Ποιος μισεύει σήμερα;

Όταν ήμουν μικρός και άκουγα στον Επιτάφιο του Ρίτσου, όπως τον είχε μελοποιήσει ο Μίκης, «Μέρα Μαγιού μου μίσεψες, μέρα Μαγιού σε χάνω», αυτό το «μίσεψες» δεν το ήξερα, οπότε σκεφτόμουν πως προέρχεται από το μίσος, ότι θα σημαίνει κάτι σαν «με μίσησες». Αφού την μίσησε, τον χάνει, το βρήκα λογικό.

Μου εξήγησαν όμως ότι μισεύω σημαίνει φεύγω, μου έφυγες.

Αυτό το παιδικό επεισόδιο το θυμήθηκα τις προάλλες, οπότε είπα να αφιερώσω το σημερινό άρθρο σ’ αυτό το ρήμα.

Σύμφωνα με το λεξικό, το ΛΚΝ, το ρήμα «μισεύω» χαρακτηρίζεται λαϊκότροπο και σημαίνει «φεύγω για ταξίδι, για άλλη χώρα και ιδίως ξενιτεύομαι». Στο ΜΗΛΝΕΓ χαρακτηρίζεται «λαϊκό, λογοτεχνικό» με σημασία «ξενιτεύομαι, μεταναστεύω». Τα ίδια περίπου και στα άλλα δύο μεγάλα λεξικά μας, Μπαμπινιώτη και Χρηστικό.

Ομόρριζο και το ουσιαστικό, ο μισεμός -δηλαδή η μετανάστευση, ο ξενιτεμός. Το ΛΚΝ σημειώνει επίσης ότι η μετοχή παρακειμένου είναι «μισεμένος» -αυτός που έχει μισέψει.

Ο τίτλος του άρθρου ρωτάει «ποιος μισεύει σήμερα;». Οι τακτικοί αναγνώστες του ιστολογίου θα ξέρουν ότι την ερώτηση αυτή δεν πρέπει να την πάρουμε κυριολεκτικά· δεν αναρωτιέμαι «ποιος φεύγει για ταξίδι σήμερα». Αναρωτιέμαι, μάλλον, αν η λέξη χρησιμοποιείται σε ζωντανή χρήση.

Διότι βέβαια τη λέξη την έχει απαθανατίσει το ποίημα του Ρίτσου, όπως είπαμε -ας τον ακούσουμε να το απαγγέλλει, κι ύστερα το τραγούδι του Μίκη, όπως το ανέβασε η φίλη Βίκη Παπαπροδρόμου:

Advertisement

Τα βατόμουρα που μ’ αρέσουν

Στις πεζοπορίες που κάνω αυτές τις μέρες, εδώ στην Εσπερία, αργώ περισσότερο από το συνηθισμένο, όχι (μόνο) επειδή έχει ζέστη κι επειδή περνάν τα χρόνια κι έτσι το τέμπο χαλαρώνει, αλλά και διότι κάθε τόσο το μάτι μου εντοπίζει βατόμουρα, οπότε σταματάω, απλώνω το χέρι και τα τσακίζω αλύπητα. Μου αρέσουν πολύ και δεν μπορώ ν’ αντισταθώ.

Βρίσκω και δαμασκηνιές στο δρόμο μου, κι αμπέλια επίσης, αλλά τα δαμάσκηνα και τα σταφύλια, εκτός του οτι ανήκουνε σε κάποιον, τα βρίσκω και στο μανάβικο, ενώ τα βατόμουρα είναι δώρο της φύσης στον πεζοπόρο.

Χρωστάω λοιπόν να τους ανταποδώσω το σημερινό άρθρο, στο οποίο βέβαια θ’ αντλήσω υλικό από ένα παλιότερο άρθρο που είχα βάλει εδώ πριν από έξι χρόνια, εκείνο αφιερωμένο σε όλα τα μουροειδή φρούτα.

Εννοώ τα μούρα, βατόμουρα, φραγκοστάφυλα, σμέουρα, μύρτιλλα και όλα τα άλλα μικρούλια φρούτα του δάσους, τα οποία στα αγγλικά λέγονται συλλογικά berries, διότι τα περισσότερα έχουν τη λέξη αυτή ως β’ συνθετικό: raspberry, blackberry, blueberry κτλ. Στα ελληνικά δεν ξέρω αν έχουμε στανταρισμένη απόδοση ή αν τα λέμε «μουροειδή». Βρίσκω στα λεξικά ότι το berry το λέμε μώρον, αλλά δεν πρέπει να έχει επικρατήσει αυτή η απόδοση, ίσως επειδή φοβόμαστε μη μας πέσει ο τόνος. Καμιά φορά εγώ συλλογικά τα λέω «μπέρια», και μου αρέσουν όλα εκτός απ’ τον Λαυρέντη.

Αλλά σήμερα θα μιλήσουμε για τα βατόμουρα.

Γιαννιώτικα μεζεδάκια

Στην αρχή σκεφτόμουν να τα πω διακεκαυμένα μεζεδάκια ή μεζεδάκια του καύσωνα ή κάτι άλλο τέλος πάντων που να εκφράζει τα σαραντάρια που βασανίζουν πολλούς, ιδίως όσους έχουν απομείνει στα αστικά κέντρα.

Χτες το πρωί όμως μαθεύτηκε το χρυσό μετάλλιο του κωπηλάτη Στέφανου Ντούσκου, ενός σεμνού αθλητή που χωρίς τυμπανοκρουσίες και χωρίς ν’ απασχολεί τους προβολείς των μέσων ενημέρωσης κατάφερε να πάρει την πρώτη θέση, και μάλιστα με ολυμπιακό ρεκόρ, στο μονό σκιφ ανδρών -οπότε, προς τιμήν του χρυσού ολυμπιονίκη, τα σημερινά μεζεδάκια βαφτίζονται γιαννιώτικα, αφού ο Ντούσκος είναι αθλητής του Ν.Ο.Ιωαννίνων και συνεχίζει τη μεγάλη παράδοση που έχουν, λόγω και της λίμνης, τα Γιάννενα στην κωπηλασία.

Να θυμίσω και το ωραίο δοξαστικό τετράστιχο που σκάρωσε χτες ο φίλος μας ο ΓΤ:

Το ποτήρι υψώνω μπρούσκο
για τον Στέφανο τον Ντούσκο
Είν’ αμέτρητοι οι κόποι
για να πας καλά στην κώπη

Όσο για το αγωνισμα του Στέφανου, που τον στεφάνωσε, λέγεται «σκιφ», ενώ στα αγγλικά λέγεται scull (και όχι skull, που είναι το κρανίο). Εμείς θα το πήραμε από τα γαλλικά, όπου είναι skiff, λέξη αγγλικής προέλευσης μάλιστα.

* Kαι ξεκινάμε με μια ανακάλυψη των δαιμόνιων ντετέκτιβ που κατάφεραν να σπάσουν τους μυστικούς κωδικούς συνεννόησης της συμμορίας των κακοποιών που ανατίναζαν ΑΤΜ.

Λοιπόν, Bro θα πει «αδελφέ» -ποιος να το φανταζόταν!

Μια απορία που έχω στο ίδιο θέμα, είναι τι σημαίνει «τράπερ» και ποια η σχέση του με τον ράπερ. Αλλά αυτό θα μου το πείτε εσείς.

* Συνεχίζω με μιαν άλλη απορία, όχι δική μου ή μάλλον όχι μόνο δική μου.

Ο φίλος μας ο Νίκος Νικολάου, που τόσα άρθρα έχει γράψει για το ιστολόγιο, παρέπεμψε σε μένα και στη συλλογική σοφία του ιστολογίου την εξής απορία:

Πότε και από ποιούς επινοήθηκε το «ούνα φάτσα ούνα ράτσα»;

Κατ’ αρχάς, επινοήθηκε από ιταλούς, ή από έλληνες ως ψευδοϊταλισμός; Η ομοιοκαταληξία δεν ισχύει στα στάνταρ ιταλικά (faccia razza), αν και δεν ξέρω τι συμβαίνει με τις διαλέκτους. Συνήθως λένε στο διαδίκτυο πως η φράση είναι άγνωστη στην Ιταλία, αν και βρίσκω αρκετές περιπτώσεις και una faccia una razza και  stessa faccia stessa razza, ώστε να αμφιβάλλω. Και το «μία φάτσα μία ράτσα» στα ελληνικά ακουγόταν παλαιότερα.

Και πότε; Βλέπω αρκετές φορές τον ισχυρισμό πως επινοήθηκε ως Μουσολινική προπαγάνδα προς τα Δωδεκάνησα, ακόμα και από ιστορικούς· αλλά τεκμήρια δεν βλέπω, και δεν βρήκαμε στο Google Books αναφορές πριν τη δεκαετία του 60.

Αν ξέρεις τίποτα παραπάνω, ευπρόσδεκτο· ή και αν θα μπορούσες να θέσεις το ζήτημα στο αναγνωστικό σου κοινό…

Ομολογώ ότι, αν και έψαξα λίγο, δεν βρηκα παλαιότερες του 1960 αναφορές του «ούνα φάτσα ούνα ράτσα», αν και θυμάμαι π.χ. τον παππού μου να το λέει.

Οπότε, ελπίζω η συλλογική σοφία του ιστολογίου να κάνει (για μιαν ακόμα φορά) το θαύμα της.

* Aν σας ζητήσουν να αναφέρετε ένα παράδειγμα τυπογραφικού λάθους που δεν το πιάνει ο κορέκτορας, και δεν έχετε κανένα πρόχειρο, ιδού ένα φρέσκο:

Ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας, μιλώντας στον ΑΝΤ1, έκανε λόγο για ένα ακόμη ακραίο καιρικό φαινόμενο, σημειώνοντας ότι η κλιματική αλλαγή έχει γίνει κλιματική απειλεί.

Λιανίζοντας το λιανεμπόριο

Η είδηση της ημέρας, αναμφίβολα, είναι ότι απο σήμερα ανοίγει το λιανεμπόριο. Ανοίγει βέβαια με περιορισμούς και υπό προϋποθέσεις αλλά, τι τα θέλετε, δίνει το σινιάλο πως η Μεγάλη Χαλάρωση άρχισε.

Άρχισε η χαλάρωση, όπως έγραψα και προχτές, όχι επειδή έχουμε ρίξει στο ελάχιστο τους δείκτες εξάπλωσης της πανδημίας ή επειδή τα νοσοκομεία μας είναι απολύτως βέβαιο ότι θα αντεπεξέλθουν στην πίεση -κάθε άλλο, ο αριθμός των κρουσμάτων είναι τετραψήφιος και σχεδόν καθημερινά έχουμε νέο ρεκόρ σε διασωληνωμένους ασθενείς. Απλούστατα, δεν αντέχουμε άλλο.

Κουραστήκαμε, η οικονομία καταρρέει, οπότε ανοίγουμε ελπίζοντας ότι ο καλός μας ο καιρός και ο Θεός της Ελλάδος θα σταθούν αρωγοί.

Κι έτσι πρώτο ανοίγει το λιανεμπόριο -η εστίαση αργεί ακόμα αν και προσωπικά δεν βλέπω γιατί να μην άνοιγαν από τώρα και τα τραπεζάκια έξω, ιδίως αφού έφτασαν να συζητιούνται και στη Βουλή.

Όμως εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε σήμερα θα λεξιλογήσουμε για το λιανεμπόριο -ή μάλλον για το πρώτο συνθετικό της λέξης.

Λιανεμπόριο ή εμπόριο λιανικής ή λιανική πώληση είναι το εμπόριο που απευθύνεται στον τελικό καταναλωτή και αφορά μικρές σχετικά ποσότητες -σε αντίθεση με το χονδρεμπόριο ή εμπόριο χονδρικής ή χονδρική πώληση που αφορά πολύ μεγαλύτερες ποσότητες και που συνήθως (αν και όχι υποχρεωτικά) γίνεται ανάμεσα σε επαγγελματίες εμπόρους. Υπάρχει επίσης και ο λιανοπουλητής όπως και το λιανοπούλημα, σε λαϊκότερο ύφος.

Το πρώτο συνθετικό των λέξεων αυτών είναι το επίθετο «λιανός» που σημαίνει «λεπτός, λιγνός, ισχνός». Η λέξη είναι μεσαιωνική, τη βρίσκουμε στο μεσαιωνικό λεξικό του Κριαρά με διάφορες σημασίες όμοιες με τις σημερινές ή κοντινές. Βρίσκουμε στον Κριαρά και δυο σύνθετες λέξεις που δεν λέγονται σήμερα: α) τη λιανοκοπιά, δηλαδή τα μικροπράγματα («Τη λιανοκοπιά του σπιτιού τως … να τη μοιράσουν») και β) το λιανόβροχο, που σήμερα θα το λέγαμε ψιλόβροχο.

«Βρες χρόνο», ένα ποίημα που ΔΕΝ έγραψε ο Ρίτσος

Πολλές φορές έχουμε ασχοληθεί στο ιστολόγιο, είτε σε ειδικά άρθρα είτε παρεμπιπτόντως, με ψευδεπίγραφα ποιήματα, που αποδίδονται σε ποιητές οι οποίοι δεν τα έχουν γράψει.

Το είδος αυτό παραποίησης ευδοκιμεί ιδιαίτερα στο Διαδίκτυο, διότι, όπως έχουμε ξαναπεί, για κάποιο περίεργο λόγο το να βάζεις τη φωτογραφία ή το πορτρέτο κάποιου διάσημου διανοητή και δίπλα ένα ρητό ή ένα ποίημα αποδεικνύεται εξαιρετικά πειστικό, λες και η φωτογραφία λειτουργεί σαν σφραγίδα γνησιότητας.

Χτες λοιπόν, στο ελληνικό Φέισμπουκ είχαμε ένα ακόμα περιστατικό ψευδεπίγραφου ποιήματος, αυτή τη φορά του Γιάννη Ρίτσου -ο οποίος, εξαιτίας της δημοτικότητάς του, είναι αγαπημένος στόχος των… αποποιηματογράφων, όπως άλλωστε και ο Καζαντζάκης αν το πλαστό κείμενο είναι πεζό -ενώ αν είναι σατιρικό στιχούργημα, τότε αποδίδεται στον Σουρή.

Η ιδιαιτερότητα του χτεσινού κρούσματος είναι ότι το αποποίημα [έτσι έχω ονομάσει παλιότερα τα ψευδεπίγραφα ποιήματα] δημοσιεύτηκε όχι μόνο σε ιστολόγια και λοιπές σελίδες του Διαδικτύου, αλλά σε έντυπο. Και όχι απλώς σε έντυπο, αλλά σε σχολικό βοήθημα.

Η κόρη του ποιητή, η Έρη Ρίτσου, δημοσίευσε στη σελίδα της στο Φέισμπουκ την εξής σελίδα απο βιβλίο, με «ποίημα» που αποδίδεται στον πατέρα της -και μάλιστα, για ακόμα μεγαλύτερη επίφαση εγκυρότητας, με… βιβλιογραφική αναφορά!

Aντιγράφω τους στίχους, επειδή θέλω η ανασκευή να γκουγκλίζεται:

Βρες χρόνο για δουλειά -αυτό είναι το τίμημα της επιτυχίας.

Βρες χρόνο για σκέψη -αυτό είναι η πηγή της δύναμης.

Βρες χρόνο για παιχνίδι -αυτό είναι το μυστικό της αιώνιας νιότης.

Βρες χρόνο για διάβασμα -αυτό είναι το θεμέλιο της γνώσης.

Βρες χρόνο να είσαι φιλικός -αυτός είναι ο δρόμος προς την ευτυχία.

Βρες χρόνο για όνειρα -αυτά θα τραβήξουν το όχημά σου ως τ΄αστέρια.

Βρες χρόνο ν΄αγαπάς και ν’ αγαπιέσαι -αυτό είναι το προνόμιο των Θεών.

Βρες χρόνο να κοιτάς ολόγυρά σου -είναι πολύ σύντομη η μέρα για να ΄σαι εγωιστής.

Βρες χρόνο να γελάς -αυτό είναι η μουσική της ψυχής.

Βρες χρόνο να είσαι παιδί -για να νιώθεις αυθεντικά ανθρώπινος

Θάνος Μικρούτσικος 1947-2019

Πέθανε χτες το βράδυ ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος, ο σημαντικότερος ίσως συνθέτης της γενιάς του, με θητεία πολλών δεκαετιών στη μουσική, τόσο στο τραγούδι όσο και σε πιο νεωτερικές και σοβαρές φόρμες.

Τα τελευταία χρόνια πάλευε με έναν ζόρικο καρκίνο -κι αν η απώλεια ήταν αναμενόμενη αυτό δεν την κάνει λιγότερο οδυνηρή ή το κενό λιγότερο δυσαναπλήρωτο.

Εκτός από σημαντικός συνθέτης, ο Μικρούτσικος ήταν έντονα πολιτικοποιημένος, οπότε όσοι από εμάς γαλουχηθήκαμε στην κομμουνιστική αριστερά συμπορευτήκαμε μαζί του.

Το ιστολόγιο αισθάνεται την ανάγκη να αφιερώσει το σημερινό άρθρο ως μνημόσυνο στον Θάνο Μικρούτσικο.

Γεννημένος στην Πάτρα το 1947, ο Μικρούτσικος σπούδασε μαθηματικός, όπως και ο πατέρας του ο οποίος δίδασκε σε μεγάλα αθηναϊκά φροντιστήρια. Έκανε επίσης σοβαρές σπουδές μουσικής. Μαθηματικός σπούδασε και ο μικρότερος αδελφός του ο Ανδρέας, που επίσης έγραψε τραγούδια αλλά έγινε περισσότερο γνωστός από την ενασχόλησή του με την τηλεόραση.

Ο Μικρούτσικος στα νιάτα του είχε συγκρότημα ροκ με τον αδελφό του, αλλά εμφανίστηκε στη δισκογραφία το 1975 με τον δίσκο Πολιτικά τραγούδια, που περιείχε στη μία του πλευρά τραγούδια σε στίχους του Γερμανού αμφισβητία κομμουνιστή Βολφ Μπίρμαν (σε εξαιρετική μετάφραση Δημοσθένη Κούρτοβικ) και στην άλλη πλευρά τραγούδια σε στίχους του μεγάλου Τούρκου κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ σε μετάφραση Γιάννη Ρίτσου και Γ. Παπαλεονάρδου.

Την εποχή εκείνη, ο συνθέτης, ο αδελφός του, η τραγουδίστρια Μαρία Δημητριάδη, τότε σύζυγος του Ανδρέα, και άλλοι συντελεστές του δίσκου ήταν μέλη του «μαοϊκού» κόμματος ΕΚΚΕ, το οποίο γενικά είχε πολύ αξιόλογη παρέμβαση στα πολιτιστικά πράγματα, ωστόσο ο δίσκος αγαπήθηκε από όλη την αριστερή νεολαία της εποχής και τα τραγούδια του Μικρούτσικου άρχισαν να ακουγονται σε πολιτικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ νεολαίας. Θα θυμόμαστε για πάντα το Αν η μισή μου καρδιά (που, ασεβώς κάπως, έδωσε και τον παροιμιακό στίχο «η άλλη μισή στην Κίνα βρίσκεται»), την έξοχη ερμηνεία της Δημητριάδη στο Αυτούς τους έχω βαρεθεί, αλλά και τον ίδιο τον Μικρούτσικο να τραγουδάει τη Μπαλάντα για τους ασφαλίτες αποδίδοντας θαυμάσια το σατιρικό πνεύμα του Μπίρμαν. Όπως και άλλοι συνθέτες, ο Μικρούτσικος τραγούδησε ο ίδιος λιγοστά τραγούδια του αλλά με μοναδικό τρόπο -με αξεπέραστο, μερικά χρόνια αργότερα, το Οι Εφτά νάνοι στο s/s Cyrenia, φυσικά σε στίχους Νίκου Καββαδία.

Αλλά κάναμε άλμα. Ακόμα είμαστε στα 1976, όταν ο Μικρουτσικος κυκλοφορεί τον δεύτερο δίσκο του, την Καντάτα για τη Μακρόνησο/Σπουδή σε ποιήματα Μαγιακόφσκι. Μια πλευρά ποιήματα Ρίτσου, μία Μαγιακόφσκι μεταφρασμένος από τον Ρίτσο, μουσική πρωτοποριακή, πάντοτε η έξοχη Δημητριάδη στην ερμηνεία, λίγο πιο δυσπρόσιτος δίσκος από τον προηγούμενο. Το λόγιο στοιχείο ήταν πάντοτε έντονο στη μουσική του Μικρούτσικου, ακόμα και στα τραγούδια του.

Τρίτος σημαντικός σταθμός, το 1977, τα Τροπάρια για φονιάδες, σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, με τη Μαρία Δημητριάδη και τον νεαρό τότε Γιώργο Μεράντζα, που τον λάτρευε όλη η ΚΝΕ. Κι ενώ η Δημητριάδη τραγουδούσε για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ σε βερολινέζικο στιλ και για τον Νίκο Πλουμπίδη, αλλά και για την Πρέβεζα και το Κιλκίς, αν ήταν να διαλέξω ένα τραγούδι από αυτόν τον θαυμάσιο δίσκο θα ξεχώριζα τη Δίκοπη ζωή με τον Μεράντζα με τα πεντάστιχα του Ελευθερίου.

Ήδη ο Μικρούτσικος έχει προσεγγίσει το ΚΚΕ και η ένταξή του στον χώρο της ορθόδοξης κομμουνιστικής αριστεράς επισφραγίζεται με τον δίσκο του 1978 Μουσική πράξη πάνω στον Μπρεχτ, που παρουσιάστηκε σε φεστιβάλ της ΚΝΕ στο Περιστέρι -και με τραγουδιστή τον Γιάννη Κούτρα. Τότε τραγουδούσαμε όλοι το Άννα μην κλαις. Ευθέως πολιτικός είναι και άλλος ένας δίσκος σχετικός με το ΚΚΕ, οι Συναυλίες 81, από κοινού με τον Χρήστο Λεοντή. Από τον δίσκο αυτό ακούμε τη μπρεχτική Μπαλάντα του έμπορα, με τον Σάκη Μπουλά.

Προσπέρασα έναν άλλο δίσκο του 1978, τα Τραγούδια της Λευτεριάς, επίσης αμιγώς πολιτικό, κομμουνιστικό ροκ που τον χαρακτήρισε ο Φ. Τρούσσας. Το τραγούδι για το κομμουνιστικό μανιφέστο σημειώνει και το στιχουργικό ντεμπούτο του Άλκη Αλκαίου.

Όμως το 1979 ο Μικρούτσικος κυκλοφόρησε τον Σταυρό του Νότου (που είχε παρουσιαστεί και νωρίτερα) με 11 μελοποιημένα ποιήματα του Νίκου Καββαδία, με τραγουδιστή κυρίως τον Γιάννη Κούτρα αλλά και τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου σε δυο πολύ χαρακτηριστικά τραγούδια. Ο Μικρούτσικος επρόκειτο να ασχοληθεί κι άλλες φορές με την ποίηση του Καββαδία, βρίσκοντας μια πλούσια φλέβα που στάθηκε σταθμός στο ελληνικό τραγούδι, έκανε δημοφιλέστατη την ήδη πολύ δημοφιλή ποίηση του πιο μελοποιημένου Έλληνα ποιητή, αλλά και έφερε τον συνθέτη σε ευρύτερο (και πιο διαφοροποιημένο πολιτικά) κοινό.

Επόμενος πολύ σημαντικός δίσκος, το 1982 το Εμπάργκο. Σημαντικός καθαυτός, αλλά και επειδή είναι η πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά του στιχουργού Άλκη Αλκαίου, δίσκος πολυσυλλεκτικός και πρωτοποριακός, που όμως έδωσε και ένα αυθεντικό μαζικό σουξέ, την Πιρόγα (που δεν είναι καν αυτός ο τίτλος του τραγουδιού -Ερωτικό λεγόταν).

Aν ήταν να διάλεγα έναν δίσκο του Μικρούτσικου για εκείνο το παροιμιώδες ερημονήσι, μάλλον αυτόν θα διάλεγα. Από την πεντάδα των συντελεστών στην σκόπιμα αλαζονική πόζα της φωτογραφίας, τώρα πια μόνο ο Κώστας Καράλης βρίσκεται στη ζωή.

Την εποχή εκείνη ο Μικρούτσικος κήρυξε εκστρατεία κατά του λαϊκισμού στο τραγούδι -και έβγαλε το 1983 και τον δίσκο Αραπιά για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί, υπό τύπον αντιλαϊκιστικού μανιφέστου, καθώς και έναν δίσκο σε ποίηση Καβάφη. Μάλλον δεν είχε δίκιο σε αυτή την αντιπαράθεση αλλά δεν ακολούθησε για πολύ αυτόν τον δρόμο, αφού στη συνέχεια συνεργάστηκε με πρώτα ονόματα του τραγουδιού σε δίσκους με αρκετά ευδιάκριτη την αναζήτηση του σουξέ.

Ωστόσο, και αυτοί οι δίσκοι του (Η αγάπη είναι ζάλη, Κρατάει χρόνια αυτή η κολώνια, Συγνώμη για την άμυνα) έχουν διαμαντάκια, ενώ την ίδια εποχή έδωσε πλήθος άλλες λιγότερο εμπορικές δουλειές. Ξαναεπισκέφτηκε τον Καββαδία στις Γραμμές των οριζόντων, έδωσε το 1996 τον πολύ καλό Στου αιώνα την παράγκα με τον Μητροπάνο και το 2002 τον Άμλετ της Σελήνης με τον Θηβαίο. Εκείνη την εποχή είχε βγάλει με τους Κατσιμιχαίους έναν έξοχα παράξενο δίσκο, πιο πολύ απαγγελία αλλά και τραγούδι, σε ποίηση Φρανσουά Βιγιόν.

Ίσως αδικώ τη μετέπειτα δουλειά του επειδή έριξα τον προβολέα πιο πολύ στα πρώτα του έργα. Για μένα, αυτά τα έργα που μνημόνευσα αρκούν για να τον τοποθετήσουν πάρα πολύ ψηλά, στις πολύ πρώτες θέσεις των συνθετών, ίσως και στην πρώτη της γενιάς μετά τους δίδυμους πύργους Μίκη και Μάνο (ή Μάνο και Μίκη).

Στα 1993 ο Μικρούτσικος έγινε εξωκοινοβουλευτικός αναπλ. υπουργός πολιτισμού στην τελευταία κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου και ανέλαβε υπουργός Πολιτισμού μετά τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη. Δεν μπορώ να αξιολογήσω το έργο του, ούτε την προσφορά του στις διάφορες θέσεις που ανέλαβε στα διοικητικά του πολιτισμού. Θα ακούσω τα τυχόν σχόλιά σας.

Τα τελευταία χρόνια, αφού παρέπλευσε τον ΣΥΡΙΖΑ, ο Μικρούτσικος επέστρεψε κοντά στο ΚΚΕ, με συμμετοχή σε σημαντικές συναυλίες και αποδεχόμενος την δωδέκατη τιμητική θέση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του κόμματος στις εκλογές του 2019.

Κλείνω με μια προσωπική αναφορά και μια περίεργη σύμπτωση. Το φθινόπωρο του 2017 ήμουν με μια παρέα σε ένα ταβερνείο στα Πετράλωνα, και στο διπλανό μας τραπέζι ήταν ο Μικρουτσικος με μια πολυμελή παρέα. Σιγά σιγά οι δυο παρέες σχεδόν ενώθηκαν και κουβεντιάσαμε αρκετά -θυμάμαι ότι ήταν απολογητικός για την υπουργική του θητεία. Κάποια στιγμή οι καπνιστές της παρέας σηκώθηκαν να πάνε έξω, ήταν ήδη γνωστό το πρόβλημα υγείας του, αλλά εκείνος τούς προέτρεψε να καπνίσουν εκεί που κάθονταν -όπως και έγινε, αλλά μόνο για ένα τσιγάρο.

Χτες το βράδυ είχαμε κανονίσει με την ίδια παρέα να πάμε να δούμε την Ευτυχία. Ήταν η πρώτη φορά που συναντιόμουν μαζί τους από το 2017. Βγαίνοντας από το σινεμά καθίσαμε κάπου και, όπως ανοίγω το κινητό, βλέπω την είδηση για τον θάνατο του Θάνου Μικρούτσικου.

Θα τον θυμόμαστε για πάντα, αλλά τα τραγούδια του θα τα τραγουδάνε και οι επόμενες γενιές. Ελαφρύ να είναι το χώμα που θα τον σκεπάσει.

 

 

 

Μεζεδάκια του καύσωνα

Μόνο που ο καύσωνας δεν βρίσκεται εκεί απ’ όπου με διαβάζετε οι περισσότεροι, αλλά εκεί απ’ όπου γράφω εγώ, ή μάλλον λίγο πιο κάτω. Για πρώτη φορά στην ιστορία, τέσσερις νομοί της Νότιας Γαλλίας κηρύχτηκαν από χτες σε κατάσταση «κόκκινου συναγερμού για καύσωνα», μια κατηγορία έκτακτης κατάστασης που θεσπίστηκε μετά τον φονικό καυσωνα του 2003 με τις 15.000 νεκρούς.

Χτες λοιπόν οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν τους 45 βαθμούς σε μερικές περιοχές, με ρεκόρ τους 45,9 στην περιοχή της Νιμ, που παραδοσιακά είναι η πιο ζεστή της μητροπολιτικής Γαλλίας. Eκεί είχε σημειωθεί, τον Αύγουστο του 2003, το προηγούμενο ρεκόρ όλων των εποχών με 44,1 βαθμούς. Φέτος όμως βρισκόμαστε ακόμη στα τέλη Ιουνίου…

* Κωμικός τίτλος σε τραγικό γεγονός:

Νεκρός Βολιώτης πνίγηκε από φαγητό, είναι ο τίτλος. Δεν θα το μάσησε καλά, σχολίασε φίλος.

* Γουστόζικο ορθογραφικό σε τίτλο:

Σκηνές απείρου κάλους με Βελόπουλο στο Κόντρα.

Δεν θα το επισήμαινα κανονικά, δεν είναι και τόσο σπουδαίο, αλλά μου φάνηκε ταιριαστό με τα πρόσωπα του δράματος.

* Κι άλλο γουστόζικο ορθογραφικό, σε άρθρο εκπαιδευτικού ιστότοπου σχετικά με τις δηλώσεις του Κ. Χατζηδάκη για το πρόγραμμα της ΝΔ για την παιδεία:

«Εμείς πιστεύουμε σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πολιτική που στηρίζεται στην προσπάθεια, την άμυλα, την αξιοκρατία» είπε, παρουσιάζοντας τους βασικούς πυλώνες του προγράμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Παρά τα εισαγωγικά, το λάθος μάλλον στον ιστότοπο χρεώνεται. Και πάλι, όπως και το προηγούμενο, είναι λάθος που δεν το πιάνει ο καημένος ο Σπελ Τσέκερ.

Αλλά η υπόθεση είχε και συνέχεια, διότι στο Φέισμπουκ κάποιος επισήμανε με ειρωνικό σχόλιο το λάθος και συνέχισε: άμμιλα είναι το σωστό!

Στην αρχή νόμιζα ότι το έλεγε στ’ αστεία, αλλά μάλλον είχαμε μιαν ακόμα εκδήλωση του νόμου του Μέφρι.

Λεξιλογικά της ήττας

Tο κείμενο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στην τακτική μηνιαία στήλη μου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» στα Ενθέματα της Αυγής. Ήταν φυσικά γραμμένο αρκετές μέρες νωρίτερα, και ασφαλώς πριν από τη χτεσινή μέρα οπότε δεν παίρνει υπόψη τα αποτελέσματα του δεύτερου γύρου των αυτοδιοικητικών εκλογών.

Λεξιλογικά της ήττας

Οι ευρωπαϊκές εκλογές της προηγούμενης εβδομάδας δεν ανέδειξαν μόνο τους 21 Έλληνες βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αλλά έβαλαν επίσης ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους στις πολιτικές εξελίξεις -αυτά όμως τα ξέρετε από άλλες στήλες της Αυγής· εμείς εδώ λεξιλογούμε, ως γνωστόν, κι έτσι σήμερα θα λεξιλογήσουμε· και θα μιλήσουμε, δυστυχώς αλλά ανθρώπινα, για την ήττα, αφού στις εκλογές της περασμένης Κυριακής ο ΣΥΡΙΖΑ γνώρισε ήττα· μάλιστα, όπως έγραψε ο Νίκος Ξυδάκης, “πρώτη φορά από το 2009, ο ΣΥΡΙΖΑ δοκιμάζει τη γεύση της εκλογικής ήττας”.

Η ήττα είναι λέξη αρχαία· το ουσιαστικό, με δασεία τότε, ήττα και ήσσα (π.χ. στον Θουκυδίδη), καταγράφεται από την κλασική εποχή, όπως και το ρήμα, ηττώμαι, με τον παράλληλο τύπο ησσώμαι, είναι παλιότερο. Ανάγονται όλα αυτά στο επίθετο ήσσων/ήττων (μικρότερος, λιγότερος), όπου οι τύποι με -ττ- είναι οι αττικοί τύποι.

Σύμφωνα με το λογοπαίγνιο, η ήττα γράφεται με ήτα· όμως το όνομα του γράμματος Η δεν έχει καμιά ετυμολογική σχέση με την ήττα, αφού είναι λέξη σημιτικής αρχής (heth).

Τι μπρόκολα, τι κουνουπίδια

Στα σαββατιάτικα μεζεδάκια μας είχαμε αναφερθεί κατά σύμπτωση στα μπρόκολα, οπότε θυμήθηκα πως για το λαχανικό αυτό δεν έχουμε γράψει άρθρο -κι έτσι προέκυψε η σημερινή μας δημοσίευση.

Αλλιώς είναι βέβαια η γνωστή παροιμιακή φράση, αλλά για τα λάχανα έχουμε ήδη γράψει άρθρο παλιότερα. Τα μπρόκολα και τα κουνουπίδια, από βοτανική άποψη ανήκουν στο ίδιο είδος με τα λάχανα, στο είδος της Κράμβης της Λαχανώδους (Brassica oleracea στα λατινικά της βοτανικής). Μάλιστα, ο Γεννάδιος τουλάχιστον κατατάσσει τα κουνουπίδια και τα λάχανα στο ίδιο βοτανικό υπο-είδος, της Κράμβης λαχανώδους ανθοκράμβης, ενώ τα λάχανα είναι στην κεφαλωτή. Αν είναι έτσι, τα μπρόκολα και τα κουνουπίδια είναι αδέρφια μεταξύ τους κι έχουν ξαδέρφι τα λάχανα, όπως και τα λαχανάκια Βρυξελλών που αποτελούν άλλο υποείδος της ιδιας οικογένειας (Κράμβη λαχανώδης σφαιριόμορφος).

Κι επειδή από φρασεολογική άποψη τα λάχανα έχουν αρκετό… ψαχνό, αξιώθηκαν δικό τους άρθρο, ενώ τα άλλα δύο συγγενικά φυτά συστεγάζονται στο σημερινό -και να δούμε αν έχουν αξιόλογο υλικό να γεμίσουν άρθρο.

Τα μπρόκολα φαίνεται πως εξελίχτηκαν σε αυτόνομο υποείδος στη νότια Ιταλία κι έτσι δεν είναι περίεργο που η διεθνής ονομασία τους είναι ιταλογενής. Εμείς λέμε μπρόκολο, δάνειο από το ιταλικό broccolo, που είναι υποκοριστικό του brocco («ξερόκλαδο, καρφάκι») το οποίο ανάγεται στο λατινικό broccus.

Αυτή η λατινική λέξη έχει αποκτήσει πολλά παιδιά κι εγγόνια σε διάφορες γλώσσες, ανάμεσα στις οποίες και η δική μας μπροσούρα, που την είπαν έτσι στα γαλλικά (brochure) επειδή ήταν ένα φυλλάδιο από χαρτιά συρραμμένα: συρραμμένα με καρφάκια.

Σε αλλες ευρωπαϊκές γλώσσες πήραν τον ιταλικό πληθυντικό, broccoli και τον έκαναν ενικό, κάποτε με ορθογραφική απλοποίηση (brocoli στα γαλλικά). Τα μπρόκολα είναι από τα λιγοστά μη εξωτικά οπωρολαχανικά που έχουν ομόρριζη ονομασία σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες -ίσως μάλιστα να είναι και το μοναδικό, δεν μου έρχεται άλλο στο μυαλό.

Τα μπρόκολα πρέπει να παρουσιάζουν αξιόλογα οφέλη για την υγεία, αλλά πολύς κόσμος τα βρίσκει πικρά ή άγευστα κι έτσι σπάνια θα βρεις κάποιον που να τα εκθειάζει από γαστρονομική άποψη -το πολύ να ακούσεις για τα διατροφικά τους πλεονεκτήματα ή για το ότι έχουν «αρνητικές θερμίδες» (με την έννοια πως ο οργανισμός καταναλώνει για να τα πέψει περισσότερες θερμίδες απ’ όσες παίρνει, αλλά δεν ξέρω αν ισχύει ο ισχυρισμός).

Θυμάμαι πως κάποιος πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Μπους ο πρεσβύτερος ίσως, μόλις ανέλαβε καθήκοντα έβαλε βέτο και τροποποίησε το μενού του Λευκού Οίκου εξοβελίζοντας τα μπρόκολα, που τα είχε άχτι, λέει, επειδή όταν ήταν μικρός τον ανάγκαζαν να τα τρώει. Κάνουν κάτι τέτοιες χειρονομίες για να δείχνουν ανθρώπινοι και κοντά στον μέσο άνθρωπο.

Ποιήματα για τον Στάλιν

Την Τρίτη που μας πέρασε συμπληρώθηκαν 66 χρόνια από τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν, του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης που σύνδεσε το όνομά του με την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, με τη συντριβή του φασισμού και του ναζισμού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και με εγκλήματα, εκκαθαρίσεις της παλιάς φρουράς των μπολσεβίκων και παραβιάσεις της σοσιαλιστικής νομιμότητας και με το φαινόμενο που ονομάστηκε προσωπολατρία και που δύσκολα συμβιβάζεται με το απελευθερωτικό όραμα του κομμουνισμού.

Ο Στάλιν πέθανε πριν απο 66 χρονια, αλλά το όνομά του ακούγεται ολοένα και περισσότερο στις μέρες μας, πολύ περισσότερο απ’ όσο ακουγόταν π.χ. στη δεκαετία του 1980. Αφενός ακούγεται πολύ επειδή το ΚΚΕ έχει ας πούμε αποκαταστήσει το όνομά του, έχει επανεκδώσει τα έργα του και τον τιμά μέσα από τα έντυπά του, σε αντίθεση με το ΚΚΕ της περιόδου Φλωράκη, κατά την οποια ο Ριζοσπάστης σπανιότατα εκανε λόγο για τον Στάλιν.

Κυρίως όμως ο Στάλιν και ο σταλινισμός ακούγεται σαν σκιάχτρο, από τους αντίπαλους της αριστεράς, που τον χρησιμοποιούν για να συκοφαντήσουν συλλήβδην την αριστερά για ανελεύθερη, αυταρχική και αιμοβόρα. Βέβαια, όταν όλοι οι καταπιεστές και οι απατεώνες της εποχής μας χρησιμοποιούν τον Στάλιν με τον τρόπο αυτό, κάθε τίμιος άνθρωπος αισθάνεται τον πειρασμό να συμπεράνει πως δεν θα ήταν και τόσο κακός ο σύντροφος με το μουστάκι.

Σήμερα όμως είναι Κυριακή, μέρα λογοτεχνίας. Οπότε, σκέφτομαι πως δεν θα ήταν κακή ιδέα να δούμε μερικά ποιήματα που γράφτηκαν για τον Στάλιν.

Το έναυσμα μού το έδωσε ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, που έγραψε προχτές επιφυλλίδα, ακριβώς, με τίτλο «Πέθανε ή δεν πέθανε ο Στάλιν;» στην οποία αναφέρεται περιπαιχτικά στα ποιήματα που έγραψαν μεγάλοι ποιητές, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Πάμπλο Νερούδα και ο Ραφαέλ Αλμπέρτι, για τον θάνατο του Στάλιν. Οπότε, σκέφτηκα να δώσω στον κύριο Τάκη την ευκαιρία να ειρωνευτεί και άλλα ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας.

Το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου για τον θάνατο του Στάλιν είναι πασίγνωστο χωρίς κανείς να το έχει διαβάσει, κυκλοφορεί σε διάφορα σημεία του Διαδικτύου, αν και απ’ όσο ξέρω ο ποιητής δεν το συμπεριέλαβε σε κάποιο βιβλίο του. Υπάρχει, για παράδειγμα, εδώ, αλλά δεν ξέρω αν είναι ολόκληρο.

Λιγότερο γνωστό είναι το ποίημα που έγραψε με την ίδια ευκαιρία ο Τάσος Λειβαδίτης. Είναι λιγότερο γνωστό επειδή ο Λειβαδίτης μετά τη μεταπολίτευση δεν ήταν χρήσιμος στόχος. Ο Ρίτσος ήταν στόχος, που είχε ταχθεί με το ΚΚΕ, που, αντίστροφα απ’ό,τι τώρα, ήταν το πιο ενοχλητικό κόμμα της Αριστεράς.

Το ποίημα δημοσιεύτηκε στην Αυγή την Κυριακή 8 Μαρτίου 1953. Δεν το βρήκα ολόκληρο κάπόυ, οπότε το παραθέτω σε μορφή εικόνας:

Επονίτικα μεζεδάκια

Σαν σήμερα πριν από 76 χρόνια, στις 23 Φεβρουαρίου 1943, ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η ΕΠΟΝ. Προς τιμήν αυτής της επετείου, τα σημερινά μεζεδάκια τα τιτλοφόρησα επονίτικα, αν και βέβαια στην ύλη του σημερινού πολυσυλλεκτικού μας άρθρου δεν υπάρχει τίποτε που να αναφέρεται στην Αντίσταση ή στην ΕΠΟΝ.

Ή μάλλον, για να υπάρχει και κάτι, θυμίζω ένα παλιότερο άρθρο του ιστολογίου με αναμνήσεις του πατέρα μου από τα χρόνια του στην ΕΠΟΝ στη Μυτιλήνη.

* Βέβαια, η σημερινή μέρα αναμένεται να γραφτεί με χρυσά γράμματα στις δέλτους της ελληνικής λογοτεχνίας (και λίγα λέω) αφού σήμερα θα παρουσιαστεί το βιβλίο του Ντάνου, κατά κόσμον Γιώργου Αγγελόπουλου.

Όπως εκμυστηρεύεται στο βιντεάκι ο συγγραφέας, το βιβλίο θα έχει 160 σελίδες, κάθε κεφάλαιο αρχίζει με μια φωτογραφία σχετική με το αντικείμενο του κεφαλαίου, και, όπως λέει, δεν περίμενε να είναι τόσο καλό το βιβλίο του. Πάντως, παραδέχεται πως δεν κατάφερε να το διαβάσει μονοκοπανιάς το βιβλίο του. Αφού διατύπωσε το λαπαλισικό αξίωμα ότι «Οι άσχημες κριτικές είναι το αντίθετο από τις καλές κριτικές», αναγνώρισε πως δεν είναι του χώρου των βιβλίων, αφού έχει διαβάσει ίσαμε τώρα στη ζωή του 8 βιβλία -χωρίς να διευκρινίσει αν συνυπολογίζει και το δικό του. Αυτό μου θύμισε το ανέκδοτο που είχε βγει όταν ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ ο Τζέρι Φορντ, ότι «Κάηκε η βιβλιοθήκη του προέδρου, με αποτέλεσμα να καούν και τα τρία βιβλία της. Ευτυχώς όμως ο Πρόεδρος είχε προλάβει να τα μπογιατίσει». Αλλά ο Ντάνος αποδεικνύεται βιβλιοφάγος μπροστά στον πρόεδρο Φορντ.

Όπως γράφει και το σχετικό ρεπορτάζ, η Χρυσηίδα Δημουλίδου θα αισθάνεται τον θρόνο της να τρίζει.

* Από άρθρο του Δ. Νανούρη στην ΕφΣυν για την πολακιάδα, ξεσηκώνω μια φράση, στην αρχή-αρχή:

Στις εποχές της γενικευμένης παρακμής, άτινας μας έριξε η άπονη μοίρα, τα δημόσια πρόσωπα που σέβονται το νόημα αμφοτέρων των λέξεων του χαρακτηρισμού….

Αυτό το «άτινας» δεν στέκει με τίποτα ή μάλλον δεν υπάρχει καν, διότι για να σταθεί συντακτικά ένας τύπος πρέπει να είναι υπαρκτός, και το «άτινας» δεν είναι. Υπάρχει ή ακριβέστερα υπήρχε στα αρχαία οίτινες στο αρσενικό, αίτινες στο θηλυκό με αιτιατική άστινας, και άτινα στο ουδέτερο. Εδώ θα ταίριαζε το «εις άστινας», ενδεχομένως, αλλά αν θέλουμε να μιλήσουμε του μπαμπά μας τη γλώσσα θα πούμε «όπου» ή «στις οποίες».

Τα πρώτα μεζεδάκια της δεύτερης δεκαετίας

Aυτή τη φορα δεν είχα δισταγμό για τον τίτλο που θα έβαζα στο καθιερωμένο σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό άρθρο μας για τα περίεργα και τα στραβά που ψάρεψε η απόχη μας μέσα στη βδομάδα που πέρασε. Σαββατιάτικο είπα; Από τη συνήθεια. Βλέπετε, ακριβώς εξαιτίας της περίστασης, το άρθρο που ήταν να δημοσιευτεί χτες μετατέθηκε για σήμερα κι έγινε κυριακάτικο. Ποια περίσταση; Ότι χτες το ιστολόγιο γιόρτασε τα δέκατα γενέθλιά του κι έτσι από σήμερα μπαίνουμε στη δεύτερη δεκαετία της ύπαρξής του.

Θα μπορούσα να βάλω και τίτλο «Δεκάχρονα μεζεδάκια» ή «Δέκα χρόνια μεζεδάκια» αλλά θα ήταν λιγότερο ακριβές, αφού, όπως θυμούνται οι πολύ παλιοί, τον πρώτο καιρό δεν δημοσιεύαμε τέτοιο πολυσυλλεκτικό άρθρο, ενώ πολύ συχνά αφιερώναμε ολόκληρο (μικρό βεβαίως) άρθρο σε ένα και μόνο μαργαριτάρι, είτε σε εφημερίδα, είτε σε δήλωση πολιτικού. Πέρασαν τρεις μήνες για να βάλω το πρώτο πολυσυλλεκτικό άρθρο με χρήση της λέξης «μεζεδάκια» στον τίτλο του. Εκεί έγραφα: Πολλές φορές βλέπω κάτι που αξίζει σχολιασμό αλλά όχι και ολόκληρο δημοσίευμα –και βρίσκομαι στο δίλημμα: να το σχολιάσω εδώ και τώρα ή να το κρατήσω στο συρτάρι μέχρι να βρεθούν και άλλα ομοειδή, με κίνδυνο να μπαγιατέψει ανεπανόρθωτα; Μια λύση που βρήκα είναι να τα σερβίρω όσο ακόμα είναι ζεστά, πολλά μαζί, σαν τις ποικιλίες στα μεζεδοπωλεία. Λοιπόν, παρουσιάζω εδώ την πρώτη πιατέλα από εφήμερα μεζεδάκια, κι αν αποδειχτούν νόστιμα μπορεί να το καθιερώσω το σύστημα αυτό.

Το σύστημα καθιερώθηκε, αλλά όχι σε εβδομαδιαία βάση. Τα πρώτα χρόνια του ιστολογίου τα μεζεδάκια δημοσιεύονταν σε άτακτα διαστήματα -καμιά φορά περνούσε πάνω από μήνας από το ένα μεζεδοάρθρο ως το άλλο. Κοιτάω τώρα τα αρχεία του ιστολογίου και βλέπω ότι η περίπου εβδομαδιαία συχνότητα καθιερώθηκε στις αρχές του 2012 και στις 21-1-2012 ήταν το πρώτο άρθρο που πήρε την ονομασία «meze» (στο URL). Το σημερινό είναι το υπ’ αριθ. 362 άρθρο με αυτή την ονομασία. Λίγο αργότερα καθιερώθηκε και η σταθερή σαββατιάτικη δημοσίευση -εκτός εξαιρέσεων, όπως σήμερα.

* Και μετά αυτά τα εισαγωγικά, ξεκινάμε τα καθαυτό μεζεδάκια.

Σε άρθρο για τις ασχήμιες δυο φιλάθλων της Σαουθάμπτον που ειρωνεύτηκαν τον θάνατο του Εμιλιάνο Σάλα με το ιδιωτικό αεροπλάνο, γράφτηκε:

Στις 19 Ιανουαρίου η Κάρντιφ ολοκλήρωσε την πιο δαπανηρή μεταγραφή της ιστορίας της, δίνοντας 17 εκατ. ευρώ στη Ναντ για χάρη του Αργεντινού φορ, Εμιλιάνο Σάλα. Δύο μέρες μετά, το αεροσκάφος στο οποίο είχε επιβιβαστεί ο 28χρονος, «πετώντας» για την πρωτεύουσα της Ιουλίας, εξασφανίστηκε από τα ραντάρ.

Ότι δεν ξανακοιτάνε αυτό που γράφουν είναι φανερό -αλλά παρακαλείται ο γεωγράφος της Απωνίας να συμπεριλάβει την Ιουλία στον Άτλαντα των αγνώριστων χωρών!

* Η φωτογραφία από παιχνιδομάγαζο, μάλλον από το εθνικό μας παιχνιδομάγαζο, διαφημίζει
«Σπαθί γίγας ιπποτικό αληθοφανή»

Το επίθετο «αληθοφανές» για κάποιο λόγο είναι αγαπημένο των παιχνιδάδων και στη Τζάμπα γραμματική είναι άκλιτο, «το αληθοφανή».

Ωστόσο, φταίω κι εγώ λιγάκι. Πριν από 2-3 χρόνια, φίλος είχε στείλει φωτογραφίες του Τζάμπο με «αληθοφανές πλαστικά», «αληθοφανές αλυσίδα» και «αληθοφανές δράκος. Είχαμε γράψει τότε στα μεζεδάκια και τους είχαμε ειρωνευτεί, οπότε οι άνθρωποι φαίνεται πως μας διάβασαν και διόρθωσαν το «αληθοφανές» σε «αληθοφανή».

(Οπότε τώρα θα λένε: «Βάζω αληθοφανές πλαστικά και μου λέτε να το διορθώσω σε αληθοφανή, βάζω αληθοφανή σπαθί και θέλετε να το διορθώσω σε αληθοφανές; Θα με τρελάνετε;»)

* Φίλος διάβαζε κάποιο άρθρο που είχε τη λέξη «εξίτηλα» («τα σημάδια θα ήταν εξίτηλα» σε άρθρο του Στέφ. Μάνου. Είτε επειδή δεν ήταν σίγουρος για τη σημασία της είτε για άλλο λόγο, κλικάρισε να δει τη μετάφρασή της στα αγγλικά.

Όπου το google translate παθαίνει κάποιο περίεργο κοκομπλόκο και αποδίδει το εξίτηλα…. Μαντέψτε πώς το αποδίδει.

Οι γκαζές της γκαζόζας γκαζώνουν αγκαζέ στο γκαζόν

Το σημερινό άρθρο το ζητήσατε εσείς. Το περασμένο Σάββατο είχαμε τα Μεζεδάκια της γκαζόζας, με αφορμή τη διάσημη πια ατάκα του βουλευτή Αριστείδη Φωκά, που, όπως δικαιολογήθηκε, έχασε την ονομαστική ψηφοφορία επειδή είχε πιει μια γκαζόζα και αισθάνθηκε την ανάγκη να πάει εκεί που και οι βουλευτές πηγαίνουν μόνοι τους. Στα σχόλια εκείνου του άρθρου αρκετοί γκαζοζολογήσατε και ζητήσατε «μετ’ επιτάσεως» που λέει και το κλισέ να αφιερωθεί άρθρο στη γκαζόζα.

Αμ’ έπος αμ’ έργον λοιπόν.

Το άρθρο περιέχει τοποθέτηση προϊόντος, επειδή μου χρειαζόταν μια εικόνα και δεν έβρισκα καμία χωρίς μάρκα επάνω.

Η γκαζόζα, σύμφωνα με το ΛΚΝ, είναι «εμφιαλωμένο αεριούχο αναψυκτικό». Νομίζω πως ο ορισμός πάσχει, αν δεχτούμε ότι η γκαζόζα πρέπει να έχει γεύση λεμονιού (όχι να περιέχει λεμόνι). Το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας προσδιορίζει «που περιέχει κιτρικό οξύ».

Πράγματι, η γκαζόζα της εικόνας έχει τα εξής συστατικά: Νερό, Ζάχαρη, Διοξείδιο Άνθρακα, Μέσο Οξίνισης: Κιτρικό Οξύ, Αντιοξειδωτικό: Ασκορβικό Οξύ, Συντηρητικό: Σορβικό Κάλιο, Ρυθμιστής Οξύτητας: Κιτρικό Νάτριο, Φυσικές Αρωματικές Ύλες, ενώ η λεμονάδα περιέχει και χυμό λεμονιού.

Μ’ άλλα λόγια, η γκαζόζα δεν είναι λεμονάδα.

Η γκαζόζα είναι λαϊκό αναψυκτικό. Όπως είχα γράψει στο προηγούμενο άρθρο, σε μια παλιά ερωτική ταινία (σοφτ) που είχε γυρίσει προδικτατορικά, ο Κώστας Γκουσγκούνης αποδίδει την επιτυχία του στις γυναικες στο γεγονός ότι είναι χουβαρντάς. Και αμέσως μετά εμφανίζεται να πηγαίνει με μια κοπέλα στο ζαχαροπλαστείο και να τη ρωτάει «Να σε κεράσω μια γκαζόζα;». Ο Φρέντι Γερμανός είχε ειρωνευτεί την τόση γαλαντομία (στο «Γράψτο όπως το λέω»).

Ο Μπαμπινιώτης, αλλά και το Χρηστικό Λεξικό, υποστηρίζουν ότι η γκαζόζα ετυμολογείται από το ιταλικό gassosa, θηλυκό του gassoso, αεριώδης ή αεριούχος. H θεωρία αυτή προσκρούει στο ότι στα ιταλικά λέγεται gazzosa, που προφέρεται γκατσόζα.

Νομίζω πως δίκιο έχει το ΛΚΝ, που θεωρεί ότι τη γκαζόζα την πήραμε από το τουρκικό gazoz, το οποίο βέβαια έχει μάλλον γαλλική αρχή (από το eau gazeuse).

Tο απόκομμα που βλέπετε αριστερά, από εφημερίδα του 1901, που μιλάει για «φιάλες γκαζόζ» μάλλον δικαιώνει οριστικά το ΛΚΝ.

Δεν ξέρω αν θα το περιμένατε, όμως βρίσκω τη γκαζόζα 16 φορές σε ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, που του αρέσει να τη χρησιμοποιεί σε εικόνες με λαϊκούς ανθρώπους, π.χ. Στο καφενείο η γκουβερνάντα πίνει τη γκαζόζα της, το μωρό είναι ήσυχο μέσα στο καροτσάκι του. Υπάρχει μια φορά και στον Σεφέρη, στο Γράμμα του Μαθιού Πασκάλη: Κάνει ζέστη βαθιά ώς τη νύχτα, τ’ άστρα πετάνε σκνίπες, πίνω άγουρες γκαζόζες και διψώ.

Όπλα και εργαλεία (άρθρο του Φάνη Κακριδή)

Την περασμένη Κυριακή παρουσίασα ένα άρθρο μου που αρχικά είχε δημοσιευτεί στο πιο πρόσφατο τεύχος, το 43ο, του περιοδικού Μικροφιλολογικά της Λευκωσίας, με το οποίο έχω τη χαρά να συνεργαζομαι.

Είπα τότε ότι ενδέχεται να παρουσιάσω στο μέλλον και άλλα άρθρα του τεύχους αυτού. Αμ’ έπος αμ’ έργον λοιπόν, αναδημοσιεύω σήμερα ένα άρθρο του Φάνη Κακριδή. Ο Κακριδής συνεργάζεται τακτικά με το περιοδικό με άρθρα που αναλύουν το πώς παρουσιάζεται ένα μοτίβο στην αρχαία γραμματεία και στη νεότερη λογοτεχνία. Το άρθρο που θα παρουσιάσω σήμερα μου άρεσε πολύ και του ζήτησα την άδεια να το παρουσιάσω εδώ.

Όπλα και εργαλεία

Αν ήταν κι ένα μονάχα να ευχηθούν οι απλοί άνθρωποι στον σημερινό κόσμο, σίγουρα θα διάλεγαν ν’ απαγορευτεί η παραγωγή όπλων. Ίσως έτσι να σταματούσαν οι πόλεμοι, και τα εργοστάσια να κατασκεύαζαν μόνο τα χρειαζούμενα για μιαν ειρηνική ζωή. Το αίτημα δεν είναι καινούριο, και είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τις παραλλαγές του, πώς διατυπώθηκε σε διάφορες εποχές, λαούς και τόπους, ιδιαίτερα στη νεότερη Ελλάδα.

1. Στον δρόμο προς το κτίριο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών οι επισκέπτες διαβάζουν χαραγμένο σε πλάκα ένα εδάφιο από το βιβλίο Ησαΐας της Παλαιάς Διαθήκης, όπου νόμος καὶ λόγος Κυρίου… κρινεῖ ἀνὰ μέσον τῶν ἐθνῶν καὶ ἐλέγξει λαὸν πολύν, καὶ συγκόψουσιν τὰς μαχαίρας αὐτῶν εἰς ἄροτρα καὶ τὰς ζιβύνας (τα δόρατα) αὐτῶν εἰς δρέπανα, καὶ οὐ λήμψεται ἔτι ἔθνος ἐπ’ ἔθνος μάχαιραν, καὶ οὐ μὴ μάθωσιν ἔτι πολεμεῖν (2,4). Αν, όπως είναι πολύ πιθανό, το χωρίο ανήκει στον αρχικό πυρήνα του βιβλίου, που ο προφήτης τον έγραψε με το χέρι του 700 και παραπάνω χρόνια πριν από τον Χριστό, τότε ο Ησαΐας ήταν ο πρώτος που διατύπωσε παραστατικά τον αιώνιο πόθο των λαών να ειρηνέψουν.