроб холодный, — Кто в сугробе — выходи!.. Только нищий пес голодный Ковыляет позади… — Отвяжись ты, шелудивый, Я штыком пощекочу! Старый мир, как пес паршивый, Провались — поколочу! … Скалит зубы — волк голодный — Хвост поджал — не отстает — Пес холодный — пес безродный … — Эй, откликнись, кто идет?
Ποιος ανεμίζει εκεί την κόκκινη σημαία; -Τι μαυρίλα είναι, ρε σύντροφοι, αυτή! -Ποιος πηγαίνει τοίχο-τοίχο, σαν σκιά; Γιατί βιάζεσαι; Ωραία, θα σου δείξω εγώ… – Ρε συ, όσο είσαι ζωντανός. Έβγα έξω μην σε βγάλω πεθαμένο! Ρε τι πράγμα είναι αυτός! Ε, δεν θα σε περιμένω… Μπαμ, μπαμ, μπαμ! Η τουφεκιά Πόρτα πόρτα αντιλαλεί… Ύστερα όλα σιωπηλά… Μόνο η θύελλα λυσσάει γύρω τους – και ξαφνικά… Ναι – γελάει γελάει, γελάει σου χιονιού την ερημιά… Μπαμ, μπαμ, μπαμ! Μπαμ, μπαμ, μπαμ!…Προχωρούν μαχητικά- Πίσω ο σκύλος πεινασμένος και μπροστά -με την κόκκινη σημαία αιματωμένη- Άγγιχτη από τις σφαίρες και τον άγριο χιονιά, -μ΄ ένα μαργαριταρένιο Πέπλο άσπιλου χιονιού Και λευκά ρόδα στεμμένη- Μ΄ αλαφρό πόδι προβαίνει Η μορφή του Ιησού Χριστού.	— Кто там машет красным флагом? — Приглядись-ка, эка тьма! — Кто там ходит беглым шагом, Хоронясь за все дома?— Все равно, тебя добуду, Лучше сдайся мне живьем! — Эй, товарищ, будет худо, Выходи, стрелять начнем!Трах-тах-тах! — И только эхо Откликается в домах… Только вьюга долгим смехом Заливается в снегах… Трах-тах-тах! Трах-тах-тах… … Так идут державным шагом — Позади — голодный пес, Впереди — с кровавым флагом, И за вьюгой невидим, И от пули невредим, Нежной поступью надвьюжной, Снежной россыпью жемчужной, В белом венчике из роз — Впереди — Исус Христос.

 

Η μετάφραση της Ranele μού φαίνεται πιο πιστή, αλλά βρίσκω πως ο Μπλάνας έχει συνολικά πιο πετυχημένες ποιητικές επιλογές -αν και σε ορισμένα σημεία μού αρέσουν περισσότερο οι λύσεις που βρήκε η Ranele.

Η οποία μού έστειλε επίσης ένα μικρό απόσπασμα από τη μετάφραση του Γιάννη Ρίτσου -το τέλος του ποιήματος. Νομίζω πως το φινάλε του Ρίτσου, με το «Ιησούς Χριστός» απαραιτητα στην ονομαστική, όπως και στα ρώσικα, είναι το πιο πετυχημένο από τα τρία.

Οι Δώδεκα [απόσπασμα]

[απόδοση: Γιάννης Ρίτσος]

 

Πρώτος, δεύτερος, τρίτος,
τέταρτος, πέμπτος, έκτος,
έβδομος, όγδοος, ένατος,
δέκατος, ενδέκατος…
Δώδεκα.

Με βήμα σίγουρο, βαδίζουν πέρα… Πέρα…

-Τις ει; Τις ει; Έβγα όξω!
Τσιμουδιά!…

Ο άνεμος μόνο με την κόκκινη παντιέρα, παίζει μπροστά…
Μπροστά το χιόνι, στοίβες χιόνι, παγωμένο.

-Τις ει;

Ποιος είναι μες στο χιόνι; Έβγα από κει.

Τίποτα, μόνο ένα σκυλί ξεπηδισμένο
τραβάει κουτσαίνοντας, ψωριάρικο σκυλί…
-Όξω σου λέω, για ξεκουμπίσου κασιδιάρη
μ’ αυτή τη λόγχη το λαιμό σου γαργαλώ!
Κόσμε παλιέ, σκύλε μαγκούφη και ψωριάρη
χάσου από μπρος μου, αλλιώς στο χώμα σε πατώ.
Δείχνει τα δόντια, όμοιος με πεινασμένο λύκο
πεσμένη η ουρά του, μα ούτε ρούπι παρακεί.
-Σκύλε ορφανέ, σκύλε λιμάρη,
Ε, άιντε σήκω,
Έι, αποκρίσου το λοιπόν…

Τις ει; Τις ει;

Ποιος ανεμίζει εκεί την κόκκινη παντιέρα;
…Για κοίτα ντε… τι σκοτεινιά, τι σκοτεινιά…
-Ποιος με το βήμα έτσι γοργό φτάνει από πέρα
τοίχο τον τοίχο στων σπιτιώνε τη σκιά;

Δε μου γλιτώνεις
σού μυρίζεται κουμπούρα
τη ζωή σου αν θες, κάλλιο τα χέρια σου ψηλά
Έι! ΄Ει! συντρόφι, σού το λέω, θάν τα βρεις σκούρα
έβγα σού λέω
αλλιώς θα ρίξω στα στραβά,

Τραχ ταχ ταχ …
Κι αντηχεί, Θέ μου, μόνο η ηχώ, σπίτι το σπίτι…
μόνο ο σαρκασμός του ανέμου
σβήνει στου χιονιού την κοίτη…
Τραχ, ταχ, ταχ…
Τράχ, ταχ, ταχ…
Με το βήμα το πλατύ, βαδίζουν πέρα…
Πίσω, ο πεινασμένος σκύλος…
Μπρος, μ’ αιμάτινη παντιέρα
άφαντος πίσω απ’ το χιόνι…
κι ούτε σφαίρα τον λαβώνει
πάνω από την καταιγίδα
μ’ ένα βήμα πουπουλένιο
σ’ ένα σπίθισμα νιφάδων μαργαριταρένιο
με στεφάνι από άσπρα ρόδα…
σιωπηλός…
πάει μπροστά
ο Ιησούς Χριστός!

Ο κουμπαράς της κουμπάρας

Την έκφραση μας τη θύμισε τις προάλλες ο Αλέξης Τσίπρας, στις κοινές δηλώσεις που έκανε μαζί με τον Ντόναλντ Τουσκ. Εκφράζοντας τη δυσφορία του για την καθυστέρηση στο κλείσιμο της αξιολόγησης, είπε: «Και επειδή εδώ δεν παίζουμε ένα παιχνίδι όπως παίζαμε μικροί τις κουμπάρες, εδώ παίζουμε με το μέλλον ενός ολόκληρου λαού, αυτό πρέπει να σταματήσει».

Πολλοί αναρωτήθηκαν πώς άραγε θα απέδωσε τη φράση ο διερμηνέας -αλλά βέβαια δεν υπάρχει λόγος να μεταφραστεί κατά λέξη μια ιδιωματική έκφραση. Ένας καλός διερμηνέας έχει κάμποσες εναλλακτικές λύσεις -ίσως το απλούστερο για τη φράση του Τσίπρα να είναι αυτό που αναφέρθηκε στη σχετική συζήτηση στη Λεξιλογία, από την οποία έχω αντλήσει κάποια πράγματα: We will not tolerate games being played at the expense of the Greek people… Όσο για το αγγλικό αντίστοιχο της έκφρασης γενικά, το «δεν παίζουμε τις κουμπάρες» μπορεί να αποδοθεί με κάτι σαν «let’s stop kidding each other», που το λέει κι ένα τραγούδι.

Κατά σύμπτωση, η έκφραση είναι μία από τις 1001 εκφράσεις που εξετάζω στο βιβλίο μου «Λόγια του αέρα«, αν και εκεί τη λημματογραφώ υπό μορφή ερώτησης: «Τις κουμπάρες θα παίξουμε;» και απλώς αναφέρω την άλλη μορφή. Η ερώτηση βέβαια είναι ρητορική: υπονοεί ότι τα πράγματα είναι σοβαρά, δεν σηκώνουν επιπολαιότητες.

Είτε ως ερώτηση, είτε ως δήλωση (και σε πρώτο πρόσωπο: «εγώ δεν παίζω τις κουμπάρες» = δεν αστειεύομαι) η φράση επικρίνει την ανώριμη αντιμετώπιση σοβαρών θεμάτων, αφού συγκρίνει την αντιμετώπιση αυτή όχι απλώς με ένα παιδικό παιχνίδι αλλά, επιπλέον, με ένα κατεξοχήν κοριτσίστικο παιχνίδι -βέβαια τα κορίτσια είναι σε γενικές γραμμές πολύ ωριμότερα από τα συνομήλικά τους αγόρια, αλλά αυτό η σύμβαση της πατριαρχικής κοινωνίας το προσπερνάει αγέρωχα.

Χιροσίμα, εβδομήντα χρόνια

Συμπληρώνονται σήμερα 70 χρόνια από ένα γεγονός που έχει σημαδέψει ανεξίτηλα όχι μόνο τον εικοστό αιώνα αλλά, θα έλεγα, και την ανθρώπινη ιστορία, σε σημείο που να μπορούμε βάσιμα να μιλάμε για την περίοδο «πριν» και «μετά» από αυτό. Εννοώ φυσικά τη ρίψη της ατομικής βόμβας στις 6 Αυγούστου 1945 στη Χιροσίμα της Ιαπωνίας που είχε σαν συνέπεια την ολοκληρωτική καταστροφή της πόλης, και που, όπως ξέρουμε, ακολουθήθηκε από μια δεύτερη βόμβα στις 9 Αυγούστου στο Ναγκασάκι. Λίγες μέρες αργότερα, στις 15 του μηνός, ανακοινώθηκε η συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας (η επίσημη υπογραφή έγινε στις 2 Σεπτεμβρίου).

Η βόμβα της Χιροσίμα σκότωσε αμέσως γύρω στις 45.000 ανθρώπους, κατά το 80% αμάχους, ενώ άλλοι τόσοι βρήκαν τον θάνατο μέσα σε 2-4 μήνες μετά την έκρηξη. Η πόλη ισοπεδώθηκε, όπως δείχνει η φωτογραφία -το μεγάλο κτίριο που έμεινε ερειπωμένο και που στέκεται έτσι ίσαμε σήμερα, έχοντας πια μετατραπεί σε μνημείο, ήταν το Νομαρχιακό Κέντρο Προώθησης της Βιομηχανίας.

Τα θύματα στο Ναγκασάκι ήταν λιγότερα, περίπου τα μισά, παρόλο που η βόμβα που χρησιμοποιήθηκε εκεί  (ο «Χοντρός») ήταν ισχυρότερη από της Χιροσίμα («το αγοράκι»), επειδή η μορφολογία του εδάφους λειτούργησε ανασχετικά. Το Ναγκασάκι άλλωστε ήταν ο εφεδρικός στόχος -το σχέδιο προέβλεπε να πληγεί μια άλλη πόλη, που όμως είχε την τύχη εκείνο το πρωί να σκεπάζεται από τα σύννεφα.

Ένα γλωσσάρι για την Αληθινή απολογία του Σωκράτη

Από την Πέμπτη 10 Ιουλίου και ως τις 19 του μηνός ανεβαίνει στο Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη δραματοποιημένη η «Αληθινή απολογία του Σωκράτη» του Κώστα Βάρναλη, σε σκηνοθεσία του Ένκε Φεζολλάρι και με τον Σταμάτη Κραουνάκη στον ρόλο του Σωκράτη. Το έργο του Βάρναλη έχει μορφή μονολόγου, οπότε έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς ακριβώς έγινε η δραματοποίηση, ωστόσο εδώ θα σταθώ περισσότερο στο κείμενο.

Το έργο του Βάρναλη εκδόθηκε στα τέλη του 1931, προς το τέλος δηλαδή της «δημιουργικής δεκαετίας», για να χρησιμοποιήσουμε τον χαρακτηρισμό του Γιάννη Δάλλα, ο οποίος ονομάζει έτσι την περίοδο 1923-1933, αν δεν κάνω λάθος, κατά την οποία ο Βάρναλης έδωσε τα σημαντικότερα έργα του, δεκαετία που ολοκληρώθηκε με τη ριζικά αναθεωρημένη δεύτερη έκδοση του Φωτός που καίει (αυτήν που ξέρει δηλαδή ο σημερινός αναγνώστης).

Βέβαια, όπως και πολλά από τα έργα της δεκαετίας αυτής (Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική, Σκλάβοι πολιορκημένοι), έτσι και τα πρώτα τουλάχιστον σχεδιάσματα της «Αληθινής απολογίας» ο Βάρναλης τα σύνθεσε στη Γαλλία, στο Παρίσι ή στο φιλόξενο σπίτι του χαράκτη Γιάννη Κεφαλληνού στο χωριό Σεν Μαρ Λα Πιλ κοντά στην Τουρ.

Η Αληθινή απολογία του Σωκράτη χρησιμοποιεί το ιστορικό γεγονός της δίκης του Αθηναίου φιλόσοφου για να ασκήσει καταλυτική κριτική στην εκμετάλλευση και την ανελευθερία, χωρίς όμως να αγιογραφεί τον εξαθλιωμένο λαό. Η πρόζα του είναι εξαιρετικά δουλεμένη, ωστόσο το έργο έχει τέτοια ζωντάνια και τόση δροσιά που φαίνεται σαν να έχει γραφτεί μονομιάς. Ίσως πρόκειται για το τελειότερο δείγμα ανόθευτης δημοτικής γλώσσας στη λογοτεχνία μας, όπως και για το κορυφαίο έργο τσουχτερής, καταλυτικής σάτιρας -ενώ παράλληλα ο Βάρναλης δείχνει, χωρίς όμως να επιδεικνύει, τη σπάνια αρχαιομάθειά του.

Όπως σημειώνει ο Βάρναλης στον πρόλογο της τρίτης έκδοσης του έργου: «Η «Απολογία» γράφτηκε στα 1931 σαν ένα είδος διαμαρτυρίας ενάντια στην τοτεσινή «δημοκρατία» του ιδιωνύμου, του Καλπακιού και των διαφόρων στρατιωτικών κινημάτων, που είχανε κατακουρελιάσει τις συνταγματικές ελευθερίες του πολίτη κι είχανε διαφθείρει ολάκερο το δημόσιο βίο της χώρας και προετοιμάσει τη διχτατορία της 4ης Αυγούστου». Πράγματι, η Απολογία έχει σαφέστατο πολιτικό μήνυμα, αλλά όχι λιγότερο ενδιαφέρον γι’ αυτό το λόγο.

Το παράσημο, Προλετάριοι: Δυο άγνωστα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου

Το σημερινό κυριακάτικο φιλολογικό μας άρθρο, το πρώτο για τον Μάιο, αναφέρεται σε έναν ποιητή που το όνομά του συνδέθηκε με τον μήνα Μάη, όχι μόνο επειδή ο Γιάννης Ρίτσος γεννήθηκε την Πρωτομαγιά του 1909, αλλά κι επειδή έγινε ευρύτερα γνωστός από τον Επιτάφιο, τα ποιήματα που έγραψε τον Μάη του 1936 εν θερμώ μετά το ματοκύλισμα της εργατικής διαδήλωσης στη Θεσσαλονίκη και τον θάνατο δέκα εργατών, βλέποντας στον Ριζοσπάστη τη φωτογραφία της μητέρας του νεκρού Τάσου Τούση να ολοφύρεται πάνω από το πτώμα του γιου της. Κι άλλες φορές έχω ανεβάσει τέτοιες μέρες ένα θέμα σχετικό με τον Ρίτσο: για τον Επιτάφιο και την πρώτη μορφή ενός ποιήματος, και παλιότερα για μερικά άγνωστα πεζά του. Κάτι ανάλογο έχω και για σήμερα, δυο άγνωστα ποιήματα του Ρίτσου, δημοσιευμένα στον Νέο Ριζοσπάστη το 1934.

Θα μπορούσα να τα πω και «αθησαύριστα». Με την αυστηρή έννοια του όρου, άγνωστα δεν είναι τα σημερινά ποιήματα: τα έχει καταγράψει η Αικατερίνη Μακρυνικόλα στην πολύτιμη Βιβλιογραφία Γιάννη Ρίτσου που έχει καταρτίσει, αλλά δεν έχουν συμπεριληφθεί σε καμιά συλλογή του ποιητή. Δεν είναι τα μόνα. Ο Ρίτσος έχει επίσης αφήσει έξω από τις συλλογές του και όλα του τα νεανικά ποιήματα, εκείνα που δημοσίευσε από το 1929 και μετά σε διάφορα έντυπα, κυρίως το περιοδικό της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας (η Μακρυνικόλα τα καταγράφει επίσης), προφανώς επειδή τα θεώρησε πρωτόλεια. Όμως αυτά εδώ δεν είναι ποιήματα της εντελώς πρώτης ποιητικής του νιότης: τα γράφει το 1934, τη χρονιά που έβγαλε την πρώτη ποιητική του συλλογή.

Πράγματι, από τον Αύγουστο του 1934 ο Ρίτσος αρχίζει να δημοσιεύει ποιήματα στον Νέο Ριζοσπάστη: μέσα σε δύο μήνες θα δημοσιέψει 14 ποιήματα και άλλα 3 τον Νοέμβρη του ίδιου χρόνου. Τα περισσότερα από τα ποιήματα αυτά έχουν τη μορφή γράμματος από τον γιο που είναι φαντάρος προς τη μητέρα του ή από τη μάνα προς το γιο, και έχουν τίτλο «Γράμμα(τα) από το μέτωπο» και «Γράμμα(τα) για το μέτωπο». Έχουν αντιπολεμικό χαρακτήρα και θυμίζουν (τουλάχιστον τα γράμματα της μάνας) τα ποιήματα του Επιτάφιου. Τα «Γράμματα από/για το μέτωπο» τα συμπεριέλαβε ο Ρίτσος στη δεύτερη συλλογή του, τις Πυραμίδες, εκτός από τα δύο που θα δούμε σήμερα. Όλα τα ποιήματα τα υπογράφει με το γνωστό ψευδώνυμό του Γ. Σοστίρ (ανεστραμμένο το επώνυμό του), ενώ η εφημερίδα συνήθως προσθέτει επίτιτλο όπως «Κόκκινος στίχος» ή «Επαναστατικός στίχος».

Για να κάνουμε μια παρένθεση, ο τίτλος του Ριζοσπάστη εκείνη την περίοδο ήταν «Νέος Ριζοσπάστης», ύστερα από μια εξοντωτική καταδίκη του Ριζοσπάστη με βάση τον νόμο περί τύπου (ίσως γράψω κάποτε για την υπόθεση αυτή).

Τα 15 από τα 17 αυτά ποιήματα λοιπόν μπήκαν στη συλλογή Πυραμίδες (στην ενότητα «Γράμματα απ’ το μέτωπο») και υπάρχουν στα Άπαντα του Ρίτσου, ενώ τα άλλα δύο, απ’ όσο ξέρω, δεν έχουν συμπεριληφθεί. Μπορεί να έμειναν έξω επειδή τα θεώρησε κατώτερα, μπορεί όμως να έκρινε ότι δεν ταιριάζουν με τα άλλα των Πυραμίδων και αργότερα απλώς να μην τα έβρισκε. Τα παρουσιάζω εδώ.

Η Μαρία Πολυδούρη βγαίνει απ’ τη σκιά του Καρυωτάκη

Προχτές, που ήταν η Παγκόσμια μέρα ποίησης, είχαμε ανάρτηση με ποιητικό θέμα, κατά σύμπτωση συνεχίζουμε και σήμερα, μια και το φιλολογικό θέμα της Κυριακής θα είναι κι αυτό αφιερωμένο σε μια ποιήτρια, με αφορμή την κυκλοφορία ενός πολύ σημαντικού βιβλίου.

Συγκεκριμένα, τον προηγούμενο μήνα κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις Εστία, σε φιλολογική επιμέλεια και επίμετρο της Χριστίνας Ντουνιά, το βιβλίο «Τα ποιήματα» της Μαρίας Πολυδούρη, της ποιήτριας που πέθανε φυματική το 1930 σε ηλικία 28 χρονών, και που είναι γνωστή κυρίως σε σχέση και για τη σχέση της με τον ποιητή Κώστα Καρυωτάκη.

Ειδική στη λογοτεχνία του μεσοπολέμου, η Χριστίνα Ντουνιά έχει κάνει κι εδώ υποδειγματική δουλειά. Πέρα από τη συγκέντρωση αρκετών ποιημάτων που είχαν μείνει είτε ανέκδοτα είτε αθησαύριστα και που είναι άγνωστα στον σημερινό αναγνώστη, αφού δεν συμπεριλήφθηκαν ως τώρα σε καμιά έκδοση ποιημάτων της Πολυδούρη, ιδιαίτερη αξία έχει το πλούσιο επίμετρο, στο οποίο η Ντουνιά θέτει το ερώτημα «Γιατί η Πολυδούρη;» και δίνει πειστικές απαντήσεις. Αντιγράφω τις πρώτες αράδες:

Η Μαρία Πολυδούρη έχει από καιρό περάσει στην περιοχή του λογοτεχνικού μύθου: είναι το σύμβολο της πρόωρα χαμένης ομορφιάς και του μοιραίου έρωτα. Στην καρδιά του δύσκολου και αντιφατικού Μεσοπολέμου, η ζωή και το έργο της αντανακλούσε διπλά -ως τέχνη και ως πραγματικότητα- την αισθητική πρόταση του Ε.Α.Πόε: «ο θάνατος μιας όμορφης γυναίκας είναι, αναμφίβολα, το πιο ποιητικό θέμα στον κόσμο». Ενώ όμως σε αυτή τη μακρινή εποχή η ζωντανή ακόμα παρουσία της έδινε μια υποβλητική γοητεία στους στίχους της, το ερώτημα που τίθεται είναι αν μπορεί η φωνή της να ακουστεί και σήμερα, αν μπορεί να γίνει μέρος της σύγχρονης ποιητικής μας γλώσσας. (…) Με άλλα λόγια, μπορούμε σήμερα να συναντήσουμε την ποίηση της Μαρίας Πολυδούρη και η συνάντηση αυτή να έχει τα χαρακτηριστικά μιας αυθεντικής ποιητικής εμπειρίας;