Στο Γκέρλιτς

Πριν από μερικές μέρες πήγα ένα μικρό ταξίδι (4 διανυκτερεύσεις) στην ανατολική Γερμανία. Έμεινα στη Δρέσδη, στη Λειψία (ή Λιψία) και στο Γκέρλιτς, μια πόλη πολύ μικρότερη από τις άλλες δύο, που μάλιστα βρίσκεται στην άκρη της Γερμανίας, ακριβώς στα σύνορα με την Πολωνία. Ο λόγος που διάλεξα αυτή τη μικρή πόλη είναι επειδή συνδέεται με την Ελλάδα και με την ελληνική ιστορία. Ήξερα και είχα διαβάσει γι’ αυτήν και ήθελα να την επισκεφτώ.

Και πέρυσι είχα σχεδιάσει αυτό το ταξίδι, σε ένα ανάλογο τετραήμερο, αλλά τότε η πρόγνωση του καιρού με αποθάρρυνε· βλέποντας το μετεωρολογικό δελτίο, δυο μέρες πριν, να προμηνύει συνεχώς βροχή στην περιοχή, άλλαξα σχέδια και τελικά ταξίδεψα στη Βρετάνη, στη Ρεν. Τώρα όμως δεν  είχα τέτοια εναλλακτική: για το διάστημα 12-16 Μαΐου σε όλους τους εναλλακτικούς προορισμούς ο καιρός προβλεπόταν εξίσου βροχερός· το μόνο μέρος που έδινε υπόσχεση  αδιατάρακτης ηλιοφάνειας ήταν το Κάουνας, που θέλω κάποτε να το επισκεφτώ, αλλά έπεφτε μακριά για ένα ταξίδι με αυτοκίνητο (κάπου στα 1700 χιλιόμετρα απόσταση από το Λουξεμβούργο).

Κι έτσι αποφάσισα να τηρήσω το αρχικό μου σχέδιο, ελπίζοντας ότι θα επαληθευτεί ένας εμπειρικός κανόνας, που λέει πως όταν πας επί τόπου ο καιρός είναι συνήθως καλύτερος από την  πρόγνωση του δελτίου. Κι έτσι ετοιμάστηκα και, πράγματι, την παραμονή της αναχώρησής  μου η  πρόγνωση μετατράπηκε από «βροχερός» σε «μερικώς νεφελώδης» και τελικά ο εμπειρικός κανόνας επαληθεύτηκε. Βέβαια, μόνο δύο μέρες από τις  πέντε του ταξιδιού ήταν εντελώς  άβροχες, αλλά, με μια εξαίρεση  την προτελευταία μέρα, οι βροχές ήταν λιγοστές και ανώδυνες.

Το Γκέρλιτς συνδέθηκε με την ελληνική ιστορία το 1916. Μαινόταν ο Μεγάλος Πόλεμος, που αργότερα ονομάστηκε Πρώτος Παγκόσμιος, η Ελλάδα ήταν ουδέτερη, ο Βενιζέλος, που ήθελε την κάθοδο με το μέρος  της  Αντάντ, είχε εξωθηθεί από τον βασιλέα Κωνσταντίνο σε παραίτηση, και η ελληνική κυβέρνηση επέτρεψε την κάθοδο γερμανοβουλγαρικών στρατευμάτων  στη Μακεδονία και παρέδωσε τα οχυρά του Ρούπελ. Αρχίζει η βουλγαρική κατοχή της Ανατολικής  Μακεδονίας. Το  Δ’ Σώμα Στρατού έχει αυστηρές διαταγές από την Αθήνα να μην προβάλει αντίσταση στους Βουλγάρους και να μην υπερασπίσει την πόλη της Καβάλας. Ο συνταγματάρχης Ιωάννης Χατζόπουλος, μπροστά στο αδιέξοδο, καθώς δεν ήθελε να παραδώσει το Σώμα του στους Βουλγάρους αλλά είχε ρητή εντολή να μην αντισταθεί, προτείνει στους Γερμανούς να μεταφερθεί όλο το Δ’ Σώμα Στρατού στη Γερμανία και να φιλοξενηθεί εκεί με εγγύηση των γερμανικών αρχών. Αυτό το ήθελαν και οι Γερμανοί, διότι έτσι απέφευγαν το ενδεχόμενο να ενταχθούν οι δυνάμεις αυτές στον στρατό της Αντάντ που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη.

Έτσι και έγινε. Οι Γερμανοί επέλεξαν για τόπο αυτής της ιδιότυπης φιλοξενίας το Γκέρλιτς, μια ήσυχη πόλη της Σιλεσίας, που τη διάσχιζε ο ποταμός Νάισε. Μιλάμε για το 1916, όταν η Γερμανική Αυτοκρατορία συνόρευε με τη Ρωσική Αυτοκρατορία, δεν υπήρχε πολωνικό κράτος ούτε βαλτικές χώρες. Σήμερα το Γκέρλιτς είναι μεθοριακή πόλη, αλλά τότε απείχε κάπου 800 χιλιόμετρα από τα σύνορα.

Με δέκα αμαξοστοιχίες, το Δ’ Σώμα Στρατού μεταφέρθηκε από τη Δράμα στη Σιλεσία: 6100 στρατιώτες,  400+ αξιωματικοί, 600 χωροφύλακες και 90 γυναίκες, σύζυγοι αξιωματικών. Στο Γκέρλιτς οι Έλληνες στρατιώτες καταυλίστηκαν σε ένα πρώην στρατόπεδο Ρώσων αιχμαλώτων, που είχε αδειάσει, στις ανατολικές παρυφές της πόλης, ενώ βέβαια οι αξιωματικοί νοίκιασαν σπίτια στην πόλη, καθώς συνέχισαν να μισθοδοτούνται από τη Γερμανία. Ήταν αιχμάλωτοι και φιλοξενούμενοι μαζί, σε ένα ιδιότυπο καθεστώς. Οι αξιωματικοί ήταν ως επί το πλείστον βασιλόφρονες, αφού οι περισσότεροι βενιζελικοί, τους μήνες που είχαν προηγηθεί, είχαν φυγαδευτεί μέσω Θάσου στη Θεσσαλονίκη και είχαν ενταχθεί στον στρατό της Εθνικής Άμυνας.

Ανάμεσα στους χιλιάδες του Γκέρλιτς ήταν και ο λογοτέχνης  Βασίλης Ρώτας, ο μετέπειτα μεταφραστής του Σέξπιρ, όπως και ο ποιητής Λέων Κουκούλας, ο ηθοποιός Βασίλης Αργυρόπουλος και ο ζωγράφος Παύλος Ροδοκανάκης. Όπως ήταν πάγια τακτική των Γερμανών με τους αιχμαλώτους του πολέμου, γερμανικά επιστημονικά σωματεία αξιοποίησαν την παρουσία των Ελλήνων στο Γκέρλιτς και έκαναν ηχογραφήσεις που αποτελούν σήμερα πολύτιμα  ντοκουμέντα καθώς διασώζουν προφορικό λόγο σε ελληνικές διαλέκτους αλλά και τραγούδια, ανάμεσά τους και μια από τις παλιότερες (ή ίσως την παλιότερη) ηχογράφηση  με μπουζούκι. Παίζει μπουζούκι ο Κώστας Καλαμάρας από τη Σύρα και τραγουδάει ο Απόστολος Παπαδιαμάντης (1894-1989), δευτερότοκος γιος του Γεωργίου Παπαδιαμάντη, δηλαδή ανιψιός του Αλέξανδρου.

Από τον Νοέμβριο του 1916 άρχισε να εκδίδεται και ελληνική εφημερίδα, τα Νέα του Görlitz, σε τετρασέλιδο. Βέβαια, το μεγάλο μέρος της ύλης  της ήταν μεταφρασμένες  πολεμικές ειδήσεις από τα διάφορα μέτωπα, ενώ μετά την ανατροπή του Κωνσταντίνου υπάρχουν και αναφορές για την τύχη του. Σπάνια είναι τα χρονογραφήματα ή άλλα λογοτεχνήματα ενώ δεν λείπουν οι μικρές αγγελίες ή  οι διαφημίσεις, κυρίως για ανταλλακτήρια νομισμάτων ή εστιατόρια με ελληνική μουσική (αργότερα εμφανίζεται και το ελληνικόν ζυθεστιατόριον Drei Raben, Τρία κοράκια).

Advertisement

Σύρος και Ερμούπολη (Μια συνεργασία του Νίκου Νικολάου)

Πριν από είκοσι περίπου μέρες είχαμε δημοσιεύσει μια πρώτη συνεργασία του φίλου γλωσσολόγου Νίκου Νικολάου. Δημοσιεύω σήμερα ένα δεύτερο δικό του άρθρο, τούτη τη φορά με αναφορά σε έναν τόπο, σε ένα νησί, τη Σύρο.

Η αρχική δημοσίευση του άρθρου βρίσκεται εδώ. Όπως θα δείτε, ο Νικολάου κάνει στην αρχή λόγο για τον ιστότοπο Quora.com, στον οποίο συνήθιζε να γράφει παλιότερα, δίνοντας απαντήσεις σε γλωσσικά θέματα.

Τον καιρό που ήμουνα στην Κβόρα, ο αξιόλογος θαμώνας εκεί Δημήτρης Αλμυράντης είχε θέσει το ερώτημα: «Τι θα ’πρεπε να γνωρίζουμε για τον πολιτισμό των Κυκλάδων γενικά, και της Σύρου συγκεκριμένα, που να μην το γνωρίζουμε ήδη;»

Για την Κβόρα, ισχύει αυτό που λέμε, «κάθε πέρσι και καλύτερα». (Γι’ αυτό και έχω ξεκόψει πια από κει πέρα.) Όταν έθεσε ο Αλμυράντης το ερώτημα, επιτρεπόταν να προστίθενται και σχόλια επεξηγηματικά για τα ερωτήματα. Και το σχόλιο που προσέθεσε ο Αλμυράντης ήταν: «που να μην το βρίσκουμε στην Ελληνική Βικιπαίδεια.»

Αυτό ζορίζει πολύ την απάντηση. Έξω και η παρουσία καθολικών στη Σύρο, έξω και η καταγωγή του Βαμβακάρη από κει ως φραγκοσυριανάκι, αλλά και το ότι το τραγούδι «Φραγκοσυριανή» είναι ένας κάπως ξέκρεμος κατάλογος αξιοθεάτων του νησιού.

Έξω και το ότι η μεγαλύτερη πόλη του νησιού, η Ερμούπολη, είναι ορθόδοξη σε αντίθεση με την καθολική Άνω Σύρο, γιατί ιδρύθηκε από πρόσφυγες από την υπόλοιπη Ελλάδα τα χρόνια της Επανάστασης, επειδή ακριβώς η Σύρος ως καθολικιά ήταν υπό την προστασία των δυτικών Μεγάλων Δυνάμεων.

Από πού πάνε για τη Τζαμάικα;

Η Τζαμάικα, που αριστερά βλέπουμε τη σημαία της, είναι νησιωτικό κράτος της Καραϊβικής, νότια από την Κούβα.

Έχει έκταση σχεδόν 11.000 τ.χλμ. και πληθυσμό σχεδόν 3 εκατομμύρια -για να κάνουμε μια σύγκριση, η Κρήτη έχει τα τρία τέταρτα της εκτασης της Τζαμάικας (8300 τχλμ) αλλά το ένα πέμπτο του πληθυσμού της (620.000).

Οι Τζαμαϊκανοί είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία μαύροι, μιλάνε αγγλικά και έχουν παράδοση στους δρόμους ταχύτητας -πρόσφατα κρέμασε τα παπούτσια του ο μέγας Γιουσέιν Μπολτ.

Εγώ τη Τζαμάικα την έμαθα στη Γεωγραφία του σχολείου ως Ιαμαϊκή, έτσι ήταν ο ευπρεπισμένος τύπος του βιβλίου, σε μια εποχή που προφανώς επικρατούσε η ανόητη άποψη ότι ο φθόγγος τζ δεν υπάρχει στην ελληνική γλώσσα (τζάμπα το τζάμι, τζουτζούκο μου). Το όνομα Jamaica δεν έχει σχέση με κάποιο αγγλικό James, αλλά είναι προσαρμογή του xaymaca, που θα πει «χώρα των πηγών» ή κάτι τέτοιο σε μια γλώσσα της περιοχής. Ο Κολόμβος, που την ανακάλυψε το 1494, την είχε ονοματίσει Σαντιάγο. Επειδή το νησί πέρασε από νωρίς σε αγγλικό έλεγχο, το όνομα αυτό δεν έμεινε -και γι’ αυτό άλλωστε μιλάνε αγγλικά. Η Τζαμάικα απέκτησε την ανεξαρτησία της στη δεκαετία του 60 και είναι μέλος της Κοινοπολιτείας.

Η Τζαμάικα κείται μακράν κι έτσι δεν έχει επηρεάσει το λεξιλόγιο και τη φρασεολογία μας, αλλά χάρη στον Λευτέρη Παπαδόπουλο έχει κερδίσει θέση περίοπτη στο ελληνικό τραγούδι:

Όμως εδώ δεν κάνουμε γεωγραφία, λεξιλογούμε -και το ενδιαφέρον μας για τη χώρα της Καραϊβικής γεννήθηκε επειδή μετά τις χτεσινές γερμανικές εκλογές φαντάζει ιδιαίτερα πιθανό το ενδεχόμενο να σχηματιστεί τρικομματική κυβέρνηση από τον λεγόμενο «συνασπισμό Τζαμάικα» δηλαδή από την CDU της Μέρκελ, τους Φιλελεύθερους και τους Πράσινους, που τα χρώματά τους, αντίστοιχα μαύρο, κίτρινο και πράσινο, είναι τα χρώματα της σημαίας της Τζαμάικας.