Από ταξίδι έρχομαι, μην περιμένετε φρέσκο άρθρο. Επανάληψη θα βάλω, και μάλιστα επανάληψη που έχει ήδη επαναληφθεί. Έχω ωστόσο δικαιολογία: το αρχικό άρθρο είχε δημοσιευτεί το 2009, ενώ η πρώτη αναδημοσίευση, που πρόσθετε ενδιαφέρον νέο υλικό, έγινε το 2011. Από τότε έχουν περάσει έξι χρόνια (και δυο μέρες!) και επίσης ένα σημαντικό γιουτουμπάκι δεν λειτουργεί πια, οπότε η αναδημοσίευση είναι θαρρώ απαραίτητη. Στο κάτω κάτω, είναι άρθρο «πατριδογνωσίας», οπότε σηκώνει την επανάληψη.
Ένας φίλος μου διάβασε το θεατρικό έργο Marius toυ Πανιόλ που εκτυλίσσεται στη Μασσαλία προπολεμικά (έχει γίνει και ταινία). Εκει υπάρχει μια διάσημη σκηνή, όπου παίζουν χαρτιά στο καφενείο, μπελότ, που μοιάζει με το μπουρλότο. Ένας παίκτης κάνει νοήματα στον συμπαίκτη του θέλοντας να του πει να παίξει κούπα, κι όταν αυτός δεν καταλαβαίνει, επαναλαμβάνει ίσαμε δέκα φορές τη φράση tu me fends le coeur, μου ραγίζεις την καρδιά.
(Η επίμαχη στιγμή είναι από το 2.20 και μετά, με κορύφωση στο 2.53)
Η κούπα της τράπουλας στα γαλλικά είναι επίσης coeur, οπότε επιτέλους ο αργόστροφος παίχτης μπαίνει στο νόημα, παίζει θριαμβευτικά κούπα, οπότε ο τρίτος, ο Πανίς, πετάει τα χαρτιά θυμωμένος και λέει: -Tiens, les voilà tes cartes, tricheur, hypocrite! Je ne joue pas avec un Grec! Να τα χαρτιά σου, κλέφτη, υποκριτή! Δεν ξαναπαίζω με….; Με Έλληνα είπε, αλλά εννοούσε με χαρτοκλέφτη, με απατεώνα. Γιατί η λέξη grec έφτασε να σημαίνει απατεώνας; Σύμφωνα με μερικούς, για όλα φταίει ο Θεόδωρος Άπουλος! Ποιος είναι αυτός; Ιδού το παλιό μου άρθρο:
Αν πέσει στα χέρια σας κανένα κάπως παλιό (προπολεμικό, ας πούμε) αγγλικό ή γαλλικό λεξικό, και αναζητήσετε το λήμμα Greek ή grec (Έλληνας) θα δείτε, μετά τις κυριολεκτικές σημασίες, την όχι και τόσο κολακευτική σημασία «χαρτοκλέφτης, απατεώνας».
Λέγεται ότι μια επιτροπή ελλήνων λογίων διαμαρτυρήθηκε στους υπεύθυνους των μεγάλων λεξικών, του Λιτρέ και του Λαρούς και του Ρομπέρ, κι έτσι η προσβλητική σημασία απαλείφθηκε από τα λεξικά. Σε μιαν άλλη, μάλλον αναξιόπιστη πηγή, είχα διαβάσει ότι έγινε και επίσημο διπλωματικό διάβημα προς τη Γαλλική Ακαδημία (αυτά την εποχή που η γαλλική γλώσσα κυριαρχούσε, δηλαδή προπολεμικά).
Έχω αρκετές επιφυλάξεις για το αν αληθεύει η ιστορία, εννοώ αν όντως έγιναν τέτοια διαβήματα, παρόλο που καθόλου δεν είναι αταίριαστα με τη νοοτροπία που πολλοί από εμάς εκδηλώνουμε κάθε φορά που ακούμε κάτι προσβλητικό από έναν ξένο, νοοτροπία που δεν μας εμποδίζει κατά τα άλλα να χρησιμοποιούμε μεταφορικά και υποτιμητικά, λογουχάρη (και για να μην αναφέρω γείτονες) τον όρο φιλιππινέζα -αλλά οι φιλιππινέζοι δεν είναι τρισχιλιετείς. Ακόμα περισσότερο απίθανο θεωρώ να αφαίρεσαν οι Γάλλοι λεξικογράφοι τους προσβλητικούς ορισμούς εξαιτίας των διαβημάτων αυτών. Αν σήμερα η σημασία grec = απατεώνας λείπει από τα περισσότερα γενικά λεξικά, είναι απλούστατα επειδή η σημασία αυτή έχει απαρχαιωθεί, δεν χρησιμοποιείται πλέον, όχι επειδή τελεσφόρησαν τα διαβήματα (αν έγιναν).
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία 