Ποιος ήταν ο Κ. Βάφης;

Θα επαναλάβω σήμερα ένα παλιό, παμπάλαιο φιλολογικό άρθρο, που αρχικά το είχαμε δημοσιεύσει πριν από εντεκάμισι χρόνια. Ο λόγος της επανάληψης δεν είναι ότι βαριέμαι να γράψω ή ότι θα ταξιδέψω και δεν προλαβαίνω· είναι ότι το αρχικό άρθρο είχε ένα βασικότατο λάθος, ένα λάθος που διαιωνίζεται, οπότε έκρινα πως δεν αρκούσε να διορθώσω απλώς το παλιό εκείνο άρθρο αλλά έπρεπε να γράψω καινούργιο -με την ευκαιρία, θα πω και δυο λόγια παραπάνω για το θέμα των διορθώσεων. 

Για να επανέλθω στο ερώτημα του τίτλου, ο Κ. Βάφης θυμίζει βέβαια τον Καβάφη. Είναι συνηθισμένο, όταν κάποιοι παρωδούν έργο ενός γνωστού ποιητή, να το υπογράφουν με ένα ψευδώνυμο που παρωδεί το όνομα του ποιητή. Για παράδειγμα, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης παρώδησε τον Καββαδία υπογράφοντας ως Καββαθίας, ενώ ο Μίμης Σουλιώτης έβγαλε βιβλίο με καβαφικές παρωδίες («Ποιήματα εν παρόδω»), όπου υπόγραφε ως Κ.Φ.Φαβάκης. Και ο Κ. Βάφης εδώ ανήκει -και από εδώ παραθέτω, τροποποιημένο βέβαια, το παλιό άρθρο.

Ο Καβάφης είναι ο ποιητής μας που τα ποιήματά του έχουν παρωδηθεί περισσότερο από κάθε άλλον -και με μεγάλη διαφορά. (Δεύτερος πρέπει να έρχεται ο Καββαδίας, σε παρωδίες του οποίου έχουμε αφιερώσει άρθρο). Ο όρος «παρωδία» εδώ είναι αναγκαστικά πολύ ευρύς -ίσως θα έπρεπε να τον κρατήσουμε μόνο για τις περιπτώσεις όπου αυτό γίνεται με αποκλειστικό σκοπό τη σάτιρα, συχνά και του ίδιου του ποιητή, ενώ τις άλλες περιπτώσεις, όπου το ποίημα γράφεται  «με τον τρόπο» του ποιητή, και που μπορεί να αποτελούν ακόμη και φόρο τιμής, να τις πούμε «μιμήσεις». Μια άλλη διάκριση είναι ανάμεσα στις παραφράσεις, δηλαδή τις παρωδίες που ακολουθούν πιστά ένα συγκεκριμένο ποίημα, αλλάζοντας φυσικά κάποιες λέξεις, όπως εδώ ο Γιώργος Κοροπούλης και ο Αλλού Φαν Μαρξ στους Ιδανικούς αυτόχειρες, και σε εκείνες που απλώς εμπνέονται από το ύφος του ποιητή.

Αλλά ας γυρίσουμε στον Καβάφη. Έλεγα ότι έχει παρωδηθεί περισσότερο από κάθε άλλον. Το 1997 ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος συγκέντρωσε σε βιβλίο 170 παρωδίες καβαφικών ποιημάτων, τις περισσότερες από επώνυμους λογίους, ενώ ο καθηγητης Ξ. Κοκόλης έχει εκδώσει δικό του βιβλίο με τριάντα καβαφικές παρωδίες (του τύπου της παράφρασης). Οι πρώτες χρονολογικά καβαφικές παρωδίες που συγκέντρωσε ο Δασκαλόπουλος είναι εχθρικές προς τον ποιητή. Ίσως η καλύτερη ή γνωστότερη από αυτές να είναι η ακόλουθη του Φώτου Πολίτη (1923):

Η αβρά κυρία μετά της οποίας
εγεύθης καλαμάρια και σηπίας
απήλθε χθες εις το αβησσυνιακόν επίνειον.
Τούτο ενθυμού. Εις το αβησσυνιακόν επίνειον
απήλθεν η αβρά κυρία μετά της οποίας
εγεύθης καλαμάρια και σηπίας.

Φυσικά σατιρίζεται το ποίημα «Εις το επίνειον» του Καβάφη, που ξεκινάει:

Νέος, είκοσι οκτώ ετών, με πλοίον τήνιον
έφθασε εις τούτο το συριακόν επίνειον
ο Έμης, με την πρόθεσι να μάθει μυροπώλης.

Το ποίημα αυτό με τις πολυσύλλαβες  ομοιοκαταληξίες είχε σκανδαλίσει τους αντικαβαφικούς -το παρώδησε και ο Σπυρομελάς, αλλά η δική του παρωδία είναι χειρότερη και εκτενέστερη και βαριέμαι να την αντιγράψω. Έχει την αξία ότι περιέχει τη λέξη «πιπίνιον», άρα μαθαίνουμε ότι το έλεγαν από τότε.

Αλλά ας πάμε στον Κεραυνό.  Η παρωδία αυτή δημοσιεύτηκε στην εφημ. Πολιτεία στις 7/1/1925 και την υπογράφει ο «Κ. Βάφης». Στόχος της είναι να σατιρίσει όχι τον Καβάφη, αλλά τον Γεώργιο Κονδύλη, τον στρατιωτικό που είχε γίνει πολιτικός. Δεν παρωδείται συγκεκριμένο καβαφικό ποίημα, αλλά γίνεται μίμηση του ύφους του Καβάφη -και βέβαια, εδώ κι εκεί υπάρχουν ατόφιοι καβαφικοί στίχοι.

Advertisement

Τα λαθραία αποφθέγματα του Γ. Σκαμπαρδώνη

Πριν από μερικές μέρες, ο καλός συγγραφέας Γ. Σκαμπαρδώνης δημοσίευσε στα Νέα μιαν επιφυλλίδα με τίτλο «Η ατάσθαλη γλώσσα», στην οποία επιχειρηματολογεί (αν και κάπως ασυνάρτητα) για το δικαίωμά του να χρησιμοποιεί τον όρο «λαθρομετανάστης», «ανάλογα με τη συγκυρία, το ύφος και το τι ακριβώς θέλω να πω», όπως λέει, διότι «Και αν αύριο βγει ένα άλλο κόμμα στην εξουσία και πάει να μου επιβάλει με το ζόρι τη λέξη «λαθρομετανάστης» ή κάποια ετέρα, το ίδιο ακριβώς θα απαντούσα και δεν μπορεί, κάθε κυβέρνηση, κάθε φορά, να μου φοράει με το ζόρι όποια λέξη είναι ασορτί με την προπαγάνδα της. Δεν θα ρωτάω τον Καρανίκα ή τον εκάστοτε Σπίρτζη για το πώς θα χειριστώ τη γλώσσα».

Εξεγείρεται ο κ. Σκαμπαρδώνης κατά της «λεξικρισίας», εισάγοντας αυτόν τον ατυχή κατά τη γνώμη μου νεολογισμό πάνω στο πατρόν της λ. «λογοκρισία» και δηλώνει:

Θέλουν ακόμα και να μιλάμε καθ» υπαγόρευση παρότι, όπως λέγανε και οι αρχαίοι, «η γλώσσα είναι ατάσθαλη». Υπάρχουν βέβαια και τα σχετικά πρότυπα της υπαγόρευσης· ο Στάλιν στο βιβλίο του «Μαρξισμός και γλωσσολογία» (ήθελε να παριστάνει και τον γλωσσολόγο, ο πατερούλης) γράφει το εξής ανατριχιαστικό: «Οταν θα επιβληθεί ο κομουνισμός, όλοι θα αναγκαστούν να μιλούνε μια ενιαία γλώσσα».

Σε όλα αυτά υπάρχει μια θεμελιώδης παρεξήγηση. Κανείς δεν επιχείρησε να απαγορέψει τη χρήση της συγκεκριμένης ή όποιας άλλης λέξης από τον συγγραφέα κ. Σκαμπαρδώνη και κανείς δεν μπορεί να απαγορέψει γενικά κι αόριστα τη χρήση της συγκεκριμένης λέξης (ή οποιασδήποτε λέξης, εδώ που τα λέμε).

Αυτό που έγινε είναι ότι υπήρξε μια σύσταση, πριν από 2-3 μήνες, της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου προς τις δικαστικές αρχές, με αφορμή τη χρήση του όρου «λαθρομετανάστης» σε εισαγγελικά έγγραφα. Το υπηρεσιακό αυτό έγγραφο συνιστούσε να αποφεύγεται ο όρος «λαθρομετανάστες» ως μη δόκιμος και μειωτικός για την αξιοπρέπεια του ατόμου και να χρησιμοποιούνται αντ’ αυτού οι εκάστοτε καταλληλότεροι όροι όπως «παράτυπα εισερχόμενα στη χώρα άτομα», «πρόσφυγες», «μετανάστες», «οικονομικοί μετανάστες», «αιτούντες άσυλο». Επίσης, η σύσταση καλούσε τις κατά τόπους εισαγγελίες να ευαισθητοποιήσουν γενικά την τοπική κοινωνία και ιδίως τους εκπαιδευτικούς, πράγμα που έγινε, τουλάχιστον σε αρκετές περιοχές της χώρας.

Σε αυτό το έγγραφο αντέδρασε η ανάξια ηγεσία των εκπαιδευτικών της Λέσβου που διεκδίκησε το δικαίωμα, κόντρα στους «θολοκουλτουριάρηδες», να χρησιμοποιεί τον φορτωμένο με μίσος όρο.

Στον όρο και στη χρήση του θα επανέλθω πιο κάτω. Αυτό που πρέπει τώρα να ξεκαθαρίσουμε είναι ότι η σύσταση απευθύνεται προς δικαστικούς και προς εκπαιδευτικούς και όχι προς το ευρύτερο κοινό ή προς τους λογοτέχνες ή προς τον κ. Σκαμπαρδώνη.

Είναι φανερό ότι άλλους περιορισμούς έχει ο δικαστικός στη χρήση του λόγου του, άλλους ο εκπαιδευτικός, άλλους ο κοινός πολίτης ή ο λογοτέχνης. Μια χυδαία έκφραση έχει τη θέση της σε ένα μυθιστόρημα, είναι ανεκτή όταν χρησιμοποιείται στην συζήτηση από έναν κοινο πολίτη (το πολύ να τον πούμε αθυρόστομο) αλλά αν την ξεστομίσει κάποιος από δικαστική ή καθηγητική έδρα θα γίνει σάλος. Αν ο ταξιτζής, εκνευρισμένος από τη διαδήλωση που κλείνει την κυκλοφορία πει «ένας Παπαδόπουλος χρειάζεται για να ξεβρωμίσει η χώρα», θα το προσπεράσουμε -το πολύ να κατεβούμε από το ταξί του. Αν την ίδια φράση την πει ένας δικαστικός (ή ένας στρατιωτικός!) θα ανησυχήσουμε -και θα πρέπει να υπάρξουν κυρώσεις.

Επομένως, κανείς δεν διανοήθηκε να απαγορέψει στον κ. Σκαμπαρδώνη, ή σε όποιον άλλο διανοούμενο που δημοσιολογεί, να χρησιμοποιεί, αν το θέλει, τον όρο «λαθρομετανάστης» -και βέβαια να χαρακτηρίζεται από αυτή του την επιλογή.

Ο Μποστ για την επίσκεψη του ντε Γκολ πριν από 55 χρόνια

Ο Μποστ αρέσει στο ιστολόγιο και, ελπίζω, σε αρκετούς αναγνώστες και φίλους. Στο ιστολόγιο έχουμε παρουσιάσει πολλά σκίτσα του, σχεδόν πάντα σχολιασμένα ώστε να αναδεικνύουμε στοιχεία της επικαιρότητας που δεν είναι γνωστά στον σημερινό αναγνώστη.

Από το 2014 ως το 2016 παρουσίασα σκίτσα του Μποστ που σχολίαζαν γεγονότα που συνέβηκαν πριν από 50 χρόνια (εδώ το τελευταίο άρθρο αυτής της σειράς). Το καλοκαίρι του 2016 η επετειακή αυτή σειρά πήρε τέλος, αφού ο Μποστ, κουρασμένος από την καθημερινή δουλειά της εφημερίδας, είχε σταματήσει τη συνεργασία με την Αυγή στα τέλη Ιουλίου του 1966 και είχε αφιερωθεί στο μαγαζί του («Λαϊκέ εικόνε», στην οδόν Ομήρου). Ύστερα ήρθε η δικτατορία.

Πέρυσι άρχισα να παρουσιάζω σκίτσα του Μποστ που αναφέρονταν σε γεγονότα που συνέβησαν πριν από 55 χρόνια, αλλά δεν φάνηκα πολύ επιμελής. Η σειρά αυτή είχε 4 σκίτσα μόνο, με τελευταίο το σκίτσο για την υπόθεση των αεροπόρων. Μετά από πολύμηνη διακοπή, συνεχίζω σήμερα με τον σκιτσογραφικό σχολιασμό του Μποστ για την επίσκεψη του Σαρλ ντε Γκολ, του προέδρου της Γαλλίας, στην Ελλάδα.

Σχετικά προσφατα είχαμε την επίσκεψη του προέδρου Μακρόν στη χώρα μας, όμως όλοι οι Γάλλοι πρόεδροι της τελευταίας πεντηκονταετίας έχουν επισκεφτεί την Ελλάδα (αν και κάποιοι στο πλαίσιο συνεδριάσεων της ΕΕ). Οι άνθρωποι της ηλικίας μου θα θυμούνται περισσότερο την επίσκεψη του Ζισκάρ ντ’Εστέν, την εποχή της ένταξης στην τότε ΕΟΚ, όμως ειχε προηγηθεί η επίσκεψη του ντε Γκωλ, το 1963, πριν από 55 χρόνια.

Ήταν μια επισκεψη σημαδιακή, αφού συνδέθηκε έμμεσα με ένα από τα κορυφαια συμβάντα της μεταπολεμικής νεοελληνικής ιστορίας, τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Κατά την επίσκεψη εφαρμοστηκαν πρωτοφανή μέτρα ασφαλείας, διότι, μετα την παραχώρηση ανεξαρτησίας στην Αλγερία το 1962, η παραστρατιωτική οργάνωση OAS, εξαγριωμένη, είχε ηδη κάνει μια απόπειρα δολοφονίας κατά του ντε Γκολ που τον θεωρούσε προδότη της υπόθεσης της «γαλλικής Αλγερίας».

Μαζί με τον Γάλλο Πρόεδρο ήρθαν και οι σωματοφύλακές του, και απο τότε είναι που η ελληνική γλώσσα πλουτίστηκε με τη σημασία αυτή της λέξης ‘γορίλας’, αλλά χρειάστηκαν και έκτακτοι, και η επίσκεψη του ντε Γκωλ στη Θεσσαλονίκη έδωσε την ευκαιρία να επαναδραστηριοποιηθούν τα παρακρατικά δίκτυα και να εφοδιαστούν με ταυτότητες έκτακτου φύλακα οι παρακρατικοί -τρεις μέρες μετα την αναχώρηση του ντε Γκολ έγινε η μοιραία ομιλία του Γρηγόρη Λαμπράκη που κατέληξε στη δολοφονία του. Τη συσχετιση της επίσκεψης ντε Γκολ με τη δολοφονία Λαμπράκη την αξιοποιεί λογοτεχνικά ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης στο βιβλίο του «Πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου», που όμως δεν το έχω διαβάσει.

Αλλά αυτά έγιναν μετά την επίσκεψη. Ας επιστρέψουμε στον Μποστ.

Η γελοιογραφία δημοσιευτηκε στις 19 Μαΐου 1963 στην Ελευθερία, με την οποία συνεργαζόταν τότε (αλλά όχι για πολύ ακόμα) ο Μποστ.

Παραδείσια μεζεδάκια

Και βέβαια τα ονομάζω «παραδείσια» επειδή μέσα στην εβδομάδα έσκασε το σκάνδαλο με τα Paradise Papers, όπου μάθαμε πως ακόμα και η Ελισάβετ της Αγγλίας τις οικονομίες της τις φυλάει σε εξωχώριες εταιρείες -να έχει κι ένα αποκούμπι για τα γεράματα.

Τα Paradise Papers ονομάστηκαν έτσι από τους φορολογικούς παραδείσους όπου εμπιστεύονται τις οικονομιες τους, μακριά απ’το αγριεμένο πλήθος, οι πλούσιοι και οι διάσημοι του πλανήτη. Ο παράδεισος, πάντως, δεν έχει ετυμολογική σχέση με τον… παρά, παρόλο που όλο το παραδάκι σε παραδείσους κρύβεται.

Αλλά επειδή σήμερα είναι Σάββατο και κατ’ εξαίρεση δεν λεξιλογούμε, δεν θα ασχοληθώ σε τούτο το άρθρο με τα πολύ ενδιαφέροντα λεξιλογικά του παραδείσου αλλά και των havens/heavens. Αυτά θα μείνουν γι’ άλλο άρθρο -εμείς προχωράμε ευτράπελα και πολυσυλλεκτικά με τα αλιεύματα της εβδομάδας, μαργαριταρένια και μη.

Και ξεκινάω με μια πολύ ωραία λαπαλισάδα στον τίτλο άρθρου για την αποφυλάκιση της Βίκης Σταμάτη: Εκτός της φυλακής η Βίκυ Σταμάτη, γιατί αποφυλακίστηκε!

Η λαπαλισάδα είναι λέξη λέξη που την χρησιμοποιεί ο φίλος μου ο Γιώργος Κεντρωτής. Λέγεται και «αλήθεια του ντε Λα Παλίς», εννοώντας την αυτονόητη αλήθεια, την πρόδηλη κοινοτοπία -όπως ο γενναίος ντε Λα Παλίς, που ένα τέταρτο πριν πεθάνει ήταν ζωντανός ακόμα. Βέβαια, ο Λα Παλίς αξίζει άρθρο, πάντως ο τίτλος του άρθρου για τη Βίκυ Σταμάτη όντως αποτελεί λαπαλισάδα, παρόλο που θεωρητικά θα μπορούσε να είναι «εκτός της φυλακής» η Βίκυ Σταμάτη όχι επειδή αποφυλακίστηκε αλλά επειδή π.χ. απέδρασε ή επειδή είχαν απεργία οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι.

* Την Κυριακή έχουμε και τις εκλογές της κεντροαριστεράς και δυστυχώς δεν παρακολούθησα το τελευταίο ντιμπέιτ, ούτε την σχετική συζήτηση, οπότε δεν μπορώ να σας σερβίρω παρά μόνο ένα μεζεδάκι και δη απο δεύτερο χέρι, από σχόλιο φίλου στο Φέισμπουκ:

[…] θα πω ένα στίγμα επιγραμματικό […]

Η Φώφη μιλάει και πίσω στα ράφια της βιβλιοθήκης αυτοκτονούν μαζικά γραμματικές και συντακτικά

* Τα άχρηστα εισαγωγικά της εβδομάδας σε άρθρο αθλητικού ιστοτόπου:

Αποπνικτική ήταν η ατμόσφαιρα λίγο πριν την έναρξη του ντέρμπι στο ΟΑΚΑ Η αστυνομία έκανε χρήση χημικών στα επεισόδια που σημειώθηκαν με οπαδούς της ΑΕΚ της Θύρας 35.

Όπως φαίνεται και από τις εικόνες, οι παίκτες της ΑΕΚ και του ΠΑΟΚ «δάκρυσαν» μόλις εισέπνευσαν τα δακρυγόνα.

Το Ουζερί Τσιτσάνης και οι λέξεις του

Το Πάσχα που κατέβηκα στην Ελλάδα ένας φίλος μού ζήτησε να του φέρω το «Ουζερί Τσιτσάνης», οπότε πήγα σε ένα βιβλιοπωλείο και το πήρα. Ύστερα συνειδητοποίησα πως δεν θυμόμουν αν μου είχε ζητήσει το βιβλίο ή την ταινία σε DVD, και του τηλεφώνησα για να επιβεβαιώσω. Για να χαρεί ο Μέρφι, ο φίλος ήθελε την ταινία, οπότε το βιβλίο το κράτησα εγώ, μια και δεν το είχα. Αναζήτησα το ντιβιντί και αφού σε καναδυό μεγάλα βιβλιοπωλεία δεν το είχαν τελικά έκανα τη θυσία να μπω στο Πάμπλικ του Συντάγματος και να το πάρω από εκεί. Έτσι, διάβασα το βιβλίο και μετά ο φίλος μού δάνεισε το ντιβιντί και είδα και την ταινία.

Ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, ο συγγραφέας του βιβλίου, μου αρέσει αν και δεν έχω όλα του τα βιβλία. Νομίζω πως το φόρτε του είναι τα μικρά διηγήματα, είναι από τους μάστορες του είδους. Το θέμα με το οποίο καταπιάστηκε εδώ είναι βέβαια και πρόκληση -να περιγράψει την κατοχική Θεσσαλονίκη και να πλάσει μια ιστορία στην οποία συνδυάζονται ιστορικά πρόσωπα (ο Τσιτσάνης, ο Μουσχουντής) με μυθιστορηματικά- ήταν όμως κι ένα θέμα πιασάρικο, όχι με την κακή έννοια, ένα θέμα στο οποίο ένας μάστορας έχει σχεδόν εξασφαλισμένη την επιτυχία.

Ο Σκαμπαρδώνης δηλώνει στο προοίμιο ότι δεν κάνει ιστορικό μυθιστόρημα και παραδέχεται ότι έχει κάνει κάποιους αναχρονισμούς, που ένας είναι, θαρρώ, ότι τοποθετεί τη σύνθεση της Συννεφιασμένης Κυριακής μέσα στην Κατοχή. Ωστόσο, αναφέρει καταλεπτώς τις πηγές του -και είναι σαφές ότι έχει μελετήσει την εποχή.